Humori i Mjeshtrave ZEN

Zen i ka qëndruar besnik në çdo kohë qëllimit të ekzistencës, duke mos u dhënë asnjëherë rëndësinë kryesore mënyrave, rrugëve e shtigjeve nga njeriu mund të shkojë në kërkim të vetes. Madje kanë arritur deri atje sa të vënë në lojë gjithçka, edhe veten, për të ruajtur lirinë e fundme. Në mënyrë kaq gjeniale janë të pavarur mjeshtrat Zen nga elementët e traditës së tyre, sa piktori Zen Sengaku (1750-1837) vizatoi një imazh – pothuajse të pabesueshëm në kontekstin e besimeve të tjera në botë – një murg që çlirohet duke pjerdhur, me diçiturën: “Njëqind Ditë Mësimesh Shpirtërore Budiste.”




Mjeshtri Zen japonez Oda Sesso (1901-66), kryemurg i manastirit Daitokuji, njoftoi paraprakisht: “Ka shumë pak ndryshim mes dikujt shtrirë në kanal i bërë hekur me raki orizi dhe njeriut të xurxull me ndriçimin e vet!”

Shenjtori japonez, vetmitari Zen, poet, bukurshkrues, miku i fëmijëve e mirëbërësi i zhelanëve, Roykan (1758-1831), jetoi me thjeshtësi në një kasolle të vogël rrëzë malit. Një natë, hajduti hyri fshehurazi, por mjeshtri e pikasi dhe nuk e la të ikte duarbosh: “Erdhe kaq larg, nuk duhet të kthehesh pa gjë. Të lutem, merr rrobat e mia!” Hajduti rrëmbeu leckat dhe ia mbathi. Roykan qëndroi lakuriq me sytë nga hëna: “I gjori, murmuriti, sa do doja t’i falja këtë hënë të bukur!”

Bodhidharma mbahej nga tradita e vonë Chan si patriarku i parë i kësaj shkolle “meditimi” budiste. Thuhet se ai erdhi nga India jugore në Kinën jugore rreth viti 527 dhe vizitoi perandorin Wu-di, themelues i dinastisë Liang në Nanjing, një nga përkrahësit më të mëdhenj të Budizmit në Kinë. Thuhet se perandori Wu pyeti Bodhidharmën për kuptimin e fundmë të së Vërtetës fisnike, e Bodhidharma i’u përgjigj “Boshllëk pa fillim e fund, nuk ka të Vërtetë fisnike!” Pastaj perandori pyeti urtakun enigmatik se sa meritë karmike kishte mbledhur vetë duke ndërtuar manastire, mbajtur murgj, nxitur përkthime, kopjime të shkrimeve e imazhe artistike budiste. Bodhidharma ia ktheu shkurt “Asnjë meritë!” dhe u largua.

Një mjeshtër i vjetër Zen, pranë vdekjes, mblodhi rreth vetes gjithë dishepujt. Pranë i qëndronte më i pari prej tyre, i cli do të merrte drejtimin e manastirit. Një çast, mjeshtri hapi sytë dhe vështroi me dashuri të gjithë një e nga një. Më në fund nguli sytë te pasardhësi dhe i tha fjalët e fundit: “Ah, bir, ke një dije të madhe për mësimet e shkrimet e shenjta, ke treguar disiplinë të paparë, edhe sjellja jote ka qenë e përsosur. E, prapëseprapë, një gjë duhet thënë: qelbesh era Zen!”

I famshmi Ma-tsu (709-88), në të ri të vet, pyeti mjeshtrin Nanyue (677-744): “Çfarë të vërtete të madhe shpirtërore mëson ti?” Nanyue ngriti freskoren. Ma-tsu vazhdoi: “Vetëm kaq? Agjë tjetër? Mjeshtri Nanyue uli përsëri poshtë freskoren.

Në një poezi dyvargëshe, Honshin No Uta, Bankei thotë: “Më vjen keq për budat: me gjithë ato stoli që mbajnë / duhet të jenë verbuar nga llamburitja!”

Dishepulli i ndriçuar i Mazu, Yen-kuan Ch’i-an (750-842) dëgjoi për një histori, sesi një murg pyeti mësuesin Damei “Ç’është kuptimi thelbësor i Budizmit?” Damei iu përgjigj “Nuk ka kuptim thelbësor.” Kur dëgjoi këtë, Yen-kuan tha “Qenka një qivur me dy trupa brenda.”

Ndjekësi kryesor i Mazu, Hsi-t’ang Chih-tsang (738-817) në Hongzhou, u pyet nga një laik “A ka parasjë dhe ferr? Xitang ia ktheu “Po, ka.” Laiku: “Ka Buda, Dharma e Sangha Xitang: “Po, ka.” Laiku bëri ca pyetje të tjera të ngjashme për të cilat mori të njëjtën përgjigje dhe pastaj pyeti: “A je i sigurt? Njëherë pyeta mjeshtrin Jinshang, i cili më tha se nuk ka asgjë të vetme, të veçuar!” Xitang e pyeti “A ke grua e fëmijë? “Po!” iu përgjigh laiku. “Po mjeshtri Jinshang ka grua e fëmijë?” vazhdoi Xitang. “Jo!” laiku. Xitangu e mbylli “Epo, qenka në rregull Jingshan që thotë se nuk gjëra të vetmuara!”

Kur mjeshtri Te-shan (782-865) mbërriti në manastirin e Guishan, tërhoqi zvarrë gjithë dengun e vet në sallën e mësimit, të cilën e përshkoi nga lindja në perëndim dhe nga përndimi në lindje. Hodhi vështrimin rretherrotull nëpër gjithë murgjit atje dhe tha “Nuk paska gjë këtu, asnjë fare!” e ia mbathi.

Mjeshtrat Zen flasin shpesh për ndriçimin si hëna që ndriçon në qiellin e natës, ndërsa mësimet Zenbudiste janë si gishti drejtuar hënës lart. Shumë njerëz, sidoqoftë, në vend që t’i ngulin sytë hënës, parapëlqejnë absolutisht të thithin gishtin!

Një thënie vjetër Zen: “Në punë feje, shumica e njerëzve parapëlqejnë të përtypin menunë në vend që të hanë ushqimin!”

Një murg pyeti mjeshtrin Hsueh-Feng (822-908) se cilat ishin mësimet thelbësore të Budës dhe Patriarkëve të shenjtë. Fengu plak ia ktheu “Buda është një gardian burgu kokëbuall dhe patriarkët plaka të virgjëra surratmushka!”

Mjeshtri Fa-yen (885-958) ndërpreu një debat mes disa murgjve për lidhjen e mendjes me realitetin duke i pyetur: “Atje tej është një popël e madhe. Si thoni, është brenda a jashtë mendjes suaj?” Një prej tyre i u përgjigj” Nga këndvështrimi budist çdo gjë është objektivizim i mendjes, pra mund të them se guri është në mendjen time.” Fa-yen thumboi: “Plumb të rëndë e paske kokën!”

Thuhet se Huangbo ishte i gjatë. Mjeshtri Nanchu’an nuk e mbante dot dhe i tha “Trupi yt është kaq madh – a nuk është shumë e vogël kashtorja jote?” Hunagbo ia ktheu “Mbase…por gjithë universi gjendet brenda.”

Duke përsiatur mbi shprehjet për ndriçimin e çlirimin si “Bodhi, Nirvana, etj.”, mjeshtri kinez Lin-chi I-hsuan (867) vërtetohet se dikur tha: “Këto fjalë janë vetëm hunj ku lidhen gomerët!”

Kur u pyet për “ndriçimin”, peshkopi i zgjuar Nippo Syaku (1910-91), kreu i tempujve budistë Ekayana në Kaliforni, u përgjigj me anglishten e tij të çalë e të theksuar: “Ah, ndriçimi…nuk bie dot as brenda, as jashtë tij!”

Zenkei Shibayama (1894-1974), kujdestari i tempujve Rinzai Zen Nanzen, njëherë tha: “Ka një thënie të njohur në Zenin japonez: “Miso (brumë bathësh) me erën e miso nuk është miso i mirë. Ndriçimi me erën e ndriçimit nuk është ndriçim i vërtetë!”

Kryemurgesha e famshme Zen në shekullin 20, Shundo Aoyama, tregon në librin e saj Farat Zen: “Fjala kanshiketsu do të thotë, fjalpërfjalë, shkop .... Në Kinë, kur një murg pyeti mjeshtrin Zen Yun-men se “Ç’është një buda?” ai iu përgjigj “Një shkop ... i tharë.” Kur kryemuegu ose mësuesi largohet për një javë ose më shumë nga tempulli, rishtarëve nuk u shkon mendja fare për të. Por, nëse do të mungonte letër tualeti, menjëherë do tu mungonte diçka. Shkopinjtë e mutit, të cilët përdoreshin në fillim për të njëjtën qëllim, mund të laheshin e ripërdoreshin shumë herë. Shkopinjtë e mutit ndoten që të na pastrojnë ne. Nëse këta nuk janë buda, atëherë çfarë janë? Kështu që, pa ndonjë respekt për ta, mua më duken si buda.”

Mjeshtri japonez Zen Harada Sogaku (1870-1961), shkroi njëherë në vargje: “Për 40 vjet kam shitur ujë në breg të lumit. Ha! Ha! Punët e mia paskan qenë krejt pa meritë.”

Harada-roshi porosiste: “Këshilla ime është kjo: Ji budalla i Madh! NJë budalla i vockël është veç materialist. Por një Budalla i Madh është një Budë!”

Mjeshtri i famshëm Zen për Rinzai Zen Master Ikkyu (1481), i njohur për “batakçi”, më vonë kryemurg i manastirit Daitokuji në Japoni, i tha një vizitori: “Më pëlqen të të ofroj diçka për të të ndihmuar. Por në Shkollën Zen nuk kemi një diçka.”

Mjeshtri Hsüan-sha, shekulli 9, u pyet nga një murg se çfarë ishte Vetja. Hsüan-sha iu kundërpërgjigj: “Çfarë do të doje të bëje me një vete?”. I njëjti mjeshtër përshkroi kështu situatën ekzistenciale: “Në jemi këtu, zhytur kokë e këmbë në oqean, e prapëseprapë, zgjatim duart mjerisht për ujë!”

Një traditë e vjetër budiste indiano-kineze shpall se nëse dikush formulon gënjeshtra përsa i përket Dharmës (Fatit), Rrugës shpirtërore ose të Vërtetës, humb gjithë qimet e fytyrës. Prandaj, mjeshtri Ts’ui-yen (shekulli 9 ose 10), në një festival fundvere u tha gjithë të pranishmëve: “Që prej fillimit të këtij sesioni veror, unë kam folur kaq shumë. Ju lutem, shikoni, a më kanë rënë vetullat?”

Kur mjeshtri Chan Yün-men (864-949) u pyet nga një murg për hollësi të jetës e mësimeve të shenjtit antik Nagarjuna, mjeshtrit indian të shekullit 2, i cili mbahet si patriarku i parë i shkollës Chan/Zen e atyre të tjerave budiste, Yün-men u përgjigj buzagaz: “Në Indi ka 96 klasa heretikësh, dhe ti i përket asaj më të ultës.”

Kur Huineng (638-713), i njohur si patriarku i 6 i Chanbudizmit, u pyet se mbi ç’baza ia doli mbanë të trashëgonte nga Patriarku i 5 linjën e Budizmit, u përgjigj pa u menduar fare: “Sepse nuk ia kam idenë për Budizmin.”

Një murg pyeti mjeshtrin e famshëm Chan Chao-chou (778-897) se çfarë është Buda, ai iu përgjigj: “Ai tipi në korridor.” Murg i tha se ai në korridor ishte vetëm një imazh, një statujë e thjeshtë prej balte dhe mjeshtri menjëherë ra dakord: “Po, e vërtetë.” “Pra, këmbënguli murgu, ç’është Buda?” Chao-chou ia ktheu: “Ai në korridor.”

Një ditë vere, plaku i nderuar Chao-chou sfidoi me një garë të vogël Zen dishepullin e vet Wenyuan: Cili prej tyre do të identifikonte veten me gjënë më të ulët në shkallën e vlerave njerëzore. Chao-chou filloi: “Unë jam një bajgë gomari.” Wenyuan: “Unë jam një krimb në bajgë.” Chao-chou, i paaftë për të menduar më tej, e pyeti: “Ç’po bën atje?” Wenyuan: “Po shtyj pushimet verore!” dhe Chao-chou pranoi humbjen.

Një murg pyeti Chao-chou se ç’është ajo gjë që është shpirtërore dhe ky ia ktheu “Një pellg shure në tokën e Pastër (të Amitabha Buddha). Murgu e sfidoi: “Ma trego pra!” Mjeshtri: “Mos më tundo tani!”

Një zyrtar pyeti Chao-chou: “Do të shkojë mjeshtri në ferr apo jo?”, duke iu referuar veprimtarisë së Bodhisattva Kshitigarbha/Dizang për të çliruar qenie prej gjendjesh skëterrore. Chao-chou i tha: “Kam hyrë në ferr prej shumë kohën sunë!” “E pse hyn në ferr? vazhdoi zyrtari. “Po nuk shkova unë në ferr, kush do të të mësojë ty?”

Chao-chou pyeti një murg: “Sa sutra lexon në ditë?” “Mbase 7 a 8, ndonjëherë 10. Po ti mjeshtër, sa lexon në ditë?” vazhdoi murgu. Chao-chou: “Në një ditë lexoj vetëm një fjalë!”

Chao-chou hyri në korridorin e Dharma dhe iu drejtua murgjve, duke thënë: “Kur një njeri i vërtetë flet herezi, gjithë herezitë bëhen të vërteta. Kur një heretik thotë një të vërtetë, gjithë të vërtetat bëhen herezi.”

Një ditë Chao-chou po pastronte me fshesë dhe një murg e pyeti: “Një mjeshtër vlen më shumë. Pse po merresh me pastrime e punë të ulëta?” Chao-chou: “Se hyn pluhur nga jashtë.” Murgu: “Ky është tempull i pastër, nuk po shoh pluhur këtu, ku është?” Chao-chou: “Eh, ja ku paska ca pluhur tjetër.”

Një murg pyeti Ta-sui Fa-chen (878-963) se cila ishte shenja e një njeriu vërtet të madh. Ta-sui ia ktheu: “Nuk ka pankartë mbi stomak.”

Ta-sui Fa-chen pyeti një murg që po nisej se ku po shkonte. Murgu: “Po shkoj të jetoj vetëm në Malin e Perëndimit. Ta-sui Fa-chen: “Nëse të thërras nga maja e Malit të Lindjes, a do të vije?” “Sigurisht që jo!” iu përgjigj murgu. Ta-sui Fa-chen: “Epo, ende nuk ia ke dalë të “jetuarit vetëm”.

Njëherë, kur shumë njerëz u mblodhën për të dëgjuar Ta-sui Fa-chen, ai shtrembëroi buzët në pozitë dhimbjeje dhe tha: “Ka njeri të më shërojë gojën mua?” murgj e doktorë u mblodhën për të ofruar ilaçe e kura, por Ta-sui Fa-chen i ktheu mbrapsht. Shtatë ditë më vonë i futi një dackë vetes në fytyrë dhe drejtoi gojën, pastaj deklaroi: “Këto dy buzë janë përplasur me njëra-tjetrën gjithë këto vite – e, gjertani, askush nuk i kuroi dot!” Brofi më këmbë e vdiq.

Dikush pyeti mjeshtrin Soto Zen Shunryu Suzuki (1904-71): “Çfarë mendon për gjithë ne nxënësit e çmendur Zen?” Ai u tha: “Them se jeni të gjithë thellësisht të ndriçuar…derikur hapni gojën të flisni.”

Kur misionari katolik St. Francis Xavier vizitoi Japoninë, u prit mirësjellshëm më 1549 nga mjeshtri jashtëzakonisht miqësor Ninshitsu i manastirit Fukusho-ji Soto Zen, pranë Kagoshima. Duke shëtitur në tempull, Xavier pa murgjit që menditonin në pamje madhështore dhe pyeti se çfarë po bënin. Mjeshtri Ninshitsu ia ktheu me të qeshur: “Ca po llogaritin dhuratat e muajit të kaluar, të tjerë po vrasin mendjen për rroba më të mira e ca të tjerë po mendojnë për pushime e qejfe. Shkurt, askush nuk po bën gjëra të rëndësishme këtu.”

Na ishte një vajzë e bukur japoneze, prindërit e së cilën kishin një dyqan pranë mjeshtrit Hakuin, rreth 30 vjeç në atë kohë. Një ditë, prindërit morën vesh se vajzën e kishin shtatzënë dhe detyruan të nxehur të tregonte të dashurin. Pas shumë përpjekjesh ajo u tha se e kishte me mjeshtrin Hakuin. Të tërbuar, prindërit shkuan te mjeshtri dhe ai u tha vetëm: “Kështu qenka?” Pak pasi lindi fëmija iu soll në derë dhe mjshtri humbi gjithë famën e vet, gjë që nuk e shqetësoi aspak, por iu fut punës të kujdesej për fëmijën. Një vit më vonë, vajza nuk duroi dhe u tha prindërve të vërtetën – që e kishte fëmijën me një djalosh peshkatar. Nxitimthi, prindërit shkuan te mjeshtri me shfajësime e ndjesë, duke i kërkuar tu kthente fëmijën prindërve të vërtetë. Hakuin u përgjigj duke u zgjatur i gëzuar fëmijën: “Kështu qenka?”

Mjeshtri Mi-an tha: “Arsyeja që kjo rrugë (Chan/Zen) nuk po lulëzon prej vitesh nuk është tjetër veçse fakti se, ata, që sillen si mësues të të tjerëve, nuk i kanë sytë e trutë në rregull. Nuk kanë idenë më të vogël të vetes, por mbajnë në zemër famën, pasurinë, fitimet e humbjet. Kanë kaq frikë se të tjerët do të thonë që nuk kanë gjë për të treguar, sa mësojnë përmendësh histori librash të vjetër, duke i fermentuar në rrashtat e tyre, që të mos harrojnë gjë kur vjen dikush t’i pyesë. Janë si dh.. b...ëmute: sapo u ngre bishtin mbushin vendin me kakërdhi.”

Një murg pyeti mjeshtrin Zhu’an Shigui (1083-1146), “Çfarë shtë parimi i parë?” Zhu’an Shigui i tha: “Ajo që më pyete është parimi i dytë.”

Murgesha Mujaku, para se të merrte bekimin, vizitonte ndonjëherë mjeshtrin e madh Dahui (1089-1163) për udhëzime në shtëpinë e tij. Ai kishte shtatë dishepuj femra, por Mujaku ishte shumë bukuroshe. Kryemurgu Manan, i shqetësuar për namin e mjeshtrit të vet, kundërshtoi vizitat dhe, Daiye, i tha Manan të shkonte të intervistonte Mujakun. Ranë dakord dhe manna shkoi në shtëpinë e Mujaku. Ajo e priti te dera dhe i tha: “Do të më bësh nintervistë spirituale apo tokësore?” “Spirituale.” Iu përgjigj Manan. Muajku shkoi në dhomën e saj dhe pas pak i bëri zë të hynte. Ai hyri dhe gjeti Mujakun shtrirë lakuriq në krevat. Ai i drejtoi gishtin atje poshtë dhe e pyeti: “Çfarë ka atje?” Ajo iu përgjigj: “Gjithë Budat e tri botëve dhe gjithë patriarkët e priftërinjtë e mëdhenj kudo – të gjithë kanë dalë prej këtu!” Manan i tha: “A do të më lësh të hyj apo jo?” Mujaku ia ktheu: “Një gomar mudn të hyjë, por jo një kalë.” I trullosur, Manan ngeli atje, ndërsa Mujaku vazhdoi: “Intervista me kryemurgun mbaroi.” U rrotullua e u ndal përmbys. Manan iku i skuqur. Daiye i tha Manan kohë më vonë: “Vajza ishte mendjehollë, apo jo? I bëri ballë edhe kryemurgut Manan!”

Në fund të një meditimi të thellë njëjavor, mjeshtri madh Chan Xuanhua (1918-1995) përfundoi: “Tani mbaruam. Ngrihuni të gjithë t’i falemi Budës tri herë për ta falënderuar: sepse, edhe pse nuk patëm ndonjë ndriçim kushediseçfarë, patëm një të vogël. Dhe, nëse nuk patëm ndonjë ndriçim të vogël, të paktën nuk u sëmurëm. Epo, edhe po u sëmurëm, nuk vdiqëm të paktën! Kështu që, le t’i falemi!”