Sekretet e kriptografisë: Arti i të moskuptuarit nga të tjerët

Sekretet e kriptografisë nga egjiptianët e lashtë tek interneti i sotëm, deri tek mekanika kuantike dhe e ardhmja e komunikimit të fshehtë

Që nga agimi i historisë, njeriu ka patur nevojë të mbrojë dokumentet dhe komunikimet nga sytë dhe veshët e kundërshtarëve apo armiqve. Që në vitin 1900 P.E.S, faraonët përdornin hieroglife të ndryshme nga ato standarde për të komunikuar me gjeneralët e tyre dhe 4000 vjet më vonë amerikanët gjatë Luftës së Dytë Botërore, rekrutuan qindra indianë Navajos si operatorë në komunikimet radiofonkie, të clët falë gjuhës së tyre të pakuptueshme i bënin të sigurta komunikimet ushtarake në rastin e përgjimit nga ana e japonezëve.
Historia dhe e ardhmja.



Sot kriptografia, ose aftësia për ta bërë një mesazh të pakuptueshëm për të gjithë me përjashtim të marrësit legjitim, është një shkencë e vërtetë. Më poshtë po paraqesim një udhëtim të shkurtër nëpër histori të emigmave, matematikës dhe spiunazhit, për të zbuluar se si krijohet një sistem kriptimi dhe si përdoret ai, cilat janë sistemet më të sigurta, dhe si kontributi i një matematikani të panjohur polak qe përcaktues në fatet e Luftës së Dytë Botërore. Por mos harroni se për të zbuluar diçka shumë private, nuk është përherë e nevojshme të kesh akses në një kompjuter apo tek ndonjë sistem i avancuar kriptimi:ndonjëherë mjafton të vini në punë zgjuarsinë dhe mirëbesimin…

Miliona mesazhe përshkojnë çdo ditë rrjetet e telekomunikacionit:çdo ditë dërgohen mbi 150 miliardë e-maile dhe 400 milionë mesazhe në tëeeter (shih për kuriozitet statikat e ëorldometers). Janë e-maile dhe mesazhe, por edhe transaksione bankare, thirrje telefonike dhe madje edhe fakse (ende), përmbajtja e të cilave shpesh duhet të mbrohet nga përgjimet e paautorizuara:nga numri i kartave të kreditit tek bisedat midis politikanëve.

Mbrojtja e këtyre komunikimeve i është besuar një teknike të veçantë të quajtur kriptografi. Termi rrjedh nga greqishtja, nga bashkimi i fjalëve kriptos (i fshehur) dhe gramma (shkruaj), shkrim, domethënë shkrim i fshehtë. Kriptografia është arti i dërgimit të mesazheve (dhe jo vetëm me shkrim) të kuptueshme vetëm për marrësit e duhur.

Rreth vitit 400 P.E.S komunikimet e “ndjeshme” kodoheshin me metodën skitale, një sistem i thjeshtë dhe efektiv që për herë të parë futi konceptin e çelësit të dekriptimit. Mesazhi shkruhej nga e majta në të djathtë në një rrip lëkure të mbështjellë rreth një shkopi (skitale, gjuhën e lashtë greke), në mënyrë që çdo radhë e brezit të përmbante vetëm një gërme:nëse rrotulla hapej, gërmat riorganizoheshin dhe mesazhi nuk qe më i lexueshëm.



Vetëm përdorimi i një shkopi identik me atë të dërguesit (çelësi), do t’i mundësonte marrësit të rindërtonte tekstin e mesazhit. Në Spartë ky system u përdor që në vitin 400 P.E.S. Është ndoshta metoda më e vjetër e njohur e kriptografisë përmes transpozimit. Me ndryshime të vogla, kjo metodë mbijetoi për shumë shekuj krah për krah me sistemet më naive, për shembull zëvendësimin ose përzierjen e shkronjave të bëra në bazë të rregullave jo shumë komplekse, në mënyrë që edhe vetë marrësi të qe në gjendje të dekriptonte mesazhin.

Kur enigma bëhet art!

Sistemet e kriptimit të bazuara tek zëvendësimin e gërmave, ishin shumë pak të sigurta. Në fillim të viteve ’30 të shekullit XX-të, inteligjenca gjermane krijoi makinerinë elektro-mekanike të kriptimit të quajtur Enigma. Ajo ishte një makinë shkrimi e veçantë e pajisur me tri rrota të ndryshme, secila prej të cilave rendiste shkronjat e alfabetit në një mënyrë të paracaktuar, dhe të ndryshme nga ajo standarde.
Rrota e parë lidhej me tastat e makinës së shkrimit, dhe riprodhonte tekstin duke  e koduar atë thjesht përmes zëvendësimit të çelësit të paracaktuar. Teksti i koduar rikodifikohej nga rrota e dytë me një çelës të ndryshëm, dhe pastaj sërish nga i treti. Mekanizma shtesë mund të ndërhynin më pas kodifikime të tjera. Për të dekriptuar një tekst të koduar nga Enigma, ishte e domosdoshme pasja e një tjetër makinerie Enigma të konfiguruar saktësisht si e para:dhe këto të fundit ishin parazgjedhur përpara shpërndarjes së makinave.
Ky qe një sistem tmerrësisht kompleks mekanik, i cili funksiononte në një lojë po aq të ndërlikuar të spiunazhit dhe kundër-spiunazhit:sistemi u thye për herë të parë në vitin 1932 nga matematikani polak Marian Rejevski, pikërisht në sajë të ndihmës së shërbimeve sekrete franceze dhe polake. Gjermanët u kundërpërgjigjën duke e bërë më kompleks mekanizmin e sistemit, por edhe ky evoluim i Enigmës më në fund u thye nga Alan Turing.

Edhe pse këto sisteme kriptimi mbikëqyren nga algoritme komplekse, ato janë të destinuara për t’u thyer, me kushtin që të kihet në dispozicion kapaciteti i llogaritjeve dhe koha:një kompjuter modern mund të deshifrojë pa shumë vështirësi një mesazh të koduar nga Enigma thjesht duke u përpjekur të zbërthejë një nga një të gjithë çelësat e mundshëm:në disa javë do të shfytëzonte të gjitha opsionet duke ia dalë të zhbllokojë kodin.
Për këtë arsye nga mesi i viteve ‘70, Uajtfilld Difi dhe Martin Helman, dy studiues amerikanë, ndërtuan një sistem kriptimit bazuar në përdorimin e dy çelësave të ndryshme, të krijuar në mënyrë të tillë që të vareshin nga njëri-tjetri. Dy kodet janë të njohur me emrat e çelësit publik dhe tij privat:i pari përdoret për të kriptuar, i dyti për të dekriptuar.
Kush ka nevojë të komunikojë në fshehtësi, mjaftohet me kriptimin e mesazhit me çelësin publik të marrësit. Ky i fundit mundet më pas të dekriptojë mesazhin duke përdorur çelësin e vet privat. Secili duhet pra t’ia shpërndajë çelësin e vet publik të gjithë njerëzve nga të cilët duhet të marrë komunikime të koduara, pa u shqetësuar për fshetësinë e tij, përderisa leximi është i mundur vetëm përmes kriptimit të mesazheve.

© /Bota.al