Gandi dhe Zoti
2 posters
Faqja 1 e 1
Gandi dhe Zoti
Neo 15.09.11 21:39
Gandi dhe Zoti
Sapo humbim bazën morale, pushojmë së qeni fetarë. Feja nuk e anashkalon moralin - Gandi.
Feja mund të duket si një çështje e parëndësishme për dikë, apo si diçka private për dikë tjetër.
Por, pas shumë lëvizjesh apo konfliktesh shoqërore të rëndësishme, pas shumë politikash të caktuara, pas shumë përleshjesh brenda një vendi apo midis vendeve, pas mënyrave të caktuara të jetës, pas sjelljeve dhe qëndrimeve të veçanta të individëve, shpesh qëndron feja.
Kështu që, njohuri për fenë duhet të ketë jo vetëm kleriku e besimtari, por edhe laiku, edhe ateisti e, sidomos, politikani.
Shpesh, provokimet, apo ato që konsiderohen si provokime, pasohen me kundërveprime më të ashpra dhe më irracionale kur është fjala për çështje fetare, sesa për çështje të tjera, qofshin ato edhe politike. Le të kujtojmë këtu reaksionin e ashpër në botën myslimane që patën libri i Salman Rushdie “Vargje Satanike” si dhe “Dymbëdhjetë karikaturat për Muhamedin”, botuar në gazetën daneze “Jyllands-Posten”.
Le të shkojmë më tej, me reaksionin që shkaktoi në botën e krishterë libri i Dan Brown-it, “Kodi i Da Vinçit” dhe filmi për të, për të cilin edhe në Shqipërinë gati indiferente ndaj fesë dhe me një kulturë mediokre për të, pati reagime, madje për të pati reagime edhe në komunitetet e vogla të krishterë në Kinë.
Le të përfundojmë po me reagimin ashpër të botës myslimane ndaj një referimi nga një shkrim i vjetër për Muhamedin që bëri Papa Benedikti XVI në vitin 2006 .
Filozofitë fetare shpesh keqpërdoren, fanatizohen dhe bëhen përgjithësisht intolerante, irracionale dhe agresive. Ato shfrytëzohen dhe interpretohen me qëllime të mbrapshta për të kontrolluar apo luftuar të tjerët.
Në vend që të predikojnë dhembshuri dhe dashuri, në vend që të tregojnë nderim e respekt për të gjitha fetë, udhëheqës fetarë flasin shpesh në mënyrë të ashpër dhe përbuzëse, apo drejtpërdrejtë edhe për dhunë ndaj besimtarëve të feve të tjera apo ndaj mosbesimtarëve.
Ky qëndrim ka sjellë format më të këqija të abuzimit me fenë: racizmin, holokaustin, gjenocidin.
Fetë, të kuptuara ngushtë, dhe zakonisht ato kuptohen ngushtë, theksojnë ndryshimet midis njëra-tjetrës dhe besimtarëve të tyre dhe jo të përbashkëtat, gjë që çon vetvetiu në konflikte.
Për keqpërdorimin e fesë, për intolerancën dhe irracionalitetin, për krimet që janë zhvilluar në emër të fesë, Gandi thoshte: “Pa dyshim, feja duhet të përgjigjet për disa nga krimet më të shëmtuara të historisë”.
Kryesisht, për t’i dhënë një nxitje dhe mbështetje moralit, për ta bërë jetën dhe vdekjen më të lehtë, për ta bërë njeriun që të jetojë sa më paqësisht në komunitet pa futur konflikte brenda tij, thuhet se u fut në skenë feja.
Të gjitha fetë e botës kanë si bazë gati të njëjtin moral të cilin e përhapin dhe, si të thuash, e imponojnë me metoda të ndryshme, metoda të cilat, në thelb, dallojnë më shumë se çdo gjë tjetër fetë nga njëra-tjetra. Kështu p.sh., judaizmi dhe fetë e tjera monoteiste të rrjedhura prej tij, shpallin se ai që sillet mirë në këtë botë, bën jetë në përputhje me rregullat morale që dikton feja, do të shkojë në parajsë në botën tjetër dhe se ai që sillet keq në këtë botë, do të shkojë në ferr në botën tjetër.
Sipas fesë hindu, të mirat që bën njeriu në këtë botë, do të ndikojnë në statusin që do të ketë ai kur, pas vdekjes, do të lindë përsëri në këtë botë. Në qoftë se ka bërë mirë, do të rilindë si një njeri edhe më i mirë që do të jetojë më mirë dhe në qoftë se ka bërë keq, do të rilindë si një njeri më i keq që do të jetojë edhe më keq, madje mund të rilindë jo më si njeri, por edhe si një qenie tjetër më e ulët.
Pikërisht për këto, njeriu duhet të bëjë mirë, duhet të jetë i moralshëm. Një person jo fetar mendon se të bërit mirë apo të bërit keq nuk duhet imponuar me metodat që përdorin fetë, por njeriu, si qenie e ndërgjegjshme dhe e përgjegjshme, ka në dorë të bëjë mirë dhe duhet të bëjë mirë.
Nevoja e njeriut për fenë shkaktohet kryesisht ngase feja i jep atij shpresë dhe i lehtëson jetën. Njeriu gjen tek feja ngushëllim për fatkeqësitë e ndryshme që e shoqërojnë gjatë jetës si dhe e bëjnë të përballojë më lehtë ato dhe vdekjen.
Kjo është një nga arsyet se përse fetë kanë mundur të mbijetojnë për një kohë shumë të gjatë, megjithëse predikimet e tyre kanë rënë ndesh me fakte të njohura dhe të provuara si dhe me zbulimet e shkencave.
Të gjitha fetë, përveç detyrës që kanë për të lidhur njeriun me Zotin, dhe në atë mënyrë të imponojnë moralin e tyre, përcaktojnë edhe një mënyrë të posaçme jete për komunitetin e tyre. Ajo mënyrë e posaçme jete, në shumë raste, nuk duket të ketë qëllim tjetër, përveçse të bëjë atë komunitet, që ndjek atë fe, të ndryshëm prej komuniteteve të tjera që ndjekin fe të tjera dhe ta veçojë atë prej tyre. Edhe hinduizmi, ndonëse një fe më liberale, nuk ka shpëtuar nga ky veçim që i imponon besimtarëve të tij.
Për Gandin, fetë duhet të kenë të njëjtin qëllim dhe, sipas një metafore të tij, “Ato synojnë që t’i bëjnë njerëzit të ngjitën në majën e një mali, secila sipas rrugës së saj. Dhe, në qoftë se qëllimi është i njëjtë, të ngjiten në majën e atij mali, përse i vihet rëndësi zgjedhjes së anës nga do të ngjiten?”
Fetë kanë marrë nga njëra-tjetra. Fetë e mëvonshme kanë marrë nga fetë më të hershme. Kështu konceptet hindu si trinia e Zotave, lindja nga virgjëresha, trupëzimi apo mishërimi i Zotit, mesianizmi, agjërimi, kurbani etj. apo konceptet e zoroastrainizmit si ai i djallit dhe engjëjve, i parajsës dhe ferrit, i ringjalljes së të vdekurve, i gjykimit të fundit, i mëkatit fillestar, i profetit, i doktrinës së zanafillës etj. janë marrë nga judaizmi dhe, prej tij, - edhe nga krishterimi dhe myslimanizmi.
Për Gandin, fetë e të tjerëve duhen trajtuar me respekt. Në gjykimin siç duhet të feve të tjera dhe në sjelljen ndaj tyre, nuk mjafton vetëm toleranca. Të sillesh si tolerant, tërthorazi do të thotë të pranosh një pozicion superioriteti të vetes, do të thotë t’i bësh tjetrit lëshime sepse do, sepse e mëshiron.
Gandi thoshte se besimet e tjera duheshin respektuar po aq sa dhe besimi yt dhe se për to nuk duhej menduar keq edhe në fshehtësi.
Për Gandin, nuk duhej bërë kurrë krahasim midis feve, për të nxjerrë se cila fe ndodhej më lart, pra nuk duhej nxitur garë midis feve, sepse ai krahasim e ajo garë, me vendosjen e një feje mbi një tjetër, do të sillte dhe mosmarrëveshje e grindje.
Në Indi fjala dharma përdoret për të treguar fenë. Rrënja e fjalës dharma është “dhre” e cila do të thotë të mbështetesh. Kështu, dharma në hinduizëm është forca mbështetëse apo lidhëse e shoqërisë. Ajo është e ngjashme në kuptim me fjalën latine për fenë “religione” që do të thotë rilidhje, pra një lidhje e re njerëzore rreth një besimi.
Qëllimi i dharmas apo religjione-s është të krijojë bashkësi shpirtërore e mendësore midis njerëzve dhe të rregullojë marrëdhëniet midis tyre, në mënyrë që shoqëria të mbahet në baraspeshë.
Disa vende janë të njohura për institucionet politike, ca për ekonomitë e tyre, të tjera për kulturë a për mbarëvajtjen sociale. India është e njohur për besimet dhe filozofinë fetare. Thuhet se studimi i besimeve fetare në përgjithësi është i mangët, pa studimin e besimeve fetare indiane.
India është një vend me popull tepër besimtar. Besimi dhe spiritualiteti janë të ngulitura thellë në mendjet dhe në zemrat e indianëve. India është vendlindja e hinduizmit, budizmit, xhainizmit dhe sikhizmit, ajo është vendstrehimi i zoroastrianizmit si dhe i bashkëjetesës gati normale të feve abrahamike. Edhe sot India është vendstrehimi i budizmit tibetian, i Dalai Lamës dhe pasuesve të tij.
Një ndër cilësitë bazë të hinduizmit është mosdhuna, ahimsa. Ligjet e Manusë përcaktojnë se ai që do të jetë mësues i të tjerëve, duhet të udhëhiqet nga ahimsa, të përdorë gjuhë të ëmbël dhe të butë. Në ato ligje thuhet: “Dëgjo me durim fjalë të rënda. Mos fyej asnjë. Një njeriu të zemëruar mos iu përgjigj me zemërim”. Tek Mahabharata thuhet: “Ahimsa është feja apo detyra më e madhe”. Aty këshillohet përmbajtja nga lëndimi i të gjitha krijesave në mendim, fjalë dhe veprim. Mirësia dhe bujaria konsiderohen detyra të përhershme të së mirit.
Hinduizmi, pasi la pas vitet e tij të adhurimit të sinqertë, të poezisë, të vëzhgimit filozofik dhe etik, me kastat që vendosi, u shndërruar në një kult dhe në një rend shoqëror me diskriminime të theksuara dhe shumë të ngurta. Më pas, ashtu siç ka ndodhur edhe me fe të tjera, hinduizmi u kritikua, u modifikua dhe lindi besime të tjera të mëdha: budizmin xhainizmin dhe, deri diku, edhe sikhizmin, besime që dalin më shumë si reformatore të hinduizmit, sesa si fe krejtësisht të reja.
Reforma e madhe e Budës, 500 vjet para Krishtit, bëri që botës t’i jepej një shembull personal i madh dhe i jashtëzakonshëm i përkushtimit ndaj jetës jo të dhunshme. Buda hoqi kastat.
Sipas Nehrusë, “Budizmi, duke u shkëputur nga ritualizmi i besimit vedik, apo hindu, sulmoi supersticionet, ceremonitë, veprimet dhe interesat e priftërinjve, metafizikën dhe teologjinë, mrekullitë dhe rivelacionet, si dhe çdo gjë mbinatyrore. Ai iu drejtua arsyes, përvojës dhe etikës...Buda erdhi si një fllad i freskët nga malet, për të zëvendësuar ajrin e ndenjur të spekulimeve metafizike”.
Një zhvillim tjetër i hinduizmit ishte xhainizmi. Ashtu si budizmi, edhe xhainizmi u shkëput nga hinduizmi. Sikundër hinduizmi, edhe xhainizmi theksonte, anën etike e praktike dhe jo atë metafizike e transhendentale të filozofisë. Ndryshimi i xhainizmit nga hinduizmi lidhet kryesisht me shkallën e zbatimit të rregullave. Vetëdisiplina e xhainizmit e kalon atë të hinduizmit. Xhainizmi, po ashtu si budizmi, nuk i pranon kastat.
Ashtu sikundër hinduizmi lindi fe të tjera, edhe judaizmi lindi fe të tjera: Judaizmi u kritikua dhe u modifikua dhe prej tij dolën krishterimi dhe myslimanizmi. Megjithatë, si hinduizmi, edhe judaizmi mbeti. Ndryshimet që iu bënë nuk mundën t’i përmbysnin krejtësisht ato besime fillestare.
Krishterimi i thjeshtoi së tepërmi rregullat strikte e të vështira të judaizmit, por, mjerisht, u la më shumë vend mrekullive, rivelacioneve e vegimeve, pra shfaqjeve mbinatyrore, të cilat, për kohën e sotme janë vështirë të pranohen. Krishterimi modifikoi së tepërmi drejtësinë “një sy për një sy” të judaizmit, duke i lënë një roli më të madh dashurisë dhe mëshirës.
Në përgjithësi fetë kanë dy pjesë. Një pjesë, pjesa e parë, lidhet me moralin, me filozofinë. Kjo pjesë është dhënë përgjithësisht nga profeti, nga themeluesi apo themeluesit e fesë. Pjesa e dytë lidhet me ritet, zakonet, detyrat, sakramentet, liturgjitë, pra me jetën fetare.
Kjo pjesë shërben thjesht për ta mbajtur të gjallë pjesën e parë, dhe është krijuar zakonisht nga dishepujt, nga pasuesit besnikë të profetit, apo nga studiues të tjerë të rëndësishëm fetarë të mëvonshëm, për ta bërë fenë pjesë të rëndësishme e të pandarë të jetës.
Shumica e perceptojnë dhe e kuptojnë fenë vetëm si pjesën e dytë, si zbatim dogmatik ritesh e zakonesh, si këndime himnesh, si lëvizje rruazash të tespihes, si pelegrinazhe në vende që konsiderohen të shenjta, si lutje për shpërblime apo plotësim dëshirash nga Zoti, si lutje për të shkuar në qiell, si bërje kurbanesh, si agjërime formale, si vajtje në vendet e kultit e të tjera si këto, dhe nuk e dinë, e harrojnë, apo nuk u intereson fare pjesa e parë: sjellja, morali.
Edhe shumica e atyre që e mbajnë veten për fetarë aktivë, veprojnë në këtë mënyrë. Ata zbatojnë në mënyrë gati rigoroze ritet e fesë, sepse ashtu, mendojnë se do të përfitojnë, se do të jetë më mirë, se do të jenë “brenda”. Ata nuk dinë asgjë të rëndësishme për fenë tyre dhe nuk udhëhiqen në jetë prej parimeve të asaj feje.
Për të pasur njohuri për fe të tjera, as që bëhet fjalë, madje mendojnë se të dish për fetë e tjera është keq, është blasfemi, është mëkat. Ata dinë vetëm se fetë e tjera duhen konsideruar si të pa vlefshme, se duhen përbuzur, madje edhe luftuar.
Pjesa e dytë, ndonëse konsiderohet si pjesë e rëndësishme e fesë, nuk është thelbi i saj. Të tjerët, jo fetarët a ateistët, kur shohin fetarët që veprojnë ashtu, që praktikojnë me fanatizëm ritet e pakuptueshme e të pashpjegueshme të fesë dhe nuk çajnë kokën për thelbin e fesë, për moralin dhe sjelljen, që sillen ndryshe në vendet e kultit e ndryshe në jetë, mendojnë se feja është krejt e pavlefshme, se është thjesht një humbje e kotë kohe, se është një hipokrizi, se është një prapambetje intelektuale dhe kulturore, madje, se është edhe e dëmshme.
Ata krijojnë bindjen se fetari është mendjengushtë, supersticioz, prapanik dhe, prandaj, theksojnë edhe më shumë padobishmërinë e fesë, apo edhe pengesën që krijon ajo për ecjen përpara me mendje të hapët.
Një e mirë e feve, por e vënë shumë pak në dukje, është se ato veprojnë si rregullatore të lirisë. Në vende e sisteme me liri të cunguar, fetë japin shpresë, njeriu gjen qetësi e liri duke u larguar nga sistemi e duke iu afruar e përkushtuar fesë. Në vendet me liri të tepruar, fetë e frenojnë lirinë çoroditëse, ato frenojnë njerëzit nga liritë e tepërta e të dëmshme që ua lejon sistemi.
Në vendet me liri të cunguar, për shembull në Afrikën e Jugut gjatë aparteidit, feja ishte e vetmja ideologji që vepronte brenda sistemit e kundër tij. Desmond Tutu thoshte për Biblën se “Ajo doli të ishte mjeti më subversiv në një situatë padrejtësie dhe shtypjeje”. E njëjta gjë ndodhi edhe tek ne gjatë kohës së komunizmit, para se feja të ndalohej,
Gandi, ndryshe nga besimtarët e zakonshëm që jemi mësuar të shohim e të njohim, ka pasur parasysh dhe ka zbatuar vetëm pjesën e parë të fesë, pjesën thelbësore, pjesën moralo-filozofike, dhe nuk është interesuar, nuk ka zbatuar dhe, madje, ka kritikuar pjesën e dytë.
Gandi, po ashtu si Tolstoi, ishte kritik ndaj hipokrizisë së fesë së organizuar, ndaj institucioneve të saj, por jo ndaj parimeve mbi të cilat mbështetej feja. Ai nuk pranonte çdo dogmë apo mësim të fesë, ai nuk zbatonte ato mendime apo veprime fetare të cilat nuk i kuptonte apo që nuk i mbronte dot nga ana morale.
Sipas Gandit, feja nuk duhet të jetë diçka e jashtme për njeriun, diçka për t’u dukur, diçka për zbukurim. Veçanërisht politikani duhet të ketë jo vetëm njohuri për fenë, por edhe ndjenjë fetare, përndryshe nuk kryen dot me ndershmëri dhe devocion shërbimin ndaj popullit dhe ndaj vendit.
Për Gandin, devocioni nuk është thjesht adhurimi me fjalë a me poza ndaj dikujt apo ndaj diçkaje. Ai është procesi i bashkimit të intelektit, të ndjenjave, të emocioneve, të instinkteve dhe të çdo niveli tjetër të personalitetit, është procesi i të bërit një, i të bërit të plotë të njeriut, dhe, më pas, dorëzimi pa kushte, përkushtimi i plotë i këtij njeriu, ndaj çështjes nën drejtimin e Zotit. Gandi thoshte: “Është një gjë të besosh tek Zoti dhe një gjë tjetër ta realizosh Atë emocionalisht dhe të veprosh në përputhje me të”.
Filozofia fetare e Gandit bazohet në besimin e thellë, jo fanatik, jo supersticioz, jo paragjykues, por të arsyeshëm e të drejtë. Gandi beson se bota natyrore është pjesë e botës hyjnore dhe hyjnorja është e pleksur me botën natyrore.
Kështu, çdo individ ka anëtarësi në botën hyjnore dhe prandaj brenda tij ka një shkëndijë apo një pjesë të vogël të hyjnores, brenda tij ka një pjesë të së vërtetës. Gandi si individ ka pjesën e tij të shkëndijës hyjnore të cilën ai e quan “e vërteta”. Detyra e tij është që të vazhdojë t’i fryjë asaj shkëndije.
Nga kjo pikëpamje, Gandi është panteist, domethënë është nga ata që besojnë se Zoti është kudo dhe jo i shkëputur nga natyra dhe njeriu. Meqenëse njerëzit nuk kanë vetëm përbërësen hyjnore, sipas Gandit, shkëndija shpesh është tepër e zbehtë, e keqkuptuar apo e padallueshme midis konfuzionit të krijuar nga dëshirat dhe nevojat e trupit dhe mendjes. Kështu, për Gandin, e vërteta është shpesh e zbehtë, e pakapshme, dredhuese, relative.
Arsyeja luante rol të madh në mendimin e Gandit. Për të, besimi duhet të jetë rrjedhojë dhe jo i pavarur prej arsyes. Në qoftë se një mendim apo një pohim fetar bije në kundërshtim me arsyen, ai duhet hedhur poshtë.
Gandi ishte besimtar i thellë, pa qenë fanatik, pa qenë histerik apo i shtirur. Ai nuk merrej me besëtytni primitive e me profeci, ai nuk merrej me çudira, me mrekullira, me revelacione apo me vegime, ai nuk përdorte ritet fetare, nuk shkonte në vendet e kultit dhe nuk kishte ndonjë respekt të veçantë për njerëzit e tyre.
Lidhjet e tij, siç thoshte vetë, qenë të drejtpërdrejta me Zotin. Ai nuk merrte parasysh teori e rregulla të futura nga njeriu në fe për interesat e tij. Gandi nuk lutej për interesa të tij, nuk lutej për t’i plotësuar Zoti teka a dëshira personale të kota apo egoiste. Ai lutej që Zoti t’i jepte mundësi për t’i shërbyer të tjerëve. Këtë gjë e bënte me vërtetësi e plot përulësi.
Megjithëse Gandi ishte shumë fetar, ai ishte më shumë nacionalist e prandaj thoshte se indianët, së pari duhej të ishin indianë dhe, më pas, mund të ishin hindu, budistë, të krishterë, xhainë, parsi, myslimanë etj. Në këtë pikëpamja ai ishte i ngjashëm me rilindësit tanë, me Pashko Vasën, që thoshte: “Feja e shqiptarit është shqiptaria”.
Gandi i ka njohur besimet kryesore fetare të botës si fenomene historike dhe kulturore dhe thotë se të gjitha theksojnë rregullin moral të botës. Për Gandin, rregulli moral që komandon universin është satia (e vërteta) dhe procesi me të cilin vazhdon jeta është ahimsa (mosdhuna). Sipas Gandit, feja dhe morali janë të pandara.
Për të vënë në dukje rëndësinë e fesë për moralin, për të modifikuar rëndësinë që i jepet prej disave vetëm shkencës, e cila për ta ishte e vetmja fushë që ia vlente të punoje, Gandi bashkohej me Uallasin (Wallas), një bashkëkohës i Darvinit, i cili thoshte: “Pesëdhjetë vjet shpikje dhe zbulime, nuk e kanë ngritur asnjë centimetër staturën morale të njeriut”.
Ai i jepte rëndësi fesë si ndihmëse për të gjitha punët e mira dhe deklaronte se shërbimi ndaj të varfërve ishte një shërbim i vërtetë ndaj Zotit. Feja e Gandit u bë humanizmi shpirtëror. Për të, feja kuptohesh si një ndihmesë që i jepej njeriut për të kuptuar natyrën e tij, realizimin e vetes, arritjen e përkryerjes. Në këtë mënyrë, me këto pikëpamje, Gandi i afrohet më shumë spiritualizmit, sesa fesë që njerëzit kuptojnë gjerësisht.
E vërteta është se për ta bërë moralin pjesë të qenies, për të zbatuar kodet morale, për një njeri të plotë, me sens të gjallë të moralit dhe vetëdijes, ndihma e fesë mund të mos jetë shumë e nevojshme.
Por, në pjesën më të madhe, madje në pjesën dërrmuese, njeriu real është i ndryshëm prej njeriut të plotë, prej njeriut me vetëdije të zhvilluar dhe, prandaj, për të zbatuar qoftë edhe formalisht kodet morale, ai ka nevojë edhe për fenë, edhe për frikën nga ndëshkimi i Zotit, edhe për gëzimin e shpërblimit të tij. Për këtë arsye, sot, me gjithë përparimet që kanë marrë degë të ndryshme të aktivitetit njerëzor, pavarësisht nga feja dhe, madje, edhe në kundërshtim me të, nuk është hequr apo nuk është dobësuar nevoja e njeriut për fenë. Vetë ekzistenca e feve, është dëshmi për këtë.
Njeriu, mesa duket, jo vetëm ka një nevojë të brendshme për një fe, e cila i jep një Zot, i jep një idhull, i jep një mbështetje, që kompenson dobësinë e tij, por ai ka nevojë edhe për një shtysë tjetër për të vepruar në mënyrë morale në kundërshtim me instinktet e këqija të tij, shtysë që ai e gjen përsëri tek feja.
Gandi pjesën e parë të jetës e kaloi në Guxharat, në Indinë Perëndimore, ku xhainizmi ishte i fortë dhe ndikues. Murgj xhainë ishin miq të shtëpisë së Gandit. Bisedat dhe predikimet e tyre patën shumë ndikim mbi formimin fetar të tij.
Nëna e tij ishte fanatike në zbatimin e riteve dhe rregullave të fesë. Kur Gandi shkoi në Londër për studime, në njëfarë mase u largua nga mjedisi hindu, por aty ai u ndodh përsëri në mjedise fetare të besimeve të tjera. E njëjta gjë i ndodhi edhe kur shkoi në Afrikën e Jugut. Aty ai lexoi e studioi për fe të ndryshme si dhe u njoh nga afër me besimtarët e tyre. Në Afrikën e Jugut, Gandi krijoi koncepte më të qarta, më të sakta e më të qëndrueshme për fetë dhe kuptoi lidhjet që kishin ato me njëra-tjetrën.
Që nga fillimi i jetës së tij publike në Afrikën e Jugut, Gandi u mbështet në fe dhe e përdori atë jo si zbukurim, jo si mjet përfitimi individual, jo si mjet për të qenë bashkë me të tjerët, jo si mjet për t’u lehtësuar për vete, por si mjet për të zgjidhur çështjet shoqërore.
Ai nuk e përdori kurrë gjuhën e fesë për interesat e tij, por u bind se pa fe dhe pa besim tek Zoti, nuk mund të kishte zgjidhje të drejta për problemet sociale apo personale. Feja, në vend që ta largonte Gandin prej çështjeve publike, siç ndodh rëndom, i dha atij atë që i duhej për të vepruar më me efektivitet dhe më me ndershmëri për ato çështje, për t’i zgjidhur ato sa më mirë. Për Gandin, nuk mjaftonte që feja të ndiqej, ajo duhej jetuar.
Sipas Gandi, asnjë fe nuk ka të vërtetën absolute apo ekskluzive, asnjë fe nuk ka të gjitha përgjigjet e pyetjeve që e shqetësojnë njeriun, por të gjitha kanë të njëjtin qëllim. Ai thoshte: “Shpirti i besimeve është një, por ai paraqitet në forma të ndryshme”. Për Gandin, feja e vërtetë nuk mund të jetë një dogmë e ngushtë, nuk mund të jetë një shfaqje e jashtme. Ajo është besimi tek Zoti dhe të jetuarit sipas tij dhe në praninë e tij.
Për Gandin, edhe pse fetë nuk janë të përkryera, duke përfshirë edhe fenë e tij, fenë hindu, nuk do të thotë se nuk vlejnë. Feja hindu kishte të meta dhe duhej modifikuar. Por, që të bëhej kjo, njerëzit duhet të ishin me mendje të hapët për të kërkuar të vërtetën kudo që të ndodhej ajo, edhe në fetë e tjera, dhe atë të vërtetë ta transplantonin në fenë e tyre.
Duke marrë prej kulturave dhe traditave të tjera atë që ishte më e mirë dhe duke ia përshtatur fesë së tyre, fesë hindu nuk i ulej rëndësia, përkundrazi i shtohej. Gandi thoshte se, meqenëse kjo praktikë përdorej në kulture, në shkencë dhe në shumë aspekte të tjera të jetës, mund të përdorej fare mirë edhe në fe.
Njeriu, përgjithësisht, e mbron fenë e tij dhe e quan atë të përsosur. Ai nuk i vë re të metat e fesë së tij, por vë re fare mirë të metat e feve të tjera dhe është mjaft kritik ndaj tyre. Ky është tërthorazi një fakt që tregon se fetë, pa përjashtim, nuk janë të përkryera, se ato janë plot të meta, se kanë nevojë për ndryshime.
Gandi ndërmori dhe kreu shumë reforma në fenë e tij hindu. Edhe pse ato reforma apo përpjekje që ndërmori për të përmirësuar fenë hindu, mund t’iu duken disave si të pa rëndësishme, brahminët e kohës së tij u ndjenë aq të kërcënuar nga ato ndryshime që kërkonte të bënte Gandi, sa i përgatitën tetë atentate, qëkurse ai foli për herë të parë në të mirë të të paprekshmëve, gjendja e të cilëve ishte e përcaktuar nga feja hindu si e pandryshueshme. Gandi orvatej ta humanizonte dhe ta moralizonte fenë hindu.
Në ashramet e Gandit, feja zinte një vend shumë të rëndësishëm. Lutjet që bëheshin aty përmbanin pjesë nga libra të shenjë të besimeve të ndryshme si Gita, Bibla dhe Kurani. Në takimet e lutjeve nuk kishte simbole fetare të asnjë lloji. Gandi udhëzonte studimin e feve të ndryshme pa nënvleftësuar asnjë.
Ai thoshte se ishte detyre e njerëzve të kulturuar të lexonin me simpati librat fetarë të botës, për të kuptuar esencën e një besimi tjetër, për të kuptuar të vërtetën kudo që të ndodhej. Për këtë, sipas Gandit, kërkohej tolerancë, simpati, mungesë paragjykimi, mendjegjerësi, përulësi dhe dëshirë. Kolegët e Gandit ishin me besime të ndryshme fetare. Midis tyre shquheshin C.F. Endrju - i krishterë, Maulana Abul Kalam Azad - mysliman dhe Herman Kalenbah - çifut.
Pyetjes jo dashamirëse që i bënë një herë Gandit, nëse ai e kishte marrë frymëzimin nga mësimet e hinduizmit, krishterimit apo myslimanizmit, apo nga libra të tjerë të shenjtë, ai iu përgjigj se mësime të vyera mund të gjenden në të gjitha librat e mëdhenj dhe jo vetëm në ato fetarë. Duke cituar librat e shenjtë hindu, ai thoshte se nuk ka fe më të madhe se e vërteta. Për Gandin, çdo gjë që shprehte të vërtetën, ishte fetare.
Ndonëse Gandi nuk qe përkrahës fanatik i hinduizmit, ai atë e pranonte pa asnjë lëkundje si fenë e tij. Sipas tij, hinduizmi ishte feja më tolerante dhe më liberale, vlera më e madhe e së cilit ndodhej në parimin që pranonte se e gjithë jeta ishte një, se jeta kishte vetëm një burim universal që mund të quhej, sipas feve të ndryshme, Zot, Zot, Paramshevara.
Gandi pranonte të kishte vetëm një Zot për të gjithë popujt dhe për të gjitha besimet. Ai thoshte: “Edhe po të vritem, nuk do të pushoj së përsërituri emrat e Ram dhe Rahim që për mua përfaqësojnë të njëjtin Zot. Me këta emra në gojë do të vdes i lumtur”. Për Gandin, Zoti nuk kishte një fe të përcaktuar, ai qe i të gjitha feve.
Mungesën e fanatizmit për fenë e tij dhe vlerësimin e feve të tjera, Gandi e shprehte në këtë mënyrë: “Asnjë, për asnjë çast, të mos ketë frikë se studimi me respekt i feve të tjera do të dobësojë apo do të tronditë fenë e tij. Sistemi hindu i filozofisë i trajton të gjitha fetë si mbartëse të elementëve të së vërtetës dhe i sheh të gjitha me nderim. Studimi dhe vlerësimi i feve të tjera nuk duhet të shkaktojnë dobësimin e nderimit për fenë tënde, por ai studim duhet ta shtrijë nderimin dhe vlerësimin tënd edhe për fetë e tjera”.
Gandi e konsideronte myslimanizmin si një nga besimet e mëdha të njerëzimit. Ai e vlerësonte atë si një besim të monoteizmit strikt dhe si një disipline etike rigoroze. Ai e shihte myslimanizmin si një fe të paqes, të dashurisë, të mirësisë dhe të vëllazërimit të të gjithë njerëzve. Sipas Gandit, akuzat për fanatizëm që i bëheshin myslimanizmit nuk kishin shumë bazë, sepse në Kuran kishte plot pjesë që flisnin për tolerancë fetare.
Gandit i bënin përshtypje kodet personale dhe shoqërore të sjelljes që përmbaheshin në Kuran. Në Kuran kishte rregulla të mirësjelljes si: bindja dhe respekti ndaj prindërve, shmangia e incestit, shmangia e mashtrimit dhe e gënjeshtrës, përmbajtja nga vjedhja, nga vrasja e të tjera të cilat ishin në përputhje të plotë me moralin. Megjithatë, ai pranonte se myslimanët kishin marrë shpatën për të përhapur fenë e tyre, edhe pse një veprim i tillë nuk ishte në përputhje më mësimet në Kuran.
Gandi vinte re se shumë nga ata që mbaheshin për besimtarë myslimanë, ishin larg kërkesave që kishte feja e tyre për ta dhe, prandaj, thoshte: “Në qoftë se Muhamedi do të vinte në Indi sot, do të largonte shumë nga ata të ashtuquajtur pasues të tij dhe do të më zgjidhte mua si mysliman të vërtetë”.
Gandi është akuzuar nga fanatikët hindu si proislamik. Tendencat e tij proislamike kanë qenë kushtëzuar gjithnjë nga humanizmi dhe nga përpjekja për një bashkëjetesë normale midis hinduve dhe myslimanëve në Indi, gjë që do të çonte në një shtet të përbashkët indian. Megjithatë, kur ka qenë e nevojshme, ai ka qenë kritik ndaj myslimanizmit.
Kështu, në vitin 1920, ai pat deklaruar për zakonin e vrasjes me gurë nga myslimanët për ata që, sipas fesë, kryenin mëkate: “Çdo gjë që ka qenë e nevojshme dhe e lejueshme në kohën e Profetit, nuk mund të mbrohet thjesht duke u mbështetur tek Kurani… Arsyeja dhe zemra nuk pajtohen dot me torturën për ndëshkim të krimit, sado i keq që të ketë qenë krimi”.
Për detyrimin mysliman të mbajtjes së perçes për gratë, Gandi thoshte: “Kurdoherë që kam shkuar në Bengal, në Bihar apo në Provincat e Bashkuara, kam parë se sistemi i perçes ndiqet më fort se në provincat e tjera… Përse gratë tona nuk gëzojnë të njëjtat të drejta si edhe burrat… Dëlirësi nuk mund të jetë mbulesa… Le ta grisim perçen me një përpjekje të fuqishme!”
Një nga besimet që kanë ndikuar më shumë tek Gandi ka qenë krishterimi. Në konceptin e satiagrahës, Gandi u ndikua shumë nga mësimet e Jezuit. Ai e vlerësonte krishterimin, pasi në të theksohej dashuria si virtyti etik kryesor, por kritikonte rëndë të krishterët e Perëndimit sepse, sipas tij, ata ishin larguar nga mësimet e Jezuit, madje vepronin në kundërshtim me to. Ai nuk pranonte pretendimet e të krishterëve se krishterimi ishte besim superior.
Gandi u miqësua me shumë misionarë të krishterë. Për këtë arsye shumë besimtarë fanatikë hindu e akuzuan atë për kriptokristianizëm. Ai e konsideronte këtë “akuzë” njëkohësisht shpifje dhe kompliment. E konsideronte si shpifje për arsye se ai nuk ishte nga ata që mund të kryente veprime fshehtas, por e konsideronte si kompliment, sepse ta “akuzoje” ashtu, donte të thoshte t’i njihje atij padashje aftësinë për të çmuar edhe vlerat e feve të tjera.
Për Gandin, Jezui ishte një nga mësuesit e mëdhenj të njerëzimit. Në një nga kasollet e tij të ashramit, Gandi mbante një pikturë të Jezuit, poshtë së cilës shkruhej: “Ai është paqja jonë”. Kur e pyetën një herë nëse ishte i krishterë, ai tha se ishte njëkohësisht i krishterë, hindu, mysliman dhe çifut.
Ai, një hindu, ishte më i krishterë se ata që mbaheshin për të krishterë me besim. Dr Stenli Xhons (Stanley Jones), një misionar amerikan që ka qëndruar pranë Gandit, thotë: “Zoti përdor shumë instrumente dhe Ai mund të ketë përdorur Mahatma Gandin për të kristianizuar kristianët jo të krishterë”.
Misionari tjetër britanik i krishterë, Çarls Endrjus, qëndroi gjatë me Gandin. Midis tij dhe Gandit u lidh një miqësi dhe respekt i ndërsjellë. Gandi thoshte se Endrjusi ishte më shumë se një vëlla prej gjaku për të dhe, siç thotë Luis Fisheri, Gandi hindu gjeti si shpirt më të afërt atë të Endrjusit të krishterë, dhe misionari i krishterë gjeti si shpirt më të afërm atë të Gandit hindu.
Gandi, sidoqoftë, kishte rezerva edhe për fenë e krishterë, shumë prej parimeve dhe dogmave të së cilës ai nuk i kuptonte, nuk i shpjegonte dhe nuk i mbronte dot. Ai pyeste: “Pse Zoti pati vetëm një djalë. Në qoftë se pati një, pse nuk pati dhe të tjerë? Përse mund të shkoj në qiell dhe të gjej shpëtimin vetëm si i krishterë? A është qielli i rezervuar vetëm për të krishterët?” Ai besonte se në botën tjetër nuk do të kishte as hindu, as të krishterë e as myslimanë. Gandi përqafoi Krishtin, por refuzoi krishterimin e praktikuar.
Gandi ishte kundër shumë formave të aktiviteteve misionare që kishin për qëllim konvertimin. Ai nuk e kundërshtonte konvertimin kur bëhej në bazë të dëshirës, por ishte kundër përdorimit të forcës, mashtrimit apo propagandës për konvertim. Ai nuk kërkonte që besimtarët e feve të tjera të konvertoheshin në hindu.
Gandi vetë, po të donte, do të kishte konvertuar një shumicë të madhe jo hindush në hindu, por për këtë gjë atij as nuk i shkoi mendja dhe as nuk u përpoq kurrë. Për të shprehur kundërshtimin ndaj propagandës dhe përpjekjeve të misionarëve për konvertim, ai thoshte: “Në qoftë se jemi hindu, duhet të lutemi që asnjë i krishterë të mos kthehet në hindu apo, në qoftë se jemi myslimanë, duhet të lutemi që asnjë hindu apo i krishterë të mos kthehet në mysliman. Kurrë nuk duhet të lutemi, qoftë dhe fshehtazi, që dikush të konvertohet. Lutjet tona duhen të jenë që një hindu të bëhet një hindu më i mirë, që një mysliman të bëhet një mysliman më i mirë, që një i krishterë të bëhet një i krishterë më i mirë e kështu me radhë. Unë e zgjeroj hinduizmin tim, duke i dashur besimet e tjera si timin”..
Dhe, në një rast tjetër, thoshte: “Unë nuk mbështes përpjekjet për konvertimin e një personi. Përpjekja ime nuk duhet të jetë kurrë të minoj besimin e një tjetri, por ta bëj besimtarin të jetë ndjekës më i mirë i fesë së tij. Kjo tregon besimin në të vërtetën e të gjitha besimeve dhe respektin për to”.
Një rast i veçantë, por që do të merrte miratimin dhe nderimin e plotë të Gandit, që ishte në përputhje të plotë me mendimet e tij, tregohet se ka ndodhur në Shqipëri dhe përshkruhet në këtë mënyrë në librin e At Zef Pllumit, “Rrno vetëm për me tregue”:
“Pater Marin Sirdani ishte lindë në Bogë të Malsisë së madhe, si dhe vllau i tij ma i vogël Dom Aleksandër Sirdani. Në moshë të vogël mbetën të dy jetima, pa babë e pa nanë. Kushrijt e tyne të largtë i muerën në Guci ku banojshin. Vorfnia e madhe i ngushtoi që t’i lypshin ndihmë hoxhës së Gucisë. Ai kur muer vesht se fëmijt ishin nga familje katolike, për mos me u ndrrue fenë, i uli në Shkodër dhe trokiti ndër institucione katolike.
Në moshën 9-vjeçare Marinin e shtinin në Kolegjën Françeskane, ndërsa Lekën, rreth 5-vjeç, e vendosi në nji azil fëmijësh parashkollorë që mbajshin murgeshat servite. Pater Marini gjithnji e mbante nder mend fëtyrën e atij hoxhës mjekërdendur, që e kishte çue në derë të fretërve, e nderonte kujtimin e tij dhe vazhdimisht thonte se Hoxha i Gucisë ishte kenë “një shejt musliman shqiptar”.
Për Gandin, të gjitha fetë meritojnë të njëjtin respekt dhe janë pak a shumë të barabarta, por meqenëse të gjitha janë produkt i qenieve njerëzore jo të përkryera, asnjë prej tyre nuk mund të përfshijë të gjithë të vërtetën apo, aq më pak, të vërtetën absolute. Ateizmin Gandi e shihte, po ashtu, si një synim dhe përpjekje të njerëzve drejt së vërtetës, pra si një fe të veçantë. Ai atë nuk e shihte me përbuzje apo me nënvlerësim, ai nuk e kritikonte atë edhe pse vetë ishte besimtar.
Gandi besonte në barazvlefshmërinë e librave të shenjtë. Sipas tij, të gjitha ato zënë një vend horizontal. Ai thoshte: “Unë besoj se Bibla, Kurani apo Zend Avesta janë frymëzuar nga shpirti i shenjtë po aq sa dhe Vedat”. Prandaj, pyeste: “Përse duhet ta lëndojmë Zotin duke luftuar kundër të tjerëve? Vetëm sepse ata e shohin botën përmes mediumeve të tjera – nga Kurani, Bibla, Talmudi, Avesta apo Gita?”. Qëndrimi i Gandit ndaj librave të shenjtë ishte po ai i rishive vedike që thoshin: “Le të na vijnë mendimet fisnike nga çdo anë”.
Edhe pse Gandi i shihte librat e shenjtë të të gjitha besimeve si të frymëzuara, ai nuk i pranonte ato si fjalë përfundimtare dhe ekskluzive të Zotit, sepse, sipas tij, ato janë marrë nga profetë njerëzorë që nga natyra nuk kanë qenë të përkryer.
Ndonëse fetar dhe nacionalist, Gandi kaloi përtej fesë dhe nacionalizmit të tij, drejt humanizmit universal. Në qoftë se do të mbetej si hindu i ngushtë, vetëm si baba i kombit, do të kishte më pak rëndësi për botën. Ai e shprehte humanizmin e tij fetar në këtë mënyrë: “Feja duhet të përfshijë të gjitha veprimet tona. Prej këtu fe nuk do të thotë sektarizëm. Fe do të thotë besim në qeverisjen morale të universit. Zoti, pse nuk shihet, nuk do të thotë se nuk ekziston. Ky besim e kapërcen hinduizmin, islamizmin, krishterimin e të tjera, por nuk i suprimon ato. Ai i harmonizon dhe u jep vërtetësi”.
Si sakramente për fenë e tij, Gandi zbatonte në mënyrë rigoroze lutjen dhe mosngrënien. Për lutjen Gandi ishte i bindur se ajo nuk ndryshonte mendimet dhe vendimet e Zotit, por ndryshonte personin që lutej.
Për rëndësinë e saj, ai thoshte: “Lutja më ka shpëtuar jetën... Kam pasur përvoja nga më të hidhurat në jetën publike dhe private. Ato më hidhnin në dëshpërim të përkohshëm. Në qoftë se e kam larguar atë dëshpërim, më ka ndihmuar lutja. Lutja nuk ka qenë pjesë e jetës sime, sikur ka qenë e vërteta. Ajo erdhi thjesht nga nevoja për të kaluar një gjendje dëshpërimi. Ndërsa koha kalonte, besimi tek Zoti më shtohej dhe dëshira për lutje më bëhej edhe më e papërmbajtshme... Me gjithë dëshpërimin që më shihte drejt e në fytyrë nga horizonti politik, nuk e kam humbur qetësinë. Ajo qetësi vinte nga lutja... Nuk ka rëndësi forma. Çdo njeri mund të lutet si t’i pëlqejë... Le ta provojë kush të dojë dhe do të shohë se, si pasojë e lutjes ditore, do të shtojë diçka të re në jetën e tij”.
Gandi kishte pikëpamjet e tij për Zotin dhe për ekzistencën e tij, jo gjithnjë në përputhje me pikëpamjet e fesë.
Ai thoshte: “Është e mundshme të arsyetohet për ekzistencën e Zotit, por deri në njëfarë caku... Ka një rregull në univers, ka një ligj të pandryshueshëm që drejton çdo gjë... nuk është një ligj i verbër... ai ligj pra, që drejton gjithçka, është Zoti, ai krijon, shkatërron dhe rikrijon... ne nuk mund të perceptojmë Zotin me arsyetim, atë mund ta kapim vetëm me besim... Ne nuk mund të zgjidhim të gjitha misteret e universit, përndryshe do të ishim të barabartë me Zotin... Çdo pikë e oqeanit ndan lavdinë e tij, por nuk është oqeani. Për analogji, çdo qenie njerëzore merr pjesë në natyrën e Zotit, por nuk është vetë Zoti dhe nuk mund ta dijë se si është ai... Rruga më e mirë është të besojmë në drejtimin moral të botës dhe në supremacinë e ligjit moral, të ligjit të dashurisë dhe së vërtetës”.
Zoti e preokupoi vazhdimisht Gandin, por nuk e bëri primitiv. Ai thotë se nuk ka pasur kurrë ndonjë vizion apo ndonjë përvojë me Zotin dhe se nuk mund të kishte. Zoti, sipas tij, nuk i shfaqet kurrë njeriut si person, Zoti i shfaqet atij në mënyra të tjera, por njeriu mbyll sytë dhe veshët ndaj atyre shfaqjeve dhe nuk e ndjen praninë e Tij.
Suksesi i Gandit në veprimet që ndërmerrte i dedikohet, ndërmjet të tjerave, edhe përshtatjes së ideve fetare, nevojave dhe karakterit të indianëve. Për njerëzit e thjeshtë ai ishte një shenjt që kishte arritur të realizonte lidhje me Zotin dhe kështu, ato që thoshte ai, besoheshin si të frymëzuara nga Zoti. Shumë mendonin se ai ishte një rimishërim i Perëndisë Vishnu.
Ilir Harshova
Sapo humbim bazën morale, pushojmë së qeni fetarë. Feja nuk e anashkalon moralin - Gandi.
Feja mund të duket si një çështje e parëndësishme për dikë, apo si diçka private për dikë tjetër.
Por, pas shumë lëvizjesh apo konfliktesh shoqërore të rëndësishme, pas shumë politikash të caktuara, pas shumë përleshjesh brenda një vendi apo midis vendeve, pas mënyrave të caktuara të jetës, pas sjelljeve dhe qëndrimeve të veçanta të individëve, shpesh qëndron feja.
Kështu që, njohuri për fenë duhet të ketë jo vetëm kleriku e besimtari, por edhe laiku, edhe ateisti e, sidomos, politikani.
Shpesh, provokimet, apo ato që konsiderohen si provokime, pasohen me kundërveprime më të ashpra dhe më irracionale kur është fjala për çështje fetare, sesa për çështje të tjera, qofshin ato edhe politike. Le të kujtojmë këtu reaksionin e ashpër në botën myslimane që patën libri i Salman Rushdie “Vargje Satanike” si dhe “Dymbëdhjetë karikaturat për Muhamedin”, botuar në gazetën daneze “Jyllands-Posten”.
Le të shkojmë më tej, me reaksionin që shkaktoi në botën e krishterë libri i Dan Brown-it, “Kodi i Da Vinçit” dhe filmi për të, për të cilin edhe në Shqipërinë gati indiferente ndaj fesë dhe me një kulturë mediokre për të, pati reagime, madje për të pati reagime edhe në komunitetet e vogla të krishterë në Kinë.
Le të përfundojmë po me reagimin ashpër të botës myslimane ndaj një referimi nga një shkrim i vjetër për Muhamedin që bëri Papa Benedikti XVI në vitin 2006 .
Filozofitë fetare shpesh keqpërdoren, fanatizohen dhe bëhen përgjithësisht intolerante, irracionale dhe agresive. Ato shfrytëzohen dhe interpretohen me qëllime të mbrapshta për të kontrolluar apo luftuar të tjerët.
Në vend që të predikojnë dhembshuri dhe dashuri, në vend që të tregojnë nderim e respekt për të gjitha fetë, udhëheqës fetarë flasin shpesh në mënyrë të ashpër dhe përbuzëse, apo drejtpërdrejtë edhe për dhunë ndaj besimtarëve të feve të tjera apo ndaj mosbesimtarëve.
Ky qëndrim ka sjellë format më të këqija të abuzimit me fenë: racizmin, holokaustin, gjenocidin.
Fetë, të kuptuara ngushtë, dhe zakonisht ato kuptohen ngushtë, theksojnë ndryshimet midis njëra-tjetrës dhe besimtarëve të tyre dhe jo të përbashkëtat, gjë që çon vetvetiu në konflikte.
Për keqpërdorimin e fesë, për intolerancën dhe irracionalitetin, për krimet që janë zhvilluar në emër të fesë, Gandi thoshte: “Pa dyshim, feja duhet të përgjigjet për disa nga krimet më të shëmtuara të historisë”.
Kryesisht, për t’i dhënë një nxitje dhe mbështetje moralit, për ta bërë jetën dhe vdekjen më të lehtë, për ta bërë njeriun që të jetojë sa më paqësisht në komunitet pa futur konflikte brenda tij, thuhet se u fut në skenë feja.
Të gjitha fetë e botës kanë si bazë gati të njëjtin moral të cilin e përhapin dhe, si të thuash, e imponojnë me metoda të ndryshme, metoda të cilat, në thelb, dallojnë më shumë se çdo gjë tjetër fetë nga njëra-tjetra. Kështu p.sh., judaizmi dhe fetë e tjera monoteiste të rrjedhura prej tij, shpallin se ai që sillet mirë në këtë botë, bën jetë në përputhje me rregullat morale që dikton feja, do të shkojë në parajsë në botën tjetër dhe se ai që sillet keq në këtë botë, do të shkojë në ferr në botën tjetër.
Sipas fesë hindu, të mirat që bën njeriu në këtë botë, do të ndikojnë në statusin që do të ketë ai kur, pas vdekjes, do të lindë përsëri në këtë botë. Në qoftë se ka bërë mirë, do të rilindë si një njeri edhe më i mirë që do të jetojë më mirë dhe në qoftë se ka bërë keq, do të rilindë si një njeri më i keq që do të jetojë edhe më keq, madje mund të rilindë jo më si njeri, por edhe si një qenie tjetër më e ulët.
Pikërisht për këto, njeriu duhet të bëjë mirë, duhet të jetë i moralshëm. Një person jo fetar mendon se të bërit mirë apo të bërit keq nuk duhet imponuar me metodat që përdorin fetë, por njeriu, si qenie e ndërgjegjshme dhe e përgjegjshme, ka në dorë të bëjë mirë dhe duhet të bëjë mirë.
Nevoja e njeriut për fenë shkaktohet kryesisht ngase feja i jep atij shpresë dhe i lehtëson jetën. Njeriu gjen tek feja ngushëllim për fatkeqësitë e ndryshme që e shoqërojnë gjatë jetës si dhe e bëjnë të përballojë më lehtë ato dhe vdekjen.
Kjo është një nga arsyet se përse fetë kanë mundur të mbijetojnë për një kohë shumë të gjatë, megjithëse predikimet e tyre kanë rënë ndesh me fakte të njohura dhe të provuara si dhe me zbulimet e shkencave.
Të gjitha fetë, përveç detyrës që kanë për të lidhur njeriun me Zotin, dhe në atë mënyrë të imponojnë moralin e tyre, përcaktojnë edhe një mënyrë të posaçme jete për komunitetin e tyre. Ajo mënyrë e posaçme jete, në shumë raste, nuk duket të ketë qëllim tjetër, përveçse të bëjë atë komunitet, që ndjek atë fe, të ndryshëm prej komuniteteve të tjera që ndjekin fe të tjera dhe ta veçojë atë prej tyre. Edhe hinduizmi, ndonëse një fe më liberale, nuk ka shpëtuar nga ky veçim që i imponon besimtarëve të tij.
Për Gandin, fetë duhet të kenë të njëjtin qëllim dhe, sipas një metafore të tij, “Ato synojnë që t’i bëjnë njerëzit të ngjitën në majën e një mali, secila sipas rrugës së saj. Dhe, në qoftë se qëllimi është i njëjtë, të ngjiten në majën e atij mali, përse i vihet rëndësi zgjedhjes së anës nga do të ngjiten?”
Fetë kanë marrë nga njëra-tjetra. Fetë e mëvonshme kanë marrë nga fetë më të hershme. Kështu konceptet hindu si trinia e Zotave, lindja nga virgjëresha, trupëzimi apo mishërimi i Zotit, mesianizmi, agjërimi, kurbani etj. apo konceptet e zoroastrainizmit si ai i djallit dhe engjëjve, i parajsës dhe ferrit, i ringjalljes së të vdekurve, i gjykimit të fundit, i mëkatit fillestar, i profetit, i doktrinës së zanafillës etj. janë marrë nga judaizmi dhe, prej tij, - edhe nga krishterimi dhe myslimanizmi.
Për Gandin, fetë e të tjerëve duhen trajtuar me respekt. Në gjykimin siç duhet të feve të tjera dhe në sjelljen ndaj tyre, nuk mjafton vetëm toleranca. Të sillesh si tolerant, tërthorazi do të thotë të pranosh një pozicion superioriteti të vetes, do të thotë t’i bësh tjetrit lëshime sepse do, sepse e mëshiron.
Gandi thoshte se besimet e tjera duheshin respektuar po aq sa dhe besimi yt dhe se për to nuk duhej menduar keq edhe në fshehtësi.
Për Gandin, nuk duhej bërë kurrë krahasim midis feve, për të nxjerrë se cila fe ndodhej më lart, pra nuk duhej nxitur garë midis feve, sepse ai krahasim e ajo garë, me vendosjen e një feje mbi një tjetër, do të sillte dhe mosmarrëveshje e grindje.
Në Indi fjala dharma përdoret për të treguar fenë. Rrënja e fjalës dharma është “dhre” e cila do të thotë të mbështetesh. Kështu, dharma në hinduizëm është forca mbështetëse apo lidhëse e shoqërisë. Ajo është e ngjashme në kuptim me fjalën latine për fenë “religione” që do të thotë rilidhje, pra një lidhje e re njerëzore rreth një besimi.
Qëllimi i dharmas apo religjione-s është të krijojë bashkësi shpirtërore e mendësore midis njerëzve dhe të rregullojë marrëdhëniet midis tyre, në mënyrë që shoqëria të mbahet në baraspeshë.
Disa vende janë të njohura për institucionet politike, ca për ekonomitë e tyre, të tjera për kulturë a për mbarëvajtjen sociale. India është e njohur për besimet dhe filozofinë fetare. Thuhet se studimi i besimeve fetare në përgjithësi është i mangët, pa studimin e besimeve fetare indiane.
India është një vend me popull tepër besimtar. Besimi dhe spiritualiteti janë të ngulitura thellë në mendjet dhe në zemrat e indianëve. India është vendlindja e hinduizmit, budizmit, xhainizmit dhe sikhizmit, ajo është vendstrehimi i zoroastrianizmit si dhe i bashkëjetesës gati normale të feve abrahamike. Edhe sot India është vendstrehimi i budizmit tibetian, i Dalai Lamës dhe pasuesve të tij.
Një ndër cilësitë bazë të hinduizmit është mosdhuna, ahimsa. Ligjet e Manusë përcaktojnë se ai që do të jetë mësues i të tjerëve, duhet të udhëhiqet nga ahimsa, të përdorë gjuhë të ëmbël dhe të butë. Në ato ligje thuhet: “Dëgjo me durim fjalë të rënda. Mos fyej asnjë. Një njeriu të zemëruar mos iu përgjigj me zemërim”. Tek Mahabharata thuhet: “Ahimsa është feja apo detyra më e madhe”. Aty këshillohet përmbajtja nga lëndimi i të gjitha krijesave në mendim, fjalë dhe veprim. Mirësia dhe bujaria konsiderohen detyra të përhershme të së mirit.
Hinduizmi, pasi la pas vitet e tij të adhurimit të sinqertë, të poezisë, të vëzhgimit filozofik dhe etik, me kastat që vendosi, u shndërruar në një kult dhe në një rend shoqëror me diskriminime të theksuara dhe shumë të ngurta. Më pas, ashtu siç ka ndodhur edhe me fe të tjera, hinduizmi u kritikua, u modifikua dhe lindi besime të tjera të mëdha: budizmin xhainizmin dhe, deri diku, edhe sikhizmin, besime që dalin më shumë si reformatore të hinduizmit, sesa si fe krejtësisht të reja.
Reforma e madhe e Budës, 500 vjet para Krishtit, bëri që botës t’i jepej një shembull personal i madh dhe i jashtëzakonshëm i përkushtimit ndaj jetës jo të dhunshme. Buda hoqi kastat.
Sipas Nehrusë, “Budizmi, duke u shkëputur nga ritualizmi i besimit vedik, apo hindu, sulmoi supersticionet, ceremonitë, veprimet dhe interesat e priftërinjve, metafizikën dhe teologjinë, mrekullitë dhe rivelacionet, si dhe çdo gjë mbinatyrore. Ai iu drejtua arsyes, përvojës dhe etikës...Buda erdhi si një fllad i freskët nga malet, për të zëvendësuar ajrin e ndenjur të spekulimeve metafizike”.
Një zhvillim tjetër i hinduizmit ishte xhainizmi. Ashtu si budizmi, edhe xhainizmi u shkëput nga hinduizmi. Sikundër hinduizmi, edhe xhainizmi theksonte, anën etike e praktike dhe jo atë metafizike e transhendentale të filozofisë. Ndryshimi i xhainizmit nga hinduizmi lidhet kryesisht me shkallën e zbatimit të rregullave. Vetëdisiplina e xhainizmit e kalon atë të hinduizmit. Xhainizmi, po ashtu si budizmi, nuk i pranon kastat.
Ashtu sikundër hinduizmi lindi fe të tjera, edhe judaizmi lindi fe të tjera: Judaizmi u kritikua dhe u modifikua dhe prej tij dolën krishterimi dhe myslimanizmi. Megjithatë, si hinduizmi, edhe judaizmi mbeti. Ndryshimet që iu bënë nuk mundën t’i përmbysnin krejtësisht ato besime fillestare.
Krishterimi i thjeshtoi së tepërmi rregullat strikte e të vështira të judaizmit, por, mjerisht, u la më shumë vend mrekullive, rivelacioneve e vegimeve, pra shfaqjeve mbinatyrore, të cilat, për kohën e sotme janë vështirë të pranohen. Krishterimi modifikoi së tepërmi drejtësinë “një sy për një sy” të judaizmit, duke i lënë një roli më të madh dashurisë dhe mëshirës.
Në përgjithësi fetë kanë dy pjesë. Një pjesë, pjesa e parë, lidhet me moralin, me filozofinë. Kjo pjesë është dhënë përgjithësisht nga profeti, nga themeluesi apo themeluesit e fesë. Pjesa e dytë lidhet me ritet, zakonet, detyrat, sakramentet, liturgjitë, pra me jetën fetare.
Kjo pjesë shërben thjesht për ta mbajtur të gjallë pjesën e parë, dhe është krijuar zakonisht nga dishepujt, nga pasuesit besnikë të profetit, apo nga studiues të tjerë të rëndësishëm fetarë të mëvonshëm, për ta bërë fenë pjesë të rëndësishme e të pandarë të jetës.
Shumica e perceptojnë dhe e kuptojnë fenë vetëm si pjesën e dytë, si zbatim dogmatik ritesh e zakonesh, si këndime himnesh, si lëvizje rruazash të tespihes, si pelegrinazhe në vende që konsiderohen të shenjta, si lutje për shpërblime apo plotësim dëshirash nga Zoti, si lutje për të shkuar në qiell, si bërje kurbanesh, si agjërime formale, si vajtje në vendet e kultit e të tjera si këto, dhe nuk e dinë, e harrojnë, apo nuk u intereson fare pjesa e parë: sjellja, morali.
Edhe shumica e atyre që e mbajnë veten për fetarë aktivë, veprojnë në këtë mënyrë. Ata zbatojnë në mënyrë gati rigoroze ritet e fesë, sepse ashtu, mendojnë se do të përfitojnë, se do të jetë më mirë, se do të jenë “brenda”. Ata nuk dinë asgjë të rëndësishme për fenë tyre dhe nuk udhëhiqen në jetë prej parimeve të asaj feje.
Për të pasur njohuri për fe të tjera, as që bëhet fjalë, madje mendojnë se të dish për fetë e tjera është keq, është blasfemi, është mëkat. Ata dinë vetëm se fetë e tjera duhen konsideruar si të pa vlefshme, se duhen përbuzur, madje edhe luftuar.
Pjesa e dytë, ndonëse konsiderohet si pjesë e rëndësishme e fesë, nuk është thelbi i saj. Të tjerët, jo fetarët a ateistët, kur shohin fetarët që veprojnë ashtu, që praktikojnë me fanatizëm ritet e pakuptueshme e të pashpjegueshme të fesë dhe nuk çajnë kokën për thelbin e fesë, për moralin dhe sjelljen, që sillen ndryshe në vendet e kultit e ndryshe në jetë, mendojnë se feja është krejt e pavlefshme, se është thjesht një humbje e kotë kohe, se është një hipokrizi, se është një prapambetje intelektuale dhe kulturore, madje, se është edhe e dëmshme.
Ata krijojnë bindjen se fetari është mendjengushtë, supersticioz, prapanik dhe, prandaj, theksojnë edhe më shumë padobishmërinë e fesë, apo edhe pengesën që krijon ajo për ecjen përpara me mendje të hapët.
Një e mirë e feve, por e vënë shumë pak në dukje, është se ato veprojnë si rregullatore të lirisë. Në vende e sisteme me liri të cunguar, fetë japin shpresë, njeriu gjen qetësi e liri duke u larguar nga sistemi e duke iu afruar e përkushtuar fesë. Në vendet me liri të tepruar, fetë e frenojnë lirinë çoroditëse, ato frenojnë njerëzit nga liritë e tepërta e të dëmshme që ua lejon sistemi.
Në vendet me liri të cunguar, për shembull në Afrikën e Jugut gjatë aparteidit, feja ishte e vetmja ideologji që vepronte brenda sistemit e kundër tij. Desmond Tutu thoshte për Biblën se “Ajo doli të ishte mjeti më subversiv në një situatë padrejtësie dhe shtypjeje”. E njëjta gjë ndodhi edhe tek ne gjatë kohës së komunizmit, para se feja të ndalohej,
Gandi, ndryshe nga besimtarët e zakonshëm që jemi mësuar të shohim e të njohim, ka pasur parasysh dhe ka zbatuar vetëm pjesën e parë të fesë, pjesën thelbësore, pjesën moralo-filozofike, dhe nuk është interesuar, nuk ka zbatuar dhe, madje, ka kritikuar pjesën e dytë.
Gandi, po ashtu si Tolstoi, ishte kritik ndaj hipokrizisë së fesë së organizuar, ndaj institucioneve të saj, por jo ndaj parimeve mbi të cilat mbështetej feja. Ai nuk pranonte çdo dogmë apo mësim të fesë, ai nuk zbatonte ato mendime apo veprime fetare të cilat nuk i kuptonte apo që nuk i mbronte dot nga ana morale.
Sipas Gandit, feja nuk duhet të jetë diçka e jashtme për njeriun, diçka për t’u dukur, diçka për zbukurim. Veçanërisht politikani duhet të ketë jo vetëm njohuri për fenë, por edhe ndjenjë fetare, përndryshe nuk kryen dot me ndershmëri dhe devocion shërbimin ndaj popullit dhe ndaj vendit.
Për Gandin, devocioni nuk është thjesht adhurimi me fjalë a me poza ndaj dikujt apo ndaj diçkaje. Ai është procesi i bashkimit të intelektit, të ndjenjave, të emocioneve, të instinkteve dhe të çdo niveli tjetër të personalitetit, është procesi i të bërit një, i të bërit të plotë të njeriut, dhe, më pas, dorëzimi pa kushte, përkushtimi i plotë i këtij njeriu, ndaj çështjes nën drejtimin e Zotit. Gandi thoshte: “Është një gjë të besosh tek Zoti dhe një gjë tjetër ta realizosh Atë emocionalisht dhe të veprosh në përputhje me të”.
Filozofia fetare e Gandit bazohet në besimin e thellë, jo fanatik, jo supersticioz, jo paragjykues, por të arsyeshëm e të drejtë. Gandi beson se bota natyrore është pjesë e botës hyjnore dhe hyjnorja është e pleksur me botën natyrore.
Kështu, çdo individ ka anëtarësi në botën hyjnore dhe prandaj brenda tij ka një shkëndijë apo një pjesë të vogël të hyjnores, brenda tij ka një pjesë të së vërtetës. Gandi si individ ka pjesën e tij të shkëndijës hyjnore të cilën ai e quan “e vërteta”. Detyra e tij është që të vazhdojë t’i fryjë asaj shkëndije.
Nga kjo pikëpamje, Gandi është panteist, domethënë është nga ata që besojnë se Zoti është kudo dhe jo i shkëputur nga natyra dhe njeriu. Meqenëse njerëzit nuk kanë vetëm përbërësen hyjnore, sipas Gandit, shkëndija shpesh është tepër e zbehtë, e keqkuptuar apo e padallueshme midis konfuzionit të krijuar nga dëshirat dhe nevojat e trupit dhe mendjes. Kështu, për Gandin, e vërteta është shpesh e zbehtë, e pakapshme, dredhuese, relative.
Arsyeja luante rol të madh në mendimin e Gandit. Për të, besimi duhet të jetë rrjedhojë dhe jo i pavarur prej arsyes. Në qoftë se një mendim apo një pohim fetar bije në kundërshtim me arsyen, ai duhet hedhur poshtë.
Gandi ishte besimtar i thellë, pa qenë fanatik, pa qenë histerik apo i shtirur. Ai nuk merrej me besëtytni primitive e me profeci, ai nuk merrej me çudira, me mrekullira, me revelacione apo me vegime, ai nuk përdorte ritet fetare, nuk shkonte në vendet e kultit dhe nuk kishte ndonjë respekt të veçantë për njerëzit e tyre.
Lidhjet e tij, siç thoshte vetë, qenë të drejtpërdrejta me Zotin. Ai nuk merrte parasysh teori e rregulla të futura nga njeriu në fe për interesat e tij. Gandi nuk lutej për interesa të tij, nuk lutej për t’i plotësuar Zoti teka a dëshira personale të kota apo egoiste. Ai lutej që Zoti t’i jepte mundësi për t’i shërbyer të tjerëve. Këtë gjë e bënte me vërtetësi e plot përulësi.
Megjithëse Gandi ishte shumë fetar, ai ishte më shumë nacionalist e prandaj thoshte se indianët, së pari duhej të ishin indianë dhe, më pas, mund të ishin hindu, budistë, të krishterë, xhainë, parsi, myslimanë etj. Në këtë pikëpamja ai ishte i ngjashëm me rilindësit tanë, me Pashko Vasën, që thoshte: “Feja e shqiptarit është shqiptaria”.
Gandi i ka njohur besimet kryesore fetare të botës si fenomene historike dhe kulturore dhe thotë se të gjitha theksojnë rregullin moral të botës. Për Gandin, rregulli moral që komandon universin është satia (e vërteta) dhe procesi me të cilin vazhdon jeta është ahimsa (mosdhuna). Sipas Gandit, feja dhe morali janë të pandara.
Për të vënë në dukje rëndësinë e fesë për moralin, për të modifikuar rëndësinë që i jepet prej disave vetëm shkencës, e cila për ta ishte e vetmja fushë që ia vlente të punoje, Gandi bashkohej me Uallasin (Wallas), një bashkëkohës i Darvinit, i cili thoshte: “Pesëdhjetë vjet shpikje dhe zbulime, nuk e kanë ngritur asnjë centimetër staturën morale të njeriut”.
Ai i jepte rëndësi fesë si ndihmëse për të gjitha punët e mira dhe deklaronte se shërbimi ndaj të varfërve ishte një shërbim i vërtetë ndaj Zotit. Feja e Gandit u bë humanizmi shpirtëror. Për të, feja kuptohesh si një ndihmesë që i jepej njeriut për të kuptuar natyrën e tij, realizimin e vetes, arritjen e përkryerjes. Në këtë mënyrë, me këto pikëpamje, Gandi i afrohet më shumë spiritualizmit, sesa fesë që njerëzit kuptojnë gjerësisht.
E vërteta është se për ta bërë moralin pjesë të qenies, për të zbatuar kodet morale, për një njeri të plotë, me sens të gjallë të moralit dhe vetëdijes, ndihma e fesë mund të mos jetë shumë e nevojshme.
Por, në pjesën më të madhe, madje në pjesën dërrmuese, njeriu real është i ndryshëm prej njeriut të plotë, prej njeriut me vetëdije të zhvilluar dhe, prandaj, për të zbatuar qoftë edhe formalisht kodet morale, ai ka nevojë edhe për fenë, edhe për frikën nga ndëshkimi i Zotit, edhe për gëzimin e shpërblimit të tij. Për këtë arsye, sot, me gjithë përparimet që kanë marrë degë të ndryshme të aktivitetit njerëzor, pavarësisht nga feja dhe, madje, edhe në kundërshtim me të, nuk është hequr apo nuk është dobësuar nevoja e njeriut për fenë. Vetë ekzistenca e feve, është dëshmi për këtë.
Njeriu, mesa duket, jo vetëm ka një nevojë të brendshme për një fe, e cila i jep një Zot, i jep një idhull, i jep një mbështetje, që kompenson dobësinë e tij, por ai ka nevojë edhe për një shtysë tjetër për të vepruar në mënyrë morale në kundërshtim me instinktet e këqija të tij, shtysë që ai e gjen përsëri tek feja.
Gandi pjesën e parë të jetës e kaloi në Guxharat, në Indinë Perëndimore, ku xhainizmi ishte i fortë dhe ndikues. Murgj xhainë ishin miq të shtëpisë së Gandit. Bisedat dhe predikimet e tyre patën shumë ndikim mbi formimin fetar të tij.
Nëna e tij ishte fanatike në zbatimin e riteve dhe rregullave të fesë. Kur Gandi shkoi në Londër për studime, në njëfarë mase u largua nga mjedisi hindu, por aty ai u ndodh përsëri në mjedise fetare të besimeve të tjera. E njëjta gjë i ndodhi edhe kur shkoi në Afrikën e Jugut. Aty ai lexoi e studioi për fe të ndryshme si dhe u njoh nga afër me besimtarët e tyre. Në Afrikën e Jugut, Gandi krijoi koncepte më të qarta, më të sakta e më të qëndrueshme për fetë dhe kuptoi lidhjet që kishin ato me njëra-tjetrën.
Që nga fillimi i jetës së tij publike në Afrikën e Jugut, Gandi u mbështet në fe dhe e përdori atë jo si zbukurim, jo si mjet përfitimi individual, jo si mjet për të qenë bashkë me të tjerët, jo si mjet për t’u lehtësuar për vete, por si mjet për të zgjidhur çështjet shoqërore.
Ai nuk e përdori kurrë gjuhën e fesë për interesat e tij, por u bind se pa fe dhe pa besim tek Zoti, nuk mund të kishte zgjidhje të drejta për problemet sociale apo personale. Feja, në vend që ta largonte Gandin prej çështjeve publike, siç ndodh rëndom, i dha atij atë që i duhej për të vepruar më me efektivitet dhe më me ndershmëri për ato çështje, për t’i zgjidhur ato sa më mirë. Për Gandin, nuk mjaftonte që feja të ndiqej, ajo duhej jetuar.
Sipas Gandi, asnjë fe nuk ka të vërtetën absolute apo ekskluzive, asnjë fe nuk ka të gjitha përgjigjet e pyetjeve që e shqetësojnë njeriun, por të gjitha kanë të njëjtin qëllim. Ai thoshte: “Shpirti i besimeve është një, por ai paraqitet në forma të ndryshme”. Për Gandin, feja e vërtetë nuk mund të jetë një dogmë e ngushtë, nuk mund të jetë një shfaqje e jashtme. Ajo është besimi tek Zoti dhe të jetuarit sipas tij dhe në praninë e tij.
Për Gandin, edhe pse fetë nuk janë të përkryera, duke përfshirë edhe fenë e tij, fenë hindu, nuk do të thotë se nuk vlejnë. Feja hindu kishte të meta dhe duhej modifikuar. Por, që të bëhej kjo, njerëzit duhet të ishin me mendje të hapët për të kërkuar të vërtetën kudo që të ndodhej ajo, edhe në fetë e tjera, dhe atë të vërtetë ta transplantonin në fenë e tyre.
Duke marrë prej kulturave dhe traditave të tjera atë që ishte më e mirë dhe duke ia përshtatur fesë së tyre, fesë hindu nuk i ulej rëndësia, përkundrazi i shtohej. Gandi thoshte se, meqenëse kjo praktikë përdorej në kulture, në shkencë dhe në shumë aspekte të tjera të jetës, mund të përdorej fare mirë edhe në fe.
Njeriu, përgjithësisht, e mbron fenë e tij dhe e quan atë të përsosur. Ai nuk i vë re të metat e fesë së tij, por vë re fare mirë të metat e feve të tjera dhe është mjaft kritik ndaj tyre. Ky është tërthorazi një fakt që tregon se fetë, pa përjashtim, nuk janë të përkryera, se ato janë plot të meta, se kanë nevojë për ndryshime.
Gandi ndërmori dhe kreu shumë reforma në fenë e tij hindu. Edhe pse ato reforma apo përpjekje që ndërmori për të përmirësuar fenë hindu, mund t’iu duken disave si të pa rëndësishme, brahminët e kohës së tij u ndjenë aq të kërcënuar nga ato ndryshime që kërkonte të bënte Gandi, sa i përgatitën tetë atentate, qëkurse ai foli për herë të parë në të mirë të të paprekshmëve, gjendja e të cilëve ishte e përcaktuar nga feja hindu si e pandryshueshme. Gandi orvatej ta humanizonte dhe ta moralizonte fenë hindu.
Në ashramet e Gandit, feja zinte një vend shumë të rëndësishëm. Lutjet që bëheshin aty përmbanin pjesë nga libra të shenjë të besimeve të ndryshme si Gita, Bibla dhe Kurani. Në takimet e lutjeve nuk kishte simbole fetare të asnjë lloji. Gandi udhëzonte studimin e feve të ndryshme pa nënvleftësuar asnjë.
Ai thoshte se ishte detyre e njerëzve të kulturuar të lexonin me simpati librat fetarë të botës, për të kuptuar esencën e një besimi tjetër, për të kuptuar të vërtetën kudo që të ndodhej. Për këtë, sipas Gandit, kërkohej tolerancë, simpati, mungesë paragjykimi, mendjegjerësi, përulësi dhe dëshirë. Kolegët e Gandit ishin me besime të ndryshme fetare. Midis tyre shquheshin C.F. Endrju - i krishterë, Maulana Abul Kalam Azad - mysliman dhe Herman Kalenbah - çifut.
Pyetjes jo dashamirëse që i bënë një herë Gandit, nëse ai e kishte marrë frymëzimin nga mësimet e hinduizmit, krishterimit apo myslimanizmit, apo nga libra të tjerë të shenjtë, ai iu përgjigj se mësime të vyera mund të gjenden në të gjitha librat e mëdhenj dhe jo vetëm në ato fetarë. Duke cituar librat e shenjtë hindu, ai thoshte se nuk ka fe më të madhe se e vërteta. Për Gandin, çdo gjë që shprehte të vërtetën, ishte fetare.
Ndonëse Gandi nuk qe përkrahës fanatik i hinduizmit, ai atë e pranonte pa asnjë lëkundje si fenë e tij. Sipas tij, hinduizmi ishte feja më tolerante dhe më liberale, vlera më e madhe e së cilit ndodhej në parimin që pranonte se e gjithë jeta ishte një, se jeta kishte vetëm një burim universal që mund të quhej, sipas feve të ndryshme, Zot, Zot, Paramshevara.
Gandi pranonte të kishte vetëm një Zot për të gjithë popujt dhe për të gjitha besimet. Ai thoshte: “Edhe po të vritem, nuk do të pushoj së përsërituri emrat e Ram dhe Rahim që për mua përfaqësojnë të njëjtin Zot. Me këta emra në gojë do të vdes i lumtur”. Për Gandin, Zoti nuk kishte një fe të përcaktuar, ai qe i të gjitha feve.
Mungesën e fanatizmit për fenë e tij dhe vlerësimin e feve të tjera, Gandi e shprehte në këtë mënyrë: “Asnjë, për asnjë çast, të mos ketë frikë se studimi me respekt i feve të tjera do të dobësojë apo do të tronditë fenë e tij. Sistemi hindu i filozofisë i trajton të gjitha fetë si mbartëse të elementëve të së vërtetës dhe i sheh të gjitha me nderim. Studimi dhe vlerësimi i feve të tjera nuk duhet të shkaktojnë dobësimin e nderimit për fenë tënde, por ai studim duhet ta shtrijë nderimin dhe vlerësimin tënd edhe për fetë e tjera”.
Gandi e konsideronte myslimanizmin si një nga besimet e mëdha të njerëzimit. Ai e vlerësonte atë si një besim të monoteizmit strikt dhe si një disipline etike rigoroze. Ai e shihte myslimanizmin si një fe të paqes, të dashurisë, të mirësisë dhe të vëllazërimit të të gjithë njerëzve. Sipas Gandit, akuzat për fanatizëm që i bëheshin myslimanizmit nuk kishin shumë bazë, sepse në Kuran kishte plot pjesë që flisnin për tolerancë fetare.
Gandit i bënin përshtypje kodet personale dhe shoqërore të sjelljes që përmbaheshin në Kuran. Në Kuran kishte rregulla të mirësjelljes si: bindja dhe respekti ndaj prindërve, shmangia e incestit, shmangia e mashtrimit dhe e gënjeshtrës, përmbajtja nga vjedhja, nga vrasja e të tjera të cilat ishin në përputhje të plotë me moralin. Megjithatë, ai pranonte se myslimanët kishin marrë shpatën për të përhapur fenë e tyre, edhe pse një veprim i tillë nuk ishte në përputhje më mësimet në Kuran.
Gandi vinte re se shumë nga ata që mbaheshin për besimtarë myslimanë, ishin larg kërkesave që kishte feja e tyre për ta dhe, prandaj, thoshte: “Në qoftë se Muhamedi do të vinte në Indi sot, do të largonte shumë nga ata të ashtuquajtur pasues të tij dhe do të më zgjidhte mua si mysliman të vërtetë”.
Gandi është akuzuar nga fanatikët hindu si proislamik. Tendencat e tij proislamike kanë qenë kushtëzuar gjithnjë nga humanizmi dhe nga përpjekja për një bashkëjetesë normale midis hinduve dhe myslimanëve në Indi, gjë që do të çonte në një shtet të përbashkët indian. Megjithatë, kur ka qenë e nevojshme, ai ka qenë kritik ndaj myslimanizmit.
Kështu, në vitin 1920, ai pat deklaruar për zakonin e vrasjes me gurë nga myslimanët për ata që, sipas fesë, kryenin mëkate: “Çdo gjë që ka qenë e nevojshme dhe e lejueshme në kohën e Profetit, nuk mund të mbrohet thjesht duke u mbështetur tek Kurani… Arsyeja dhe zemra nuk pajtohen dot me torturën për ndëshkim të krimit, sado i keq që të ketë qenë krimi”.
Për detyrimin mysliman të mbajtjes së perçes për gratë, Gandi thoshte: “Kurdoherë që kam shkuar në Bengal, në Bihar apo në Provincat e Bashkuara, kam parë se sistemi i perçes ndiqet më fort se në provincat e tjera… Përse gratë tona nuk gëzojnë të njëjtat të drejta si edhe burrat… Dëlirësi nuk mund të jetë mbulesa… Le ta grisim perçen me një përpjekje të fuqishme!”
Një nga besimet që kanë ndikuar më shumë tek Gandi ka qenë krishterimi. Në konceptin e satiagrahës, Gandi u ndikua shumë nga mësimet e Jezuit. Ai e vlerësonte krishterimin, pasi në të theksohej dashuria si virtyti etik kryesor, por kritikonte rëndë të krishterët e Perëndimit sepse, sipas tij, ata ishin larguar nga mësimet e Jezuit, madje vepronin në kundërshtim me to. Ai nuk pranonte pretendimet e të krishterëve se krishterimi ishte besim superior.
Gandi u miqësua me shumë misionarë të krishterë. Për këtë arsye shumë besimtarë fanatikë hindu e akuzuan atë për kriptokristianizëm. Ai e konsideronte këtë “akuzë” njëkohësisht shpifje dhe kompliment. E konsideronte si shpifje për arsye se ai nuk ishte nga ata që mund të kryente veprime fshehtas, por e konsideronte si kompliment, sepse ta “akuzoje” ashtu, donte të thoshte t’i njihje atij padashje aftësinë për të çmuar edhe vlerat e feve të tjera.
Për Gandin, Jezui ishte një nga mësuesit e mëdhenj të njerëzimit. Në një nga kasollet e tij të ashramit, Gandi mbante një pikturë të Jezuit, poshtë së cilës shkruhej: “Ai është paqja jonë”. Kur e pyetën një herë nëse ishte i krishterë, ai tha se ishte njëkohësisht i krishterë, hindu, mysliman dhe çifut.
Ai, një hindu, ishte më i krishterë se ata që mbaheshin për të krishterë me besim. Dr Stenli Xhons (Stanley Jones), një misionar amerikan që ka qëndruar pranë Gandit, thotë: “Zoti përdor shumë instrumente dhe Ai mund të ketë përdorur Mahatma Gandin për të kristianizuar kristianët jo të krishterë”.
Misionari tjetër britanik i krishterë, Çarls Endrjus, qëndroi gjatë me Gandin. Midis tij dhe Gandit u lidh një miqësi dhe respekt i ndërsjellë. Gandi thoshte se Endrjusi ishte më shumë se një vëlla prej gjaku për të dhe, siç thotë Luis Fisheri, Gandi hindu gjeti si shpirt më të afërt atë të Endrjusit të krishterë, dhe misionari i krishterë gjeti si shpirt më të afërm atë të Gandit hindu.
Gandi, sidoqoftë, kishte rezerva edhe për fenë e krishterë, shumë prej parimeve dhe dogmave të së cilës ai nuk i kuptonte, nuk i shpjegonte dhe nuk i mbronte dot. Ai pyeste: “Pse Zoti pati vetëm një djalë. Në qoftë se pati një, pse nuk pati dhe të tjerë? Përse mund të shkoj në qiell dhe të gjej shpëtimin vetëm si i krishterë? A është qielli i rezervuar vetëm për të krishterët?” Ai besonte se në botën tjetër nuk do të kishte as hindu, as të krishterë e as myslimanë. Gandi përqafoi Krishtin, por refuzoi krishterimin e praktikuar.
Gandi ishte kundër shumë formave të aktiviteteve misionare që kishin për qëllim konvertimin. Ai nuk e kundërshtonte konvertimin kur bëhej në bazë të dëshirës, por ishte kundër përdorimit të forcës, mashtrimit apo propagandës për konvertim. Ai nuk kërkonte që besimtarët e feve të tjera të konvertoheshin në hindu.
Gandi vetë, po të donte, do të kishte konvertuar një shumicë të madhe jo hindush në hindu, por për këtë gjë atij as nuk i shkoi mendja dhe as nuk u përpoq kurrë. Për të shprehur kundërshtimin ndaj propagandës dhe përpjekjeve të misionarëve për konvertim, ai thoshte: “Në qoftë se jemi hindu, duhet të lutemi që asnjë i krishterë të mos kthehet në hindu apo, në qoftë se jemi myslimanë, duhet të lutemi që asnjë hindu apo i krishterë të mos kthehet në mysliman. Kurrë nuk duhet të lutemi, qoftë dhe fshehtazi, që dikush të konvertohet. Lutjet tona duhen të jenë që një hindu të bëhet një hindu më i mirë, që një mysliman të bëhet një mysliman më i mirë, që një i krishterë të bëhet një i krishterë më i mirë e kështu me radhë. Unë e zgjeroj hinduizmin tim, duke i dashur besimet e tjera si timin”..
Dhe, në një rast tjetër, thoshte: “Unë nuk mbështes përpjekjet për konvertimin e një personi. Përpjekja ime nuk duhet të jetë kurrë të minoj besimin e një tjetri, por ta bëj besimtarin të jetë ndjekës më i mirë i fesë së tij. Kjo tregon besimin në të vërtetën e të gjitha besimeve dhe respektin për to”.
Një rast i veçantë, por që do të merrte miratimin dhe nderimin e plotë të Gandit, që ishte në përputhje të plotë me mendimet e tij, tregohet se ka ndodhur në Shqipëri dhe përshkruhet në këtë mënyrë në librin e At Zef Pllumit, “Rrno vetëm për me tregue”:
“Pater Marin Sirdani ishte lindë në Bogë të Malsisë së madhe, si dhe vllau i tij ma i vogël Dom Aleksandër Sirdani. Në moshë të vogël mbetën të dy jetima, pa babë e pa nanë. Kushrijt e tyne të largtë i muerën në Guci ku banojshin. Vorfnia e madhe i ngushtoi që t’i lypshin ndihmë hoxhës së Gucisë. Ai kur muer vesht se fëmijt ishin nga familje katolike, për mos me u ndrrue fenë, i uli në Shkodër dhe trokiti ndër institucione katolike.
Në moshën 9-vjeçare Marinin e shtinin në Kolegjën Françeskane, ndërsa Lekën, rreth 5-vjeç, e vendosi në nji azil fëmijësh parashkollorë që mbajshin murgeshat servite. Pater Marini gjithnji e mbante nder mend fëtyrën e atij hoxhës mjekërdendur, që e kishte çue në derë të fretërve, e nderonte kujtimin e tij dhe vazhdimisht thonte se Hoxha i Gucisë ishte kenë “një shejt musliman shqiptar”.
Për Gandin, të gjitha fetë meritojnë të njëjtin respekt dhe janë pak a shumë të barabarta, por meqenëse të gjitha janë produkt i qenieve njerëzore jo të përkryera, asnjë prej tyre nuk mund të përfshijë të gjithë të vërtetën apo, aq më pak, të vërtetën absolute. Ateizmin Gandi e shihte, po ashtu, si një synim dhe përpjekje të njerëzve drejt së vërtetës, pra si një fe të veçantë. Ai atë nuk e shihte me përbuzje apo me nënvlerësim, ai nuk e kritikonte atë edhe pse vetë ishte besimtar.
Gandi besonte në barazvlefshmërinë e librave të shenjtë. Sipas tij, të gjitha ato zënë një vend horizontal. Ai thoshte: “Unë besoj se Bibla, Kurani apo Zend Avesta janë frymëzuar nga shpirti i shenjtë po aq sa dhe Vedat”. Prandaj, pyeste: “Përse duhet ta lëndojmë Zotin duke luftuar kundër të tjerëve? Vetëm sepse ata e shohin botën përmes mediumeve të tjera – nga Kurani, Bibla, Talmudi, Avesta apo Gita?”. Qëndrimi i Gandit ndaj librave të shenjtë ishte po ai i rishive vedike që thoshin: “Le të na vijnë mendimet fisnike nga çdo anë”.
Edhe pse Gandi i shihte librat e shenjtë të të gjitha besimeve si të frymëzuara, ai nuk i pranonte ato si fjalë përfundimtare dhe ekskluzive të Zotit, sepse, sipas tij, ato janë marrë nga profetë njerëzorë që nga natyra nuk kanë qenë të përkryer.
Ndonëse fetar dhe nacionalist, Gandi kaloi përtej fesë dhe nacionalizmit të tij, drejt humanizmit universal. Në qoftë se do të mbetej si hindu i ngushtë, vetëm si baba i kombit, do të kishte më pak rëndësi për botën. Ai e shprehte humanizmin e tij fetar në këtë mënyrë: “Feja duhet të përfshijë të gjitha veprimet tona. Prej këtu fe nuk do të thotë sektarizëm. Fe do të thotë besim në qeverisjen morale të universit. Zoti, pse nuk shihet, nuk do të thotë se nuk ekziston. Ky besim e kapërcen hinduizmin, islamizmin, krishterimin e të tjera, por nuk i suprimon ato. Ai i harmonizon dhe u jep vërtetësi”.
Si sakramente për fenë e tij, Gandi zbatonte në mënyrë rigoroze lutjen dhe mosngrënien. Për lutjen Gandi ishte i bindur se ajo nuk ndryshonte mendimet dhe vendimet e Zotit, por ndryshonte personin që lutej.
Për rëndësinë e saj, ai thoshte: “Lutja më ka shpëtuar jetën... Kam pasur përvoja nga më të hidhurat në jetën publike dhe private. Ato më hidhnin në dëshpërim të përkohshëm. Në qoftë se e kam larguar atë dëshpërim, më ka ndihmuar lutja. Lutja nuk ka qenë pjesë e jetës sime, sikur ka qenë e vërteta. Ajo erdhi thjesht nga nevoja për të kaluar një gjendje dëshpërimi. Ndërsa koha kalonte, besimi tek Zoti më shtohej dhe dëshira për lutje më bëhej edhe më e papërmbajtshme... Me gjithë dëshpërimin që më shihte drejt e në fytyrë nga horizonti politik, nuk e kam humbur qetësinë. Ajo qetësi vinte nga lutja... Nuk ka rëndësi forma. Çdo njeri mund të lutet si t’i pëlqejë... Le ta provojë kush të dojë dhe do të shohë se, si pasojë e lutjes ditore, do të shtojë diçka të re në jetën e tij”.
Gandi kishte pikëpamjet e tij për Zotin dhe për ekzistencën e tij, jo gjithnjë në përputhje me pikëpamjet e fesë.
Ai thoshte: “Është e mundshme të arsyetohet për ekzistencën e Zotit, por deri në njëfarë caku... Ka një rregull në univers, ka një ligj të pandryshueshëm që drejton çdo gjë... nuk është një ligj i verbër... ai ligj pra, që drejton gjithçka, është Zoti, ai krijon, shkatërron dhe rikrijon... ne nuk mund të perceptojmë Zotin me arsyetim, atë mund ta kapim vetëm me besim... Ne nuk mund të zgjidhim të gjitha misteret e universit, përndryshe do të ishim të barabartë me Zotin... Çdo pikë e oqeanit ndan lavdinë e tij, por nuk është oqeani. Për analogji, çdo qenie njerëzore merr pjesë në natyrën e Zotit, por nuk është vetë Zoti dhe nuk mund ta dijë se si është ai... Rruga më e mirë është të besojmë në drejtimin moral të botës dhe në supremacinë e ligjit moral, të ligjit të dashurisë dhe së vërtetës”.
Zoti e preokupoi vazhdimisht Gandin, por nuk e bëri primitiv. Ai thotë se nuk ka pasur kurrë ndonjë vizion apo ndonjë përvojë me Zotin dhe se nuk mund të kishte. Zoti, sipas tij, nuk i shfaqet kurrë njeriut si person, Zoti i shfaqet atij në mënyra të tjera, por njeriu mbyll sytë dhe veshët ndaj atyre shfaqjeve dhe nuk e ndjen praninë e Tij.
Suksesi i Gandit në veprimet që ndërmerrte i dedikohet, ndërmjet të tjerave, edhe përshtatjes së ideve fetare, nevojave dhe karakterit të indianëve. Për njerëzit e thjeshtë ai ishte një shenjt që kishte arritur të realizonte lidhje me Zotin dhe kështu, ato që thoshte ai, besoheshin si të frymëzuara nga Zoti. Shumë mendonin se ai ishte një rimishërim i Perëndisë Vishnu.
Ilir Harshova
Neo- "Njëshmëria - mund të njihet vetëm duke u bashkuar me të."
1402
Re: Gandi dhe Zoti
Neo 30.12.11 19:40
MAHATMA GANDHI
Mohandas Karamçand Gandhi (1869 – 1948) [shqipto: Gand-hi] ishte një udhëheqës kryesor politik dhe shpirtëror i Indisë dhe veçanërisht i lëvizjes për pavarësinë e Indisë. Ishte pionieri i “satjagraha”-s – qëndresës ndaj tiranisë nëpërmjet mosbindjes civile masive – të themeluar fortë mbi “ahimsa” ose mosdhunë totale. Kjo e çoi Indinë drejt pavarësisë dhe frymëzoi lëvizje për të drejta dhe liri civile në gjithë botën. Ai njihet zakonisht nëpër botë si Mahatma (sanskritisht për “shpirt i madh”) Gandhi.
Nderohet zyrtarisht në Indi si Babai i Kombit. Ditëlindja e tij më 2 tetor kremtohet atje si festë kombëtare dhe në botë si Dita Ndërkombëtare e Mosdhunës.
Më 1888, në moshën 18 vjeçare, Gandhi udhëtoi në Londër për të studiuar drejtësi dhe për t’u trajnuar si avokat. Koha e tij në Londër ndikohej nga një betim që ia kishte bërë nënës së tij kur iku nga India, për të respektuar rregullat hinduiste të heqjes dorë nga mishi, alkoholi dhe promiskuiteti. Në vend që të plotësonte thjesht dëshirat e nënës së tij, lexoi për vegjetarizëm dhe e pranoi intelektualisht si bindje për gjithë jetën e tij.
Ndërsa më parë nuk kishte treguar ndonjë interes të veçantë në fe, lexoi vepra për Hinduizmin, Krishtërizmin, Budizmin, Islamin dhe fe të tjera. U kthye në Indi pasi u bë avokat në Tempullin e Brendshëm [dhomë avokatësh në Angli], por pati sukses të kufizuar me hapjen e një zyre avokati në Bombei. Më vonë, pasi aplikoi dhe u refuzua për një punë me orar të reduktuar si mësues gjimnazi, u kthye në shtëpi dhe jetoi me të ardhura modeste duke hartuar peticione për ndërgjyqës, por kur hyri në konflikt me një oficer britanik, u detyrua për ta mbyllur edhe këtë biznes.
Në këtë klimë pranoj (më 1893) një kontratë njëvjeçare nga një firmë indiane për një vend pune në Natal, Afrikën e Jugut, që ishte atëherë pjesë e Perandorisë Britanike. Gandhi përdori për herë të parë mosbindje të padhunshme civile si avokat emigrant në Afrikën e Jugut në luftën e bashkësisë së atjeshme indiane për të drejta civile.
Pas kthimit të tij në Indi më 1915, filloi të organizonte fshatarët, bujqtë dhe punëtorët e qyteteve në protesta kundër tatimeve të tepruara toke dhe diskriminimit. Pasi mori përsipër udhëheqjen e Kongresit Kombëtar Indian më 1921, Gandhi udhëhoqi fushata në shkallë vendi për zbutjen e varfërisë, për zgjerimin e të drejtave të grave, për të ndërtuar mirëkuptimin fetar dhe etnik, por para së gjithash për të arritur “svaraxh”, pavarësinë e Indisë nga sundimi i jashtëm.
Gandhi i udhëhoqi indianët në protestat e famshme kundër tatimit të imponuar nga anglezët mbi kripën me Marshin e Kripës të Dandit më 1930, dhe më vonë, më 1942, bëri apel që britanikët të lëshonin Indinë.
Gandhi ishte një praktikues i mosdhunës dhe të vërtetës, dhe ishte i mendimit që të tjerët mund të bënin të njëjtën gjë. Jetonte një jetë modeste në një bashkësi të pavarur banimi dhe vishej me “dhoti” [pantallona] dhe shallin tradicional indian, të thurur nga file të cilat i kishte tjerrur vetë në një “çarkha” [qerthull tradicional]. Hante ushqim të thjeshtë vegjetarian dhe mbante agjërime të gjata si mjet për vetëpastrim si dhe për protest social.
Gandhi kritikohej nga disa anëtarë të Partisë së Kongresit dhe grupe të tjera politike indiane, edhe pro-britanike edhe anti-britanike. Disa ndienin që ishte e pamoralshme t’i kundërviheshe Britanisë, kurse të tjerë ndienin që Gandhi nuk bënte mjaft. “Lësho Indinë” u bë lëvizja më e fuqishme në historinë e luftës për liri dhe pavarësi.
Gandhi dhe gjithë Komiteti Punues i Kongresit u arrestuan më 1942 në Bombei nga britanikët. Gandhi u mbajt në burg për dy vjet. Gjatë kësaj kohe, Gandhi pësoi dy goditje të tmerrshme në jetën e tij personale. Sekretari i tij shumë i besuar, Mahadev Desai, vdiq nga një infarkt zemre, dhe gruaja e tij Kasturbai vdiq pas 18 muaj burgimi më 1944. Gjashtë javë më vonë, Gandhi vetë pësoi një sulm të rëndë malarie.
U lirua para fundit të luftës më 1944 për shkak të përkeqësimit të shëndetit të tij, sepse duhet të operohej. Para së gjithash, “raxha” [mbreti, sunduesi] britanik nuk donte që të vdiste në burg dhe të mërzitej populli indian.
Ndonëse lëvizja “Lësho Indinë” kishte sukses të kufizuar në qëllimin e tij, shtypja e pamëshirshme e lëvizjes vendosi rendin në Indi në fund të vitit 1943. Në fund të Luftës së Dytë Botërore, britanikët dhanë shenja të qarta që fuqia do t’u transferohej duarve indiane. Atëherë Gandhi ia vuri fund luftës, dhe u liruan rreth 100.000 të burgosur politikë duke përfshirë udhëheqjen e Kongresit.
Më 30 janar 1948, Gandhi u qëllua dhe u vra gjatë shëtitjes së tij publike të natës në Birla Bhavan në Deli të Ri. Vrasësi, Nathuram Godse, ishte një radikal hinduist i lidhur me një organizatë ekstremiste hinduiste, që mbante Gandhin përgjegjës për të dobësuar Indinë.
Gandhi u lind hinduist dhe praktikonte Hinduizmin gjithë jetën e tij duke nxjerrë shumicën e parimeve të tij nga ky sistem besimesh. Si hinduist i zakonshëm, besonte që të gjitha fetë qenkan të barabartë, dhe refuzonte të gjitha përpjekjet për ta konvertuar për një fe tjetër. Ishte një teolog i zellshëm dhe kishte lexuar gjerësisht për të gjitha fetë e mëdha.
Thënia e tij më e cituar është “Ji ndryshimi” – me fjalë të tjera, nëse dëshirojmë që bota të ndryshojë, ky ndryshim mund të fillojë vetëm me individin. Nëse jo unë, kush? Nëse jo tani, kur?
“Krishti na dha qëllimet, ndërsa Mahatma Gandhi, taktikat.”
Martin Luther King
Mohandas Karamçand Gandhi (1869 – 1948) [shqipto: Gand-hi] ishte një udhëheqës kryesor politik dhe shpirtëror i Indisë dhe veçanërisht i lëvizjes për pavarësinë e Indisë. Ishte pionieri i “satjagraha”-s – qëndresës ndaj tiranisë nëpërmjet mosbindjes civile masive – të themeluar fortë mbi “ahimsa” ose mosdhunë totale. Kjo e çoi Indinë drejt pavarësisë dhe frymëzoi lëvizje për të drejta dhe liri civile në gjithë botën. Ai njihet zakonisht nëpër botë si Mahatma (sanskritisht për “shpirt i madh”) Gandhi.
Nderohet zyrtarisht në Indi si Babai i Kombit. Ditëlindja e tij më 2 tetor kremtohet atje si festë kombëtare dhe në botë si Dita Ndërkombëtare e Mosdhunës.
Më 1888, në moshën 18 vjeçare, Gandhi udhëtoi në Londër për të studiuar drejtësi dhe për t’u trajnuar si avokat. Koha e tij në Londër ndikohej nga një betim që ia kishte bërë nënës së tij kur iku nga India, për të respektuar rregullat hinduiste të heqjes dorë nga mishi, alkoholi dhe promiskuiteti. Në vend që të plotësonte thjesht dëshirat e nënës së tij, lexoi për vegjetarizëm dhe e pranoi intelektualisht si bindje për gjithë jetën e tij.
Ndërsa më parë nuk kishte treguar ndonjë interes të veçantë në fe, lexoi vepra për Hinduizmin, Krishtërizmin, Budizmin, Islamin dhe fe të tjera. U kthye në Indi pasi u bë avokat në Tempullin e Brendshëm [dhomë avokatësh në Angli], por pati sukses të kufizuar me hapjen e një zyre avokati në Bombei. Më vonë, pasi aplikoi dhe u refuzua për një punë me orar të reduktuar si mësues gjimnazi, u kthye në shtëpi dhe jetoi me të ardhura modeste duke hartuar peticione për ndërgjyqës, por kur hyri në konflikt me një oficer britanik, u detyrua për ta mbyllur edhe këtë biznes.
Në këtë klimë pranoj (më 1893) një kontratë njëvjeçare nga një firmë indiane për një vend pune në Natal, Afrikën e Jugut, që ishte atëherë pjesë e Perandorisë Britanike. Gandhi përdori për herë të parë mosbindje të padhunshme civile si avokat emigrant në Afrikën e Jugut në luftën e bashkësisë së atjeshme indiane për të drejta civile.
Pas kthimit të tij në Indi më 1915, filloi të organizonte fshatarët, bujqtë dhe punëtorët e qyteteve në protesta kundër tatimeve të tepruara toke dhe diskriminimit. Pasi mori përsipër udhëheqjen e Kongresit Kombëtar Indian më 1921, Gandhi udhëhoqi fushata në shkallë vendi për zbutjen e varfërisë, për zgjerimin e të drejtave të grave, për të ndërtuar mirëkuptimin fetar dhe etnik, por para së gjithash për të arritur “svaraxh”, pavarësinë e Indisë nga sundimi i jashtëm.
Gandhi i udhëhoqi indianët në protestat e famshme kundër tatimit të imponuar nga anglezët mbi kripën me Marshin e Kripës të Dandit më 1930, dhe më vonë, më 1942, bëri apel që britanikët të lëshonin Indinë.
Gandhi ishte një praktikues i mosdhunës dhe të vërtetës, dhe ishte i mendimit që të tjerët mund të bënin të njëjtën gjë. Jetonte një jetë modeste në një bashkësi të pavarur banimi dhe vishej me “dhoti” [pantallona] dhe shallin tradicional indian, të thurur nga file të cilat i kishte tjerrur vetë në një “çarkha” [qerthull tradicional]. Hante ushqim të thjeshtë vegjetarian dhe mbante agjërime të gjata si mjet për vetëpastrim si dhe për protest social.
Gandhi kritikohej nga disa anëtarë të Partisë së Kongresit dhe grupe të tjera politike indiane, edhe pro-britanike edhe anti-britanike. Disa ndienin që ishte e pamoralshme t’i kundërviheshe Britanisë, kurse të tjerë ndienin që Gandhi nuk bënte mjaft. “Lësho Indinë” u bë lëvizja më e fuqishme në historinë e luftës për liri dhe pavarësi.
Gandhi dhe gjithë Komiteti Punues i Kongresit u arrestuan më 1942 në Bombei nga britanikët. Gandhi u mbajt në burg për dy vjet. Gjatë kësaj kohe, Gandhi pësoi dy goditje të tmerrshme në jetën e tij personale. Sekretari i tij shumë i besuar, Mahadev Desai, vdiq nga një infarkt zemre, dhe gruaja e tij Kasturbai vdiq pas 18 muaj burgimi më 1944. Gjashtë javë më vonë, Gandhi vetë pësoi një sulm të rëndë malarie.
U lirua para fundit të luftës më 1944 për shkak të përkeqësimit të shëndetit të tij, sepse duhet të operohej. Para së gjithash, “raxha” [mbreti, sunduesi] britanik nuk donte që të vdiste në burg dhe të mërzitej populli indian.
Ndonëse lëvizja “Lësho Indinë” kishte sukses të kufizuar në qëllimin e tij, shtypja e pamëshirshme e lëvizjes vendosi rendin në Indi në fund të vitit 1943. Në fund të Luftës së Dytë Botërore, britanikët dhanë shenja të qarta që fuqia do t’u transferohej duarve indiane. Atëherë Gandhi ia vuri fund luftës, dhe u liruan rreth 100.000 të burgosur politikë duke përfshirë udhëheqjen e Kongresit.
Më 30 janar 1948, Gandhi u qëllua dhe u vra gjatë shëtitjes së tij publike të natës në Birla Bhavan në Deli të Ri. Vrasësi, Nathuram Godse, ishte një radikal hinduist i lidhur me një organizatë ekstremiste hinduiste, që mbante Gandhin përgjegjës për të dobësuar Indinë.
Gandhi u lind hinduist dhe praktikonte Hinduizmin gjithë jetën e tij duke nxjerrë shumicën e parimeve të tij nga ky sistem besimesh. Si hinduist i zakonshëm, besonte që të gjitha fetë qenkan të barabartë, dhe refuzonte të gjitha përpjekjet për ta konvertuar për një fe tjetër. Ishte një teolog i zellshëm dhe kishte lexuar gjerësisht për të gjitha fetë e mëdha.
Thënia e tij më e cituar është “Ji ndryshimi” – me fjalë të tjera, nëse dëshirojmë që bota të ndryshojë, ky ndryshim mund të fillojë vetëm me individin. Nëse jo unë, kush? Nëse jo tani, kur?
“Krishti na dha qëllimet, ndërsa Mahatma Gandhi, taktikat.”
Martin Luther King
Neo- "Njëshmëria - mund të njihet vetëm duke u bashkuar me të."
1402
Re: Gandi dhe Zoti
Neo 30.12.11 19:41
"Fete jane rruge te ndryshme
qe bashkohen ne piken e njejte.
C'rendesi ka nese ndjekim
rruge te ndryshme, meqe
arrijme qellimin e njejte?"
Mahatma Gandhi
qe bashkohen ne piken e njejte.
C'rendesi ka nese ndjekim
rruge te ndryshme, meqe
arrijme qellimin e njejte?"
Mahatma Gandhi
Neo- "Njëshmëria - mund të njihet vetëm duke u bashkuar me të."
1402
GANDI – MOHANDAS (MAHATMA) GANDHI
Xhemajl 27.05.12 14:32
Emri i tij i vёrtetё ishte Mohandas Karamchand Gandhi. U lind nё Indinё Perёndimore (Porbandar) dhe vdiq nё vitin 1948 nё Nju Delhi.Studjoi nё rininё e tij nё Universitetin Juridik, dhe mё vonё do tё shpёrngulej nё Afrikёn e Jugut, ku dhe do tё ndeshej pёr tё imponuar respektimin e tё drejtave tё punёtoreve nga India qё kishin mёrguar nё Afrikёn e Jugut.
Me rikthimin e tij nё atdhe nё vitin 1914, u bё shumё aktiv nё aktivitetet brёnda partisё sё Kongresit kombёtar Indian duke mbёshtetur idene se India ishte e pjekur dhe gati pёr tu Vetёqeverisur. Organizoi grupe mbёshtetёsish pёr tu ndeshur kundёr padrejtёsisё politike dhe shoqёrore. Ndёrkaq pёrpiqej dhe tё vinte paqe midis Indianёve dhe Myslimanёve, por nё vitin 1922 anglezёt do ta arrestojnё. Dy vite mё pas do tё lirohet nga burgu dhe pasi u tёrhoq nga jeta aktive politike, udhёtoi rreth e pёrqark Indisё pёr tё bindur tё gjithё pёr zhdukjen e traditёs sё kastave (klasё shoqёrore).
Nё vitin 1930 do ta shikojmё kryetar tё sё famshmes ‘’demostratёs sё kripёs’’, si njё shenjё proteste kundёr taksave qё kishin imponuar Anglezёt nё Indi, njё demostratё qё e pёrsёritёn me mijra Indianё, deri nё pikёn ku kjo rrymё u kthye nё njё lёvizje shumё tё fuqishme qё tronditi deri nё thellёsi indiferencёn e patundur tё Indisё dhe drejtoi pёr herё tё parё njё masё njerёzish indiferente dhe jopolitik nёpёr luftёn politike. Kёshtu Gandi u arrestua edhe shumё herё tё tjera nga Anglezёt, bёri greva urie nё shenjё proteste dhe atёherё kur problemi i pavarёsisё sё Indisё filloi tё gjente zgjidhje u mundua pёrsёri tё pajtonte Indianёt dhe Myslimanёt. Por njё i ri nacionalist Indian, nё datёn 30 Janar tё vitit 1948, do ta vriste, duke ngritur mallёngjimin dhe nervozizmin e opinionit publik mbarёbotёror.
Ishte njё personalitet i madh politik i Indise, qё shprehte besimet e tij tё thella filozofike nё veprimin e tij politik. Dedikoi tё gjithё jetёn e tij qёllimeve mё tё larta: pavarsisё sё Indisё, barazisё sё tё drejtave tё shtresave tё ulta tё popullit, paqes midis induisteve dhe myslimanёve.
Nё Indi, mё tepёr se nё çdo vend tjetёr, çdo lloj veprimi njerёzor, sidomos i shpirtrave tё veçantё si Gandi, bёhet me fond gjithёsine. Njeriu duke vepruar mbulohet nga ideja qё e ka pёr detyrё pёr tё shёrbyer njё vlerё tё lartё metafizike. Filozofia pra, ёshtё njё temё praktike, qё shprehet jo vetem me tekstet e shkruar, por me tё gjithё sjelljen njerёzore. Gandi, shprehёs i kёsaj filozofie, besonte se tё gjitha qёniet , qё nga Zoti e deri tek krijesa mё e fundit, gjёnden brenda njё shkalle zhvillimi, shkallё tё cilёs çdonjeri ka mundёsi pёr tё ngjitur shkallёt e saj njё nga njё.
Vihet pro veprimit, por me njё karakter tё shenjtё, pasi duhet tё jetё i frymёzuar nga njё shpirtёrim i thellё metafizik. Indianёt qё kanё njё koncept shumё tё ndryshёm nga bota perёndimore pёrsa u pёrket shenjtorёve, e vendosin midis shenjtorёve tё tyre, dhe pёr kёtё arsye e quajnё Mahatma( Maha Atma = shpirt i madh) dhe madje akoma kur jetonte. Pasi ashtu sikur thamё dhe mё lart , nё Indi Shenjtёrimi nuk jepet nga kёshille Klerikёsh por nga intuita e pagabuar e popullit.
Gandi nё tё gjithё jetёn e tij, luftoi pёr pavarёsinё e atdheut tё tij , duke pasur vetёm njё armё tё vetme qё ishte lartёsia e tij etike dhe adhurimin e vёrtetё tё tij qё kishte pёr tё gjithё Indinё, pasi ajo mishёronte Shpirtin e saj parashekullor.
Zoti, sipas Gandit nuk ёshtё njё ide abstrakte. Ёshtё njё prani e gjallё, zёri i tё cilit ndodhet brёnda njeriut. Kёsaj pranie i jepte emrin Sat, ekzistencё, qёnie absolute, Zot, e Vёrtetё. Sakrifica pёr kёtё tё vёrtetё ёshtё vetёm mёnyra e pёrhapjes sё saj.Dhe kёshtu arrijmё nё idenё e dytё tё filozofisё sё Gandit, nё idenё ahimsa – mos dhunёs, ose mungesёs sё dhunёs, ide kjo qё luajti njё rol shumё tё rёndёsishёm pёr çlirimin e Indisё. Pёr Gandin ahimsa pёrhapet tek çdo veprim qё krijon dhimbje trupore ose psikike dhe ka dy burime kryesore:
dashurinё pёr çdo qёnie
nevojёn pёr vetёkontroll pёr realizimin tonё nё nivelin shoqёror dhe politik.
Mungesa e dhunёs nuk do tё thotё nёnshtrim kundrejt sё keqes apo tё padrejtit. Do tё thotё kundёrshtim me tё gjitha forcat shpirtёrore kundrejt forcёs sё tiranit. Kёrkimi i sё vёrtetёs, si njё qёllim i jetёs sё tij, dhe mos-dhuna, si njё mёnyrё pёr tё arritur diçka tё tillё, ishin dy ‘’mushkёritё’’. Dhe pёr kёtё arsye thoshte se pa kёto dy mushkёri nuk mund tё jetonte. Kёrkimi i sё vёrtetёs nuk pёrmban brenda tij pёrdorimin e dhunёs, pasi njeriu, meqёnёse nuk ka aftёsinё pёr tё njohur tё vёrtetёn absolute, nuk mund tё ketё as edhe kurajon pёr ndёshkuar. Nevojitet Drejtёsia qё ёshtё ajo qё hap rrugёn e dashurisё.
Ishte kundёr kastave trashёgimtare dhe pro kastave qё caktoheshin si njё urdhёr hyjnor i ndarjes sё pёrgjegjёsive qё ka si qёllim njё bashkёjetesё harmonike. Gandi besonte se çdo lloj pune ka dinjitet, sidomos puna qё bёhet me duar, dhe pёr kёtё dhe ai vetё jepte shembullin duke dredhur pe. Kёtё e bёnte edhe pёr arsye praktike dhe ekonomike, domethёnё pёr luftёn kundёr papunёsisё nё dimёr por edhe pёr luftёn kundёr imponimit tё produkteve tё industrive angleze, por edhe pёr njё rikthim nё mёnyrёn indjane nё tё gjitha fazat e jetёs.
Pёrsa i pёrket nevojёs qё ka njeriu pёr vetёkontroll, me qёllim shpagimin, Gandi besonte nё rezultatin e pёrmbajtshmёrisё seksuale, tё cilёn ai vetё zbatonte nё marrёveshje me gruan e tij. Vetёzotёrimi lartёson shpirtin. Thonte ‘’ jetojmё jo pёr tё ushqyer, pёr tё veshur dhe pёr tё llastuar trupin tonё. Kujdesemi pёr trupin tonё , nё mёnyrё qё tё jetojmё’’. Jeta fillon pasi tё pёrmbushen nevojat trupore. Atёherё kur tё gjitha pёrpjekjet kanё si qёllim trupin, shpirti fillon tё vyshket. Kёtё ide tё pasioneve e futi edhe nё sektorin shoqёror, me zbatimin e ahimsa, me kuptimin e mospjesёmarrjes nё pasionet politike. Vuri kёtё ide edhe nё nivelin e sjelljes individuale brёnda shoqёrisё dhe luftёs nacionalopolitike.
Besonte se pёrpjekja ёshtё mё e mirё, jo atёherё kur krijon plagё armikut, por atёherё kur kёmbёngulim, diçka qё presupozon besim tek Zoti dhe njё frymё vetёsakrifice. Konsideronte se milionat e indianeve nuk mund tё kontrollohen pa superioritetin shpirtёror tё liderёve tё tyre. Dhe ai ja arriti. U sakrifikua pёr idenё e bashkёvёllazёrimit midis induisteve dhe myslimanёve. Dashuria e Gandit pёr tё vёrtetёn ishte e tillё, sa qё shpesh herё vinte nё pozitё tё vёshtirё mbёshtetёsit e tij politik. Thonte gjithmonё tё vёrtetёn, pasi besonte thellё se e vёrteta herёt a vonё do tё ndihmonte Indinё nё ndeshjen e saj kundёr Anglezёve, por edhe do tё shёrbente pёr çdo lloj çёshtjeje tё drejtё.
Gandi ishte influencuar shumё edhe nga Bagavad Gita dhe klimёs metafizike me tё cilёn Arzuna merrte kёshillat nga mёsuesi i tij Krisna. Brёnda kёtyre elementeve metafizikё, vendoste tё gjitha veprimet e tij. Del jashtё sentimentalizmave dhe idesё sё zakonshme mbi dashurinё. Jep njё kuptim ipervatik veprimit, dhe çlirimit tё Indisё. Gjithmonё, dashuria e zjarrtё e Gandit pёr atdheun e tij zmadhohej. Veprimet e tij merrnin atё ‘’indiferencё tё shenjtё’’ qё i kёshillonte Krisna Arzunёs.
Klasёn shoqёrore qё donte tё themelonte, e quante sarvodaya, qё do tё thotё ‘’e mira e pёrbashkёt’’, e mira mё e madhe e mundshme pёr numrin mё tё madh tё njerёzve, ndёrsa me fjalёn svarajya nёnkuptonte pavarёsinё politike. Kjo e kombinuar me svadeshi , mёnyrёn indiane tё jetesёs, ishte ideali i republikёs sё Gandit.
Nё sektorin metafizik, Gnadi besonte se tё gjitha janё tё ujitura nga esenca supreme, Zoti. Dhe pёrveç Bagavad Gitёs admironte shumё dhe vargjet e para tё Isa Upanishad. ‘’Arrita nё konkluzionin se nёse tё gjitha upanishadet dhe tё gjitha shkrimet e tjera papritmas zhdukeshin dhe bёheshin hi, dhe nё mёndjet e indianёve do tё mbeteshin vetёm vargjet. Tё gjitha kёto dhe gjithçka qё lёviz nё tokё tejkalohen nga Brahma, nё kёtё mёnyrё Induizmi do tё jetonte pёrgjithmonё’’. Nuk nёnvlerёsonte intelektualizmin, por as nuk i jepte vlerёn ekskluzive si njё instrument i dijes ashtu sikur i jepet nё Perёndim. Pёr kёtё ishte edhe pro njё edukimi tё njeriut qё pёrmbante gjithçka, njё konsiderim filozofik dhe fetar i tё gjitha gjёrave. Meqёnёse besonte nё bashkimin qё arrihet me ndihmёn e Zotit qё tejkalon gjithçka, shёrbimi kundrejt bashkёnjerёzve tё tij ishte pёr te forma mё e mirё e adhurimit tё Zotit.
Gandi u influencua pёrveç Bagavad Gitёs edhe nga Ramajana ( thirrja Hyjnore), gjithashtu dhe nga Toro, Tolstoi, Raskin, tё cilёt admironte shumё.
Gandi ishte njё njeri shumё demokratik, pasi besonte thellё nё vlerat e njeriut. Asnjeri nuk ka tё drejtё tё qeveriseё pa miratimin e popullit. Por demokracia sipas tij duhet tё kombinohet me disiplinёn. Njё njeri qё nga natyra e tij ёshtё demokratik ёshtё gjithashtu nga natyra edhe i disiplinuar. Demokracia vjen me njё mёnyre natyrale tek ai qё ёshtё mёsuar tu bindet me dёshirё ligjeve njerёzore dhe njerёzore. Virtytet qё shoqёrojne veprimet e tij politike janё: modestia e pakufi e tij dhe mosndryshimi i vlerave tё tij etike pavarёsisht rrethanave. Ky ishte Gandi. Njё revolucionar i vёrtetё me njё konsiderim tё ndryshёm mbi universin dhe jetёn. Njё orator qё ngjante mё shumё me njё mёsues.
Ishte ndёrgjegjeja e gjallё e Indisё. Tё gjitha veprimet e tij kishin vulёn e Shenjtёrimit dhe kur plumbi vdekjeprures i Godse (njё Indiani konservativ i cili besonte se Gandi ishte shumё tёrheqёs kundrejt myslimanёve) e plagosi , arriti tё thёrriste ‘’Ram, Ram’’, emrin me tё cilin ai quante Zotin. Personaliteti i Gandit ishte njё nga mё tё mёdhenjtё e historisё. Mёsimet dhe parimet e tij tejkalojnё kufinjtё e Indisё, dhe pёrmbajtja mbinjerёzore i pёrket tё gjithё njerёzimit.
Me rikthimin e tij nё atdhe nё vitin 1914, u bё shumё aktiv nё aktivitetet brёnda partisё sё Kongresit kombёtar Indian duke mbёshtetur idene se India ishte e pjekur dhe gati pёr tu Vetёqeverisur. Organizoi grupe mbёshtetёsish pёr tu ndeshur kundёr padrejtёsisё politike dhe shoqёrore. Ndёrkaq pёrpiqej dhe tё vinte paqe midis Indianёve dhe Myslimanёve, por nё vitin 1922 anglezёt do ta arrestojnё. Dy vite mё pas do tё lirohet nga burgu dhe pasi u tёrhoq nga jeta aktive politike, udhёtoi rreth e pёrqark Indisё pёr tё bindur tё gjithё pёr zhdukjen e traditёs sё kastave (klasё shoqёrore).
Nё vitin 1930 do ta shikojmё kryetar tё sё famshmes ‘’demostratёs sё kripёs’’, si njё shenjё proteste kundёr taksave qё kishin imponuar Anglezёt nё Indi, njё demostratё qё e pёrsёritёn me mijra Indianё, deri nё pikёn ku kjo rrymё u kthye nё njё lёvizje shumё tё fuqishme qё tronditi deri nё thellёsi indiferencёn e patundur tё Indisё dhe drejtoi pёr herё tё parё njё masё njerёzish indiferente dhe jopolitik nёpёr luftёn politike. Kёshtu Gandi u arrestua edhe shumё herё tё tjera nga Anglezёt, bёri greva urie nё shenjё proteste dhe atёherё kur problemi i pavarёsisё sё Indisё filloi tё gjente zgjidhje u mundua pёrsёri tё pajtonte Indianёt dhe Myslimanёt. Por njё i ri nacionalist Indian, nё datёn 30 Janar tё vitit 1948, do ta vriste, duke ngritur mallёngjimin dhe nervozizmin e opinionit publik mbarёbotёror.
Ishte njё personalitet i madh politik i Indise, qё shprehte besimet e tij tё thella filozofike nё veprimin e tij politik. Dedikoi tё gjithё jetёn e tij qёllimeve mё tё larta: pavarsisё sё Indisё, barazisё sё tё drejtave tё shtresave tё ulta tё popullit, paqes midis induisteve dhe myslimanёve.
Nё Indi, mё tepёr se nё çdo vend tjetёr, çdo lloj veprimi njerёzor, sidomos i shpirtrave tё veçantё si Gandi, bёhet me fond gjithёsine. Njeriu duke vepruar mbulohet nga ideja qё e ka pёr detyrё pёr tё shёrbyer njё vlerё tё lartё metafizike. Filozofia pra, ёshtё njё temё praktike, qё shprehet jo vetem me tekstet e shkruar, por me tё gjithё sjelljen njerёzore. Gandi, shprehёs i kёsaj filozofie, besonte se tё gjitha qёniet , qё nga Zoti e deri tek krijesa mё e fundit, gjёnden brenda njё shkalle zhvillimi, shkallё tё cilёs çdonjeri ka mundёsi pёr tё ngjitur shkallёt e saj njё nga njё.
Vihet pro veprimit, por me njё karakter tё shenjtё, pasi duhet tё jetё i frymёzuar nga njё shpirtёrim i thellё metafizik. Indianёt qё kanё njё koncept shumё tё ndryshёm nga bota perёndimore pёrsa u pёrket shenjtorёve, e vendosin midis shenjtorёve tё tyre, dhe pёr kёtё arsye e quajnё Mahatma( Maha Atma = shpirt i madh) dhe madje akoma kur jetonte. Pasi ashtu sikur thamё dhe mё lart , nё Indi Shenjtёrimi nuk jepet nga kёshille Klerikёsh por nga intuita e pagabuar e popullit.
Gandi nё tё gjithё jetёn e tij, luftoi pёr pavarёsinё e atdheut tё tij , duke pasur vetёm njё armё tё vetme qё ishte lartёsia e tij etike dhe adhurimin e vёrtetё tё tij qё kishte pёr tё gjithё Indinё, pasi ajo mishёronte Shpirtin e saj parashekullor.
Zoti, sipas Gandit nuk ёshtё njё ide abstrakte. Ёshtё njё prani e gjallё, zёri i tё cilit ndodhet brёnda njeriut. Kёsaj pranie i jepte emrin Sat, ekzistencё, qёnie absolute, Zot, e Vёrtetё. Sakrifica pёr kёtё tё vёrtetё ёshtё vetёm mёnyra e pёrhapjes sё saj.Dhe kёshtu arrijmё nё idenё e dytё tё filozofisё sё Gandit, nё idenё ahimsa – mos dhunёs, ose mungesёs sё dhunёs, ide kjo qё luajti njё rol shumё tё rёndёsishёm pёr çlirimin e Indisё. Pёr Gandin ahimsa pёrhapet tek çdo veprim qё krijon dhimbje trupore ose psikike dhe ka dy burime kryesore:
dashurinё pёr çdo qёnie
nevojёn pёr vetёkontroll pёr realizimin tonё nё nivelin shoqёror dhe politik.
Mungesa e dhunёs nuk do tё thotё nёnshtrim kundrejt sё keqes apo tё padrejtit. Do tё thotё kundёrshtim me tё gjitha forcat shpirtёrore kundrejt forcёs sё tiranit. Kёrkimi i sё vёrtetёs, si njё qёllim i jetёs sё tij, dhe mos-dhuna, si njё mёnyrё pёr tё arritur diçka tё tillё, ishin dy ‘’mushkёritё’’. Dhe pёr kёtё arsye thoshte se pa kёto dy mushkёri nuk mund tё jetonte. Kёrkimi i sё vёrtetёs nuk pёrmban brenda tij pёrdorimin e dhunёs, pasi njeriu, meqёnёse nuk ka aftёsinё pёr tё njohur tё vёrtetёn absolute, nuk mund tё ketё as edhe kurajon pёr ndёshkuar. Nevojitet Drejtёsia qё ёshtё ajo qё hap rrugёn e dashurisё.
Ishte kundёr kastave trashёgimtare dhe pro kastave qё caktoheshin si njё urdhёr hyjnor i ndarjes sё pёrgjegjёsive qё ka si qёllim njё bashkёjetesё harmonike. Gandi besonte se çdo lloj pune ka dinjitet, sidomos puna qё bёhet me duar, dhe pёr kёtё dhe ai vetё jepte shembullin duke dredhur pe. Kёtё e bёnte edhe pёr arsye praktike dhe ekonomike, domethёnё pёr luftёn kundёr papunёsisё nё dimёr por edhe pёr luftёn kundёr imponimit tё produkteve tё industrive angleze, por edhe pёr njё rikthim nё mёnyrёn indjane nё tё gjitha fazat e jetёs.
Pёrsa i pёrket nevojёs qё ka njeriu pёr vetёkontroll, me qёllim shpagimin, Gandi besonte nё rezultatin e pёrmbajtshmёrisё seksuale, tё cilёn ai vetё zbatonte nё marrёveshje me gruan e tij. Vetёzotёrimi lartёson shpirtin. Thonte ‘’ jetojmё jo pёr tё ushqyer, pёr tё veshur dhe pёr tё llastuar trupin tonё. Kujdesemi pёr trupin tonё , nё mёnyrё qё tё jetojmё’’. Jeta fillon pasi tё pёrmbushen nevojat trupore. Atёherё kur tё gjitha pёrpjekjet kanё si qёllim trupin, shpirti fillon tё vyshket. Kёtё ide tё pasioneve e futi edhe nё sektorin shoqёror, me zbatimin e ahimsa, me kuptimin e mospjesёmarrjes nё pasionet politike. Vuri kёtё ide edhe nё nivelin e sjelljes individuale brёnda shoqёrisё dhe luftёs nacionalopolitike.
Besonte se pёrpjekja ёshtё mё e mirё, jo atёherё kur krijon plagё armikut, por atёherё kur kёmbёngulim, diçka qё presupozon besim tek Zoti dhe njё frymё vetёsakrifice. Konsideronte se milionat e indianeve nuk mund tё kontrollohen pa superioritetin shpirtёror tё liderёve tё tyre. Dhe ai ja arriti. U sakrifikua pёr idenё e bashkёvёllazёrimit midis induisteve dhe myslimanёve. Dashuria e Gandit pёr tё vёrtetёn ishte e tillё, sa qё shpesh herё vinte nё pozitё tё vёshtirё mbёshtetёsit e tij politik. Thonte gjithmonё tё vёrtetёn, pasi besonte thellё se e vёrteta herёt a vonё do tё ndihmonte Indinё nё ndeshjen e saj kundёr Anglezёve, por edhe do tё shёrbente pёr çdo lloj çёshtjeje tё drejtё.
Gandi ishte influencuar shumё edhe nga Bagavad Gita dhe klimёs metafizike me tё cilёn Arzuna merrte kёshillat nga mёsuesi i tij Krisna. Brёnda kёtyre elementeve metafizikё, vendoste tё gjitha veprimet e tij. Del jashtё sentimentalizmave dhe idesё sё zakonshme mbi dashurinё. Jep njё kuptim ipervatik veprimit, dhe çlirimit tё Indisё. Gjithmonё, dashuria e zjarrtё e Gandit pёr atdheun e tij zmadhohej. Veprimet e tij merrnin atё ‘’indiferencё tё shenjtё’’ qё i kёshillonte Krisna Arzunёs.
Klasёn shoqёrore qё donte tё themelonte, e quante sarvodaya, qё do tё thotё ‘’e mira e pёrbashkёt’’, e mira mё e madhe e mundshme pёr numrin mё tё madh tё njerёzve, ndёrsa me fjalёn svarajya nёnkuptonte pavarёsinё politike. Kjo e kombinuar me svadeshi , mёnyrёn indiane tё jetesёs, ishte ideali i republikёs sё Gandit.
Nё sektorin metafizik, Gnadi besonte se tё gjitha janё tё ujitura nga esenca supreme, Zoti. Dhe pёrveç Bagavad Gitёs admironte shumё dhe vargjet e para tё Isa Upanishad. ‘’Arrita nё konkluzionin se nёse tё gjitha upanishadet dhe tё gjitha shkrimet e tjera papritmas zhdukeshin dhe bёheshin hi, dhe nё mёndjet e indianёve do tё mbeteshin vetёm vargjet. Tё gjitha kёto dhe gjithçka qё lёviz nё tokё tejkalohen nga Brahma, nё kёtё mёnyrё Induizmi do tё jetonte pёrgjithmonё’’. Nuk nёnvlerёsonte intelektualizmin, por as nuk i jepte vlerёn ekskluzive si njё instrument i dijes ashtu sikur i jepet nё Perёndim. Pёr kёtё ishte edhe pro njё edukimi tё njeriut qё pёrmbante gjithçka, njё konsiderim filozofik dhe fetar i tё gjitha gjёrave. Meqёnёse besonte nё bashkimin qё arrihet me ndihmёn e Zotit qё tejkalon gjithçka, shёrbimi kundrejt bashkёnjerёzve tё tij ishte pёr te forma mё e mirё e adhurimit tё Zotit.
Gandi u influencua pёrveç Bagavad Gitёs edhe nga Ramajana ( thirrja Hyjnore), gjithashtu dhe nga Toro, Tolstoi, Raskin, tё cilёt admironte shumё.
Gandi ishte njё njeri shumё demokratik, pasi besonte thellё nё vlerat e njeriut. Asnjeri nuk ka tё drejtё tё qeveriseё pa miratimin e popullit. Por demokracia sipas tij duhet tё kombinohet me disiplinёn. Njё njeri qё nga natyra e tij ёshtё demokratik ёshtё gjithashtu nga natyra edhe i disiplinuar. Demokracia vjen me njё mёnyre natyrale tek ai qё ёshtё mёsuar tu bindet me dёshirё ligjeve njerёzore dhe njerёzore. Virtytet qё shoqёrojne veprimet e tij politike janё: modestia e pakufi e tij dhe mosndryshimi i vlerave tё tij etike pavarёsisht rrethanave. Ky ishte Gandi. Njё revolucionar i vёrtetё me njё konsiderim tё ndryshёm mbi universin dhe jetёn. Njё orator qё ngjante mё shumё me njё mёsues.
Ishte ndёrgjegjeja e gjallё e Indisё. Tё gjitha veprimet e tij kishin vulёn e Shenjtёrimit dhe kur plumbi vdekjeprures i Godse (njё Indiani konservativ i cili besonte se Gandi ishte shumё tёrheqёs kundrejt myslimanёve) e plagosi , arriti tё thёrriste ‘’Ram, Ram’’, emrin me tё cilin ai quante Zotin. Personaliteti i Gandit ishte njё nga mё tё mёdhenjtё e historisё. Mёsimet dhe parimet e tij tejkalojnё kufinjtё e Indisё, dhe pёrmbajtja mbinjerёzore i pёrket tё gjithё njerёzimit.
Xhemajl- 187
Similar topics» Min (Zoti i fertilitetit.)
» Ku është Zoti?
» Tempullarët - Templarët
» “Perëndia” dhe “Zoti” në shqipe
» Zoti, e vërteta dhe pafundësia
» Ku është Zoti?
» Tempullarët - Templarët
» “Perëndia” dhe “Zoti” në shqipe
» Zoti, e vërteta dhe pafundësia
Faqja 1 e 1
Drejtat e ktij Forumit:
Ju nuk mund ti përgjigjeni temave të këtij forumi