Teoritë e gjumit

Teoritë e gjumit

Njeriu zakonisht kalonë një të tretën e jetës në gjumë. Për shumë njerëz kjo do të thotë rreth 25 vjet.

Madje kemi dy tip gjumi që u emërtuan për herë të parë më 1953 nga Eugene Aserinsky dhe Nathanail Kleitman të Universitetit të Çikagos njoftuan se, periodikisht gjatë gjumit sytë lëvizin shumë shpjet, lart e poshtë nën kapakë.

Ky aktivitet, i quajtur “lëvizjet e shpejtë e syve” tregon një tip gjumi që ishte shumë aktiv, i krahasuar me etapat e tjerra më pasive të gjumit, të quajtura gjumi me “lëvizjet jo e shpjete e syve”.

1. Etapa e gjumit me lëvizjet jo e shpjet e syve, EEG-të e trurit tregojnë se ka katër (4) etapa të veçanta të gjumit.

Kur biem të flemë, çdo natë ne kalojmë nëpër secilën nga të katër etapat e gjumit. Karakteristikat këtij lloj gjumit janë. Sytë mund të lëvizin ngadalë nga njëra anë te tjetra. Ritmi i zemrës ngadalësohet dhe tensioni i gjakut ulet pak.

Frymëmarrja është e ngadaltë dhe e rregullt dhe në këtë kohë ndodh gërhitja. Në përgjithësi mungon tensioni muskulor dhe njeriu që fle është i palëvizshëm. Po ta shihni njeriun në gjumë me “lëvizje jo të shpjet e syve" do të arrinim në përfundim se ai po pushon në qetësi.

Ja ti shikojmë shkurtimisht katër etapat këtij lloj gjumit:

a. Etapa I nuk është asgjë tjetër përveç kalimi nga shtendosja te gjumi i plotë. EEG-ja karakterizohet nga aktiviteti (theta” duke pasur një frekuencë prej 4-6 Hc.

Personi që flenë është në përgjumje dhe mund të ketë imazhe pamore që ngjajnë më tepër me halucinacionet sesa me ëndrrat me syhapur. Ai mund të zgjohet me lehtësi dhe mund të ndikohet nga nxitës të jashtëm, si p.sh., një telefon që tingëllon.

b. Etapa II, përmban sipas EEG-jës po ashtu aktivitet “theta” dhe karakterizohet nga boshte gjumi, që janë shpërthime të shkurtra valësh prej 12 – 14 Hc. Etapa II përmban gjithashtu komplekse –K që janë ngritje dhe rënie të forta në EEG. Ne kalojmë rreth 50% të gjumit tonë në këtë etapë.

c. Etapa III është një etapë kalimtare nga Etapa II te Etapa IV në të cilën kalojmë rreth 10% të gjumit tonë. EEG-ja e Etapës III mund të përmbajë ende boshte gjumi, por gjithashtu fillon të shfaqe aktivitet delta, që ka një frekuencë prej 1-3 Hc.

d. Etapa IV, e quajtur shpesh gjumi i thellë, sipas EEG-së përbëhet në mase 50% nga aktivitet delta. Ne kalojmë afërsisht 15% të gjumit tonë në Etapën IV. Është teje e vështirë të zgjosh dikë nga Etapa IV, dhe kur e bëjmë, personi ka prirje të jetë si i këputur dhe nuk funksionon plotësisht. Në këtë etapë zakonisht ndodhin të ecurit në gjumë, të folurit në gjumë, trembja natën, urinimi në shtrat etj.

2. Gjumi me lëvizjet e shpejta e syve. Gjumi me lëvizje të shpejtë të syve shpesh quhet gjumi i ëndrrave, gjumi aktiv ose gjumi paradoksal, sepse këtu ndodh ëndërrimi dhe tiparet e gjumit me lëvizjet e shpejta të syve dhe pothuajse janë të ngjashme me ato të gjendjes së zgjimit. Sytë lëvizin me shpejtësi lart e poshtë.

Ritmi i zemrës përshpejtohet, tensioni i gjakut ngrihet, frymëmarrja bëhet e ndryshueshme dhe ndodh ndezja seksuale në të dy sekset. Ka lëvizje periferike të fytyrës dhe gishtave, por muskujt e mëdhenj të trupit janë plotësisht të paralizuar nga sistemi nervor dhe si rrjedhim, nuk mund të ndodhë asnjë lëvizje tërësore e trupit.

Në përgjithësi, aktiviteti i EEG-së është i ngjashëm me gjendjen e zgjimit syhapët, por përmban valët karakteristike “dhëmbësharrë“ të modeleve të EEG-së të gjumit.

Gjumi me lëvizjet e shpejta të syve konsiderohet si gjumë i ëndrrave, meqë pjesës më e madhe e ëndërrimit ndodh në këtë etapë. Po ashtu zakonisht ëndrrat e kësaj etapës mbahen mend të freskëta, ndërsa ato pak që shihen në etapat e lëvizjes jo të shpejtë të syve janë shpesh të turbullta dhe të paqarta.

Modelet kohore të gjumit.

Kur na zë gjumi, ne kalojmë nëpër etapat e ndryshme të lëvizjes jo të shpejtë të syve drejt gjumit gjithnjë e më të thellë. Etapa I zgjatë pak minuta, të pasuara prej disa minutash të Etapës II. Ne ndodhemi në Etapën III për rreth 10 minuta para se të hyjmë në Etapën IV.

Rreth 40 minuta pas fillimit të gjumit, ne kalojmë nëpër etapat e gjumit me “lëvizjet të shpejtë të syve” po asht para se na del gjumi shkojnë në rendim e anasjelltas nga “gjumi i ëndrrave” në Etapën IV, pastaj III, II dhe I..

Afërsisht një orë e gjysmë pasi na ka zënë gjumi, ne kalojmë nga Etapa 2 në Etapën e ëndrrave. Periudha e parë e ëndrrave mund të zgjasë rreth 10 minuta. Ky cikël përsëritet gjatë gjithë natës.

Gjatë pjesës së parë të natës, ne kalojmë më shumë kohë në gjumin me lëvizjet jo të shpejta të syve, veçanërisht në etapat III dhe IV, por gjatë pjesës së fundit të natës, kalojmë shumë më tepër kohë në gjumin me lëvizjet e shpejta të syve, me alternime të shkurtra me Etapën 2.

Në fund të periudhës së gjumit, ne mund të kalonim 60 minuta në një periudhë përfundimtare gjumi me lëvizjet e shpjeta të syve. Zakonisht ne zgjohemi nga gjumi me lëvizjet e shpejta të syve, në rast se nuk na zgjon më parë zilja e orës.

Ndonëse tashmë e kemi një ide për funksionet e gjumit dhe sesi truri ndikon te disa aspekte të gjumi, ka shumë boshllëqe në fushën të gjumit që nevojitet të plotësohen nga hulumtuesit e ardhshëm.

Sipas Michael Jouvet (1967) gjumi me “lëvizjet e jo të shpejta të syve” ndikohet nga një zonë në trungun e trurit që njihet si bërthama e bashkimit (rajh nucleus).

Nxitja elektrike e kësaj zone zakonisht shkakton gjumë, ndërsa dëmtimet e saj çojnë drejt eliminimit të gjumit. Jouvet propozoi se bërthama e bashkimit ndikon te gjumi me “lëvizjet jo të shpejta të syve” duke prodhuar serotomin neurotransmetues, i cili pengon aktivitetin e sistemit rrjetor të aktivizimit dhe në periudha zgjimi normalisht shkakton syhaptësinë. Ndërkohë që sistemi të tjera truri përfshihen gjithashtu në kontrollin nervor të gjumi.

Hulumtimet për zonat e trurit që ndikojnë te gjumi me “lëvizjet e shpejta të syve” janë shumë më pak të qarta. Jouvet po ashtu zbuloi se, zona e urës së Varolit e trungut të trurit, e quajtur locus coeruleus përfshihet në gjumin me “lëvizjet e shpejta të syve”. Kjo zonë ndalon tonin muskulor gjatë gjumit me “lëvizjet e shpejta të syve”.

Gjithashtu , ura e Varolit si dhe neropinefrina dhe acetikolin e neurotransmetuesve duket se kanë të bëjnë në gjumin me “lëvizjet e shpjeta të syve”.

Nga Don Nosh Gjolaj

Gjumi është një gjëndje e natyrshme pushimi i rregullt trupor. Fenomen universal i vëzhguar tek të gjithë qeniet njerzore gjitarët, zogjtë dhe peshqit. Gjumi është e kundërta e zgjimit.

Gjumi nuk është një gjendje e pavetëdijshme, por më tepër, një gjendje prehjeje trupore e mendore, që karakterizohet nga një zvogëlim i vullnetshëm i lëvizjeve trupore, rënie e reaksioneve ndaj ngacmimeve të jashtme, një nivel i lartë i anabolizmit (ripërtëritjes së qelizave), dhe një nivel i ulët i katabolizmit (shkatërrimit të qelizave). Gjumi është vetëm një gjendje e tjetërsuar e vetëdijes, e kundërt me të qenurit i pavetdijshëm.

Gjumi ndikohet nga ritmi ditor, dhe ndodh çdo 24-orë, (megjithëse ora e brendshme (ora biologjike) e njeriut zakonisht shkon ne cikle24,5--25,5 orë) dhe nga shkaqe hormonale dhe rrethanore. Ky ritëm apo cikël rregullohet çdo ditë (d.m.th, çdo 24 orë), dhe ky cikël ndikohet nga shume ngacmime, në të shumtën nga shkaqe të njohura që kanë të bëjnë me dritën diellore, pra ciklin ditë - natë. Nga ky cikël varet niveli i melatoninës, i cili rritet gjithmonë, kur ne biem të flemë.

Gjumi është funksion ripërtëritës i trupit dhe trurit siç vërehet nga shume simptoma (shenja) te keqfunksionimit qe haset kur kafshët nuk mund të flenë. Në të vërtetë, megjithëse gjumi është paraqitur si një gjendje e dukshme qetësie, gjatë kësaj gjendjeje ndodhin ndryshime të ndërlikuara në nivelin trunor qe nuk mund të shpjegohen vetëm me një gjendje të thjeshtë pushimi trupor e mendor. Për shembull, janë disa qeliza trunore qe ne disa faza te gjumit kane një veprimtari 5-10 herë më të lartë në krahasim me zgjimin.

Dy veçori themelore dallojnë gjumin me gjendjen e të qenit zgjuar:

1.E para është qe gjumi ngre një pengesë perceptive (rrokëse) midis botës së vetedijshme dhe botës së jashtme,

2 E dyta është qe një ngacmim shqisor (p.sh. një zhurmë e forte) mund ta tejkalojë këtë pengesë dhe ta zgjojë të fjeturin.

TEORI MBI GJUMIN

Sipas William C. Dement (1960) tregon se, mungesa e gjumit me “lëvizjet e shpjeta të syrit” sjell si pasojë ndryshime të personalitetit, ankth të shtuar dhe irritueshmëri.

Studiuesit në Universitetin e Warwick dhe University College Londër kanë zbuluar se mungesa e gjumit mund të jete rreziku i vdekjes nga sëmundjet kardiovaskulare, por edhe e fjetura shumë mund të jetë gjithashtu i lidhur me dyfishimin e rrezikut të vdekjes, edhe pse nuk kryesohet nga sëmundje kardiovaskulare

Profesor Françesko Cappuccio tha: "gjumë i shkurtër është treguar të jetë një faktor rreziku për shtim në peshë, hipertensionit dhe diabetit tip 2, nganjëherë çon në vdekshmëri.

Sipas Greiser, Greenberg dhe Harrison (1972) njoftuan se privimi nga gjumi me “lëvizje të shpejtë të syve” prodhonte deficitet në kujtimin e fjalëve të lidhura emocionalisht.

Sipas Hartmann (1973) gjumi me “lëvizjet e shpejta të syve” është i rëndësishëm për konsolidimin e kujtesës, veçanërisht kur është i pranishëm stresi.

Madje sipas Crich dhe Mitchison (1983) funksionimi i gjumit me “lëvizjet e shpejta të syve” pastrojnë trurin nga kujtime që mund të ndërhyjnë te mendimi normal dhe kujtesa. Kjo është arsyeja se pse ne nuk mbajmë mend shumë nga ëndrrat tona.
Sipas studiuesve te tjere gjumi ndihmon trupin tonë të ruajtur dhe rivendosur energji duke ngadalësuar metabolizmin tonë. Duke ulur metabolizmin tonë, ne kemi ruajtur energjinë.Ndërsa ne fle, proceset e të mësuarit të trurit janë të fikur.

Teoritë e të nxënit

Neuronet që janë të përfshirë në kujtesën dhe të mësuarit të vëmendshëm të bëjë pushim në gjumë, posaçërisht gjatë REM. Ndoshta kjo është arsyeja pse ndihemi mendërisht mprehtë kur kemi pasur një natë të mirë gjumi, krahasuar me mënyrën se si ne mendojmë, pasi qëndrojnë të gjithë natën e gjatë .

Gjumi REM luan një rol në ruajtjen dhe konsolidimin e kujtesës. Shumë studime mbështesin këtë teori

Dy grupe të nxënësve, të cilët kishin mësuar materiale të njëjtën mbrëmje më parë.ku njëri grup ishte i privuar nga gjumi REM gjatë një nate, grupi tjetër fjetur normalisht pa ndërprerje. Grup me privimin e gjumit REM treguan se mbajtja e tyre e materialit të lexuar ishte e varfër në krahasim me grupin tjetër që fjeti pa ndërprerje. . .

Megjithatë, teoritë e tjera thonë se, gjumi REM është projektuar veçanërisht për të hequr informacione te padobishme nga kujtesa. Kjo teori sugjerojnë se ajo është e një rëndësie të barabartë për të hequr pjesen e padëshiruar te informacionit dhe për të ruajtur të dhëna të rëndësishme. Memorja ka për të punuar dy mënyra: një për ruajtje të informacionit të rëndësishme dhe një për heqjen e informacionit të parëndësishëm.

Teoritë zhvillimore

Teori të tjera thonë se gjumi luan një rol në zhvillimin e trurit.Gjumi REM është një komponent kryesor i gjumit për foshnjat në utero dhe foshnjat.Një tjetër teori propozon se gjumi është një sjellje adaptive për të na mbajtur larg nga probleme gjatë natës. Në një mjedis natyror në errësirën e natës, ne nuk mund të kryejmë të njëjtat aktivitete ashtu si gjate dites.Pra, duke fjetur, ne thjesht të përmbahemi nga të qenit aktiv.

Një studim i fundit në lidhje me gjumin ka nxjerrë në dritë që disa njerëz kanë pësuar një mutacion gjenetik në një gjen që duket se luan një rol shumë të rëndësishëm në caktimin e orëve të gjumit për qeniet njerëzore.

Shkencëtarët kanë studiuar një familje të madhe në Kaliforni dhe zbuluan se mamaja dhe e bija e saj kishin një zakon. Ato çoheshin në orët e para të mëngjesit dhe kjo pa ndonjë efekt të keq të dukshëm.

Zakonisht ato binin për të fjetur në 10.30 dhe çoheshin në 4.00. Studiuesit morën mostra gjaku nga e gjithë familja dhe analizuan ADN-në e tyre për të zbuluar ndonjë gjurmë të çrregullimit dhe vunë re se ato kishin pësuar një mutacion në një gjen të njohur si hDEC2, që është i njohur për ndikimin edhe në gjenet e tjera dhe lidhet mbi të gjitha me ndikimin që ka për të kontrolluar gjumin.
Anëtarë të tjerë të familjes që bënin një gjumë të gjatë nuk e kishin pësuar këtë mutacion.

Ata flinin rregullisht 8 orë në ditë, në vend të 5 orëve që flinin mamaja dhe vajza. Për të qenë të sigurt se hDEC2 ka të bëjë vërtetë me kohëzgjatjen e të gjumit, shkencëtarët futën me shumicë gjenin në fjalë në një mi dhe panë se ai nisi të kishte të njëjtat zakone, si edhe gratë, pra të flinte shumë pak. Sipas shkencëtarëve, në trupin tonë ka një sistem që na dikton se sa nevojë për gjumë kemi.

Por ajo që shkencëtarët nuk e dinë është se si arrihet në këtë përfundim. Por sipas studimit doli në pah se njerëz të ndryshëm kanë nevoja të ndryshme për gjumë. Në vitin 1999 shkencëtarët identifikuan ekzistencën e një gjeni, ose më saktë ndryshimin mutacional brenda një gjeni.

Ky ndryshim kodicionon kohën që kalojmë në gjumë, zakonin për të fjetur herët, apo për t‘u çuar vonë. Në bazë të këtij zbulimi u bë një klasifikim në lidhje me grupmoshat dhe orët përkatëse të gjumit që ka nevojë secila prej tyre.

Shtat moshat e gjumit

1. Gjumi te të sapolindurit ndodh gjatë gjithë ditës, por ndjek një cikël të çrregullt.
2. Bebet mes 3 dhe 11 muajve të parë të jetës zakonisht nisin të fl enë ca orë
edhe natën.
3. Të miturit mes 1 dhe 3 vjeç kanë nevojë për 12 deri në 14 orë gjumë dhe
dremitje të vogla gjatë ditës.
4. Fëmijët e moshës parashkollore nisin të kenë ankthe dhe frikë gjatë natës.
5. Problemet me gjumin te fëmijët e moshës 12 vjeç kanë të bëjnë me televizorin
dhe kompjuterin.
6. Adoleshenca lidhet me orët e gjata të gjumit dhe mendohet se kjo është e
nevojshme për zhvillimin.
7. Sa më shumë kalon mosha, aq më pak flenë njerëzit.
Çrregullimet e gjumit
a. disomnitë kemi insomnia (pagjumësia) dhe hipërsomnia, simptoma kryesore është çrregullimi i sasisë dhe cilësisë së gjumit të bërë.

1. Insomia nuk është asgjë tjetër përveç kërkesë e madhe për ilaçe gjumi është një simptomë e përhapjes së gjerë të insomnisë,pamundësisë për të zënë gjumi.

Disa insomniakë i zë gjumi lehtë, por shohin ëndrra sikur janë të zgjuar. Si rrjedhojë, kur zgjohen, ata ndjehen sikur po përpiqeshin ende që të flinin.

Të tjerët e kanë të vështirë që t’i zërë gjumi për shkak të ankthit, frikës, stresit, depresionit, ose problemeve të tjera. Droga po ashtu mund të çrregullojë ciklin normal të gjumit.

Disa inspomiakë vuajnë nga një gjendje e njohur si apnea e gjumit. Ata i zë gjumi lehtë, por pastaj u ndalet frymëmarrja dhe zgjohen duke gulçuar për ajër. Ata mund të zgjohen disa qindra herë gjatë nate.

Bllokimi i kalimit të ajrit nga shtendosja e muskujve të fytit ose një keqfunksionim në tru, mund të sjellë për pasojë apnean. Po ashtu ka mundësi që sindroma e vdekjes së befasishme foshnjore të shkaktohet nga apnea e gjumit.

2. Narkolepsia nuk është asgjë tjetër por një formë e hipersomnisë, është çrregullim i gjumit i karakterizuar nga goditje pa vend të gjumit gjatë ditës. Personin narkoleptik e zë gjumi në mënyrë të paparashikuar gjatë ditës.

Një simptomë e narkolepsisë është shfaqja e halucinacioneve hipnagogjike. Këto janë ëndrra shumë të qarta që shfaqen kur narkoleptiku hyn në një goditje gjumi.

b. Çrregullimet e gjumit me lëvizje jo të shpjet të syve. Njihet disa parasomni që ndodhin në Etapat III dhe IV të gjumit me “lëvizjet jo të shpejta të syve” dhe që përfshijnë të folurit në gjumë, të ecurit në gjumë, urinimi në shtrat, dhe tmerrimin në gjumë, zgjohet duke piskatur dhe të tmerruar. Ato janë, në pjesën më të madhe, të parrezikshme dhe ndodhin shpesh te fëmijët.

Çrregullimet e gjumit me “lëvizje jo të shpejtë të syve” kanë tiparin e përbashkët që personi shpesh nuk i mban mend ato kur çohet në mëngjes. Kjo përputhet me konceptin se gjumi me “lëvizjet jo të shpejta të syve” nuk përbën një gjendje mendërisht aktive të vetëdijes.

vështirësitë e gjumit janë të lidhura ngushtë me çrregullime psikiatrike të tilla si depresioni, alkoolizmi, dhe çrregullim bipolar. Deri në 90% e të rriturve me depresion janë gjetur të kenë vështirësi të gjumit.

Paraliza në gjumë është një gjendje në të cilën një person përjeton një paralizë të përkohshme të trupit menjëherë, pasi zgjohet (dhe më rrallë, pasi bie në gjumë). Ndonëse mendja është në gjendje zgjimi, ata që vuajnë nga kjo lloj paralize e gjejnë veten të paaftë të lëvizin, ndonjëherë deri për disa minuta. Në disa raste, ai që vuan mund të përjetojë haluçinacione të dëgjimit, prekjes apo shikimit.

Kjo gjendje është e lidhur ngushtë me paralizën normale që ndodh gjatë fazës REM të gjumit, e quajtur atonia e muskujve, në të cilën trupi paralizohet për të penguar një person që të kryejë aktivitetet që sheh në ëndërr, si për shembull lëvizja e këmbëve në rast se në ëndërr është duke vrapuar. Disa shkencëtarë besojnë se është një pjesë normale e ciklit të gjumit dhe kur ndodh paraliza e gjumit, truri është zgjuar nga një gjendje REM në një gjendje pothuajse zgjimi të plotë, e megjithatë paraliza e trupit vazhdon.

Disa prej shkaqeve të mundshëm të paralizës së gjumit përfshijnë pengimin post-sinaptik të neuroneve të trurit apo nivele të ulët të melatoninës. Gjithashtu, besohet se narkolepsia (një gjendje neurologjike që karakterizohet nga një gjendje gjumi tërë ditën) mund të shkaktojë paralizën e gjumit. . Por nuk është e thënë sem narkoleptikët vuajnë nga kjo gjendje. Në fakt, studime të ndryshëm tregojnë se, shumica e njerëzve e përjetojnë paralizën e gjumit të paktën një herë gjatë jetës.

Konkluzioni

Gjumi eshte biologjikisht I domosdoshem dhe duket I nevojshem per te ndihmuar jeten,eshte nje gjendje e natyrshme qetesie .Gjumi eshte nje fenomen universa per te gjithe qeniet e gjalla psikologe dhe studiues te shumte kane thene teorite e tyre mbi gjumin.Studiuesi Cappuccio thote se gjjumi I shkurter eshte nje faktore I rrezikut per shtim peshe, hypertension madje qo deri ne vdekje .Nje psikologe tjeter Hardman thote se gjumi eshte I rendesishem per konsolidimin e kujteses veqanerisht ku eshte I pranishem stresi.