Kush i shpiku partitë

Kush i shpiku partitë



Në zanafillë, ata që përcaktonin fraksionet ishin Zotat, priftërinjtë dhe mbretërit. Pastaj fisnikët dhe të pasurit. Më në fund, hyjnë në lojë masat. Ja si lindën e majta, e djathta, financimet dhe kandidatët

A mund të bëjmë pa partitë politike? Mbase do ta zbulojmë së shpejti, me këtë krizë që ka kapur politikën. Por një fakt është i sigurtë: ato kanë ekzistuar gjithmonë. Që në mijëvjeçarin e dytë para Krishtit, kur perëndia Marduk mbizotëroi ndaj Enlilit në Babiloni, ishte njësoj sikur një kryetar partie sot, të fitonte ndaj një kryetari tjetër. Veçse asokohe nuk fitohej me zgjedhje politike, por me përplasje fetare. Sepse origjina e partive, këtyre grupeve të organizuara për të shtënë në dorë dhe ushtruar pushtetin, kthehet pas deri në epokën e teokracive, ndryshe formave të para qeverisëse me baza religjioze.

Qytetet-shtete kishin një perëndi-padron, të përfaqësuar nga një klasë priftërinjsh dhe nga mbreti. Dhe tempujt ishin “seli” të partive të kohës. “Nëse një mbret mposhtte një tjetër, nënkuptohej që perëndia e të parit ishte superior”, shpjegon Zhan Lui Ska, historian i Institutit Pontifik Biblik, “mbretërit e Jeruzalemit zgjodhën një Zot unik, Jahvenë, dhe në emër të tij vendosën të zgjeronin kufijtë e Izraelit në kurriz të qytet-shteteve të tjera idhujtare”.

Laikët

Qytetërimi egjiptian, që zgjati mbi 3500 vjet, ishte produkt i bashkimit të shumë partive fetare që qeverisnin qytete të ndryshme. Amoni ishte perëndia e Tebës, Ra ishte i Iliopolit, Anubi i Kinopolit, Osirida e Abidos. Por partitë laike që nuk kishin sfond fetar, lindën në Greqinë e lashtë, falë filozofëve, që e bazuan politikën mbi analizën racionale të shoqërisë dhe mbi vlerat që duheshin ndjekur.

Sidoqoftë, grupet-parti të Greqisë së lashtë ishin shprehje e klaneve fisnore. Ishte Klistheni (565-491 p.Kr) ai që e theu këtë sistem, kur e ndau Athinën në dhjetë rajone gjeografike, duke i përzier klanet. Secili rajon zgjidhte magjistratët dhe mes tyre hidhej short për 50 përfaqësuesit e Vulisë (parlamentit), që do të ishin pjesë e këshillit të të 500-ve, me pushtet legjislativ.

Financimi

Me Perikliun (495-429 p.Kr) demokracia u forcua edhe përmes pagesës për përfaqësuesit e popullit: Ata merrnin rrogë, për të qenë të lirë nga kushtëzimet e jashtme; madje një dëmshpërblim (monedha e prezencës) për shkëputjen nga puna, u jepej edhe mijëra pjesëmarrësve të asamblesë së përgjithshme të qytetarëve të lirë, që mblidhej 4 herë në muaj dhe votonte projekt-ligjet e të 500-ve. Në asamblenë e përgjithshme merrnin pjesë të gjithë athinasit e lirë në moshë madhore, që kishin të drejtë fjale e vote.

Kuorumi i asamblesë duhej të ishte prej të paktën 6 mijë pjesëmarrësish, dhe aty votohej edhe ostracizmi, ndryshe dëbimi për 10 vjet i politikanëve fajtorë për shpërdorime ose paaftësi: Qytetarët duhej të shkruanin mbi copa tjegullash (ostrakas) emrin e politikanit që do dënohej me ekzil. Arkeologët kanë gjetur copa terrakotash të shkruara disa herë nga i njëjti person: Edhe asokohe bëheshin mashtrime… Por me vdekjen e Perikliut, demokracia e Athinës u anullua, edhe për shkak të korrupsionit galopant.

Seksistë

Në Romën e lashtë, nga ana tjetër, politika karakterizohej nga ndarja bipolare e klasave, mes patricëve (pasanikëve) dhe plebejve, ose ndryshe të varfrit, shumë më tepër në numër dhe pak të përfaqësuar nëpër asambletë, komitetet e qindsheve. Termi “kandidat” vjen prej këtej: Ai që aspironte për një post publik, duhej të vishte një togë të bardhë, pra ngjyrë të hapët (candida) si simbol i ndershmërisë së vet.

Më vonë, mes viteve 1100-1300 përballja politike në gadishullin Apenin e më gjerë u mishërua nga guelfët (familjet e pasura e të pushtetshme që mbështesnin Papatin) dhe gibelinët (mbështetësit e Perandorit të shenjtë romak). Nga ajo epokë, mbetën për shumë kohë në fuqi kriteret seksiste dhe pasurore: Vetëm meshkujt që fitonin të ardhura të mira mund të ushqenin ambicie për poste publike.

Embrioni i parë i politikës bipolare mes “konservatorëve” (tories) dhe “progresistëve” (whigs) lindi në Britaninë e Madhe. Të parët ishin mbështetës të monarkisë absolute, të dytët qenë pro asaj kushtetuese. Selia e tyre ishte parlamenti, dhe që nga viti 1688 ekuilibronin pushtetin mbretëror. Por në rradhët e tyre mund të hyje vetëm nëse plotësoje kriteret pasurore: Të drejtën e votës e kishte vetëm ai që zotëronte tokë me të ardhura vjetore mbi 40 shilinga.

E majta dhe e djathta

Ishte Revolucioni Francez, ai që përvijoi tre përbërësit e politikës moderne: E majta, e djathta dhe qendra. Para vitit 1789, në Francë shoqëria ishte ndarë në tre klasa (kleri, aristokracia dhe shtresa e Tretë, qytetarët e zakonshëm), përfaqësuesit e të cilëve zgjidheshin në asamblenë konsultative, etats generaux. Por pesha e secilit ishte mjaft e ndryshme.

Kleri dhe fisnikëria kishin privilegje, ndër të cilat mospagimi i taksave. Kur mbreti Luigj i 16-të u rrëzua nga pushteti, kjo asamble konsultative u vetëshpall Asamble Kushtetuese, duke u shndërruar në përfaqësuese të të gjithë popullit. Në këtë pikë, anëtarët e saj u ndanë sipas grupimeve, konservatorët u ulën në vendet djathtas, radikalët dhe revolucionarët në të majtë. Qendra u mbiquajt “këneta”, një hapësirë e papërkufizuar dhe pa identitet.

Hapi i rradhës, që i ktheu në parti grupet e individëve me interesa të përbashkëta, erdhi me revolucionin industrial, kur u përplasën dy tendenca: Konservatorët, elitat e pasura që nuk u interesonte barazia, dhe progresistët që luftonin për t’u dhënë të gjithëve mundësi, arsimim dhe shërbime të barabarta. Kësisoj lindi dukuria e “partisë-organizatë” e më pas “partia e masës”, bazuar në pjesëmarrjen e shumë veprimtarëve në kërkim të miratimit popullor përmes votës. Ishin udhëheqësit ata që dilnin nga partia dhe jo anasjelltas, siç ndodhte deri atëherë.

Anëtarësia

E para organizatë e këtij tipi, në Itali e Gjermani, ishte Partia Socialiste, e lindur në vitin 1892 duke përfshirë në gjirin e saj fshatarë e punëtorë që kërkonin përmirësimin e kushteve të punës. Në vitin 1919 një tjetër “revolucion”: Katolikët, deri atëherë të distancuar ndaj politikës, hynë në skenë me Partinë Popullore italiane të Don Sturcos, që kishte si synim një shoqëri më të mirë “tokësore”.

Në këtë segment, do të vinte pas Luftës së Dytë Demokracia Demokristiane, një tjetër parti e masave. Në vitin 1921, nga një ndarje brenda Partisë Socialiste lindi Partia Komuniste Italiane e themeluar nga Antonio Gramshi, që kishte si qëllim ndryshimin radikal të shoqërisë, në favor të punëtorëve. Të gjitha këto parti, u bënë vërtet “të masave”, falë dekretimit të së drejtës universale të votës (në Itali deri në vitin 1945 votonin vetëm meshkujt), e sidomos falë numrit të madh të militantëve.

Teserat

Selitë e partive kryenin një rol solidariteti mes anëtarëve, ishin pika takimi e grumbullimi, por edhe shkolla ideologjike. Miqësi, martesa e pranime të reja, gjithçka lehtësohej duke frekuentuar mjediset e partisë. Në të njëjtën mënyrë nisën të fuksionojnë degët dhe seksionet rajonale të partive. Natyrshëm mbërriti momenti që anëtarët e partisë të identifikonin njëri-tjetrin përmes teserës së anëtarësisë, ashtu siç drejtuesit duhej të njihnin fuqinë e ndjekësve të tyre: Ndërgjegjësimi për forcën numerike, më tepër se për atë monetare, është ajo çka i jep vitalitet një organizate politike.

Kriza e sotme

Sa dhe pse janë në krizë ditët e sotme partitë politike? Sipas politologut Xhorxhio Gali, “faktikisht kjo krizë e partive i ka rrënjët tek suksesi i tyre në histori. Partitë kanë zgjidhur problemet e dy të tretës së njerëzve, të cilët kësisoj nuk ushqejnë më ndonjë interes tek politika. Një e treta që mbetet, ndërkohë është e zhgënjyer dhe nuk ndihet më e përfaqësuar. Kjo vjen edhe për shkak të frymës vertikale të partive, ku që në krye të herës vendimet merreshin nga lart, në mënyrë elitare, duke humbur raportin e drejtpërdrejtë me zgjedhësit. Për më tepër, ndërkohë partitë i kanë zëvendësuar televizioni dhe interneti, në misionin e informimit dhe shoqërizimit të një vendi”.

(Focus)