Egjipti i lashte

Egjipti i lashte, vendi i mistereve



Egjipti i lashte ishte nje qyteterim i lindur ne Afriken Verilindore, i perqendruar pergjate rrjedhes se poshtme te lumit Nil. Qyteterimi egjiptian lulezoi rreth vitit 3150 para eres sone (sipas kronologjise egjiptiane) dhe ishte nje unitet politik i Egjiptit te Siperm dhe atij te Poshte nen pushtetin e faraonit.

Asnje qyteterim tjeter nuk ka terhequr kaq shume imagjinaten e studiuesve dhe laikeve sa Egjipti. Misteret rrethojne origjinen e tij, besimin e tij fetar dhe arkitekturen monumentale me tempuj gjigande, piramidat si dhe sfinkset e panumert. Piramidat egjiptiane jane monumentet me te famshem te lashtesise, te vetmet qe kane mbetur nga shtate mrekullite e botes se lashte.
Fara e qyteterimit egjiptian u mboll pergjate rrjedhes se lumit Nil. Ky lume i bollshem qe rrjedh ne zemer te Afrikes dhe derdhet ne detin Mesdhe ushqeu rritjen dhe zhvillimin e mbreterise faraonike.

Fushat pergjate rrjedhes se Nilit ishin nje magnet per jeten. Ato terhiqnin njerez, kafshe dhe bime ne tabanin e tyre. Ne kohet para-dinastike, gjuetaret nomade u vendosen ne lugine dhe filluan te kultivonin drithera per te siguruar ushqimin e tyre. E pare si nje dhurate nga zoterat, vershimi i pervitshem i ujerave te lumit depozitonte nje balte te pasur me lende ushqyese, duke krijuar kushte ideale per rritjen e grurit, lirit si dhe kulturave te tjera. Projekti i pare i perbashket i kesaj shoqerie ishte ndertimi i kanave te ujitjes per qellime bujqesore.

Dielli ishte hyjnia kryesore qe shfaqej ne qiell duke paraqitur ciklin e perjetshem te lindjes, vdekjes dhe rilindjes. Faraonet shikoheshin si zoter, perfaqesues hyjnore ne toke te cilet siguronin vazhdimesine e jetes. Pas vdekjes ata beheshin te pavdekshem, duke iu bashkuar zoterve ne jeten e pertejme. Egjiptianet besonin gjithashtu se trupat dhe shpirterat e tyre ishin te rendesishem per ekzistencen njerezore si ne jete ashtu edhe ne vdekje. Ceremonite e tyre funerale si mumifikimi dhe varrimi, ishin projektuar per te ndihmuar te vdekurit qe te gjenin rrugen e tyre ne boten e pertejme.

Varret mbusheshin me ushqime, sende personale te nevojshme, artikuj shtepie, thesare, etj, te gjitha domosdoshmerite e jetes, per te siguruar rikthimin e shpirtit ne trup ne menyre qe te vdekurit te mund te jetonin te lumtur me tej.
Varret me te mahnitshme jane piramidat e famshme, te ndertuara si tuma te shenjta ku perendite e para u shfaqen ne historine e krijimit. Keto ishin projekte ambicioze te pabesueshme, strukturat me te medha te ndertuara ndonjehere. Ndertimi i tyre ishte mbikqyrur nga arkitekte dhe inxhiniere shume te afte. Punetoret leviznin blloqet masive pa ndihmen e mjeteve si rrotat, kuaj apo vegla hekuri. Keta punetore duhet te kene qene motivuar nga nje besim i thelle ne hyjnite e udheheqesve te tyre dhe besonin ne pavdekshmerine. Ndoshta ata mendonin se kontributi e ndihma e tyre do te permiresonte te ardhmen e tyre sidomos ne diten e gjykimit ne boten e pertejme.

Piramidat gjidande ishin objektiva terheqes per grabitesit e varreve, plackitjet e te cileve rrezikonin shpresen per jeten e pertejme. Brezat pasardhes te mbreterve i fshehen varret e tyre ne Luginen e Mbreterve ne perpjekje per te shmangur hajdutet. Ne luginen shkretetire, prane kryeqytetit te lashte Teba, qe tani quhet Luxor, ata pergatiten varret e tyre mbreterore duke i vendosur brenda maleve. Pavaresisht perpjekjeve per te fshehur hyrjet, grabitesit ia arriten qe te gjenin varret e tyre duke i plackitur dhe boshatisur thesaret qe gjendeshin brenda.

Nje varr u kursye, gjithsesi: varri i Tutankhamun. Edhe pse vendi i tij u shqetesua dy here nga hajdutet, hyrja mbeti e e fshehur per rreth 3000 vjet. Zbulimi i saj ne vitin 1922 nga arkeologu britanik Howard Carter eshte konsideruar si gjetja me e madhe arkeologjike ne histori. Carter kaloi pjesen e mbetur te jetes se tij duke punuar ne varr, duke i transferuar thesaret ne Kairo dhe duke dokumentuar e studiuar permbajtjen e tyre, perfshire ketu edhe arkivolin dhe masken prej floriri te faraonit. Mumja e Tutankhamun u la ne varr; i vetmi faraon i mbetur ne Luginen e Mbreterve.

Sot arkeologet egjiptiane vazhdojne te bejne zbulime te rendesishme dhe studimet shkencore te mumjeve mbreterore po hedhin nje drite te re ne gjenealogjine e faraoneve. Deshifrimi i hieroglifeve dhe kerkimi rreth jetes se fshatareve akoma kerkojne shume pergjigje lidhur me evoluimin e kultures egjiptiane. Besimi te faraonet la nje pershtypje sikur egjiptianet merreshin shume me vdekjen. Gjithsesi ka tregues te mjaftueshem qe ata ishin shume te lumtur dhe dinin ta shijonin jeten.