Paganizmi shqiptar

Mali i shenjtë i Tomorrit
nga kulti pagan te miti romantik

Nga kulti pagan i majave të larta, i përhapur në gjithë Shqipërinë, kulti i malit të Tomorrit ka mbijetuar në rrjedhë të shekujve e të ndërrimeve fetare. Duke gëzuar një prestigj të veçantë në botën shqiptare, ai ka fituar atributin e malit të shenjtë. Fakti që ky mal në gojëdhënën popullore, në periudhën antike e mesjetare dhe në letërsinë romantike përfytyrohet si Olimpi shqiptar, besoj se është dëshmi e njësisë kulturore ballkanike.

Tomorri është mali më impozant në Shqipërinë e Jugut. Me majën më të lartë 2416 metra, ai ngrihet vetmitar në një rrafshinë pa fqinjë që ta rivalizojnë dhe zotëron kështu pamjen nga të gjitha pikat e horizontit. Kjo e bën atë madhështor, si e bëjnë të bukur livadhet malore, e të frikshëm majat e thepisura shkëmbore, humnerat e thella dhe stuhitë e befasishme.

Etnologia angleze Margaret Hasluck, që u ngjit në majë të tij më 1930, konstatoi midis të tjerave se pelegrinët besonin në një fuqi të mbinatyrshme me seli në atë majë e se betimi për Baba Tomorrin ishte më i fortë se betimi mbi Ungjill ose Kur’an. Kuptohet se ky adhurim është mbeturinë e kultit pagan të natyrës, brenda të cilit kanë mbetur besimet e shqiptarit.

Në zhvillimet e mëvonshme etno-historike e fetare të shqiptarëve, substrati pagan u tregua shumë i qëndrueshëm; ai mbijetoi si një element i vazhdimësisë së traditës mitologjike ilire dhe si shprehje e njësisë shpirtërore të tyre.

Vendet e peligrinazheve të epokës pagane dhe ritet pagane mbetën po ato në epokat e mëvonshme fetare, ndryshuan vetëm përfytyrimet që lidhen me këto rite, duke marrë një veshje kristiane ose islame. Ky evolucion dhe stagnacion njëherësh është karakteristik edhe për kultin e Tomorrit dhe ritet e pelegrinëve në nderim të tij.

Për të ardhur tek ekzaltimi romantik i shekullit XIX, kulti pagan i malit të shenjtë të Tomorrit kaloi dy faza, që iu përgjigjën dy periudhave të historisë fetare të shqiptarëve: periudhën e lulëzimit të kristianizmit dhe atë të islamizmit.

Por, sikur të mos ekzistonin këto dy faza, siç do ta provojmë më poshtë, letërsia romantike e Rilindjes shqiptare, u nis nga kulti pagan dhe mbeti te përmbajtja dhe përfytyrimi i tij primitiv mitologjik. Ajo çka i shtoi kjo letërsi këtij kulti ishte fryma e ekzaltuar e romantizmit nacional.

Për të kuptuar çka u tha duhet të hapim këtu një parantezë të shpejtë. Deri në fund të shek. XV, kur ra kështjella e fundit e rezistencës shqiptare, feja e shqiptarëve ishte krishtërimi. Ata i përkisnin ritit katolik dhe ritit ortodoks. Pas vendosjes së sundimit osman në shek. XV, nisi procesi i islamizimit të popullatës vendëse. Në shek. XVII, 70% e shqiptarëve ishin kthyer në besimin islam.

Gjatë shek. XVIII njohu një përhapje relativisht të gjerë në Shqipëri bektashizmi. Kështu që shqiptarët erdhën në epokën e lëvizjes së tyre nacionale të ndarë në katër grupe fetare. Ata paraqiteshin tanimë si katolikë e ortodoksë në minorancë dhe si myslimanë e bektashinj e synitë në mazhorancë.

Fati i kulteve pagane dhe i vendeve të këtyre kulteve në Shqipëri është i lidhur me historinë fetare në këto treva. Sot në Tomorr praktikohet kulti bektashi, por midis këtij të fundit dhe atij të parit, kultit pagan, qëndron kulti i fesë që ndan këto dy periudha fetare, pra kulti i krishterë.

Këtë nuk e dëshmon vetëm tradita gojore për ekzistencën e Kishës së Shën Mërisë në mal të Tomorrit dhe për peligrinazhin e besimtarëve ortodoksë më 15 gusht, ditën e Shën Mërisë së gushtit.

Edhe në maja të tjera, në veri, në qendër dhe në jug të Shqipërisë, si në majën e Gjallicës e të Pashtrikut, në Shën Llesh të Krujës dhe në majën e Këndrevicës së Kurveleshit, pelegrinët e krishterë festojnë po në mes të gushtit festën e Shën Mërisë.

Duke mos dashur ta thyejnë këtë vazhdimësi, bektashinjtë që kanë përvetësuar të paktën një shekull e ca më parë kultin e Tomorrit, e organizojnë pelegrinazhin në majë të tij po më 15 gusht të çdo viti.

Në këtë pelegrinazh nuk do të merrnin pjesë, si marrin edhe sot, as synitë, as të krishterë, sikur ky kult të mos lidhej me një traditë të lashtë parafetare.

Po sipas M. Hasluck bektashinjtë e pranojnë se kanë zëvendësuar një kult shumë më të vjetër.

Ata i besojnë gojëdhënës se Haxhi Babai, duke parë pelegrinë që ngjiteshin në Tomorr çdo mes gushti për t’iu falur një hyjnie pagane, shkoi në Qerbela, mori një dorë dhe nga varri i vërtetë i Abas Aliut, e hodhi në majë të Tomorrit dhe e konsakroi atë si varrin e dytë të shenjtorit.

Burime të pavërtetuara bëjnë fjalë për një tyrbe të vitit 1620 kushtuar heroit të Qerbelasë, kurse teqeja bektashiane është ngritur më 1916.

Nga gjithë ky trashëgim pagan dhe postpagan, shkrimtarët e Rilindjes Kombëtare ruajtën bërthamën pagane dhe iu referuan admirimit gati mistik të ndërgjegjes popullore për kultin e malit në fjalë. Me këtë lëndë ata ndërtuan mitin romantik të malit të Tomorrit, në frymën e idealeve patriotike.

Për shkollën e romantizmit shqiptar të shekullit XIX, që u përftua nën ndikimin e fuqishëm të lëvizjes mendore e politike për çlirim nacional nga zgjedha osmane, poetizimi i traditave historike dhe evokimi i së kaluarës heroike legjendare, fitonte përparësi të veçantë.

Kjo ishte rruga e afirmimit të identitetit kombëtar të shqiptarëve si banorë të lashtë të gadishullit. Por ky ishte edhe një argument i njësisë së tyre shpirtërore e kulturore. Feja, që për popujt e tjerë të gadishullit ishte një faktor integrimi kombëtar, për shqiptarët e ndarë në disa besime ishte një faktor disintegrimi.

Në këtë mes nuk duhet harruar edhe fakti që fetë e ndryshme në Shqipëri ishin edhe përçuese ndikimesh të huaja politike e kulturore. Duke mos qenë të bashkuar rreth një kishe, shqiptarët duhet të ishin të bashkuar rreth një miti kombëtar.

Shkrimtarët romantikë këtë mit e krijuan me lëndë historike kur evokuan shekullin e qëndresës shqiptare që lidhet me emrin e Gjergj Kastriotit, Skënderbeut. Por e krijuan dhe me lëndën e legjendës e të besimeve të lashta popullore, kur poetizuan kultin e Tomorrit.

Për t’i dhënë prestigj shkencor e thellësi historike këtij miti ata iu referuan trashëgimit antik. Toponimin Tomaros ose Tamari a Tmari që del te Straboni dhe te Plini Secundi (Talar) si mal pranë Dodonës, pra si mal i Shenjtë, ata e lidhën pa asnjë mëdyshje me Tomorrin e Shqipërisë.

Kështu kulti i Tomorrit u shndërrua në kultin e malit ku ka selinë perëndia e lashtë e shqiptarëve. "Shqiptarët e moçëm, - shkruan poeti kombëtar Naim Frashëri, - besoninë Hyjninë, dhe në malt të Tomorrit ish falëtore e ti, që thuhej Dodonë".

Ky kult nacional i shqiptarëve në letërsinë romantike u kthye në një kult poetik të cilit iu drejtuan shumica e shkrimtarëve romantikë si K. Kristoforidhi (1830-1895), Naim Frashëri (1846-1900), A. Z. Çajupi (1866-1930), Asdreni (1872-1947), H. Mosi (1885-1933), N. Mjeda (1866-1937), etj.

K. Kristoforidhi, themeluesi i prozës moderne shqiptare, shkrimtari që solli në shqip Dhjatën e Re dhe shumicën e shkrimeve të shenjta, njërit prej rrëfimeve të tij më të bukura, Gjahu i malësorëve (1884) i vë si nëntitull Hieja e Tomorrit, d.m.th. sipas etimologjisë që jep ai, Perëndia e Tomorrit.

Kjo prozë evokon perëndinë pagane të shqiptarëve si mbrojtëse të tyre qysh nga kohët kur, si shkruan autori, Krishti e Muhameti nuk kishin ardhur në botë.

A. Z. Çajupi përmbledhjen e tij më të rëndësishme poetike e titulloi "Baba - Tomorri" (1902).

Vjersha me të njëjtin titull e kësaj përmbledhjeje është ndërtuar si një dialog poetik midis autorit dhe baba Tomorrit që është personifikuar si dëshmitar i ndodhive historike të shqiptarëve dhe si një orakull që parathotë të ardhmen e kombit.

Në poezinë e Naim Frashërit, poeti më i madh kombëtar i shqiptarëve, tradita pagane e kultit të Tomorrit u rigjallërua në një sfond mitologjik si Olimp i shqiptarëve dhe si seli e zanave të maleve.

Ky element i fundit paraqet interes të veçantë si një figurë tradicionale mitologjike e trashëguar nga lashtësia ilirike. Sipas Çabejt, nga një "interpretatio latina", Zana, nuk është veçse Diana iliro-romane, që në shqip dha Zana e në rumanisht Zina.

Këtë personifikim të bukurisë dhe të trimërisë, mbrojtëse të maleve, figurë tipike për mitologjinë pagane të trevave veriore, poema e Naimit "Bagëti e bujqësia" (1886) e ka sjellë në mal të Tomorrit dhe e ka thirrur si "perëndi e ligjësisë" (e ligjërimit). Mbetet e diskutueshme nëse kjo neologjizëm e Naimit lidhet me trajtën Zërë (Zana) që haset në Jug të Shqipërisë, dhe që është një dëshmi për njësinë shqiptare.

Po këtu është rasti për të vënë në dukje se poetizimi i Tomorrit si seli e muzave të maleve është në funksion jo vetëm të krijimit të mitit romantik për malin e shenjtë të shqiptarëve.

Poeti i lutet zanës të mbrojë fusharakët si edhe malësorët, dhe kjo i jep Tomorrit atributin e simbolit të unitetit kombëtar të shqiptarëve.
Besoj se rasti i kultit të Tomorrit në letërsinë romantike shqiptare është një dëshmi e plotë e rolit që kanë lojtur kultet pagane ose fetare të popujve ballkanikë për ndërtimin e miteve dhe të simboleve të tyre kombëtare.

Jorgo Bulo

Mali i Tomorit, besimtarët prekin qiellin dhe luten së bashku

Udhëtim në vendin e pelegrinazhit më të madh, ku nuk mungojnë asnjë prej kategorive shoqërore

SKRAPAR – Në një luginë të gjelbëruar, të mbjellë me pisha pa fund, i vendosur në një lartësi mbi 2400 metra mbi nivelin e detit, mali i Tomorit është kthyer tashmë në pikë referimi për mijëra besimtarë bektashinj, të cilët kanë ‘braktisur’ banesat e tyre për të gjetur plotë pesë ditë (20-25 gusht) qetësi shpirtërore në teqenë e Abaz Ali Tomorit.

Rruga, llogaritë duhen bërë më herët

Çdo besimtar që niset për të mbërritur në malin e Tomorit, me siguri e ka llogaritur mirë udhëtimin. Për të përshkruar 120 kilometra rrugë nga qyteti i Beratit deri në lartësinë e 2400 metra mbi nivelin e detit, drejtuesi i automjetit duhet të marrë një vendim të shpejtë: "O të zgjedhë rrugën e shkurtër dhe me shumë mundim, ose të përshkojë edhe 60 kilometra të tjerë dhe automjeti të mos pësojë asnjë dëmtim".

Kjo është arsyeja që drejtuesit e policisë lokale kanë menduar që në shërbim të besimtarëve të ngrihet ‘non stop’ një postbllok rrugor, 5 kilometra në të dalë të qytezës së Poliçanit.

Punonjësi i policisë, i cili qëndron gjithë kohës në këmbë të informon me hollësi për të papriturat që mund të shfaqen gjatë udhëtimit të pelegrinazhit.

Automjetet e projektuara me strukturë ‘fuori strada’ (jashtë rruge) e kanë më të lehtë t’i bien nga fshati Bogovë, duke shkurtuar në maksimum rrugën dhe kohën.

Ndërsa për makinat e vogla, drejtuesit e automjeteve janë të detyruar të mos harxhojnë kohën kot me punonjësin e policisë rrugore, por të shkelin pedalin e gazit dhe të rrotullohen 180 gradë në hyrje të qytetit të Skraparit, për të përshkruar më pas pesë qafa mali.

Për fat të keq, të dy rrugicat që të çojnë tek teqeja e Baba Tomorit janë të paasfaltuara. Edhe pse në disa akse rrugore makineritë e rënda të ushtrisë shqiptare kanë ndërhyrë për të përmirësuar imazhin rural, shumë automjete të besimtarëve kanë ngecur, duke e përfunduar udhëtimin e tyre me këmbë.

Bogova, pika turistike që pret besimtarët

Prej pesë ditësh të gjitha bar-restorantet që janë ngritur nën rrapet e pikës turistike të Bogovës kanë qenë në shërbim të besimtarëve.

Uji i ftohtë dhe freskia natyrale që të ofron kjo zonë, u ofronte pelegrinëve të bënin një ‘pit stop’ të detyruar. Pothuajse të gjitha lokalet që ishin vendosur në mënyrë të çrregullt kishin ‘pajtuar’ në punë shumë të rinj, sidomos adoleshentë, të cilët me shpejtësinë e moshës përballonin kërkesat e shumta të klientëve.

Taulant Daja, një kamerier 16-vjeçar nga qyteti i Poliçanit, nxënës i vitit të tretë në shkollën e mesme profesionale hoteleri-turizëm në Tiranë, e ka ‘harruar’ gjumin e natës dhe i është futur punës me shpirt.

“Këtë punë di ta bëj mirë gjatë sezonit të verës. Ia vlen mundimi t’iu shërbesh klientëve të shumtë, të cilët vijnë të lodhur nga rruga”, thotë djaloshi.

Të 12 lokalet që kanë ‘pushtuar’ gjelbërimin e pikës turistike të Bogovës, kanë ‘prishur’ qetësinë e rrapeve të mëdha. Nga 20 deri në 25 gusht të çdo viti, fjala konkurrencë nuk ekziston, pasi Zoti ka menduar për të gjithë dhe pronarët e lokaleve nuk kanë kohë të harxhojnë fjalë, por të përshpejtojnë këmbët për të dalë faqebardhë.

Pelegrinët "pushtojnë" malin e Tomorit

Mbi 50 mijë besimtarë bektashinj kanë mbërritur në malin e Tomorit. Mbi 20 mijë automjete të ndryshme, duke filluar nga motorët e fjalës së fundit, deri tek kamionët e tonazhit të mesëm, pa përjashtuar edhe transportin e kafshëve, kanë përshkruar të ngarkuar rrugën e vështirë dhe më pas kanë ngritur ‘folenë’ e tyre në afërsi të teqesë së Abaz Aliut.

Në një sipërfaqe të gjerë dhe të gjatë sa vetë mali i Tomorit, teqeja e Kryegjyshatës dhe simbolet e saj janë rrethuar nga çadra dhe kasolle plasmasi pa fund.

Por kishte edhe nga ata besimtarë bektashinj që natën e kalonin në qiell të hapur ose nën shoqërinë e birrës së ftohtë dhe mishit të pjekur.

Ndërkaq, biznesmenët e vegjël, sidomos nga qyteti i Çorovodës dhe Poliçanit, kishin menduar për çdo detaj deri në sigurimin e frigoriferëve dykatësh, që mundësonin ujë të freskët dhe birrë të ftohtë.

Nga ana tjetër, shumë rritës të bagëtive të imta ishin vendosur në çdo cep të luginës dhe në shërbim të besimtarëve çobanët ‘diktonin’ fatin e qengjit, përkundrejt një vlere financiare.

Atmosfera festive, i gjen të gjitha kategoritë shoqërore

Një flamur shqiptar dhe një flamur jeshil me një yll me 12 cepa (simboli i fesë së bektashinjve) ishin vendosur te porta kryesore e teqesë së Abaz Aliut. Në krahun e djathtë të portës kryesore, një qendër zëri ishte bërë pikë referimi për çdo besimtar. Gjatë gjithë ditës, ajo nuk pushonte së kënduari këngë kushtuar Baba Tomorit.

Ndërkaq, shumë besimtarë bektashinj prisnin me orë të tëra të takoheshin personalisht dhe t’i puthnin dorën kreut të Kryegjyshatës botërore Baba Dede Reshat Bardhi. Edhe pse në moshë të thyer, ai kishte forcë dhe energji të përballonte numrin e madh të pelegrinëve, të cilët largoheshin pasi kishin marrë bekimin e tij.

Pak më tutje, rreth 100 metra larg teqesë së Abaz Aliut, është ndërtuar një thertore në qiell të hapur. Në këtë thertore, shumë kasapë kanë ardhur enkas për të ‘ndihmuar’ klientët, përkundrejt një çmimi simbolik; të bëjnë në emër të tyre kurbanin për Zotin. Pasi e ‘zhveshin’ qengjin nga koka tek këmbët për 10 minuta, mishi përfundon në hell.

Në këtë pelegrinazh të përvitshëm në malin e Tomorit kanë mbërritur edhe lypsarët. Ata janë shpërndarë si ‘vaji në lakra’ në çdo pikë. Dhe fati këtë herë ka qenë me ta.

Elefteria, një grua rome rreth të 35-ave, nëna e 5 fëmijëve, i ka hyrë punës që në orët e para të mëngjesit. E ulur këmbëkryq ajo vazhdimisht ‘bekon’ besimtarët, me shpresë për t'u ‘rrëmbyer’ disa qindarka nga xhepat e tyre. Ajo thotë se çdo vit udhëton nga qyteti i Ballshit për të ushtruar ‘profesionin’ e saj të vjetër në vendin e bekuar dhe nuk ngurron të shprehet se “ia vlen barra qiranë, pasi këtu njerëzit janë zemërgjerë”.

Gjithashtu, këtu vijnë edhe njerëz me probleme shëndetësore, me shpresë se Baba Tomori do t’i dëgjojë lutjet e tyre.

Rituali, duhet të falesh një herë në jetë...

Sipas zakonit të hershëm, çdo besimtar duhet të ndezë të paktën një qiri dhe të falet e lutet pranë vendeve të shenjta. Rreth 200 metra në veri të godinës së gjelbër (teqeja e Abaz Aliut), vendi ku drejtuesit më të lartë të Kryegjyshatës rimarrin veten pas udhëtimit të lodhshëm, ndodhen pranë njëri-tjetrit dy varre të ish-imamëve, të cilët kanë ndërruar jetë në këtë vend.

Po duke iu referuar ritualit, çdo besimtar duhet të falet një herë në jetë pranë varrit të Abaz Ali Tomorit, i cili ndodhet shtatë kilometra larg teqesë, në pikën më të lartë të malit të Tomorit, (2416 m) atje ku brigjet e Italisë shfaqen në ditët e kthjellëta.

Pas ritualit, besimtari ka të drejtë të shprehë një dëshirë dhe në atë moment qengji bëhet kurban. Mbasi mishi piqet, kurbanin e ndajnë me të afërmit, ndërsa një pjesë u dhurohet të vobektëve.

Babai, që bën edhe rolin e ciceronit

Shefqet Ismaili, 60 vjeç, nga fshati Zogaj i Skraparit, është një nga besimtarët më besnikë i fesë bektashiane. Ai çdo vit është i pranishëm në këtë ditë të shënuar. I veshur i gjithi si baba, Ismaili është gati të të thotë gjithçka për historinë e teqesë së Baba Tomorit.

Sipas tij, fjala Tomor vjen nga emri “i mirë”, ndërsa për Abaz Aliun që prehet në malin e Tomori, ai thotë se është engjëlli i perëndisë.

Në vitin 1967, mali i Tomorit ka qenë vend pelegrinazhi për besimtarët, por më pas regjimi komunist e mbylli, duke e kthyer këtë vend në pikë ushtarake (pikë vrojtimi). Pas vitit 1990 qeveria e atëhershme shqiptare ia ridorëzoi Kryegjyshatës Botërore.

Prej 17 vjetësh ky vend është një Mekë e vogël, aq edhe e madhe për besimtarët e shumtë, të cilët vazhdimisht tregojnë interes për të përmirësuar çdo vit infrastrukturën rrugore.

Për të treguar besnikërinë ndaj bektashizmit, 60-vjeçari Shefqet Ismaili, thotë edhe një vjershë për Baba Tomorin. "Haxhi Bektashi i vërtetë nga Kabuli, lind vetë / I ra botës anembanë / Në Turqi gjeti rehat, pejkamberët i lajmëron / Abaz Aliu ishte i rrallë / I ra botës anembanë / Në Tomor gjeti rehat / Dhe Alin tën vëlla, në Berat zuri rehat (turbe)/ Hasani me Hysehan janë vëllezër të pandarë / luftojnë në të dynjanë, që u preh ujit të gjallë / Fatimes kur dhanë e i thanë, djemtë tën e vranë / Vëllezër e motra mos i thoni këto fjalë / se djemtë janë të gjallë".

Për t'ua bërë më të bukur festën, premton rrugën dhe ndriçimin

Në Tomor, feston me besimtarët edhe Kryeministri Sali Berisha

Për të festuar me besimtarët në Tomor, ka mbërritur në paraditen e 22 gushtit edhe Kryeministri Sali Berisha.

Ndryshe nga qeveritarët e parë që kishin mbërritur në malin Tomor deri tek tempulli i bektashinjve këtë radhë Kryeministri Sali Berisha ka mbërritur në majën më të lartë të malit të Tomorit, pikërisht aty ku ndodhet i ndërtuar në shekuj vendi i shenjtë tyrbja e Abaz Aliut.

Nga aty lart Kryeministri Berisha lidhi një marrëveshje fjale besimi dhe garancie për të ndihmuar në të ardhmen në infrastrukturë, në ujë të pijshëm, në energji elektrike dhe vite më pas në ndërtimin e një teleferiku, ndihmesa këto për t’ua bërë edhe më të lirë e të kollajshme mbërritjen deri në vendin e shenjtë ku njerëzit gjejnë qetësinë dhe mishërimin e tyre shpirtëror në 5 ditët e gushtit.

Të gjithë aktivitetin dhe vizitën disaorëshe të Kryeministrit e ka shoqëruar si gjithmonë udhëheqësi Baba Reshat Bardhi e që nga vetë natyra, si gjithmonë i qeshur, i dashur e respektuar, qëndron mes besimtarëve e feston bashkë me Kryeministrin dhe me besimtarët ditët e gushtit të shenjtorit Abaz Aliu në malin e shenjtë.

"Ai është i pari udhëheqës shteti që mbërriti deri këtu në majën e malit të shenjtë tek tyrbja e Abaz Aliut”, ka thënë Baba Reshat Bardhi, ndërsa ka shtuar edhe urimin: “E bekoftë zoti Berishën dhe të gjithë shqiptarët!"

Vizitorët VIP

Kanë vizituar teqenë e Abaz Aliut, në vitin 1923 Fan Noli dhe Luigj Gurakuqi ku kanë fjetur në fshati Dobrenjë, poeti kosovar Ali Podrimja, poeti Dritëro Agolli, ish-presidenti Rexhep Meidani, ish-presideti Alfred Moisiu, kryeministra, ministra, deputetë etj.

I përhershëm në këtë festë ka qenë kreu i Kryegjyshatës Botërore të Bektashinjve Baba Reshat Bardhi.

Mali i shenjtë i përmendur edhe në letërsinë e vjetër greke

Tomori mes historisë dhe legjendës

Mali i Tomorit me lartësinë mbi 2400 metra nga niveli i detit, është Tempull Kombëtar. Ky mal i lartë me histori të madhe, rrënjët e besimit i ka nga lashtësia dhe mbërrin deri në ditët tona.

Historia e vendit të kultit

Në vitin 1600 Haxhi Babai ngriti varrin kenotaf në Çukën e Tomorit.

Në vitin 1880 në Tomor u ndërtua tyrbja e Abaz Aliut, në vitin 1912 u ngrit teqeja dervishjane në Tomor.

Në vitin viti 1914 dervishjanja u shkatërrua nga andartët.

Në vitin 1916 u ndërtua teqeja e Kulmakut nga Baba Dervish Iljazi.

Në vitin 1928 u rindërtua tyrbja e Abaz Aliut, në vitin 1967 u shkatërrua teqeja dhe tyrbja e Abaz Aliut për t’u rindërtuar në vitin 1992.

Ndërsa datat janë të fiksuara në kalendar, legjendat të gjithëtransmetuara nga njëri brez tek tjetri, kanë ngulitur në kokë gojëdhënat që thonë se Abaz Aliu ka ardhur nga Përmeti me kalë fluturues, një këmbë në dërrasën e Kajcës, tjetrën në dërrasën e Novajt, dhe qëndroi në Çukën e Tomorit duke u bërë mbrojtës i të gjithë krahinës së tij.

Të tre vendet ku shkeli gjurma e kalit të Abaz Aliut në shekuj janë kthyer në vende të shenjta, ku vazhdojnë të bëjnë lutje e falje për t’i ndihmuar Zoti dhe Abaz Aliu. Ai ka pritur dhe përcjell e përcjell miliona pelegrinë nga e gjithë bota, ndërsa festën e festojnë mbi 300 milionë besimtarë të sektit bektashi.

Origjina e kultit të Tomorit

Sipas historisë së lashtë, qendrat fetare kanë luajtur rolin e tyre të rëndësishëm në Iliri e Greqi.

I pari Herodoti, por edhe historian të tillë kanë konkluduar se e gjithë teologjia pellazgjike rrjedh nga Dodona. Sipas Mitologjisë, Dodona ishte bija e Oqeanit, e detit, e qiellit dhe e dheut. Legjendat për Tomorin janë interesante për një tempull në Tomor ku "jetonin" perënditë parahelene e drejt saj vërshonin banorë nga e gjithë Evropa, të cilët flinin përjashta në pritje për të mësuar të fshehtat e motit, të natyrës apo të fatit të tyre.

Dodona tesprote me profetësitë çudibërëse ishte si të thuash institucioni i vetëm i qytetërimit pellazg.

Sipas historianëve të vjetër, banorët dodonas quheshin Tomaros. Nga informacioni që jepet, del se rreth tempullit kishte lisa të lartë të moçëm, zogj të bukur e të shumtë.

Në këtë rast rëndësi marrin toponimet e vendeve të kodrave e çukave të Tomorit, si qafa e Dhodhonit mbi fshatin Bargullas, Pllaka e Dhodhonit, Dërrasa e Dodonës mbi Pronovik (Poliçan ), Çuka e Pelejt, tri Plakat Fatthënëse etj. Vetëm Tomori mund të përmbushë të gjitha të dhënat e përshkrimit Homerik në këto vise.

Nga autorët antikë Plini, Sekundi, Theopompi etj., Tomori është përmendur me emrin Temerum dhe Talar së bashku me “100 burimet” që gurgullojnë në këmbët e tij. Sipas etimologjisë, popullore fjalët Tomure, Tomuri, Omiri që përkthehen të mirave e të mirave, që do të thotë se është selia e perëndive të vjetra, që zbrisnin mes reve dhe mjegullave për të biseduar mbi punërat e njerëzve e të botës.

Gojëdhënat thonë se të mirët rrinin lart në Tomor, kurse xhindet rrinë nëpër përrenj e pranë ujërave. Disa prej legjendave kanë mbërritur me gojëdhëna deri në ditët tona. Një nga këto legjenda është edhe ajo e plakave të Tomorit që janë plakat e marsit që ngrinë në mal.

Edi Molla

Origjina e historisë së tempullit të Dodonës

Kush nuk e di emrin e tempullit të Dodonës, të kësaj faltoreje të vjetër të stërgjyshërve tanë pellazgë, tempulli më i vjetër e më në zë i Shqipërisë?

Kjo faltore, e cila ka tërhequr vëmendjen e gjithë botës së qytetëruar, e për të cilën janë kushtuar me qindra libra e dorëshkrime të arkeologëve të huaj, të historianëve e moralistëve të mëdhenj të Evropës, duhet të mos e njohim e mos e studiojmë ne shqiptarët të cilëve na përket.

Sot që kombi ynë u çua prej gjumit të rëndë të vdekjes, sot që gjuha jonë, shqipja, filloi të hyjë në vendin e gjuhëve të zhvilluara e të qytetëruara, nuk është turp të rrimë me duar në gji, e të mos e kapim punën ashtu siç duhet ne shqiptarët?

Përpara këtyre veprave të madhërishme historike, të cilat janë shkruar përmbi rrënojat e vjetra të vendeve tona, ne që tani po i marrim vesh e po i shohim me të vërtetë kemi për t’u habitur dhe do të qortojmë veten që pse kemi fjetur deri më sot, por që s’duhet të humbim kohë e të presim, pas kësaj të mundim t’i studiojmë bukur, thellë të gjitha këto mrekulli dhe t’ia kushtojmë kombit tonë, si pasuri e vetë, që brez pas brezi të mbetet e trashëguar.

I

Prindërit, katragjyshërit tanë pellazgë (të mos harrojmë se ne zbresim drejtpërsëdrejti prej tyre dhe jemi me të vërtetë stërnipat e tyre dhe kjo s’ka aspak dyshim) prindërit tanë, pra, thamë kishin edhe ata faltore ose tempuj, si kemi ne dhe e gjithë bota.

Ata nuk adhuronin një perëndi, një Zot, si ne sot, por shumë.

Fantazia e tyre kishte pjellë disa perëndi si: perëndia e dritës, perëndia e zjarrit, e luftës, e detit, e ajrit, e diturisë, e muzikës etj., por se të gjitha këto perëndi kishin dhe të madhin e tyre që quhej “Hyj” ose “Zeus”, si i thërrisnin grekët e vjetër ose “Jupiter”, si e thërrisnin kushërinjtë tanë latinët.

Kur Hyu ishte perëndi, ishte zot i pellazgëve dhe këtë nuk e themi ne, por e thonë ata, grekët vetë, e thotë Homeri që është ati i poezisë greke, e thotë Herodoti, që është babai i historisë greke, e thonë dhe të gjithë historianët e filozofët e vjetër të Greqisë.

Hyu banonte përmbi malin e Tomorit, që ndodhet aty afër Beratit (6 orë larg qytetit). Hyu kishte disa faltore në Shqipëri, siç thotë edhe Herodoti, porse më e dëgjuara ishte faltorja e Dodonës, e cila gjendej aty afër qytetit të Janinës, ku sot është fshati Gardiq ose Gardikaq, i prishur qysh në kohën e Ali Pashës dhe ku gjenden edhe sot rrënojat e këtij tempulli. Më saktësisht Dodona gjendet mbi atë kodër, ku sot gjendet tepeja e frymës së shenjtë, 3 orë larg Janinës.

Emrin Dodona, ky tempull e ka marrë prej zhurmës së një legeni prej tunxhi, me anë të të cilit shpallej falli i faltorit, siç thotë edhe Poupuioillë dhe meqenëse zëri i legenit bënte don-don kur binte, kështu duket se edhe tempulli i këtij faltori mori emrin Don-don ose Dodon.

Edhe sot, mbas kaq qindra e qindra vjetësh kujtohet monumenti i Dodonës, sepse vendi ku ka qenë Dodona quhet edhe sot prej vendasve Prospinisis, që do të thotë vendi ku falen.

Rrënojat e Dodonës njihen edhe sot, megjithëse siç thotë historiani Polibius, një farë Dorymachos, ka rrënuar edhe tempullin e Dodonës edhe shtyllat e saj, si dhe qytetin e Dodonës, ku banonin sellijtë, njerëz të shenjtë e të zotit e shërbëtorët e faltores.

II

Tempulli i Dodonës, sipas krijimeve të Herodotit, sipas një dëshire të pellazgëve, për të shfaqur përpara orakullit “Them”, që banonte aty në Janinë, u bë e mundur shumë vjet më parë se të ngrihej tempulli i Dodonës.

Ky orakull pra, u dha lejen fetarëve pellazgë për t’i bërë një tempull Hyut dhe kështu pellazgët ngritën aty mbi atë kodër tempullin më të bukur e më të shkëlqyer të shekullit. Gojëdhëna thotë se Themi ishte e bija e Dheut dhe e motra e Hyut.

Duke qenë se Themi druhej prej Hyut dhe e donte shumë të ëmën, e ëma për këtë dashuri i fali të bijës dhuntinë e profecisë, d.m.th fuqinë të shpallë të drejta e të sigurta për të ardhmen. Duke qenë se pellazgët e respektonin Themin, donin që t’i ndërtonin një tempull edhe Hyut, vëllait të saj.

Një tjetër arkeolog, Tringland, duke besuar se kanë qenë dy tempuj të tillë të Dodonës, duke folur për Themin thotë se kjo fallëdhënëse, e bija e Dheut, para se të vinte në Janinë të Epirit, banonte në Tebë të Egjiptit, sepse edhe tempulli më i vjetër i Hyut gjendet pranë këtij qyteti.

Përmbi këtë hipotezë tregohet edhe kjo gojëdhënë:

Dy plaka egjiptiane, të cilat gojëdhëna i quan Pelelai, dolën një ditë prej tempullit të perëndisë Osiris, dhe njëra prej tyre shkoi e qëndroi në Libi të Afrikës, kurse tjetra erdhi e zuri vend në Epir të Shqipërisë. Si njëra dhe tjetra, atje ku qëndruan, përhapen ndër ata popuj adhurimin e asaj perëndie.

Në Oasis të Libisë adhurohej një fare Osiris, të cilin vendasit e thërrisnin Amon, i cili nën hierarkinë e Hyut, s’është gjë tjetër veçse Dielli, ose Apolloni (Helios).

Për atë plakën që qëndroi në Epir, thonë se në rrugë e sipër u zu rob nga disa detarë që udhëtonin drejt Çamërisë dhe se këta ia shitën pellazgëve të Epirit.

Sipas një traditë tjetër, këto Peleiai ose Peleiade, nuk ishin plaka egjiptiane, por dy pëllumba që fluturuan drejt tempullit të Osiris, njëra në Libi, si thamë më sipër, dhe tjetra në Epir, në dhé të Thespotëve të Molosve, i cili ishte dhe vendi i ferrit, sipas mitologjisë greke dhe të cilin Homeri e quan Dhé të Zi të Thespotëve.

Këta dy pëllumba ishin dy virgjëresha që i thërrisnin edhe me një mbiemër tjetër, Partheneuse. Ishin, siç thotë legjenda, shërbëtorët e Zotit, si të themi murgesha të papërlyera, të paprekura . Herodoti, që e vizitoi vetë tempullin e Dodonës, thotë se legjendën e këtyre

“Parthemuseve” e kishte marrë vesh prej sellijve. Thonë se ato kishin fluturuar prej tempullit të Osirit, që ishte në Tebë dhe pasi kishin ardhur në tempullin e Dodonës filluan të shpallnin falle dhe propagandonin se Hyu fliste me gojën e tyre.

Adhurimi që këta pëllumba kishin sjellë në Pellazgji ishte, thotë Herodoti, adhurim fenikas ose më mirë egjiptian. Prapë Herodoti thotë se jo vetëm orakulli i Epirit, por edhe ai i Thesalisë në Tebë, i Dhelfis etj., që gjendeshin në Pellazgji (Shqipëri) i predikonin fallet dhe këshillat e tyre në gjuhë pellazgjike, të cilën grekët e asaj kohe nuk e merrnin vesh aspak.

Prej gjithë këtyre tregimeve kuptohet qartë se tempulli i Dodonës ishte një tempull pellazgjik, si dhe fallëdhënësi, priftërinjtë, sellinjtë (suljotët) ishin edhe ata pellazgë e kur themi “Pellazgji” e “pellazgë” ne nënkuptojmë Shqipërinë dhe nuk ka dyshim se gjithçka që treguam në këtë studim historik i përkasin historisë dhe kulturës së kombit tonë.

Lavdosh Ahmetaj

Orakulli i Dodonës

I

“Historia është humbësi i vërtetë, në gjithë epokën dymijëvjeçare pas Krishtit”.

Drejtimet e reja

Gjithnjë e më shumë po bëhet interesante dalja në sipërfaqe e një metode krejt të re në interpretimin e historisë botërore në përgjithësi. Galopi i teknologjisë së sotme, solli një ndryshim të madh në jetën e njeriut, i cili është pasqyruar në të gjitha fushat e dijes. Ky ndryshim cilësor, veçanërisht në fokusimin e problemeve që dikur trajtoheshin si gati misterioze, bëri të mundur kapërcimin e disa kontradiktave të vjetra që kanë të bëjnë me interpretimin e gjërave.

Zbulimi dhe përdorimi i karbonit C-14, i cili afronte zgjidhjen, me një probabilitet (+)(-) 100 vjet, ishte një përmbysje e madhe në saktësimin e etapave kohore në fushën e historisë. Mbi të gjitha u krijua një mendim i ri i përgjithshëm, i një natyre krejt të re, për vlerat e trashëguara njerëzore.

Kapërcehet koncepti provincial i shfaqur jo pak herë edhe nga historianë të kalibrit botëror. Mjaft është diskutuar rreth Herodotit i mbiquajtur edhe "Babai i Historisë", i cili gjithashtu për pasaktësitë trashanike që ka bërë e quajnë edhe "Babai i gënjeshtrës". P.sh. E. Gibboni gjatë kohës që po përgatiste "Shkëlqimin dhe rënien e Perandorisë Romake" ankohej se "paragjykimi, injoranca dhe budallallëku i shumë historianëve të lashtë", të cilët ishte i detyruar që t’i përdorte si burim informacioni, "e bezdisnin pa masë".

Le të theksojmë këtu edhe interpretimet e shumë studiuesve të sotëm për interesa thjesht shoviniste. Por si një argument domethënës brenda oborrit të historisë sonë, është me vend që të përmendim një prej iluministëve të mëdhenj gjermanë të shek. XVIII.

Ishte viti 1774, kur në Leipzig Johan Tunman, botoi librin e tij "Kërkime në historinë e popujve të Evropës Lindore". Në parathënien e këtij libri, duke përmendur direkt shqiptarët, ai theksonte se "asnjë popull tjetër i botës në të cilën ne jetojmë, nuk është aq i panjohur për evropianët e perëndimit për sa i përket prejardhjes, historisë dhe gjuhës, sa shqiptarët."E megjithatë, ata janë popuj kryesorë, të lashtë e të rëndësishëm, që çdo historian do të dëshironte t’i njihte: historia e tyre do të plotësonte zbrazëti të mëdha në historinë e vjetër e të re të Evropës. Por… ata sot nuk luajnë më ndonjë rol të veçantë.

Ata janë të nënshtruar, ata janë fatkeq dhe historiani shpesh është po aq i padrejtë, sa dhe njeriu i zakonshëm; ai nuk i përfill ata që nuk i ka prirë fati". (Studime gjermane. Bot. shqip. 1990) Këto dukuri negative të vëna në dukje nga sa a sa shkollarë, kanë krijuar kontradikta dhe të çara të mëdha mbi njohjen e trashëgiminë tonë.

Ato kanë shërbyer si burim keqinterpretimi dhe jo në pak raste i kanë çuar pasardhësit e genit njerëzor në drejtimin e kundërt të asaj që ata duan të njohin. Sot në këtë aspekt po kristalizohen dy grupe të mëdha, të cilat i interpretojnë të njëjtat fakte me koncepte diametralisht të kundërta. Grupi i parë është konservativ, i mëshon metodologjisë klasike, injoron të rejat që zbulohen, ose bëhet thjesht pengesë burokratike.

Ndërsa grupi i dytë përbëhet nga njerëz pasionantë dhe jo ortodoksë. Shpesh ata qasen pa edukim formal në fushën ku ata militojnë, por që me metodat e tyre kërkimore kanë sjellë risi, veçanërisht në fushën e historisë botërore.

Nuk mund ta lë rastin të kalojë pa përmendur Hajnrih Shlimanin, i cili rizbuloi Trojën në kundërshtim të plotë me mendimin e akademikëve, të cilët pretendonin se historia e Homerit, Iliada dhe Odisea, ishin prodhim folklorik dhe pa baza historike. Shlimani vetë konsiderohej aventurier, dhe në fakt ai ashtu ishte! Ai nuk kishte kurrfarë lidhje me punën e arkeologut.

Por realiteti tregoi se bindjet e tij të patundura që do ta zbulonte Trojën sipas tregimit të Homerit, i dhanë atij famën e përjetshme. Me shembullin e Shlimanit bota e sotme është e mbushur plot.

Prej këtij këndvështrimi studimi i kësaj disipline ka fituar një linjë të re dhe interesante. Për këtë çështje, pikërisht në aspektin e të kaluarës së shqiptarëve në veçanti, po konfigurohen gjithashtu avantazhet e para.

Nga Maksim Zotaj

Orakulli i Dodonës

II

Humbjet nga e kaluara

Më ndodh që në biseda të ndryshme njerëzit të më pyesin se përse tani shqiptarët nuk janë më të famshmit e dikurshëm, dhe pse nuk kemi më influencë në ekonominë dhe politikën botërore. Së pari, dua t'ju a theksoj pyetësve të mi se kohët ndryshojnë. Kjo gjë në fakt ka lidhje me fenomenin njeri, por nuk varet nga vullneti i tij.

E thënë ndryshe, në mënyrë të dukshme kjo çështje ka lidhje me vullnetin e Zotit! Mendoj që edhe për fisin e parë dhe të bukur të shqiptarëve "Krijuesi" nuk ka bërë ndonjë lëshim të madh, qysh kur vendosi që shqiptarët të jetojnë në tokë bashkë me të tjerët. Në Testamentin e Vjetër përmenden 12+1 fise (tribu) të ndryshme. Pra, sado e ndritur që të ketë qenë e kaluara jonë, ne nuk kemi jetuar vetëm, në boshllëk, dhe pa konkurrencën e fiseve apo grupeve të tjera.

Kjo logjikë na bën të mendojmë se pavarësisht se ne jemi ndër grupimet e para për nga kontributi i rëndësishëm në stabilizimin e jetës në tokë, prapë fati ynë ngjan njësoj si fati i çdo qenieje tjetër njerëzore, por në kohë dhe vende të ndryshme. Të moçmit tanë, i shpjegonin këto fenomene thjesht me dy fjalë: "Rrota e historisë"! Ajo siç dhe e dimë, nuk e ndal rrotullimin e saj asnjëherë! Ne shpesh do të shikojmë gjatë shkrimit se si të vjetrit, më së shumti kanë pasur të drejtë.

Është me vend me këtë rast që të shpjegojmë fillimisht me argumente bazë si ndryshojnë gjërat në Univers, nën lëvizjen e pandërprerë të "Mullirit Kozmik". Filozofit Platon (429-347), gati 2500 vjet më parë, i pëlqente të thoshte "Si poshtë edhe lart"! Me fjalë të tjera sjell vëmendjen tek Mikro-Kozmosi dhe Makro-Kozmosi, dy elementët kryesorë në shpjegimin e Universit.

Pra, filozofia e tij ishte se fenomenet tokësore janë të lidhura ngushtë dhe në mënyrë të pazgjidhshme me ato qiellore. Kështu që nga ky pikëvështrim, mund të themi se Dodona ka qenë qysh nga fillimi i procesit të civilizimit që njohim ne sot.

Priftërinjtë e Dodonës, siç do ta shikojmë me shembuj këtu më poshtë, ishin vetë Zotat në tokë. Me një gjuhë simbolike, quheshin prej disa mijëra vjetësh si "Perënditë e Olimpit". Sa për kureshtjen tuaj, emrat e disa prej tyre në periudhën dymijëvjeçare të dominimit të Zeusit në Olimp ishin: Zeusi, Hera, Athinaja, Poseidoni, Hades, Demeter, Artemisi, Apollo, Hermesi, Hephaestusi dhe Aphrodita.

Kur Robert Temple botoi herën e parë librin e tij të famshëm "The Sirius Mistery" në vitin 1976, me nëntitull "Evidencë e re shkencore mbi kontaktin e alienëve gati 5000 vjet të shkuara", opinioni botëror u kap në befasi.

Vetë R.Temple për punën e tij gjeniale në vend që të shpërblehej, u persekutua për pesëmbëdhjetë vjet pandërprerë! Persekutorët e tij është interesante ta theksojmë këtu, nuk ishin njerëz të zakonshëm apo fanatikë injorantë.

Ata ishin disa individë nga agjencitë dhe grupet sekrete më të fuqishme të botës... Dhe në këtë rast pyetja shtrohet: Po përse vallë…?!

Të gjithë ne e pranojmë se gjërat lëvizin. Që ato

ndryshojnë pambarimisht, shpesh dhe jashtë vullnetit tonë

edhe këtë gjë ne e kuptojmë. Pavarësisht prej besimit që ne i përkasim, një gjë pranohet unanimisht: Prezenca e ZOTIT! Ai është Një dhe i vetëm! Astrologjia, në kohët antike konsiderohej mbretëresha e dijeve, sepse ajo të mësonte logjikën se si lëvizin gjërat atje lart…!

Në qoftë se ne do të besojmë sinqerisht në shprehjen "çdo gjë vendoset me vullnetin e Atij", le të vazhdojmë të besojmë si më parë.

Prej këtij besimi do të përfitojmë dy gjëra në praktikë.

E para, do u kthejmë stërgjyshërve tanë të urtë një borxh të vonuar shumë gjatë, respektin e domosdoshëm për çka ata kontribuan për ne dhe atdheun.

Dhe e dyta, sipas "Mullirit Kozmik", ne tani po dalim ose po lëmë pas "shekujt e gjatë të errësirës së trashë shpirtërore dhe injorancën tonë të rrezikshme"!

A ishte gabim Sami Frashëri kur na mësonte: "Se drita e diturisë, përpara do të na shpjerë"? Unë jam i sigurt se jo! Po ashtu, vëllai tjetër Naimi, gërvishtte të njëjtën plagë kur thoshte:

"Hiqu, hiqu, errësirë!

Pa ja këtu, o dritë"!

Siç shihet, rilindasit tanë të mëdhenj e kishin kuptuar gjuhën e Zotit. Është më se e qartë se këtu bëhet fjalë për triumfin e dritës kundër errësirës në kuptimin simbolik. Prof. Harold Cooke në studimin e tij "Osiris, a Study in Myths, Misteries, and Religion", by Ares Publishing Inc. London, 1931, na kujton: "Konflikti midis së mirës dhe së keqes është konflikt fizik dhe shpirtëror".

Ndryshe ne mund ta kuptojmë këtë fenomen si lufta e "të mirës kundër së keqes". Por ne siç duket nuk i kuptuam ata krejtësisht, me vonesat dhe zigzaget tona të turpshme. Është fjala për fatin e shqiptarit, por edhe për fatin e njeriut në përgjithësi si qenie tokësore.

Në dymijëvjeçarin që po lëmë pas, ishin predikuar gjërat, pra ishin parathënë! Dhe ky predikim bëhej në përgjithësi me mekanizmin e njohur të Orakujve, por edhe me forma të tjera akoma më praktike.

Duke dalë prej influencës së shenjës të Dashit, ne lamë pas edhe karakteristikat e tij gjithashtu. Le të kujtojmë këtu që nën këtë shenjë, njeriu vetë mori pjesë aktive dhe i ndërtoi perandoritë e mëdha.

Pra, ndryshe njeriu me sjelljen dhe mentalitetin e tij të asaj kohe rrezatoi tendencën ekspansioniste dhe u krijuan nga ky shkak njëra pas tjetrës perandoritë e ilirëve, persëve, maqedonasve, romakëve, bizantinëve, etj.

Por duke hyrë nën influencën e Peshqve, po vetë njeriu u bë dëshmitar dhe varrmihës njëkohësisht në shkatërrimin e po këtyre perandorive, njëra pas tjetrës. Milena Gonzales-Wippler, e diplomuar në Porto Riko dhe në Universitetin e Kolumbias, respektivisht në Psikologji dhe Antropologji, e shpjegon kështu fenomenin në librin e saj "Formulat magjike dhe ceremonitë" bot. i 1997-s: "Shenja e Ujorit, e cila po na afrohet tani, personifikon miqësinë, shpresën dhe dëshirat.

Ndërsa përpara saj, shenja e Peshqve ishte për dymijëvjeçarin që po lemë pas, fillimi i kristianizmit, dhe bota u zhyt gati në mënyrë absolute nën influencën e teologjisë Judeo-Kristiane".

Karakteristikë e kësaj shenje ishte Jezu Krishti, i cili u ndalua, u burgos, u torturua dhe u kryqëzua nga armiqtë e tij të shpallur dhe të pashpallur. Kjo gjë pra, ishte parashikuar më parë nga Orakujt. Ishte parathënë lindja dhe kryqëzimi i tij! Ai kështu u bë simbol i sakrificës kristiane.

Është interesante ta kujtojmë se në treqind vitet e para kristianizmi kishte si simbol të vetin dy Peshq, pra pikërisht shenjën e horoskopit. Por në 325 A.D, në këshillin e Nikeas u vendos unifikimi i kishës dhe "Jesu Krishti" u pranua të shpallej Zot! Ja se si na e përshkruan këtë moment të veçantë të historisë studiuesi Simon Cox, në librin e tij "Duke zbërthyer Kodin e Leonardo Da Vinçit" bot. i vit. 2004, nga "Barnes and Noble".

Nga Maksim Zotaj

Orakulli i Dodonës

III

Ç'dimë për Dodonën?

Në kuptimin e gjerë të fjalës kurrgjë! Arsyet janë të ndryshme, por ato më të rëndësishmet janë historike. Në kujtesën e shqiptarëve Dodona ka ardhur e gjallë dhe e ruajtur vetëm nëpërmjet gojëdhënave, miteve dhe legjendave.

Në fakt, në këto mite e legjenda Dodona përmendet shpesh si vend i shenjtë. Interesante gjithashtu është se mali i Tomorit thirret ende edhe sot "Mali i Zotit". Njerëzit e atyre anëve me respekt e quajnë atë "Baba Tomori"! Tek “Iliada”, Homeri me gojën e Akilit thotë: "O Zot, mbret Dodonas Pellazgjik, që banon n'ato vise të largëta e sundon mbi Dodonën dimërkeqe"!

Nga gojëdhënat thonë se mali i Tomorit quhej më parë "Mali i të Mirit". Semantika e fjalës "të Mirit" zbulon krejt funksionin e veçantë të këtij mali! Ndërsa Straboni e përshkruante kështu situatën e terrenit të thyer fizik për të arritur deri në Tomor: "Sado që është i ashpër e plot me male të mëdhenj si Tomori e të tjerë, Epiri dhe Iliria nxjerrin burra trima e të mençur".

Kështu, me këtë logjikë po të vazhdoj, do të përsëris se ç'thonë të tjerët që janë të shumtë padyshim. Por në fakt, më i rëndësishëm për ne është zbulimi i funksionit të vërtetë të Dodonës. Tek historianët e vjetër dhe shënimet e tyre historike Dodona përmendet shkarazi, në mënyrë të zbehtë dhe vetëm si një fakt i përgjithshëm. Le ta quajmë ndryshe këtë gjë si përplasjen e parë me injorancën apo kufizimet të cilat i ka vuajtur jo pak herë historia jonë. Duket pra se në rastin tonë ne kemi më shumë mjegull, sesa informacion.

Flasim për Dodonën dhe për një moment harrojmë që e kemi fjalën për origjinën institucionale të njeriut në tokë. Fakti i madh që Dodona përfshihet e para dhe më e vjetra në listën e 8-të Orakujve të parë dhe më kryesorë, duke bërë pjesë brenda rrjetit territorial të këtyre Orakujve, na shtyn të mendohemi...

Dhe në listën e këtyre tetë Orakujve ishin: 1-Dodona, 2- Delphi, 3-Delos, 4-Cythera?…, 5-Omphalos?…, 6-Akrotin?…, Paphos?…,7- Tritoni?…, 8-El Marj?…, 9-Bendet! Emrat dihen, por disave prej tyre ende nuk iu është përcaktuar vendndodhja.

Për disa të tjera gjithashtu nuk iu është qartësuar përkatësia, prandaj ato janë me pikëpyetje në fund. Nga funksioni i tyre, përveç Dodonës dhe Delphit që kanë përafërsi me njëra-tjetrën, të tjerat janë të ndryshme. Kodi i Orakullit të Dodonës është ky: 1. Vendndodhja - mali i Tomorit, në Qendrën Perëndimore, 2. Pema simbol - Lisi 3. Planeti simbol -Saturni 4. Lindja Hyjnore - Qenia Humane prej "Ashtit të Tokës"!

Është e pajustifikueshme që në programet apo tekstet e shkollave shqipe Dodona as që zihet me gojë, qoftë edhe shkarazi.

Sa për shkrimet e autorëve klasikë, të ashtuquajturit greko-romakë apo bizantinë, terma që po bëhen gjithnjë edhe më të dyshimta sot, me lehtësi mund të përmendim emra, si Homeri, Eskili, Platoni, Hesiodi, Herodoti, Tukididi, Plutarku, Straboni, Pindari, Plini, Apollodor Tekniku, Polibi, Titus Libius, Stefan Bizanti, Eustathi etj…

Disa prej këtyre emrave i përkasin periudhës së dytë, asaj Bizantine. Ndërsa në plejadën e Rilindjes Evropiane deri në ditët e sotme, kemi emra të shquar shqiptarë dhe të huaj si Jeronim de Rada, Dhimitër Kamarda, Shtjefën Gjeçovi, Perikli Ikonomi, Myzafer Korkuti, Skënder Anamali, Aleksandër Stipçeviç, Nermin Vlora (Falaski), Aristidh Kola, Mexhit Kokalari, Rasim Bedo, etj.

Nga studiuesit e huaj le të përmendim: J.G.Fon Han, Edvin Jacques, Michael Grand, Nikolas Hammond, Robert Temple, Erik Von Daniken, Robert D'angely, Enzo Gatti, John Wilkes, Eduard Gibbon, Agnes Savill, dhe plot të tjerë, të cilët do t’i kujtojmë hera-herës gjatë këtij shkrimi. Por ata, të cilët do të mbajnë peshën e argumenteve të mija në subjektin e Dodonës, janë vetëm pak autorë.

Për koincidencë dua të përmend Perikli Ikonomin, Rasim Bedon, Robert Temple, Raymond Moody, Erik Von Daniken, etj. Le të shikojmë tani se si po na afrohen gjërat.

Nga Maksim Zotaj

Orakulli i Dodonës

IV

Dy fjalë mbi P.Ikonomin

Perikli Ikonomi është autori parë shqiptar në epokën moderne, i cili ka hartuar një studim të shkurtër mbi Dodonën Pellazgjike. Ai e ka mbështetur kryesisht punën e tij tek literatura klasike greko-romake dhe bizantine. Na ka lënë një libërth të vogël, një përpjekje krejt modeste në formë broshure, botuar rreth vitit 1934.

Ajo përmban mbi 30 faqe të një formati jo të madh. Për autorin vetë dimë fare pak gjëra. Bashkë me titullin thuhet se ai ishte një drejtor shkolle fshati. Ka gjithashtu edhe një përkushtim të vetin, ku ai me gojën e tij thotë: "Këtë vepër ia kushtoj vendlindjes time, katundit Vokopolë (Berat), që me madhështi piktoreske shikon nga lart qëndrimin viganor të Tomorit". Atij i është dashur rreth tetë vjet për të hartuar studimin.

Për mendimin tim, vlerat e këtij libërthi janë të mëdha dhe autentike. Ky libërth ngjan gjithashtu si një thirrje për t’u zgjuar në aspektin e ndërgjegjes sonë historike. Gjithashtu, ky është një argument historik për të vërtetën e rrënjëve se nga e kanë origjinën shqiptarët. Pra, motivi i cili e ka shtyrë autorin të shkruajë këtë vepër është i qartë.

Ideja kryesore që bie më shumë në sy është se "Dodona ka qenë një qendër shumë e rëndësishme e kulturës shqiptare dhe civilizimit botëror". Gjithashtu është fat sot për ne që ajo bën pjesë ende në territorin shqiptar sot e gjithë ditën.

Ai e thekson këtë gjë me forcë, në kohën kur në kujtesën e popullit tim ishte krejt i freskët procesi i dhimbshëm i copëzimit territorial. Superfuqitë evropiane në fillimin e shekullit të kaluar, duke krijuar Greqinë dhe Serbinë si shtete, u nisën thjesht nga përkatësia fetare, brenda territorit të lashtë Pellazgo-Ilir, u duk pra e qartë se ata po i shkëpusnin pa mëshirë momentet më të rëndësishme të historisë sonë të ndritur.

Përpjekja dhe argumentet e Ikonomit në këtë studim historik, krahas vlerave të dukshme shkencore, padyshim kuptohen ndryshe edhe si thirrje proteste kundër injorancës, padrejtësisë dhe arrogancës, me të cilën politika e Fuqive të Mëdha u soll në atë kohë ndaj nesh.

Një hap tjetër në këtë drejtim, i cili padyshim duhet përgëzuar, na vjen në formën e një artikulli të shkurtër nga Rasim Bedo.

Në artikullin e Bedos, Dodona shtrihet tetëmbëdhjetë kilometra jashtë Janinës. Por dua ta theksoj qysh në fillim se me këtë argument bashkatdhetari im gabon në mënyrë të dukshme. Në këtë rast, shihet se ai nuk është në kontakt me të rejat e fundit, të cilat përfaqësojnë gjithashtu dhe opinionin e studiuesve ndërkombëtarë.

Mali i Tomorit ndodhet në Berat, dhe atje ai ngrihet prej miliona vitesh, shumë kohë se përpara të shkruhej vetë historia njerëzore. Bedoja, siç duket i referohet vetëm kronologjisë së arkeologëve grekë, e cila si fakt, për hatër të së vërtetës, qëndron jo për Dodonën, por për Orakullin e Janinës.

Grekët ashtu siç edhe thonë, çmendurisht dëshirojnë që Dodona të ishte 18 km larg Janinës, sepse ajo do të përfshihej brenda territorit të shtetit të tyre. Që kërkimet mbi ekzistencën e Dodonës kanë filluar pranë Janinës nga arkeologu Karapanos në vitin 1873, kjo vërtet që qëndron.

Në 1913 arkeologu tjetër G. Sotiriadhis, më pas Evangjeli dhe S. Dakaris arrijnë me kërkimet e tyre deri në vitin 1950. Pastaj filluan kërkimet sistematike dhe restaurimet e periudhës 1961-75, dhe kjo gjithashtu është e vërtetë! (“Ylliria”, 12-14 korrik 2005).

Por me keqardhje po ngul këmbë edhe një herë, se prej këtyre kërkimeve ata veçse rizbuluan Orakullin e Janinës dhe jo atë të Dodonës, siç duan t’i bien ata daulleve sot. Ana tjetër dhe më kryesorja është se Orakulli i Dodonës është shumë më i vjetër në kohë dhe më i rëndësishëm se "Orakulli i Vdekjes" i Janinës, i cili tashmë është rizbuluar dhe restauruar.

Sot përdoret nga Ministria greke e Kulturës për përfitime turistike. Por, ky "Orakulli i Vdekjes" pranë Janinës, pranohet ndryshe nga studiuesit si një kopje e keqe e Orakullit të Baiasë në Sicili, i përmendur edhe nga Virgjili në vargjet e “Eneidës”.

Po i këtij mendimi është edhe Robert Temple, anëtar i Akademisë Mbretërore të Londrës, i cili ka më shumë se 50 vjet që është në kërkim të këtyre Orakujve. Rasim Bedo, me gjithë dëshirën e tij të mirë, siç duket nuk është në gjendje ta diferencojë dot një gjë të tillë.

Dodona e famshme përfundimisht ndodhet brenda territorit të Mollosëve. Siç e dimë, ata (Mollosët) si dhe Thesprotët janë një tjetër fis i madh dhe i famshëm Pellazgo-Ilir!

Nga Maksim Zotaj

Orakulli i Dodonës

V

Gjeografikisht mali i Tomorit është pjesë e vargmaleve të Pindit. Vargmali i Pindit vetë arrin deri pranë Janinës, por jo mali i Tomorit gjithashtu. Ai përfundimisht mbetet në Mollosi.

Sot nën këmbët e Tomorit është ngritur Berati. Në librin e tij "The Illyrians", bot i vitit. 1995, autori John Wilkes, e lokalizon Dodonën kështu: "Udhëtimi me det në Orikum merr tetëdhjetë stades (njësi e vjetër matëse), dhe deri në Amantia gjashtëdhjetë stades. Në jug kufizohen nga Antitanët, poshtë Orikumit, dhe Kaonia ka të njëjtën distancë largësie sa Dodona"…

Më poshtë vazhdon ai: "Më në veri të Thesprotisë, është një vend i largët sa fundi i botës, ku shtrihet Orakulli i famshëm i Zeusit të Dodonës, që në fakt është i vështirë për të depërtuar"…Por grekët, që duket se punojnë me mjeshtëri me gjysmën e argumentit, bëjnë një manipulim të pastër në këtë mes, të cilin e përdorin për qëllime politike dhe biznesi.

Ata nga ana e tyre e përshkruajnë historinë e Dodonës kështu: "Thuhet që Dodona u ndërtua gati dy mijë vjet, B.C, në një zonë të thellë midis maleve, në fillim nga Thesprotët dhe më pas u rindërtua nga Mollosët një mijë e dyqind vjet B.C. Aty shërbenin priftërinj që thirreshin "Helloi" ose "Selloi", dhe mendohet ata të kenë qenë para indo-evropianë, pra Pellazgjikë!

Pas kësaj periudhe, një lloj "zoti grua" vazhdonte të nderohej nën emrin Dione, e cila u bashkua më pas me Zeusin e Naios. Ritualin, e zhvillonin rreth një peme lisi, dhe parashikimi bëhej duke lexuar gjethet e verdha të tij, interpretim që bëhej nga priftërinjtë e këtij Orakulli.

Në kohën Heroike aty shkonin dhe konsultoheshin emra të tillë, si Herakliti, Akili, Odiseu, etj. Orakulli vetë ka jetuar kohë pas kohe shkëlqimin dhe rënien e tij. Ardhja e Delphit në skenë në një pozicion gjeografik më të përshtatshëm gjeografik pranë Athinës, e dobësoi rëndësinë e veçantë të Dodonës. Megjithatë, evidencat tregojnë mbi ekzistencën e tij edhe në shekullin e shtatë, B.C,.

Në periudhën e Dinastisë Maqedonase Dodona u rifuqizua, sepse parlamenti maqedonas ishte ndërtuar shumë pranë tempullit. Aleksandri i Madh e frekuentonte atë rregullisht. Më pas, tempulli është restauruar fillimisht nga Pirro i Epirit (297-273), B.C.

Por u shkatërrua me themel nga Aetolians më 221. Ringrihet nga Philipi i V maqedonas (219, B.C). Shkatërrohet edhe një herë së bashku me Epirin nga gjenerali romak Paul Emili. Konvertohet në kishë dhe e shkatërrojnë përsëri në (391 A.D).

Por, megjithatë, në shek. e pestë dhe të gjashtë thonë që Dodona është parë që të ketë pasur një prift të rangut. Dhe së fundi, janë pikërisht fiset barbare (gjermanike) të Gothëve, të cilët e rrafshuan krejtësisht, duke e fshirë Dodonën nga kujtesa për një periudhë kaq të gjatë, në më shumë se një mijë vjet!

Por krejt ndryshe nga grekët, i famshmi Robert Temple, në librin e tij "Netherworld", (Bota e të vdekurve), bot. i Londrës 2002, gjithashtu thekson: "Jam i angazhuar me vite të tëra që gjej vendndodhjen origjinale të Orakullit të Dodonës dhe atë të Delphit...

Pranohet nga të gjithë ne se Dodona ndodhet nën këmbët e malit të Tomorit”. Liritzis (koleg grek ky) dhe unë, jemi përpjekur të përdorim edhe fotot nga sateliti, por nuk kemi pasur rezultat. Jam krejt i bindur se vendndodhja e Dodonës është diku tjetër…

Në vitin 1979, unë vetë mblodha fonde të konsiderueshme për një ekspeditë kërkimi të malit të Tomorit për të gjetur Dodonën dhe dola pa sukses.

Nga të gjithë Orakujt, pranohet edhe nga vetë grekët se "Dodona është më e vjetra dhe se zoti i saj qysh nga kohët klasike ishte Zeusi". Më tej, po ky autor, në librin e tij "The Sirius Mystery" shton: "Cila pjesë territoriale, mund të ishte më larg se Dodona, në Greqinë e vjetër?

Ajo dihet se gjeografikisht ishte krejtësisht jashtë sferës së influencës, diçka më në veri dhe perëndim gjithashtu, shumë më larg se për çdo grek, që të mund ta quante atë të pranueshme si pjesë e historisë së tyre"…

Studiuesi tjetër amerikan, Raymond Moody, në një program televiziv me titull "Misteret e padeshifruara", kur bie fjala për Orakullin e Dodonës, theksonte të njëjtën gjë: "Bindja ime e patundur është se Dodona me malin e Tomorit ndodhet lart mbi kufirin verior të Greqisë".

Siç shihet nga këto deklarata, bie në sy se historianët e huaj as që e imagjinojnë që Tomori ndodhet në Shqipëri dhe nuk ekziston një Tomor i dytë në botë. Është për të ardhur keq, që ky fakt nuk e shqetëson sot aspak Akademinë e Shkencave të Shqipërisë, e cila me cinizëm vazhdon aktin e turpshëm të heshtjes, në kohën që duhej të ngrinte në këmbë legjione të tëra studiuesish, për tema kaq të rëndësishme dhe aktuale siç është ajo e Dodonës.

Pse ka rëndësi sot Dodona?

Nga mitologjia e vjetër "Dodoni ishte biri i Zeusit dhe i Evropës, ndërsa Dodona e bija e Oqeanit dhe e Tithiës, perëndi të lashta, të cilat adhuroheshin nga Pellazgët hyjnorë".

Aravantinoi në shënimet e tij shkruan: "Dodonën e ndërtuan Pellazgët, andaj edhe Zeusi quhesh Zot i Pellazgëve"! Gjithashtu, Plutarku në "Jetët paralele", kur flet për Pirron e Epirit përmend edhe Dodonën, e cila gjendet në Mollosi! Duke iu referuar historisë, sot më tepër se kurrë po bëhen kërkime rreth rrënojave të Dodonës dhe rëndësisë së veçantë të saj.

Italiani Enzo Gatti thotë: "Ilirët e Shqipërisë, të Pindit dhe të Maqedonisë kanë shenjtoren e tyre të famshme, Dodonën. Ajo ndodhet në zemër të Kaonisë, e cila konsiderohet sot si qendra e krijimit të njeriut". Thuhej se "Orakulli (thënia e fatit), jepej nga një lis, nga një pëllumb, e shkruhej mbi një fletë plumbi".

Por si procedohej në tempullin e Dodonës? Dhe pse ajo ka shumë rëndësi sot për studiuesit e historisë botërore? Po t’i referohemi në këtë pikë Ph.D. Raymond Moodyt, i cili është autor i librit (Reunions) "Ribashkimi", ai thotë se në kohën e vjetër "priftërinjtë e Dodonës kishin aftësi që të vendosnin kontakte midis të gjallëve dhe të vdekurve.

Ata ishin në gjendje të shkrinin kufijtë realë midis dy botëve. Dhe ata konsideroheshin më të zotët nga të gjithë të tjerët, krahasuar këtu me të gjithë priftërinjtë e Orakujve të tjerë të marrë së bashku".

Në Dodonë, e cila mendohet që të jetë ndërtuar nëntokë, dhe ambientet e përdorura për vizitorët i ngjanin një spitali të zakonshëm. Por hyrja atje, nëpër llagëmet e nëndheshme të saj, pa ndihmën e priftërinjve ishte krejt e pamundur.

Dikush duhej të të shoqëronte për në qendrën e tyre. Nga shënimet e vjetra thuhej se "eksperiencën dhe llahtarin që provoje aty, ishte tamam sikur të hyje i gjallë në Ferrin e vërtetë". Vizitorët jetonin një përçudnim të papërshkruar. Disa e konsideronin këtë gjë, njësoj sikur të shikonin vdekjen e tyre me sy.

Atje vinin nga larg dhe pothuaj nga të gjitha anët e botës. Ata donin që të mundësonin kontakte me të dashurit e tyre, të cilët ishin të vdekur tashmë. Në aspektin e logjikës së sotme, një ide e tillë është një lajthitje e pastër. Por ne po flasim për një epokë tepër të largët dhe për eksperiencën e një civilizimi të humbur…

Pasi vizitorët kishin ardhur aty, iu paguanin priftërinjve një shumë të caktuar "për shërbimin", dhe këta të fundit i sistemonin klientët e tyre në dhoma të ndara nga njëra-tjetra, që përngjanin me një spital të sotëm. Ata iu bindeshin priftërinjve dhe u duhej nganjëherë të prisnin edhe me muaj, ose derisa prifti ta gjykonte momentin e përshtatshëm për ribashkim.

Ky pra, ishte një moment shumë misterioz, i cili zgjidhej me kujdes nga priftërinjtë, dhe mund të ndodhte që "pacientin" ta ngrinin edhe në mes të natës nganjëherë… Ky "pacient" fillimisht tymosej me sulfur.

Në mentalitetin e atëhershëm, një veprim i tillë ishte i domosdoshëm dhe i rëndësishëm paraprakisht, për të pastruar trupin dhe shpirtin nga mëkatet e mundshme të të gjallit, përpara procesit të kontaktit me të vdekurin.

Dikush më mbrapa e shoqëronte klientin nga dhoma e këtij të fundit në dhomën qendrore, e cila përdorej për të tilla ceremoni, ku pritej të fillonte procesi i kontaktit. Pas këtij veprimi, ai kalonte për "atje" nëpërmjet një korridori që zakonisht ishte i gjatë, gati pesëdhjetë këmbë.

Aty gjendej një enë jashtëzakonisht e gjerë dhe plot me ujë. Gjithmonë nën kujdesin e priftit të lartë, i cili i qëndronte shumë pranë "klientit" në këto momente, ai instruktohej që t’i mbante sytë në sipërfaqen e ujit. Në të njëjtën kohë, prifti e kungonte atë me formula magjike.

Dhe papritur, dalëngadalë fytyra e të gjallit shuhej në pasqyrimin e ujit, dhe po aq ngadalë tashmë vizualizohej i "vdekuri", i gjallë, tredimensional, me ngjyra natyrale, bile edhe duke folur…

Në këtë rast, parashikimi me ndërmjetësinë e veçantë të priftit të lartë, dëgjohej drejtpërdrejt nga goja e të vdekurit. Ky akt ndodh edhe me ne në kushtet e gjumit, kur flasim me të vdekurit në mënyrë të pavullnetshme në ëndrrat tona…

Për të arritur një gjendje psikologjike kaq speciale "klienti" nga priftërinjtë e Orakullit shpesh si mjete ndihmëse përdoreshin edhe droga të ndryshme që të stimulonin deri në nivelin e haluçinacionit. Plini veçanërisht na e thekson një fakt të tillë, për një bimë me emrin "Henbane", e cila konsiderohej si "bar i shenjtë" që kishte kualitet hipnotik, dhe pastaj përdorej për ceremoni të tilla.

Henbane në fakt kthehej në një helm vdekjeprurës, në qoftë se nuk dije që ta përdorje. Tjetër narkotik haluçinogjen, ishin bimët me emrin "Hellebore", "Dittany" dhe"Melampus", të cilat gjithashtu përdoreshin në kohën e lashtë.

"Për shembull në civilizimin Minoan, opiumi nderohej në nivelin e besimit fetar". Robert Temple (Bota e nëndheshme), bot. i .vit. 2002. Pra, mbas kësaj lind pyetja e thjeshtë, a ishte e vërtetë e gjithë kjo? Si pra, ishte i mundur realizimi i një gjëje të tillë?

Nga Maksim Zotaj

Orakulli i Dodonës

VI

Ndër profetët modernë le të kujtojmë Nostradamusin, i cili përdorte të njëjtat metoda për të parashikuar të ardhmen, duke parë gjërat jo më me enën e ujit, por në sipërfaqen e një xhami të zi, i ngjashëm me ekranin e sotëm televiziv. Po ashtu edhe sot fenomeni i të parit të gjërave pa qenë prezent në ngjarje ekziston tek njerëz të cilët e kanë këtë si aftësi të veçantë dhe ndryshe thirren me termin mjekësor "paranormalë".

Pra, fenomeni ekziston, por siç shihet ai shtrihet në një grup veçanërisht të kufizuar njerëzish. Këta individë kanë të theksuar "Ndjenjën e Gjashtë". Shpesh në programe të ndryshme televizive, ne shikojmë njerëz të tillë që përdoren me shumë sukses nga forcat e rendit për aftësinë e tyre të veçanta duke zgjidhur krime të vjetra dhe të reja që edhe teknologjia moderne apo hetues me eksperiencë nuk i kanë zbuluar dot.

Gjithashtu, këta njerëz nuk e kanë sensin e të kaluarës apo atë të ardhmes, sepse ata i shikojnë gjërat në kohën e tanishme me një qartësi të pagabueshme. Por në "Institucionin e Dodonës", priftërinjtë e saj njiheshin edhe për bëma të tjera…Italiani Enzo Gatti në librin e tij “Gli ILIRI”, bot. 1981, nënvizon: "Priftërinjtë Ilirë ishin astronomë ekspertë. Ata ndërtonin qendra nga ku vëzhgonin qiellin.

Parashikonin ndikimet e yjeve. Kuptonin ciklet e hënës, ciklet menstruale të grave, baticat dhe zbaticat. Studionin galaktikat, kometat dhe mjegullnajat. Dhe i faleshin yllit Sirio... Ata u tregonin bujqve kohën e të mbjellave, e rënies squkë, e nxjerrjes së verës, e mbarsjes gjithashtu.

Parashikojnë datën dhe orën e saktë të eklipseve. Me urdhër të priftit dielli humbiste dritën e tij dhe zhdukej. Kjo ishte shenjë ndjellakeqe.

Prifti sigurisht përfitonte nga eklipset dhe bëhej interpretuesi i paralajmërimeve hyjnore, duke diktuar mësime të dobishme". Pra, sipas këtij përshkrimi të Enzo Gattit, del se priftërinjtë ilirë kishin njohuri universale.

Sistemi i Orakujve

Nga aspekti i mënyrës se si janë ndërtuar dhe shpërndarë Orakujt, ky fenomen interesant të bën të habitesh përsëri… Më mirë të themi, është një gjë krejt e jashtëzakonshme me kushtet dhe logjikën e sotme.

Megjithëse në këto 50 vitet e fundit, kërkimet janë intensifikuar mjaft, prapë ka kaq shumë pikëpyetje që varen pezull, saqë gjithçka duket si një iluzion i pastër. Në gërmimet e bëra deri më tani, më shumë se 50% e Orakujve ende janë të palokalizuar, dhe për më tepër të parizbuluar.

Por, siç theksuam në krye të shkrimit tonë, dokumentet e vjetra dhe deshifrimi i tyre i bën historianët dhe studiuesit e pasionuar krejt optimistë në këtë pikë.

Nga ky kontekst edhe Dodona na afron megjithatë ende mundësi të pakufizuara informacioni. "Ajo me sa po shihet është një pjesë e pandarë e një kompleksi ndërtimesh me një qëllim të përbashkët, e cila përfshihet brenda një trekëndëshi kënddrejtë, por që ka një shtrirje gjiganteske në terren.

Qendrat e Orakujve të Dodonës, Delphit, Delos, Cythera, Knossos dhe Cyprus janë të lidhura në seri, të shkëputura nga gjerësia gjeografike me njëra-tjetrën.

Ato gjithashtu janë në një integral distance gjeografike nga Bendeti i Egjiptit, gjë që tregon njëkohësisht lidhjet e traditës arkeologjike midis tyre…

Dodona njihet mirë si pjesë e një trekëndëshi kënddrejtë. Le ta përshkruajmë pak këtë trekëndësh… Njëri kënd fillon me malin e Tomorit nga perëndimi, (Dodona) dhe përfundon në pikën lindore, në malin Ararat (Arka e Noes).

Pastaj ai zbret poshtë në jug, përshkon pingul të gjithë Mesdheun e krijon një kënd të drejtë 90º, aty ku ngrihet piramida e madhe e Egjiptit. Po ashtu, vendi ku bie ky kënd 90º quhet Bendet dhe ka qenë kryeqyteti i parë i Egjiptit. Të jetë kjo një koincidencë e rastit?

Historianët e sotëm nuk mendojnë ashtu. Këtu ndeshim me një tjetër kuriozitet, atë të meridianit origjinal fillestar, por i caktuar nga kush? Distanca nga mali i Tomorit në malin Ararat është e baraslarguar.

Duke u përqendruar në këtë pikë, përmendim përsëri Robert Temple që në "The Sirius Mistery" na thekson: "Ne me një vëmendje të veçantë duhet të përqendrohemi tek këndi 45º Dodona/Tomori, dhe tek këndi tjetër 45º Metsamor/Ararat, pika të cilat kanë largësi të barabartë nga Theba, kryeqytet i mëvonshëm i Egjiptit!… Gjithashtu, Arka e Grekevë (Deukalion) ndodhet në malin e Tomorit, ndërsa Arka e Hebrejve (Noes) në malin Ararat…

Për arkën e Deukalionit, thuhet se gjendet diku aty pranë Orakullit të shenjtë të Dodonës, prej të cilës Argo, prijësi i Argonautëve, gjatë udhëtimit merrte drejtimin Kibernetik të rrjetit pyjor". Por Robert Temple në të njëjtën kohë vë në pikëpyetje pronësinë e këtyre Arkave të njohura dhe të përmendura gjatë përmbytjes së madhe biblike.

Ai na kujton: "Nga burimet e shkrimeve të vjetra historike grekët adaptuan Arkën Deukalion dhe hebrenjtë e bënë të tyren Arkën e Noes. Grekët dhe hebrenjtë janë shumë të vonshëm në historinë e lashtë, saqë mund të themi që bëhet fjalë për mijëra vite distancë përpara se vetë emrat Greqi dhe Hebre të vinin në jetë".

Po këtu, ai sugjeron këdo që ka interes të mësojë mbi origjinën e civilizimit grek dhe hebre, librin brilant të Prof. Cyrus Gordon me titull "Pikat e takimit në civilizimit grek dhe atë hebre".

Duke vazhduar më tej me logjikën e shtrirjes gjeometrike të Orakujve mund të themi se Dodona është saktësisht 8º në veri të Bendetit në gjerësi, dhe qendra e Orakullit të Delphit është saktësisht 7º në veri të Bendetit, në gjerësi gjithashtu. Këndet e brendshme të këtyre pikave janë secili nga 45º. Çdo të thotë kjo? Vetë Orakujt janë të baraslarguar nga njëri-tjetri.

Pra, a kemi këtu një rast klasik se si Arkitekti i Universit i ndërtoi gjërat në tokë?… Autori i famshëm i librit "Vizitorë nga Kozmosi", Erik Von Daniken, në librin "Odisea e Zotave", me nëntitull “Historia e Alienëve në Greqinë e vjetër”, na e rithekson fenomenin e trekëndëshave që krijojnë një rrjet të çuditshëm marrëdhëniesh të ndërsjella. Ai thekson: "Çdokush mundet të verë re se kemi trekëndësha të tillë që të krijojnë një rrjet të përbashkët me qendrat e kultit, dhe kjo gjë nuk mund të jetë një rastësi".

Ja një shembull vazhdon ai: “Dodona-Delphi-Sparta, një trekëndësh! Distanca ndërmjet tyre është e barabartë. Dodona-Delphi, Dodona-Sparta, Delphi-Sparta, etj. Një tjetër trekëndësh formon Nikosia-Dodona-Knossos. Dhe po t’i marrim të gjitha së bashku del që Dodona është në relacion gjeodezik/gjeometrik me Delphin, Olimpian, Eleusis, Epidaurus, Aphea, Akropolis, Sparta, Mycenae, Thebes, Chalcis, Nemea, Gortys dhe Milet".

Komunikimi

Një tjetër dukuri e rëndësishme është komunikimi midis këtyre qendrave të kultit. Ç'do gjë brenda këtij territori, me një dimension krejt të paimagjinueshëm për kohën tonë, është ndërtuar sipas një masterplani!

Me njohuritë dhe teknologjinë e sotme ky masterplan është i krejt i parealizueshëm. Robert Temple, nga ana e tij, vë në dukje edhe diçka tjetër: sistemin e komunikimit midis tempujve.

Po si pra, komunikonin ato? Në "Netherworld" (Bota e të vdekurve) Robert Temple shkruan: "Jam i informuar se pëllumbat postierë ishin në gjendje që të fluturonin nga Theba e Egjiptit në Dodonë brenda një dite".

Në kohët e vjetra profetët të lidhur me Dodonën, konsideroheshin të aftë në zbërthimin e gjuhës së zogjve. Në fakt "gjuha e zogjve" ishte e shkruar në një letër, e cila i lidhej pëllumbit korrier në këmbë. Sistemi i pëllumbave postierë është shpjegim bindës për shprehjen "zogjtë që flasin" të Orakullit.

Në fakt, zogjtë ndihmonin qendrën e Orakullit që të ruante lidhje me qendrat e tjera, me të rejat e fundit gjithashtu, dhe siguronte rrjetin komunikues të domosdoshëm për biznes.

Kjo ishte një zgjidhje brilante e kohës; pra, pëllumbi përçonte mesazhet nga Zeusi! Në një tjetër rast, Homeri tek poema e tij “Odisea” përmend: "Pëllumbi i ndrojtur po sjell ambrozia (ushqimin e pavdekësisë tek baba Zeusi"… Herodoti gjithashtu shkruan për funksionin stabël të Orakullit se është edhe për meritë të pëllumbave postierë"!…

Prapë Herodoti, në një vend tjetër thotë: "Më ka thënë një prift i Thebës se profetët e Dodonës thoshin që dy pëllumba të zinj fluturuan nga Theba në Egjipt; njëri nga ata përfundoi në Libi dhe tjetri u ul në një lis dhe foli me zë njeriu, duke thënë se Orakulli këtu duhet të ndërtohet për nder të Zeusit".

Pas gjithë këtyre fakteve që përmendëm, pëllumbat korrierë janë përdorur për qëllim komunikimi edhe më herët prej Sumerëve, tre mijë vjet B.C. Më vonë nga romakët, deri vonë edhe nga flota Britanike… Flitet gjithashtu edhe për komunikimin në formën e një rrjeti të nëndheshëm.

Një gojëdhënë e vjetër shqiptare thotë: "Tomori komunikon nën dhé me Vezuvin e Italisë. Pra, thuhet se kur fillon Vezuvi të shpërthejë, Tomori zbraz topa"! (Perikli Ikonomi, "Hist. e Tomorit", bot. i vit. 1934) Bije në sy menjëherë në këtë rast ekzagjerimi i faktit.

Por fakti i komunikimit të nëndheshëm a duhet trajtuar me respekt? Philostratus, për kompleksin e hyrjeve në Libadea kujton: "Sipërfaqja i bën ato (hyrjet) disa të afërta dhe disa në distanca shumë të largëta…”

Pra, në qoftë se është e vërtetë kjo, ne këtu kemi të bëjmë me një rrjet nëntokësor komunikimi dhe hyrje sekrete që janë larg qendrës së Orakullit. Shumë legjenda të vjetra e përmendin po ashtu një fakt të tillë, por duhet të theksojmë se ende pritet të zbulohen evidenca arkeologjike, të cilat do të mbështesin ose do t’i rrëzojnë këto argumente…

Nga Maksim Zotaj

Paganizmi

Paganizmi është besimi në shumë perëndi. Është forma më e lashtë e besimit që kishin njerëzit.

Një përhapje të gjerë tek ilirët pati kulti i Diellit, që simbolizohej në formën e rrethit, të kryqit të thyer, të spirales etj. Kultin e Diellit e ruajtën edhe banorët e Apolonisë.

Mjaft i përhapur ka qenë edhe kulti i gjarprit.

Atë e konsideronin mbrojtës të luftëtarëve dhe mbrojtës të të vdekurve; kurse në mitologjinë e lashtë, gjarpri lidhet edhe me emrin e ilirëve.

Nën ndikimin grek, në besimet ilire u futën edhe kultet e perëndive greke, si Zeusi, perëndia e gjithësisë, Poseidoni, zot i deteve, Armisi, perëndia e blegtorisë etj.

Dielli

Dielli perkon me Zotin Persian te Drites (Zarathustrën)

Dieli âsht Zoti ma i fuqishem nder dietitë parakristiane. Ai adhurohet dhe druhet nga malcorët.

Edhe sot ata betohen dhe nâmën në Diellin:, p.sh. Pasha njat rreze dielli, pasha dritën e Diellit, Mos të zâftë Dielli nesër, Most te errte nata. Most dalesh ne drite.etj.

Dielli, Drita dhe Dita, janë sinonime ne konshiencën a malcorëve sepse kuptimi i tyne aludon ne dritën e diellit dhe në jetë në tokë që kjo dritë bân të mundun.

Kur permendin nji te dekun malcorët nuk perdorin shprehje kristiane apo islame; ata thone: Paste Drite!.

Nik Leshai

PAGANIZMI TE SHQIPTARËT

Krishtërimi katolik në Shqipëri nuk duhet parë ashtu siç e kanë perceptuar kardinalët e Papës, as priftërinjtë e shkolluar në seminaret papnore, por siç e ka perceptuar masa e popullsisë së krishterë, ajo masë besnikësh të cilët e frekuentonin rregullisht kishën dhe të cilët i kryenin rregullisht sakramentet e saj.

E njëjta gjë duhet thënë edhe për islamizmin sunit, i cili nuk duhet parë ashtu siç e kanë perceptuar halifët, as imamët e shkolluar në medresetë islamike, por siç e kanë perceptuar besnikët myslymanë, të cilët e frekuentonin rregullisht xhaminë dhe kryenin rregullisht shartet fetare. Për analogji, i njëjti kriter duhet ndjekur edhe për krishtërimin ortodoks, për bektashinjtë myslymanë dhe për çdo rit ose sekt tjetër fetar.

Për të hetuar se si faktorët e ndryshëm të botës katolike e kanë perceptuar fenë e krishterë, burimet historike janë të ndryshme.

Perceptimin e fesë së krishterë nga nivelet e larta të ritit katolik, e pasqyrojnë besnikërisht aktet e koncileve kishtare dhe letrat enciklike të Papëve.

Përkundrazi, dokumentacioni rreth mënyrës se si besnikët e thjeshtë katolikë e konceptonin në kohët e reja fenë e tyre, e hetojmë nëpërmjet relacioneve që vizitorët apostolikë i dërgonin Romës, pasi përfundonin udhëtimet e tyre misionare në famullitë katolike të Shqipërisë.

Përveç burimeve të tjera, njoftime rreth kësaj teme mund t'i lexojë kushdo në dy vëllimet me relacione të vizitorëve katolikë të shek. XVII, të botuara, për fat të mirë, në origjinalin italisht dhe në përkthimin shqip, nga Injac Zamputi, gjatë viteve të regjimit komunist (I. Zamputi "Relacione mbi gjendjen e Shqipërisë Veriore dhe të Mesme në shekullin XVII", vëll I, Tiranë 1963, Vëll. II, Tiranë 1965).

Materiale mbi këtë temë kanë edhe revistat "Hylli i dritës" dhe "Leka", që kuvendet françeskane dhe jezuite botonin në Shkodër para Luftës së Dytë Botërore.

Një material me një vlerë dokumentare po aq të rëndësishme ka edhe folklori i banorëve katolikë të Shqipërisë Veriore. Është një dokumentacion autentik, i regjistruar jo nga unë, por nga françeskanët dhe jezuitët shqiptarë, të cilët nuk qenë aspak të shqetësuar, madje, tregonin kujdes që të nënvizonin elementë paganë të integruar në botën mendore katolike të kësaj treve.

Vlerën e këtij materiali e nënvizon vetë At Gjergj Fishta, i cili shkruante që në rreshtin e parë të studimit të vet mbi Kanunin e Lekë Dukagjinit se "Folklori është pasqyra e kthjelltë e psihes së kombit".

Dhe më tej:" po deshte me shkrue historin e kombit, e cilla me hamende nuk shkruhet, por që edhe pa të kombi jetë nuk ka… folkores do t'i siellesh, po deshte me shtue pasunin, ku ke me ndesh me tipe ma të nalta, me karaktere ma të forta e me motive ma t'ardhuna e të përkueshme për zhvillimin e leteratyrës kombëtare".

Më tej, At Gjergj Fishta vazhdonte:"Mjerisht disa ndër ata bij të fisit shqiptar, që mbahen për intelektuala e udhëheqësa të fatit e të shartevet të kombit, por që shkolla, nëpër të cillën patën kenë përshkue, nuk mrrijti me ua qërue shpirtin krejt prej zdramit të do parimeve sterelizuese e shkatrrimtare, e as me ua hjekë atë lmashk pedantizmi e kulimllëku vagabond-moderne, që ata quejn "kulturë"…" (Kanuni i Lekë Dukagjinit, Shkodër 1933, fq. XXI).

Përvehtësimi i ideologjisë fetare nga njerëzit nuk i ngjet një kostumi që mund të vishet dhe të zhvishet brenda ditës dhe ca më tëpër po të vishet në moshë të kaluar. Ideologjia fetare është një besim, është një bindje dhe për më tepër një edukatë me rrënjë të thella në ndërgjegjen e njeriut, e cila transmetohet (së bashku me mitet, legjendat, konceptet morale dhe botëkuptimet pragmatike mbi jetën) fillimisht nga prindërit, ushqehet nga ambienti shoqëror dhe çimentohet (në rast se arrin të çimentohet) nga rituali fetar.

Masa e besimit nuk është në të njëtën shkallë, siç e shohim çdo ditë, tek të gjithë njerëzit.

Gjithkush nga ne ka mjaft shokë e miq, disa nga të cilët kanë bindje të thella fetare, disa të tjerë kanë bindje fetare, por mbajnë qëndrim të ftohtë ndaj ritualit fetar, ka pastaj edhe skeptikë, pa u zgjatur më tej me ateistët dhe sidomos me antifetarët. Në çdo fe, në çdo sekt fetar ka të tillë kategori besimtarësh dhe jobesimtarësh.

Të tillë kategori ndeshen në mbarë botën. Ato ndeshen edhe në vendet tërësisht katolike, madje edhe në Romën e Papës. Por kjo nuk do të thotë se po të mos jesh fetar me bindje, nuk ke vlera njerëzore, siç mendojnë priftërinjtë dhe hoxhallarët e fshatrave.

Madje, ka edhe priftërinj dhe hoxhallarë të cilët ndryshe e konceptojnë fenë brenda në faltore (në kishë a xhami) dhe ndryshe e manifestojnë jashtë saj. Në faltore ata predikojnë porositë e Ungjillit dhe Kuranit, kurse jashtë saj veprojnë sipas interesave të tyre të ngushta.

Edhe vetë kisha katolike shqiptare as nuk ka qenë,as nuk është e shqetësuar nga prania e këtyre elementëve pagane në ndërgjegjen e besnikëve të saj të krishterë. Lëndina ku pasqyrohet më mirë se kudo kjo bashkëjetesë e botëkuptimeve kontradiktore të monoteizmit kristian (për analogji dhe të monoteizmit islam) me botëkuptimet pagane ilire dhe ndoshta parailire, është folklori.

Në folklorin tonë ndeshen të dy këto botë - edhe Zoti (betimi - pasha Zotin), edhe Qielli (betimi - pasha Qiellin), edhe engjëlli (të mbroftë engjëlli) edhe zana (të mbroftë zana), edhe Shna Ndou (të ndihmoftë Shna Ndou) edhe Sh'Mëhilli (të ndihmoftë Shën Gjergji), etj.etj.

As françeskanët dhe as jezuitët nuk e konsideronin blasfemi ndaj fesë së tyre të krishterë kur filluan të mblidhnin bestytnitë dhe mitologjitë pagane.

Një nga etnografët më të shquar të periudhës midis dy luftrave botërore, At Bernardin Palaj, pyeste:"A ka me të vërtetë një mitologji ndër malet tona?" Ai vetë përgjigjej:"po, ka, si të kohëve më të lashta, ashtu edhe të paganizmit iliro-thrak".

Pastaj vazhdonte:"Një njeri që jeton me popullin e maleve dhe e studion këtë argument, sheh se të tëra dukuritë e natyrës, kanë për themel një mitologji të rrallë, të ruajtura me zell si themel i një besimi të patrandshëm".

"Orët e zanat nëpër fiset e Shqipnis gjithnji sot u flasin njerëzve: rrotullojnë gurë për me shënuem vdekjen atje në ndonjë shpat të malit kundruell me fis, ku secila vllazni ka vendin e vet të caktuem. Këto këndojnë, vallzojnë, shitojnë (qëllojnë, gjuejnë, godisin), e kallxojnë lindjen e fatin e fëmis para se me lé." (Bota shqiptare, Botim i Ministrisë Arsimit, Tiranë, 1943, fq.27).

Më tej, At Bernardin Palaj, flet për numrin e madh të bestytnive që qarkullonin në malësitë tona dhe për kujdesin e madh që tregonin malësorët për ruajtjen e tyre.

Sipas tij, mitologjitë e shqiptarëve ishin aq të shumta, sa ai nuk dinte se për cilën prej tyre të shkruante më parë.

Sa për shembull ai përmendte vetëm dy - "Natën e Buzmit" dhe "Ditën e Verës", dy festa thellësisht pagane, të cilat kremtoheshin prej tyre, pothuajse njësoj si Krishtlindjet dhe Pashkët. Të flasim të paktën për "Ditën e Verës".

Para se të riprodhojmë njoftimet që na jep At Bernardin Palaj mbi mënyrën sesi malësorët e veriut e kremtonin këtë festë pagane, duhet të themi se "Dita e Verës" ishte dita e fillimit të vitit sipas kalendarit shumë të lashtë të shqiptarëve, pra një ditë që kremtohej shumë shekuj para se të lindte krishtërimi. Ajo kremtohej më 1 Mars të kalendarit Julian, ditën e parë të vitit të ri (sipas kalendarit Gregorian, 14 Mars).

Ajo ishte një festë mbarëshqiptare, që kremtohej si në Veri dhe në Jug, por me nuanca të ndryshme, simbas krahinave. Si dëshmi po sjellim këtu dy përshkrime të kuptimit dhe kremtimit të Ditës së Verës, njëra për krahinat jugore, tjetra për malësitë veroire.

Janë përshkrime të botuara në kohën kur në Shqipëri nuk kishte parti politike, madje në kohën kur as institucionet klerikale nuk futnin hundët në kremtime të ashtuquajtura pagane.

Përshkrimin e parë e kemi nga eruditi i madh Faik Konica, i cili gati 100 vjet më parë, në kohën e sundimit osman, shkruante me atë stilin e vet elegant: "Çështë Dita e Verës?

Është dita në të cilën stërgjyshërit tanë, kur s'kish lindur ende krishtërimi, kremtonin bashkë me romakët dhe me grekët e vejtër, perënditë e lulevet, të shelgjevet. Kur shkrin dimri, kur qaset vera buzëqeshur, e hollë dhe e gjatë si në pikturë të Botiçelit, zemra e njeriut shkakrkohet nga një barrë, shijon një qetësi, një lumtëri të ëmbël.

Në këtë gëzim, stërgjyshërit tanë ndienin një detyrë t'u falën perëndivet që siellin këto mirësira. Dhe ashtu leu festa hiroshe që e quejnë Dita e Verës. Në pak ditë në Shqipëri, besnikët e fundmë të paganizmit, besnikë pa dashur dhe pa ditur, do të rrethojnë me verore degët e thanavet, të dëllinjavet, të dafinavet, të gjitha shelgjevet të nderuara.

Do të këputin degë të gjelbra dhe do t'i vënë përmbi kryet e shtëpivet. Të mos i lëmë të humbasin këto festa të vjetra të racës sonë. Nuk i bëjnë dëm njeriut. Sjellin një gëzim të kulluar në shtëpi. Në një vend ku jeta e të vegjëlvet është aq e trishtuar, djelmuria dhe vajzat kanë një rasë të rrallë për të dëfryer. Për të mëdhenjtë, Dita e Verës ka një shije poetike të hollë e të rrallë". (Faik Konica, "Vepra", Tiranë, "Shtëp. bot. Naim Frashëri" 1993, fq. 111).

Është e domosdoshme të kujtojmë se, jo vetëm në kohën kur Faik Konica shkruante këto radhë, por edhe në dhjetëvjeçarët e mëvonshëm, festa pagane e "Ditës së Verës" kremtohej në Shqipërinë e Jugut, jo vetëm nga shqiptarët e krishterë të ritit ortodoks, por edhe nga shqiptarët myslimanë të të dy sekteve, të cilët e ruanin si trashëgim që nga shekujt kur ata ishin të krishterë, të cilët nga ana e tyre e ruanin si trashëgim që nga koha kur ishin paganë.

Përshkrimin e dytë, i cili flet për kremtimin e "Ditës së Verës" nga malësorët katolikë të veriut, e kemi nga At Bernardin Palaj.

Ai shkruante dy dekada pas Faik Konicës: "Shtëpi më shtëpi në ditët e veravet, pjestarët e familjes bashkoheshin rreth zjarmit për me lidhë shtrigat, mgjillçat, llugjat, rrollçat e të gjitha shtasët dëmtuese; gjarpnin mos t'i nxajë, lepurin mos t'u hajë laknat e bathën, e shpendin emën për emën e krymbat e tokës mos t'u bajnë dam ndër ara.

Tri ditë përpara veravet duhet me mshefë shoshat, sitat, furkat e me çartë krojet, në mënurë qi mos me i pam këto sende asnji rob i shtëpis, pse për ndryshej nuk lidhet gja.

Këto ditët e veravet bijnë gjithmonë ndër ditet e para të Marsit. Mbas darke, të gjithë pjestarët e shtëpis bashkohen rreth zjarmit. I zoti i shtëpis merr një pe të zi leshi, e lidhë për vargue nji nye e thotë këto fjalë: Lidhe Zot e nata e mojt e dita e verave! Unë pak e Zoti shum! Po lidhim shtrigat. Kështu përsërite kët veprim për secilin shpirt damtues, sëmundje, krymba e kandra qi don me lidhë" (Bota shqiptare", botim i Ministrisë së Arsimit, Tiranë, 1943, fq. 59).

Për t'u bindur se I. Kadareja sado që përpiqet ta mbrojë krishtërimin perëndimor të Shqipërisë nga ndikimet e elementëve paganë, ne do të sjellim këtu disa dëshmi të tjera, të shkëputura nga punimet e shkëncëtarëve françeskanë katolikë shqipëtarë, që provojnë bashkëjetesën e elementëve paganë në trupin e krishtërimit, qoftë perëndimor, qoftë lindor në Shqipëri.

Pra, do të përpiqemi të tregojmë se ka një krishtërim "shqiptar", i cili në fund të fundit është një krishtërim "sui generis" që nuk ndeshet në viset e tjera të krishtera.

At Shtjefën Gjeçovi, edhe ky një françeskan dhe një etnolog i shquar, pranon se në kohën e vet, shqiptarët, ndonëse nuk e adhuronin më si dikur diellin e hënën, si dy hyjni që i jepnin dritë njerëzimit, njëri ditën e tjetri natën, megjithatë ekzistonin ende gjurmë apo "teprica" siç i quan ai, të kultit të dikurshëm, që ata kishin për këta dy hyjni, sipas tyre, vëlla e motër.

Si mbeturinë të këtij kulti, ai vinte në dukje faktin se shqiptarët, shpeshherë kthenin fytytrën nga Dielli dhe bënin kryqin - një rast tipik i shartimit të kultit pagan me kultin e krishterë. Si bestytni me origjinë pagane, At Shtjefën Gjeçovi shihte edhe besimin tepër të vonuar të shqiptarëve mbi Kuçedrën dhe Dragoin, të cilët, kur ata kacafyteshin me njëri-tjetrin, shkaktonin, sipas tyre, bubullima dhe vetëtima në qiell, stuhi e shtrëngata në tokë.

Si një mbeturinë tjetër të paganizmit te shqiptarët e krishterë, At Shtjefën Gjeçovi, shihte edhe faktin se në kuvendet e tyre, malësorët katolikë, për t'u bindur se thonin të vërtetën, kërkonin që betimi i tyre të bëhej jo mbi "Ungjill", siç është kusht për të krishterët, por mbi një "gur", të cilin ata e konsideronin të shenjtë. ("Bota Shqiptare", fq. 42, 45, 63.).

Veç kësaj, me punën magjistrale që kreu në fushën e së drejtës zakonore shqiptare, At Shtjefën Gjeçovi (Kanuni i Lekë Dukagjinit), solli si dëshmi një mori normash kanunore që zbatoheshin në famullitë katolike shqiptare, të cilat binin në kundërshtim me normat ungjillore të fesë së krishterë. Madje në jo pak raste priftërinjtë e këtyre famullive i pranonin, për të mos thënë i bekonin edhe brenda kupolës së kishës.

Kështu për shembull, kisha katolike shqiptare pranoi bashkëjetesën brenda famullive të tyre të gjakmarrjes në stilin e ciklit të vazhdueshëm, ndonëse në vetvete gjakmarrja binte në kundërshtim me porosinë e përsëritur të Krishtit për të falur kundërshtarin.

Po kthehemi edhe një herë tek At Bernardin Palaj. Sipas tij, edhe kremtimi i ditës së "Shën Gjergjit", është me siguri me origjinë pagane, meqënëse kisha e të dy riteve nuk njeh ndonjë shenjtor të martirizuar më 23 Prill me emrin Gjergj.

Gjithashtu "Kulti i të vdekurve", sidomos gjama rrënqethëse shqiptare, ashtu siç praktikohej në malësorët e Veriut, nuk ka lidhje fare me ritualin e krishterë, pra është gjithashtu me origjinë të lashtë, madje për disa, me origjinë indoevropiane.

Nderimi për "bollën" (gjarprin e shtëpisë), që ndeshet ende, si në shqiptarët e Veriut, ashtu edhe të Shqipërisë së Mesme, është gjithashtu me origjinë pagane. Me origjinë pagane janë edhe Orët dhe Zanat, të cilat, malësorët e kohëve të fundit (ndoshta edhe të ditëve tona), besonin se qenë qenie të mbinatyrshme, hije të padukshem, që jetonin të vetmuara në pyje, në brigje të lumenjve dhe të përrrenjve, rreth urave ose në shkëmbinjtë e maleve (Bota shqiptare, ff. 29, 30, 60).

Është interesante të vihet në dukje se për malësorët katolikë të Veriut, qenë këto qenie pagane dhe jo Perëndia apo Krishti, apo shenjtorët e krishterë që përcaktonin fatbardhësinë ose fatkeqësinë e njeriut, që secila prej tyre kishte në patronazh.

Sipas etnologes angleze Margaret Hasluck, kulti i Tomorrit ka një origjinë tepër të lashtë.

Ka lidhje me adhurimin e moçëm të shqiptarëve për kreshtat e larta të maleve. "Atje - shkruante ajo - me qindra shqipëtarë të Jugut ngjiten për vit në Gusht në majë, për me u falë edhe për me therrë atje nga një dash (therrja e dashit është një mbeturinë e kurbanit të hershëm të ilirëve paganë - K. F.).

Disa kur kanë qenë të sëmurë i kanë premtuar shenjtorit se do të shkonin atje për "ziaret", nëqoftëse ai i shëronte; disa të tjerë shkonin për shëndetin e vet e të familjes, të kafshëve edhe për prodhim të gratshëm të tokës së vet". ( fq. 84).

Prof. KRISTO FRASHËRI

Dielli pagan i të parëve tanë !



Besimi tek e mbinatyrshmja është i vjetër po aq sa njerëzit mbi tokë. Njerëzit duke mos ditur të shpjegonin fenomenet natyrore, duke qenë inferior dhe te varur drejtëpërdrejtë nga natyra, e ngritën në kult atë, duke i dhënë atributin e shenjtë, e diçkaje të pakuptueshme, të paprekshme...

Jeta në Tokë është provuar sot shkencërisht që ka lindur në Afrikën e sotme, për shkakun e thjeshtë sepse aty ishin kushtet e përshtatshme atmosferike për lindjen e saj. Ndërkohë që sot Afrikën të gjithë njësojnë me shkretëtirën, shumë kohë më parë, kur Europa dhe gjithë kontinentet e tjerë ishin të mbuluar nga akujt, vetëm në Afrikë Dielli ishte bujar ndaj jetës. Besimi pagan, në shumë zota, ka lindur në Dodonë të Janinës, apo në Tomorr të Beratit. (Të dyja troje shqiptare?)
Dielli mori këtë atribut absolut, pikërisht sepse ishte ai që mundësonte jetën, simbolizonte dritë, ditën. E kundërta e Diellit ishte errësira, që nënkuptonte të keqen, të zezën, të ftohtin. Natën njerëzit primitivë ishin shumë të ekspozuar ndaj rreziqeve, sulmeve të kafshëve të egra, të ftohtit etj dhe ishin të varur plotësisht ndaj kushteve të natyrës.
Për këtë arsye "priftërinjtë e parë" ndërtuan një shenjë kulti në malin më të lartë, atje ku rrezet e diellit preknin më parë dhe me anë të daulleve, lajmëronin popullsinë për lindjen e diellit, që presupozonte lindjen e jetës. Pikërisht nga tingulli i daulleve, "dou-dou" merr edhe emrin Dodona pellazgjike. Këtu e ka burimin edhe festa e verës që është një festë pagane, e ardhjes së pranverës, që festohej duke uruar të kishte sa më begati në tokat ku rriteshin të mirat materiale që siguronin jetesën.
Pra dielli ishte natyrshëm më i adhuruari, pasi mundësonte mbijetesën në periudhat akullnojore, që disa herë kanë rrezikuar realisht zhdukjen e rracës humane në Tokë.
Duke studiuar Diellin, si ylli më i afërt i planetit Tokë, lindi interesi ndaj astronomisë, yjësitë dhe fenomenet e ndryshme astronomike. Vetë fjala hyjnore, nuk presupozon diçka të shenjtë, më shumë se diçka që ka të bëjë me yjet, hylli, illi, illyrian, hyjnor...
Ky diell gjendet i pikturuar në shpella 10 mijë vjet më parë, apo dhe 6 mijë vjet tek sumerët (Të shumtët) më parë gjejmë të pikturuar diellin, në mes të sistemit tonë diellor, bashkë me të gjitha planetet që njohim sot. Të gjitha dijet tona astronomike, e kanë zanafillën pikërisht nga kjo periudhë kohore e zhvillimit human.


Ky besim pagan dominoi, madje u përhap në të gjithë shoqërinë njerëzore të asaj periudhe.
Më pas evoloi dhe u përshtat në këto kultura, derisa këto dije astronomike u keqpërdorën qëllimisht apo jo, për të arritur judaizmi që nxorri besimin e parë monoteist, që vinte në qendër vetëm një Zot. E gjithë Dhiata e vjetër apo e Re, nuk është asgjë tjetër veçse një dije astronomike, me në qendër Diellin. Më pas këtë histori e kopjoi thuajse totalisht Bibla dhe më pas biblën Kurani.



Horus, perëndi i Egjipitit të lashtë, 3000-vjet para lindjes së Krishtit, lindi në 25 dhjetor, lindi nga një virgjëreshë, lindi në yllin e lindjes, i mbështetur nga 3 mbretër/profetë, në moshën 12-vjeçare ishte një mësues dhe në moshën 30-vjeçare nis profetësitë e tij, bëri mrekullira të ndryshme, ngjallje të vdekurish, kishte 12 shokë, ku njeri prej tyre e tradhëtoi. Horus kryqëzohet dhe vdes në kryq, kur mbas 3 ditësh ringjallet për tu kthyer në parajsë…
-Atis, 1200 vjet para lindjes së krishtit me të njëjtën histori identike.
-Krishina në Ind,i 900 vjet para lindjes së krishtit, me të njëjtën histori identike
-Dionisi në Greqinë e lashtë, 200 vjet para lindjes se krishtit, me të njëjtën histori identike…
-Mitra në Persi, 1200 vjet para lindjes së krishtit, me të njëjtën histori identike…
Dhe e njëjta histori IDENTIKE vazhdon me :
-Krishna e Hindustanit

-Buda Sakia e Indisë

-Salivahana E Bermudes

-Zhule dhe Orisis i Egjipitit

-Odini i Skandinaveve

-Crite i Kaldeas

-Indra e Tibetit

-Bali i Afganistanit

-Jao i Nepalit…

e keshtu me rradhë edhe mbi 20 perëndi të tjerë para Lindjes së hipotekuar të Krishtit.
Për asnjë nga profetët e mësipërm, nuk ka qoftë edhe një fakt historik që dëshmon ekzistencën e tyre.



Krishti triumfoi ndër mitet e tjerë, pikërisht prej Perandorit Kostandin, që e bëri krishtërimin fenë e Perandorisë Romake, për ta shfrytëzuar e përdorur për qëllimet e saj, në pushtimin e botës.

Arsyet e 25 dhjetorit/lindja e diellit, lindjes prej virgjëreshës/era e virgjëreshës, 12 dishepujt/12 muajt, kryqëzimin apo kryqin dhe ringjalljen pas 3 ditësh e shpjegon më së miri astronomia, sepse besimet fetare nuk jane gjë tjetër veçse një dije astronomike që u kthye në mënyrë alegorike në epos dhe u shfrytëzua për të mbajtur njerëzit nën tutelë dhe injorancë.


Mund të ndihmonte çdo skeptik një dokumentar i ZEITGEST, që tregon historinë më të bukur të treguar deri më sot; "HISTORINE E MITEVE" https://www.youtube.com/watch?v=SaD5A7frtgU

Kishtërimi duke e patur shumë të vështirë të luftonte paganizmin e popullit, i vodhi atij të gjitha ritet. Madje edhe mesha sot mbahet të dielën, që jo më kot në shqip, anglisht dhe gjermanisht, nënkupton ditën e diellit.

Të gjithë i njohim nga historia inkuizicionet, blasfemitë, shlyerjet e mëkateve me anë të pagesave, kryqëzatat, njerëzit që vriteshin përse këmbëngulnin se toka rrotullohej, apo pse pretendonin që nuk ishte e sheshtë, përhapjen e krishtërimit dhe islamit (Islam = Isën lam, Isa=Jezusi) me anën e shpatës, faktin që Muhamedi ka qënë analfabet, madje është martuar me Aishen minorene pra politika dhe feja ka qënë një.
Periudha më e errët historike quhet periudha e mesjetës, ku feja kishte pushtet absolut mbi gjithçka, duke djegur e shkatërruar kulturën, artin, bibliotekat, dijetarët etj etj.

Po sot koha ka ndryshuar përgjithësisht. Nëse këtë shkrim do ta shkruaja qoftë një shekull më parë, do të digjesha, vritesha, do të rrihesha me kamzhik në publik, apo do të gurorëzohesha, nga institucionet që presupozohet të sjellin paqen dhe harmoninë në botë. (?) Edhe pse për hir të së vërtetës, ka ende vende në glob, ku feja dhe pushteti janë një, pa shkuar më larg sesa shtetet tona fqinje që krijojnë etni jo në bazë të gjuhës apo identitetit, por në bazë të përkatësisë fetare (ortodokse etj), pasi vetë kultura fetare e lufton identitetin etnik të një populli, duke imponuar traditat e saj, emrat, zakonet apo edhe gjuhën.

Sot islami në Shqipëri është jashtëzakonisht i moderuar dhe kjo është meritë e shqiptarëve. Ndoshta në këtë rast, e gjithë bota muslimane duhet të marr për shembull islamin në Shqipëri. Sipas islamit tradicional, një musliman mbi të gjitha është musliman e pastaj shqiptar, arab etj etj. Sipas kësaj logjike një musliman nuk duhet të festojë asnjë festë kombëtare, as ditë pavarësie, madje as ditëlindjen e tij. Gjithashtu, gjuha e zotit quhet arabishtja, madje edhe Hoxha këndon në Shqipëri arabisht, kur askush nuk e kupton këtë gjuhë dhe komunikimi ndërmjet njeriut e Zotit supozohet të jetë shpirtëror, pa hiearki fetare në mes e institucione si dhe pa ndaluar asnjë gjë, sepse Zoti nëse ekziston, duhet patjetër të kuptojë çdo gjuhë. Në këtë aspekt, katolizmi është moderuar më shumë, madje Papa bën lutje edhe në shqip.
Gjithashtu, mosasimilimit të popullsisë duhet t'ia dedikojmë konvertimit të popullsisë në fenë islame.

Shqiptarët sot janë populli me tolerancën fetare më unike dhe idealë në botë. Si shpjegohet kjo dukuri e shqiptarëve, që për hir të së vërtetës duhet të pranojmë, që ballkanasit përgjithësisht janë gjaknxehtë përsa i përket pronës së tyre. Kjo shpjegohet me faktin që shqiptarët, trashëgimtarët më të pastër të paganizmit, kurrë nuk u influencuan dhe poseduan totalisht nga monoteizmi dhe fenë e përdorën si gunë, për tu mbrojtur nga pushtuesit e tyre, që njëherë i përksinin njërës fe dhe njëherë tjetrës. Ndoshta kjo është edhe një arsye përse E. Hoxha, biri i një hoxhe, arriti të prezantojë në botë shtetin e parë ateist. Diçka të tillë nuk do guxonte as Rusia ta realizonte.

Qëllimi i vetëm i kësaj teme nuk është lufta ndaj feve, cilado ato qofshin, por është një thirrje për tolerancë, një tolerancë që fillimisht duhet të burojë nga besimtarët, që mesa hasim çdo ditë, ata janë më lehtësisht të ofendueshëm, më pak tolerantë ndaj mendimeve të ndryshme, apo deri më shumë ofendues. Lerini njerëzit ti gjykojë Zoti juaj dhe ndiqni parimet e shenjta që propogandoni.


Burimi: Stop Injorances

Ne Kosove ende thone dhe besojne qe zenja e Diellit eshte keq per katoliket ndersa zenja e Henes eshte keq per Muslimanet.

Ne Kosove ende thone dhe besojne qe zenja e Diellit eshte keq per katoliket ndersa zenja e Henes eshte keq per Muslimanet.

Sigurisht, dhe kjo nuk ndodh vetem ne Kosove, por edhe ne Shqiperine Londineze.Kjo pasi Krishterimi dhe Islami jane ngritur mbi paganizem. Krishterimi eshte ngritur mbi paganizmin pellazgjik te Kultit te Diellit, ku zoti pagan Dielli i Pamposhtur, eshte zevendesuar Jezus Krishtin. Edhe kalendari gregorian (i krishtere) llogaritet me ciklet e diellit. E njejta gje vlen per Islamin, vec se ky i fundit eshte nen ndikimin e paganizmit egjiptian te Kultit te Henes. Kesht fjala qe perdorin muslimanet ne gjithe boten per te emertuar zotin e tyre, Allah, nuk eshte gje tjeter vecse emri i perendise pagane, Henes. Ndaj edhe kalendari islamik, llogaritet me ciklet e Henes.