Mistika Sufiste

SUFIZMI - MISTIKA ISLAME

I. Mistika

Fjala misteri (mysterion) rrjedh nga folja greke muo-për të mbyllur gojën ose për të mbyllur sytë.

Fjala mistik rrjedh nga misteritë greke. Mistik ka qenë njeriu i dhëzuar në misteritë dhe që ka përfituar nga njohuritë ezoterike të çështjeve hyjnore, i rilindur për amshueshmëri.

Qëllimi i mistikut ka qenë që të lirohet nga bota e historisë dhe nga bota historike, si dhe të depërtojë në amshueshmëri e jashtëkohësi.

Mistiku me anë të misterive ka depërtuar në diçka të shejntë dhe hyjnore, në dijeni gjithëpërfshirëse hyjnore, për të cilën nuk ka mundur të flasë.

Fjala mysterion për herë të parë haset te Herodoti dhe ka domethënien - fshehtësi, diçka sekrete: e paaritshme, e pashpjegueshme.

Por së shpejti fiton kuptimin eksluziv të përjetimit religjioz në të gjitha religjionet mistike.

Rrënjen e fjalës mys, shkencëtarët e nxjerrin nga rrënjët e fjalëve të ndryshme, si myein-për të mbyllur gojën, ose myan-udhëzim në fshehtësi.

Disa shkencëtarë rrënjën e fjalës my e nxjerrin nga sankrishtja që domethënë fshehtësi dhe nuk përfshin edhe ritualet fetare.

Njëkohësisht mysterion tregon vendin ku diçka ndodh; vetë aktin e ngjarjes - profecinë, ose mjetin me anë të së cilit arrihet qëllimi.

Mysterion, së pari përdoret për sallën e madhe ku kryhet misteri, pastaj shënon gostinë, nënkupton diçka për të cilën duhet heshtur, të cilën duhet mbajtur në fshehtësi.

Përdorimi gjuhësor i këtij koncepti ka njerën prej domethënieve të cekura, por gjithmonë religjioze.
Me kalimin e kohës, kuptimi i fjalës mistricizëm jo vetëm që zgjerohet, por edhe vetë kuptimi ndryshon.

Nën ndikimine neoplatonizmit së filozofisë sinkretike të Greqisë antike dhe nën ndikimin e filozofisë orientale, misticizmi ka fituar kuptimin e kultivimit të aftësive të veçanta intelektuale, mbi të gjitha të aftësive intuitive.

Në epokat e hershme të krishterimit, si fryt i bashkimit të krishterimit dhe të ideve neoplatonike vjen deri te zhvillimi i misticizmit të krishterë.

Pra, në kuptimin e gjërë, misticizmi kuptohet si përvojë e përjetuar absoluti. Dimensioni i përvojës mistike është përjetimi në tërë plotësinë e saj. Në kuptimin etimologjik, fjala misticizëm synën kah sekreti (fshehtësia) dhe inicimi - futja në fshehtësi.

Misticizmi si fenomen universal i religjioneve definohet në shumë mënyra; si njohuri e skajshme joshqisore e pranisë së njësisë në tërë realitetin ekzistues; njohuri e drejtpërdrejtë e Perëndisë; si aftësi dhe art i veçantë për bashkimin me realitetin; si takim (puçje) të unit me realitet, që në tërësi e përfshin unin.

Në cilësit e përbashkëta të çdo përjetimi mistik janë; përjetimi i drejtpërdrejtë, i pakushtëzuar me asgjë; realiteti ose dimensioni i realitetit qëzakonisht nuk vërehet dhe vetëdija e lartë e tij që për thellësinë e saj përvoje dhe pasojat e përjetimit kundrejt (ndaj) jetës personale.

Është qëndrim i njëzëshëm se përjetimi mistik ka disa etapa. Kryesisht përjetimi mistik ka këto etapa: zgjimin, pastrimin (dëlirjen), përkushtimin, ndriçimin (iluminacionin) dhe njësimin.

Misticizmi lidhet me religjionin ose me traditën e caktuar religjioze.

Brenda konfesioneve të caktuara religjioze, grupet e caktuara të njerëzve numerikisht të vogla, ndahen nga besimtarët e tjerë. kryesisht grupet mistike, brenda konfesionit të caktuar religjioz, organizohen në pikëpamje formale dhe institucionale, siç është rasti me sufitë në islam (tarikatet), sektet ekstatike në induizëm ose radhët e murgëve në krishterizpm (si kartuzianët).

Përjetimi mistik është i mundur edhe jashtë çdo tradite religjioze si fenomen individual.

Realiteti mistik mund të njihet vetëm në bazë të dëshmisë gojore me shkrim të personit që ka pasur përjetimin mistik.

Gnosa (të njohurit) mistik nuk mund të shprehet e të përshkruhet me aparatin e refleksionit abstrakt, por njëkohësisht përjetimi e gnosa mistike nuk është kategori intuitive racionake, pra gjykim racional, i cili kërkon të shprehet me ndonjë fjalë ose koncept.

Në përjetimin misti, te mistiku paraqitet vazhdimi i vetëdijës "normale" dhe çlirimi i mundësive latente; zgjerimi i fushës së pamjes, pra, në përjetimin mistik merr pjesë tërë truktura mentale (ndërdija, vetëdija dhe mbivetëdija) e mistikut, kështu që në përjetimin mistik zbulohen aspektet e së vërtetës, të cilat janë jashtë fushës së zbulimit me arsye.

Mistiku njëkohësisht e zbulon imanencën e së kalueshmes në përhershmëri dhe përhershmërinë në të kalueshmen.

Mistiku religjioz në mënyrë të drejtpërdrejtë e sprovon - përjeton praninë e Perëndisë. Edhe pse në shumë raste, nuk është në gjendje të përshkruajë me fjalë këtë përjetim ose në mënyrë logjike të provojë vlershmërinë, por për mistikun përvoja e përjetimit është plotësisht edhe absolutisht e besueshme e autentike dhe rrethuar me vërtetësinë e përkryer, pa kurrfarë mëdyshjeje.

Sipas mendimit të shumicës së studiuesve të religjioneve, misticizmi në thelbin e vet paraqet një fenomen unik, të përhershëm dhe të pandryshueshëm; një fenomen universal të tendencës së shpirtit të besimtarit për afrimin dhe për bashkimin me Perëndinë, si në religjionet e përjetimit mistike ashtu edhe në religjionet e shpalljes, përkatësisht si në religjonet primitive poashtu edhe në ato historike.

Edhe pse mendohet se është fenomen universal edhe fenomen konstant i shumicës së religjioneve, kanë ekzistuar dhe ekzistojnë tendenca që fenomeni i misticizmit të trajtohet si fenomen i "importuar" prej një religjioni në religjionin tjetër, pa autencitet të mirëfilltë.

Por në shumicën e rasteve është treguar si qëndrim i pabazuar dhe joshkencor, ngase nuk kanë mundur t'i qëndrojnë kritikës së mirëfilltë shkencore; përkatësisht këto qëndrime nuk kanë prova relevante, sepse tendencat në drejtim të paralelizimit të misticizmit kanë qenë jokonstante.

Dallimet në aspektin e misticizmit në religjionet e ndryshme, jo vetëm që janë të mëdha dhe të pakapërcyeshme, por, padyshim, edhe paraqitja e këtyre dallimeve është e pamundur.

Në shumë religjione, misticizmi ka qenë element vital i religjionit, që ka dhënë fuqinë e mbijetimit në kushte të ndryshme historike dhe nga i cili ka buruar pasuria më suptile e kreative e shumë religjioneve.

Pra, misticizmin dhe fenomenin mistik do të hasim, pothuajse në të gjitha religjionet, si tendencë e përhershme e njeriut që të depërtojë në fshehtësi hyjnore, të përcaktojnë relacionin e njeriut dhe të Perëdnisë.

II Sufizmi, prejardhja dhe kuptimi i fjalës

1. Zuhd-i asketizmi islam dhe sufizmi

Termave sufi dhe sufizëm (sufi dhe tesawwuf) u paraprijnë temat zuhd (askeza) dhe fakr (faqr), kushtimisht; skamnor, skamja, varëshmëria nga Perëndia; sinonime të sufizmit. Këto shprehje, atëherë ekskluzivisht kanë pasur kuptimin e dorëzimit, të besimit dhe të ruajtjes së dispozitave dhe të normave të sheriatit.

Shkencëtarët e ndryshëm islamikë mendojnë se mjediset e ndryshme kanë ndikuar në paraqitjen e huhdit, të cilat edhe kanë përcaktuar karakteristikat e tij.

Qëllimi i këtij mendimi është se mendimet e orientalistëve të ndryshëm, të cilët kanë qëndruar në pozicione, se tesawwufi në fillet e veta ka bartur elementet dhe ndikimet e huaja joislamike, nuk mund të pranohen si valide.

Në Kufe, zuhd-i si formë e hershme e sufizmit, bazohet në frikën e pakufishme nga dënimi në botën tjetër si dhe në ndjenjën e gabimit. Qytetarët e Kufës nuk e kanë ndihmuar Hyseinin a.s edhe pse kanë qenë fajtorë të situatës së krijuar pa rrugëdalje.

Për këtë arsye një pjesë e besimtarëve fillojnë të bartin tesha - petka nga leshi i ashpër (zhguna), si dhe të tërhiqen nga jeta qytetare. Te këta njerëz paraqitet ndjenja e fajit dhe e pendimit nga frika në botën tjetër, për shkak se me mosveprimin e vet, e kanë ndërprerë fijen, që i ka lidhur me Perëndinë.

Basra në atë kohë jeton në një shkallë të lartë shoqërore dhe në një shkallë të lartë të zhvillimit material, kështu zuhd-i këtu paraqitet si dashuri hyjnore (el-hubb-el-ilajjih) dhe si reaksion moral ndaj shoqërisë basrane.

Jeta sufiste, posaçërisht, ka karakterizuar banorët e fisit Benu Temim, fis shumicës e Basras.

Në Sirinë bujqësore, zuhd-i paraqitet si asketizëm, devotshmëri, ndershmëri e shpirtëdlirësi, si dhe reaksion ndaj shkapërderdhjes e plangprishjes. Kështu, asketët quhet zuhhad dhe xhui'jjun.

Në Horosan zuhd-i paraqitet si vetëpërmbajtje nga gjërat e ndaluara (haran) dhe angazhimi ndaj asaj që është e lejueshme (halal).

Pra, tendenca e asketizmit, të apstinecës nga veprat e ndaluara, apstineca nga kënaqësitë trupore dhe nga të gjitha veprat që largojnë nga Zoti xh.sh.

Frika nga dënimi në botën tjetër dhe kvijetizmi - tërheqja nga bota, me qëllim të njohurit e të analizuarit e vetvetes; të gjitha këto paraqesin elementet joformale të asketizmit islamik, elemente këto që do të shkrihen në sufizmin formal.

Në planin e jashtëm, në nivelin individual zuhd-i ka pasur domethënien e kontrollit mbi epshet e ulëta njerëzore dhe zhvillimin e moralit fisnik, kurse në nivelin shoqëror (kolektiv) shmangien nga pjesëmarrja në veprimet johumane të grupit si dhe forcimin e dinjitetit kolektiv.

Të gjitha këto elemente janë të pranishme qysh në kohën e Muhamedit s.a.v.s. dhe janë praktikuar në jetën e personaliteteve të caktuara të bashkësisë së parë myslimane.

Xhahizi dhe Xhevzijeh nënvizojnë se edhe gjatë jetës së profetit Muhamed s.a.v.s. kanë jetur në tepër se 40 asketëislamikë (pl. zuhaad).

Gjithashtu është e qartë se në mesin e as-habëve (shikëve të profetit Muhamed s.a.v.s. ka pasur persona që kanë jetuar me jetën sufiste, p.sh. Ebu Dher el-Giffari (vd.32/652), Hud-hejfba b. Husej el-Jemani (vd.37/657), Uwejsa el-Qiranija dhe Suhajbi.

Indikacionet për asketizëm mund të gjenden edhe në jetën dhe në praktikën e profetit Muhamed s.a.v.s., p.sh.: tërheqja në vetmi në shpellën e Hiras, faljet (namazet) e gjata të tij, kërkesat e tij të shpeshta të pendimit (të faljes), jetës së tij modeste dhe në fund Mi'rag-i (Miraxhi), si akti më i lartë i përjetimit më intim me realitetin metafizik.

Pra, Zuhd-i është një karkteristikë dhe një fenomen i pastër islamik, tërë besimi mysliman përfshihet me frymën e asketzimit të veçantë, burimet e të cilit gjenden në Kur'an dhe hadith.