Doktrina mbi pavdekësinë e Shpirtit

Si dhe kur ka lindur doktrina mbi pavdekësinë e shpirtit



Ideja e pavdekësisë njerëzore është ndër më të lashtat dhe përbën një nga mësimet më themelore të shumicës së feve që nga hershmëria e deri në ditët tona. Ajo lidhet me besimin në një shpirt të pavdekshëm. Të krishterët kanë besuar dhe vazhdojnë të besojnë në jetën e pasvdekjes, një jetë të përjetshme në qiell ose në ferr. Hinduistët besojnë në rimishërimin. Judaizmi e ka doktrinë zyrtare ringjalljen e shpirtit, por dhe të trupit. Pikëpamja myslimane mbështetet në besimin se pas vdekjes ka një ditë gjykimi, ditë kur jeta vlerësohet si para një gjykate dhe njeriu përfundon në parajsë ose në flakët e ferrit. Budistët e Siri Lankës në ditët e vdekjes, i lënë dritaret e dhomave hapur që të lehtësojnë daljen e shpirtit të të vdekurit nga shtëpia.

Besimi në pavdekësinë e shpirtit thuajse është universal: një gjësend i padukshëm brenda personit, qoftë kjo një frymë, një shpirt, një qenie e brendshme a një hije pa trup është e pavdekshme dhe e vazhdon jetën pas vdekjes së trupit.

Veç atyre feve që përmendëm më lart, dhe besime të tilla si animizmi afrikan, besimi i aborigjenëve të Australisë, shintoizmi japonez, duke kombinuar traditat lokale me doktrinat e feve të tyre, i mbeten idesë se qeniet njerëzore frymërisht janë të pashkatërrueshme.

Kjo doktrinë është një nga gurët e themelit për gjithë teologjinë dhe filozofinë e feve në botë.


Origjina


Gjithë qytetërimet e lashta e kishin të përbashkët mësimin mbi pavdekësinë e shpirtit.

Është e pranuar përgjithësisht nga studiuesit se origjinat e një besimi të tillë të çojnë te babilonasit dhe se që herët egjiptasit, persët e grekët, i ndjenë ndikimet e fesë babilonase.

Në epin sumer të Gilgameshit, heroi ndeshet me vdekjen, vihet në kërkim të pavdekësisë, por shpresa e tij për pavdekësi është një iluzion, vdekja është e pashmangshme. Nga ana tjetër, fakti që bashkë me të vdekurin varroseshin dhe sendet që njeriu do t’i përdorte në jetën e përtejme, na bën të mendojmë se sumerët besonin që jeta në ndonjë mënyrë, në ndonjë formë, vazhdon dhe tej këtij ndryshimi, vazhdonte prapë nëpërmjet kalimit në një lloj jete tjetër, tej kësaj ekzistence që e shkatërron krejtësisht vdekja.

Sipas mitologjisë biblike, qyteti i Babelit, Babilonia, mendohet se u ndërtua nga Nimrodi, një stërnip i Noes. Pas përmbytjes së përbotshme, në ditët e Noes njerëzimi kishte vetëm një fe, një gjuhë. Pas ngatërrimit të gjuhëve në Babel, ndërtuesit e Kullës ndërprenë punën për lartimin e saj dhe u shpërndanë duke marrë me vete fenë, mësimet fetare babilonase të cilat i përhapën në të gjitha anët e dheut. Mundet që ky Nimrod, i himnizuar, të jetë perëndia babilonase Marduk. Marduku është heroi i epit tjetër sumer, i epit të Krijimit, që sjell kalimin nga perëndia matriarkale Tiamati, në perënditë patriarkale. Nga sa thamë më sipër, miti i Kullës së Babelit na çon te ideja se sumero-akadët, në veçanti babilonët, janë vendlindja e idesë së pavdekësisë së shpirtit. Më tej nga kontaktet, pikëpamjet dhe zakonet babilonase u futën dhe në kultet e egjiptasve. Në Persi, kulti i Mithrës zbulon haptas ndikimet e mësimeve babilonase. Përzierja e gjerë e elementeve semitikë si në mitologjinë e hershme greke, si në kultet e saj, sot pranohet pa mëdyshje nga gjithë shkenca studimore.


Greqia, nga Pitagora te Platoni


Se një shpirt vazhdon të jetojë pas vdekjes, këtë si ide ndër grekët e gjejmë te matematikani i famshëm i shekullit të gjashtë p. K., te Pitagora. Ai besonte se shpirti ishte i pavdekshëm dhe objekt transmigrimi. Para tij, Talesi i Miletit, filozofi grek më i hershëm që njohim, besonte se një shpirt i pavdekshëm ekzistonte jo vetëm te njerëzit, kafshët e bimët, por dhe te sende të tilla si magnetet, meqenëse ato mund të tërhiqnin hekurin.

Grekët e lashtë besonin se shpirtrat e të vdekurve kalonin me varkë nëpër lumin Stiks, për te një botë e përtejme, një mbretëri shumë e madhe nëntokësore. Atje, pasi gjykatësit jepnin vendimin, shpirtrat shkonin ose në një burg me mure të larta ku torturoheshin, ose lumturoheshin në fushat e Elisit.

Sokrati, filozofi grek i shekullit të pestë p.K., i dënuar për paperëndishmëri dhe për korruptim të të rinjve, pak më përpara se të pijë kupën e helmit, u paraqet nxënësve të mbledhur rreth tij, një varg me argumente që provonin se shpirti është i pavdekshëm dhe se nga vdekja nuk duhet pasur frikë. Studenti i tij, Platoni, na i bën të njohura këto ndodhi dhe ide në esetë e tij Phaedo dhe Apologji. Sokrati dhe Platoni janë nismëtarët që e përpunuan dhe e çuan më tej idenë mbi shpirtin e pavdekshëm. Ata, duke e argumentuar dhe shtjelluar teorikisht, e përsosën konceptin mbi shpirtin, e shndërruan atë në një mësim filozofik të denjë e të pëlqyer për mendjet e të diturve të kohës dhe, siç do ta shohim, edhe për më tej se sa ata të kohës së tyre.


Nga Persia te piramidat


Në Lindje, në Persi, (Irani i sotëm) në shekullin e shtatë p.K., u shfaq një profet i quajtur Zoroastër, i cili për herë të parë solli një mënyrë të re adhurimi që u njoh si zoroastrizëm. Kjo u bë feja e Perandorisë Persiane që dominonte botën shumë më përpara se Greqia të bëhej ajo fuqia e madhe që njohim. Shkrimet zoroastriane thonë se në pavdekësi, shpirti i të drejtit do të jetë gjithmonë në hare, por shpirti i gënjeshtarit sigurisht në mundime do të jetë. Dhe këto ligje Ahura Mazda (d.m.th., Perëndia i mençur) i ka vendosur nëpërmjet autoritetit të tij sovran.

Mësimi i pavdekësisë ishte pjesë përbërëse dhe e fesë persiane para- zoroastriane. Fiset e lashta iraniane u çonin ushqime dhe veshje shpirtrave të të vdekurve, për t’i marrë ato me të mirë, që t’u sillnin dobi në këtë botë dhe në botën e përtejme.

Jeta pas vdekjes ishte besimi qendror i egjiptianëve. Ata besonin se shpirti i të vdekurve do të gjykohej nga Osiris, kryeperëndia e botës së përtejme. Në një skenë të dokumentuar në një papirus të shekullit të 14-të p.K., shohim perëndinë e të vdekurve që çon shpirtin e një shkruesi përpara fronit të Osirisit. Perëndia e së vërtetës dhe e drejtësisë vë zemrën e tij në peshore. Thoth, një tjetër perëndi, shënon përfundimet. Nëse zemra e njeriut nuk peshon rëndë nga fajet, ai e kalon provën, lejohet të hyjë në mbretërinë e Osirisit dhe të marrrë pavdekësinë, ndryshe, atë e përpin aty për aty figura e një përbindshi femër që pret e gatshme pranë peshores.

Egjiptianët i ballsamosnin të vdekurit e tyre dhe i ruanin trupat e faraonëve nëpër piramida madhështore, se besonin që mbijetesa e shpirtit varej nga ruajtja e trupit. Shpirti mund të vinte te trupi dhe jeta të rifillonte prapë, ashtu si ndodh shterrja dhe ngritja sërish e ujërave në shtratin e Nilit.


Hinduizmi dhe rimishërimi


Pranohet se qendra më e rëndësishme për ndikimin fetar në të gjithë Azinë ka qenë India. India ka lindur besime të shumta si hinduizmin, budizmin, jainizmin, sikizmin, etj. dhe njëri prej tyre, budizmi, ka ndikuar pothuajse në gjithë Azinë Lindore. Nga kjo, shumë kultura aziatike e mbajnë ende Indinë si vendlindjen e tyre frymërore.

Në të njëjtën kohë me Pitagorën, në shekullin e gjashtë p.K. dhe në Indi shumë dijetarë hinduistë, aty pranë lumenjve Ind dhe Gang, po përpunonin teorinë e transmigrimit të shpirtrave. Shfaqja e njëkohshme e kësaj bindjeje në Greqi dhe në Indi, sipas shkencës, vjen nga lëvizjet e popujve indoeuropianë, të cilët në shtegtimet e tyre nga një kontinent në tjetrin, bartnin me vete dhe idenë e transmigrimit.

Hinduizmi si fe në Indi zë fill po me shfaqjen e arianëve rreth vitit 1500 p.K. Bindja induiste që nga fillimet ishte se shpirti është i ndryshëm nga trupi dhe se shpirti i mbijeton vdekjes. Ata adhuronin të parët dhe u ofronin ushqime shpirtrave të të vdekurve.

Shekuj më vonë, të diturit hinduistë që ndesheshin me problemet universale të së keqes dhe të vuajtjeve midis njerëzve, i kombinuan këto me ligjin e Karmës (ligj i shkak-pasojës, i përzierë me fatin) dhe zhvilluan teorinë e rimishërimit, nëpërmjet të të cilit meritat dhe fajet në një jetë shpërblehen a ndëshkohen në jetën tjetër. Shpirti nga një trup i vdekur rimishërohej, lindte prapë në një trup njeriu tjetër, por mund të rimishërohej edhe te një kafshë, sipas meritës, sipas sjelljes shoqërore në jetën e mëparshme.

Më vonë, shkallë-shkallë, do të marrë formë dhe një koncept tjetër filozofik, koncepti Brahman-Atman. Atmani, esenca e çdo gjëje mbi tokë, e çdo njeriu, pas sa e sa rimishërimesh, bashkohet me Brahmanin (realiteti më i lartë, më i përjetshëmi, më i fundit) dhe arrihet Nirvana: bekimi, shenjtërimi dhe njëkohësisht, lirimi nga cikli i transmigrimit. Ky është dhe synimi më i lartë, më përfundimtar i hinduizmit.

Ideja e metempsikozës, transmigrimi i shpirtrave në një jetesë të mëpasshme, përbën bazën e brahmanizmit, po dhe të budizmit.

Pavdekësia, duke kaluar provën e gjatë nëpër rimishërime e transmigrime, për hinduizmin është një e drejtë e lindur e të gjithëve, jo privilegj i një pakice të lumtur. Për fetë monoteiste një jetë e vetme përcakton fatin përfundimtar të shpirtit, parajsën a ferrin, për hinduizmin shpirti e arrin shënjtërimin pas shumë e shumë rilindjesh.


Budizmi


Budizmi u themelua në Indi rreth shekullit të pestë p.K. Duke qenë se lindi nga hinduizmi, mësimet mbi pavdekësinë i kanë disi të ngjashme. Sipas budizmit, ekzistenca është një cikël i vazhdueshëm rilindjeje dhe vdekjeje dhe ashtu si në hinduizëm, gjendja individuale e secilit në jetën e tij të tanishme, varet e vendoset nga veprat e jetës së tij të mëparshme.

Por budizmi nuk e shpjegon ekzistencën në termat e një shpirti personal që mbijeton vdekjen. Buda vështroi në psikën njerëzore një seri kalimtare të gjendjeve psikologjike të ndërprera, të cilat mbahen bashkë vetëm nga dëshira. Diçka, ndonjë gjendje ose forcw, vazhdon të kalojë nga një jetë në një tjetër. Ajo që quajmë vdekje është mosfunksionim i plotë i trupit fizik. Qenia e gjallë është kombinimi i forcave ose i energjive mendore dhe fizike. Budizmi thotë se me vdekjen, nuk ndalen të gjitha këto forca dhe energji. Ato (vendosmëria, vullneti, etja për të ekzistuar si forcat më të mëdha në botë e që e vënë në lëvizje gjithë botën, për të përjetuar rilindje të vazhdueshme), arrijnë ta shfaqin veten në një formë tjetër, duke prodhuar riekzistencë, e cila, për budistët, quhet rilindje.

Ekzistenca është e përjetshme në qoftë se individi arrin synimin përfundimtar të Nirvanës, lirimin nga cikli i rilindjeve. Nirvana budiste (jo si e hinduistëve) nuk është as arritje e lumturisë, as bërja njësh me realitetin e fundit. Është thjesht një gjendje e mosekzistencës; vendi i pavdekshëm tej ekzistencës individuale, një asgjë pa dhembje e pa dëshira. Budistët janë të nxitur që më mirë ta kapërcejnë pavdekësinë duke arritur Nirvanën, se sa të kërkojnë atë.

Teksa përhapej më tej Indisë, budizmi i modifikoi mësimet e tij në pajtim me bindjet lokale të atyre vendeve. Budizmi Mahayan, forma dominuese e budizmit kinez dhe japonez, beson në bodhisattvasin qiellor, ose Budën e ardhshëm. Një bodhisattvas e shtyn hyrjen në Nirvanë me qëllim që të përjetojë rilindje të pallogaritshme; madje mund të vazhdosh ciklin e rilindjeve edhe pasi e ke arritur Nirvanën. Po në këto vende, sipas doktrinës së Tokës së Kulluar, të krijuar nga Buda Amida, kush e thërret me besim Budën, rilind në Vendin e Kulluar, ku kushtet ta bëjnë të mundur arritjen e ndriçimit përfundimtar. Nga ky zhvillim, në imagjinatën popullore, nirvana rivendoset si synimi më i lartë.

Budizmi tibetian përfshin shumë bindje lokale si ajo mbi Librin e të Vdekurve, i cili e përshkruan fatin e njeriut në një gjendje të ndërmjetme, përpara se të jetë i rilindur. Thuhet se të vdekurit i ekspozohen dritës së ndritshme të realitetit të fundit dhe, ata që nuk mund ta durojnë dritën, nuk e fitojnë lirimin, janë tashmë të rilindur.

Është e qartë që budizmi në gjithë format e tij të mundshme e përmban idenë e pavdekësisë.


Shintoizmi japonez


Para se të mbërrinte budizmi, në shekullin e gjashtë mbas K., në Japoni feja përmbante bindje të lidhura me moralin dhe zakonet popullore vendase. Shinto, që do të thotë udha e perëndive, lidhet me ritet bujqësore të kultivuesve të orizit, rite që ndikonin në organizimin sa më të qëndrueshëm të bashkësive fshatare.

Sipas bindjes shintoiste, një shpirt i larguar ka ende personalitetin e tij, por mbetet i njollosur nga vdekja. Ritet e vdekjes, ritet përkujtimore, të kryera nga familiarët, e pastrojnë, e kullojnë atë deri në heqjen e të gjitha ligësive, gjersa shndërrohet në një karakter aq paqësor e aq mirëdashës, sa me kalimin e kohës ky shpirt i të parëve merr rolin e një hyjnie mbrojtëse për pasardhësit. Nga bashkëjetesa me budizmin, shintoizmi mori dhe doktrinën e parajsës.


Taoizmi dhe konfucianizmi


Taoizmi u themelua nga Lao Cu në shekullin e gjashtë p.K. Doktrina Tao (udha e natyrës) është më kryesorja e taoizmit; sipas saj, synimi i njeriut, i gjithë aktivitetit njerëzor, është që të arijë të jetë në harmoni me natyrën. Pikëpamja taoiste mbi pavdekësinë, shkurt, mund të paraqitet kështu: Tao është parimi mbizotërues i universit; Tao nuk ka fillim as fund; duke jetuar në pajtim me Taon, individi shkrihet me të dhe bëhet i pavdekshëm.

Në përpjekjet për t’u bërë njësh me natyrën, taoistët, me kohë, filluan të mendojnë për pafundësinë dhe për aftësitë ripërtëritëse të saj. Ata kujtonin se duke u harmonizuar më natyrën, me Taon, mund të arrinin të njihnin sekretet e natyrës dhe imunizimin nga sëmundjet, nga dëmtimet fizike, deri dhe nga vdekja. Taoistët ushtronin meditimin, ushtrimet frymëmarrëse, dietën e veçantë dhe rrekeshin se kështu do të shmangnin plakjen dhe vdekjen trupore.

Filluan të qarkullojnë legjenda mbi të pavdekshmit që fluturonin mbi re dhe që mund të shfaqen a të zhduken kur të duan.Tempujt taoistë ishin mbi maja malesh të veçuar ose në ishuj të largët. Të pavdekshmit taoistë, sipas legjendës, ushqeheshin me vesë dhe fruta magjike, jetonin thellë në këto male ose në ishuj që nuk arrihen as po të udhëtosh me vite dhe vite. Në vitin 219 p.K. perandori Çin (Shih Huang Ti) nisi një flotë me tre mijë djem dhe vajza drejt ishullit mitik P’eng-lai, vendbanim i të pavdekshmëve, prej nga do të sillnin barin e pavdekësisë. Sigurisht që ata nuk u kthyen kurrë më.

Kërkimet për jetën e përjetshme, i çuan taoistët drejt alkimisë, shpikjes së ilaçeve të pavdekësisë. Sipas pikëpamjes taoiste, jeta ngjizet kur dukuritë e kundërta yin dhe yang (femërore dhe mashkullore) shkrihen me njëra-tjetrën. Në imitim të natyrës, duke shkrirë plumbin (i errët ose yin) me mërkurin (i shndritshëm ose yang), alkimistët mendonin se do të prodhonin pilulën e pavdekësisë.

Me budizmin, në shekullin e shtatë pas K., u kalua drejt një amalgame të dukurive budiste me spiritizmin dhe adhurimin e të parëve; morën formë dhe përmbajtje bindjet për një jetë të mëpasshme, që në kultin tradicional kinez të të parëve, ishin disi të përcipta.

Konfuçi, ( jetoi në shekullin e gjashtë p.K.), filozofi më në zë i gjithë kulturës kineze, nuk u mor me problemet e jetës dhe të vdekjes. Ai la një bllok mësimesh mbi mirësinë, mbi nevojën e domosdoshme të diturisë, mbi sjelljen morale të njerëzve në shoqëri. Ai, në pajtim me sistemin e tij hierarkik shoqëror, mbante anë nga adhurimi i të parëve dhe theksonte zbatimin e devotshëm të riteve e të ceremonive që lidheshin me paraardhësit e vdekur.


Jainizmi dhe sikizmi


Jainizmi është një fe indiane e shekullit të gjashtë p.K. Themeluesi i saj, Vardhamana Mahavira, mësonte se të gjitha qeniet e gjalla kanë shpirt të pavdekshëm (ata mbanin këpucë me zilka që të mos shkelnin as mizat), mësonte se shpëtimi i shpirtit nga robëria e Karmës arrihet vetëm me vetëmohim dhe vetëdisiplinim të skajshëm dhe sidomos, nga zbatimi i prerë i mospërdorimit të dhunës ndaj të gjitha krijesave. M. Gandi ishte jainist. Jainistët, sidoqë disa janë ndër bankierët më të njohur indianë, u përmbahen edhe sot këtyre mësimeve.

India është dhe vendlindja e sikizmit, një fe që sot praktikohet nga 19 milionë njerëz. Guruja Nanak, në shekullin e 16-të, vendosi që çka më të mirë hinduizmi ta ndërthurë me myslimanizmin dhe kështu themeloi një fe të re. Sikizmi përshtati në islamizëm bindjet hinduiste të pavdekësisë së shpirtit, të rimishërimit dhe të karmës.


Hebraizmi dhe konceptet greke


Ka dijetarë që mendojnë se, qoftë duke u premtuar një jetë më të mirë përtej varrit, qoftë një rilindje të dytë, ose këto që të dyja së bashku, feja, midis të tjerash, është mënyra më e mirë për t’i pajtuar njerëzit me faktin që një ditë ata duhet të vdesin.

Rrënjët e hebraizmit shtrihen së paku 2000 vjet p.K., zënë fill që nga Abrahami. Shkrimi i shenjtë hebraik, bibla, filloi të shkruhet 16 shekuj p.K. dhe përfundoi së shkruari në kohët kur tashmë Sokrati dhe Platoni e kishin formuluar teorinë mbi pavdekësinë e shpirtit. Ç’thoshin shkrimet biblike mbi pavdekësinë e shpirtit? Nga shkencëtarët pranohet se vetëm në periudhën pas-biblike u kristalizua një bindje e qartë dhe e qëndrueshme mbi pavdekësinë e shpirtit… dhe kjo u bë një nga gurët e themelit për besimet hebraike dhe të krishtera. Hebrenjtë e hershëm besonin në ringjalljen e të vdekurit, por kjo duhet dalluar nga bindja në pavdekësinë e shpirtit. Në biblën hebraike personi mbahej si një i tërë; shpirti nuk dallohej prerë e qartë nga trupi. Trupi dhe shpirti vdisnin njëherësh dhe do të ringjalleshin po kështu në ditën e fundit.

Me pushtimet e Aleksandrit të Madh në Lindje, nisur në vitin 334 p.K., me planin e tij të helenizimit, të depërtimit të gjuhës, kulturës dhe filozofisë greke në tokat e pushtuara, ishte e pashmangshme një përzierje e kulturës greke me atë hebraike. Në shekullin e tretë p.K., filloi përkthimi i shkrimeve hebraike në gjuhën greke, i quajturi Septuaginta. Shumë johebrenj u bënë të afërt me fenë e biblës dhe, nga ana tjetër, shumë hebrenj u bënë filozofë (gjë e panjohur më parë), ndër ta ishte Pilo i Aleksandrisë që u vu ta shpjegojë hebraizmin me terma të filozofisë greke. Me anë të një sinteze unike të filozofisë platonike me traditën biblike, Pilo shtroi rrugën për mendimtarët e mëvonshëm të krishterë dhe për ata hebrenj. Pilo mendonte se vdekja e rivë shpirtin në gjendjen e tij fillestare, e kthen në stadin e paralindjes. Duke qenë se shpirti i përket botës frymore, jeta në trup nuk është gjë tjetër veç një episod i shkurtër dhe shpesh i mjerë.

Talmudi, përmbledhja e shkruar e atij që quhet ligji gojor hebraik, shoqëruar këto me shpjegime dhe komente të mëvonshme, i përpiluar nga rabinët që nga shekulli i dytë mbas K. deri në Mesjetë, jep idenë e ekzistencës së vazhdueshme të shpirtit pas vdekjes së trupit. Talmudi flet edhe për të vdekur që takojnë të gjallët; nën ndikimin e platonizmit, rabinët e talmudit besonin në paraekzistencën e shpirtrave.

Më pas, literatura mistike e Kabalave hebraike shkon aq larg sa mëson dhe rimishërimin. Me origjinën në Indi, doktrina e rimishërimit shfaqet në librat Bahir dhe Zohar të Kabalave çifute; ajo u pranua gjerësisht nga mistikët; luan një rol të rëndësishëm dhe në literaturën e në besimet e rabinëve hasidikë. Në Izrael sot rimishërimi pranohet në masë të madhe si një mësim hebraik.

Pra, ideja e pavdekësisë së shpirtit nën ndikimin e filozofisë greke, pranohet sot nga të gjitha fraksionet e hebraizmit.


Krishtërimi dhe platonizmi


Deri tani kemi parë se pavdekësia e shpirtit është një mësim fetar dhe një dogmë e filozofisë dhe e besimeve pagane.

Krishtërimi filloi me Jezu Krishtin. Ai si hebre që ishte, besonte në ringjalljen e trupit, po dhe të shpirtit. Nga mesi i shekullit të dytë, të krishterët që kishin një përgatitjeje të mirë në filozofinë greke, ndjenë nevojën që ta shpehin besimin e tyre në termat e kësaj filozofie. Filozofia që u përshtatej atyre më mirë ishte platonizmi. Ngritja e krishtërimit në rangun e një filozofie, e një teologjie të përpunuar nga mendimtarët, bëhej edhe për të joshur paganët e arsimuar; kështu do të realizohej sinteza gjithëpërfshirëse e botës judeo-kristiane.

Dy qenë filozofët e parë që ushtruan ndikim të ndjeshëm mbi doktrinat e krishtërimit. Ata ishin Origjeni i Aleksandrisë (185-254) dhe Agustini i Hipos (354-430). Nëpërmjet tyre shpirti u përcaktua si substancë frymore, u hartua dhe formulimi filozofik mbi natyrën e tij. Origjeni ishte nxënës i Klementit të Aleksandrisë, i të parit filozof që huazoi hapur traditën greke mbi shpirtin. Origjeni nga ana e tij, përfshiu në krishtërim gjithë dramën kozmike mbi shpirtin, të marrë krejtësisht nga Platoni.

Shën Agustini nga disa të krishterë mbahet e vlerësohet si filozofi më i madh ndër gjithë etërit e kishës. Më parë se të kthehej në të krishterë, në moshën 33-vjeçare, Agustini kishte treguar interes të thellë për filozofinë; si dhe Plotini, ai ishte një neoplatonist. Do të mbetej neoplatonist dhe mbas kthimit në të krishterë; siç thuhet në New Encyclopedia Britannica: “Mendja e tij ishte furra e shkrirjes, ku feja e Dhjatës së Re ishte përzierë plotësisht me traditën platonike të filozofisë greke”. Doktrina e tij mbi shpirtin që, deri vonë në shekullin e 12-të, qendroi si standardi i vetëm i pranueshëm në Perëndim, i detyrohet shumë neoplatonizmit.

Në shekullin e 13-të, Thoma Akuini, një ndjekës i Aristotelit, do të ndikojë mbi kishën me mendimet e tij, por pa e prekur mësimin rreth pavdekësisë së shpirtit. Aristoteli kishte bindjen se trupi e shpirti vdesin bashkë dhe ajo që mbetet e përjetshme nga njeriu është një intelekt abstarakt, por jo personal. Kisha kishte mendimin se shpirtrat personalë i mbijetojnë vdekjes. Thoma Akuini modifikoi pikëpamjen e Aristotelit mbi shpirtin dhe shpalli se pavdekësia e shpirtit mund të provohet nga arsyeja.

Reformistët Protestantë të shekullit të 16-të kundërshtuan dogmën mbi purgatorin, por nuk e luajtën aspak teorinë mbi shpirtin; ata i mbetën idesë së shpërblimit dhe të ndëshkimit të përjetshëm. Fryma që buron drejt nga Shpirti i shenjtë u jepet gjithë të krishterëve dhe me të edhe jeta e përjetshme.

Të krishterët kanë siguri kur profetizojnë për ringjalljen, kur janë në pritje për një qiell të ri e për një tokë të re, për mbretërinë e ardhshme qiellore nën Krishtin, për një njerëzim të ri, të përsosur e në paqë, ku mundimet e vdekja nuk do të ekzistojnë, kur njerëzit nuk do ta provojnë më vdekjen.

Mësimi mbi pavdekësinë e shpirtit mbizotëron në të gjitha grupet e fraksionet e krishtera. Filozofë dhe psikologë të sotëm mendojnë se në të vërtetë feja, për pjesën më të madhe të njerëzve në botën perëndimore do të thotë vetëm pavdekësi dhe asgjë tjetër. Perëndia është prodhues i pavdekësisë.


Pavdekësia dhe islami


Islamizmi u themelua nga Muhamedi, të cilit iu bë thirrja që të jetë profet në moshën 40-vjeçare. Nga myslimanët, besohet se atij iu dhanë një varg zbulesash në një periudhë prej 20 deri në 23 vjetësh, nga viti 610-632, në ditën e vdekjes së tij. Këto zbulesa janë shkruar në Kuran, në librin e shenjtë të myslimanëve. Në këto kohë, hebraizmi dhe krishtërimi e kishin pranuar konceptin platonik mbi shpirtin.

Myslimanët besojnë se me fenë e tyre kanë arritur pikën më kulmore të zbulesave që u janë dhënë hebrejve dhe të krishterëve. Kurani citon shumë nga shkrimet hebraike dhe nga ato greke e të krishtera. Po në mësimet mbi pavdekësinë e shpirtit, Kurani nuk përputhet me këto shkrime. Kurani mëson se njeriu ka një shpirt që vazhdon të jetojë pas vdekjes. Flet për ringjalljen e të vdekurve, për një ditë gjykimi dhe për fatin e fundmë të shpirtit: ja mbërritjen në një kopsht qiellor, ja ndëshkimin në flakët e ferrit.

Fillimisht, shpirti i të vdekurit shkon në Barzah, në Ndarësin, në vendin ose në gjendjen ku njerëzit pas vdekjes vihen në pritje përpara Gjykimit, (Syreja 23: 99, 100, shënimi në Kuranin e shenjtë). Shpirti këtu është i vetëdijshëm, ai po përjeton atë që quhet “Ndëshkimi i varrit” për atë që ka qenë person i lig, ose po gëzon lumturinë për atë që ka qenë besnik. Po dhe besimtarët duhet të vuajnë disa tortura për shkak të mëkateve, sado të pakta, të cilat nuk i shmangën dot kur ishin të gjallë. Në ditën e Gjykimit, secili merr përjetësisht fatin e tij, duke i dhënë fund kësaj gjendjeje të përkohshme.

Ideja e pavdekësisë së shpirtit në hebraizëm dhe në krishtërim erdhi më pas, nga ndikimet e platonizmit, kurse në islamizëm koncepti u mbrujt që në fillimet e kësaj feje. Mandej dhe dijetarët arabë janë përpjekur që të sintetizojnë mësimet islame me filozofinë greke. Në fakt, bota arabe do të ishte e ndikuar në masë nga idetë e Aristotelit. Dijetarë e mëdhenj arabë Avicena dhe Averroes e shtjelluan dhe e përpunuan hollësisht mendimin aristotelian. Në përpjekjet e tyre për të harmonizuar mendimet greke me mësimet myslimane mbi shpirtin, ata u bigëzuan në dy teori të ndryshme. Avicena do të shpallë se shpirti personal është i pavdekshëm. Averroes do të argumentojë mendimin e tij të kundërt me këtë pikëpamje. Dhe prapë, pavdekësia e shpirtit mbetet besimi më i patundur i myslimanëve.

Të tre fetë e sotme monoteiste (hebraizmi, krishtërimi dhe myslimanizmi) i përmbahen doktrinës themelore mbi pavdekësinë e shpirtit.


Nga Sadik Bejko


Literatura:
R. Willis, The world civilization
Encyclopedia Judaika
New Encyclopedia Britannica