Astronomi
+8
arbri1994
Equinox
Xhemajl
Ruhan
Elizza
Fikrro
agro1
mistrecja
12 posters
Faqja 2 e 3
Faqja 2 e 3 • 1, 2, 3
Re: Astronomi
Eris
Eris u zbulua nga Mike Brown, Chad Trujillo, dhe David Rabinowitz ne 2005, nga imazhet e kapura ne Toke ne 2003.
Zbulimi u njoftua me 29 korrik, 2005, te njejten dite, si Makemake dhe dy dite pas Haumea. Ekipi kerkues kishte qene sistematikisht ne skanim per organet e jashtme te medha te Sistemit Diellor per disa vjet, dhe kishte qene i perfshire ne zbulimin e disa objekteve tjera te medha, duke perfshire 50.000 Quaoar, 90482 Orcus, dhe 90377 Sedna.
Verejtjet rutine jane marre nga ekipi me 21 tetor, 2003, duke perdorur teleskopin 1200 mm Samuel Oschin reflektuar ne malin Palomar ne Kaliforni, por imazhi i Eris nuk u zbulua ne ate pike per shkak te levizjes shume te ngadalte neper qiell.
Vezhgimet jane kryer pastaj, per te bere nje percaktim paraprak te orbites se saj, e cila lejoi distancen e saj per t'u vleresuar. Ekipi kishte planifikuar per te vonuar njoftimin rreth zbulimit deri ne vezhgimet e metejshme. Haumea, u njoftua nga nje ekip tjeter ne Spanje. Ne tetor 2005 u zbulua se Eris kishte nje hene, te quajtur me vone Dysnomia. Vezhgimet e orbites se Dysnomia lejuan shkencetaret te percaktonin masen e Eris, te cilit ne qershor te vitit 2007 ata llogariten te jete (1,66 , 0,02) kg × 1022, 27%, me e madhe se Plutoni.
Eris eshte me e madhe se Plutoni. Llogjikisht Eris duhej te ishte nje planet ose Plutoni duhej te riklasifikohej.
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Eris u zbulua nga Mike Brown, Chad Trujillo, dhe David Rabinowitz ne 2005, nga imazhet e kapura ne Toke ne 2003.
Zbulimi u njoftua me 29 korrik, 2005, te njejten dite, si Makemake dhe dy dite pas Haumea. Ekipi kerkues kishte qene sistematikisht ne skanim per organet e jashtme te medha te Sistemit Diellor per disa vjet, dhe kishte qene i perfshire ne zbulimin e disa objekteve tjera te medha, duke perfshire 50.000 Quaoar, 90482 Orcus, dhe 90377 Sedna.
Verejtjet rutine jane marre nga ekipi me 21 tetor, 2003, duke perdorur teleskopin 1200 mm Samuel Oschin reflektuar ne malin Palomar ne Kaliforni, por imazhi i Eris nuk u zbulua ne ate pike per shkak te levizjes shume te ngadalte neper qiell.
Vezhgimet jane kryer pastaj, per te bere nje percaktim paraprak te orbites se saj, e cila lejoi distancen e saj per t'u vleresuar. Ekipi kishte planifikuar per te vonuar njoftimin rreth zbulimit deri ne vezhgimet e metejshme. Haumea, u njoftua nga nje ekip tjeter ne Spanje. Ne tetor 2005 u zbulua se Eris kishte nje hene, te quajtur me vone Dysnomia. Vezhgimet e orbites se Dysnomia lejuan shkencetaret te percaktonin masen e Eris, te cilit ne qershor te vitit 2007 ata llogariten te jete (1,66 , 0,02) kg × 1022, 27%, me e madhe se Plutoni.
Eris eshte me e madhe se Plutoni. Llogjikisht Eris duhej te ishte nje planet ose Plutoni duhej te riklasifikohej.
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Kometat
Ndryshe nga objektet e tjera te vogla ne sistemin diellor, kometat kane qene te njohura qe nga lashtesia. Rekordet per kometen Halley jane qe ne epoken, 240 BC-para-Krishtit. I famshmi Bayeux sixhade, i cili pershkroi Pushtimin Norman te Anglise ne 1066, pershkroi edhe nje shfaqje te Kometes Halley.
Qe nga 1995, jane kataloguar perafersisht 878 kometa, madhesite, distancat dhe orbitat e tyre. Nga keto, 184 jane kometa periodike, disa nga pjesa tjeter jane pa dyshim periodike, por orbitat e tyre nuk kane qene te percaktuara me saktesi te mjaftueshme.
Kometa jane quajtur ndonjehere snowballs=Top i Akullt. Ato jane nje perzierje e akujve me uje, gazeve te ngrira, dhe pluhuri. Kjo i ben ato shume interesante si mostra, qe ne historine e hershme te Sistemit Diellor.
Kur ato jane afer Diellit dhe aktive, kometat kane disa pjese te dallueshme.
Kometat jane te perbera me:
Berthama: relativisht te forta dhe te qendrueshme, kryesisht akull dhe gaz me nje sasi te vogel te pluhurit dhe trupat e ngurte te tjera
Koma: re te dendura te ujit, dioksidit karbonit dhe gazet te tjera nga berthama
Re Hidrogjeni: miliona km ne diameter
Pluhuri Bishtit: deri ne 10 milion km i gjate i perbere nga pluhur tymi me grimca te shtyra jashte berthames
Kometat jane te padukshme perveç rasteve kur ata jane afer Diellit. Shumica e tyre kane orbita shume te çuditshme pertej orbites se Plutonit, keto shihen dhe pastaj zhduken per mijevjeçare. Vetem kometat si prsh Kometa Halley etj qendrojne brenda orbites se Plutonit per nje pjese te rendesishme te kohes.
Deri tani kometa me e famshme eshte Kometa Halley por SL 9 ishte nje hit i vertet per nje jave ne veren e vitit [B]1994/B] per astronomet.
Dushi Meteoreve=MeteorShower ndodhin kur Toka kalon ne orbiten e nje komete. Dushi Meteoreve ndodh çdo vit ne mes 9 gusht dhe 13 kur e Toka kalon ne orbiten e kometes Swift-Tuttle.
Shume prej tyre jane zbuluar se pari nga astronomet amatore. Kometat zakonisht jane te dukshme vetem ne agim apo muzg.
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Ndryshe nga objektet e tjera te vogla ne sistemin diellor, kometat kane qene te njohura qe nga lashtesia. Rekordet per kometen Halley jane qe ne epoken, 240 BC-para-Krishtit. I famshmi Bayeux sixhade, i cili pershkroi Pushtimin Norman te Anglise ne 1066, pershkroi edhe nje shfaqje te Kometes Halley.
Qe nga 1995, jane kataloguar perafersisht 878 kometa, madhesite, distancat dhe orbitat e tyre. Nga keto, 184 jane kometa periodike, disa nga pjesa tjeter jane pa dyshim periodike, por orbitat e tyre nuk kane qene te percaktuara me saktesi te mjaftueshme.
Kometa jane quajtur ndonjehere snowballs=Top i Akullt. Ato jane nje perzierje e akujve me uje, gazeve te ngrira, dhe pluhuri. Kjo i ben ato shume interesante si mostra, qe ne historine e hershme te Sistemit Diellor.
Kur ato jane afer Diellit dhe aktive, kometat kane disa pjese te dallueshme.
Kometat jane te perbera me:
Berthama: relativisht te forta dhe te qendrueshme, kryesisht akull dhe gaz me nje sasi te vogel te pluhurit dhe trupat e ngurte te tjera
Koma: re te dendura te ujit, dioksidit karbonit dhe gazet te tjera nga berthama
Re Hidrogjeni: miliona km ne diameter
Pluhuri Bishtit: deri ne 10 milion km i gjate i perbere nga pluhur tymi me grimca te shtyra jashte berthames
Kometat jane te padukshme perveç rasteve kur ata jane afer Diellit. Shumica e tyre kane orbita shume te çuditshme pertej orbites se Plutonit, keto shihen dhe pastaj zhduken per mijevjeçare. Vetem kometat si prsh Kometa Halley etj qendrojne brenda orbites se Plutonit per nje pjese te rendesishme te kohes.
Deri tani kometa me e famshme eshte Kometa Halley por SL 9 ishte nje hit i vertet per nje jave ne veren e vitit [B]1994/B] per astronomet.
Dushi Meteoreve=MeteorShower ndodhin kur Toka kalon ne orbiten e nje komete. Dushi Meteoreve ndodh çdo vit ne mes 9 gusht dhe 13 kur e Toka kalon ne orbiten e kometes Swift-Tuttle.
Shume prej tyre jane zbuluar se pari nga astronomet amatore. Kometat zakonisht jane te dukshme vetem ne agim apo muzg.
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Asteroidët
Ne 1 janar 1801, Giuseppe Piazzi zbuloi nje objekt, te cilin ai mendoi se ishte nje komete e re. Por pas orbites se saj ishte e qarte, se kjo nuk ishte nje komete, por me shume si nje planet i vogel. Piazzi Ia vuri emrin Ceres, sipas perendeshes siçiliane te grurit. Tre objekte te tjera te vogla u zbuluan ne vitet e ardheshme (Pallas, Vesta, dhe Juno). Nga fundi i shekullit te 19 jane zbuluar disa qindra te tilla.
Disa qindra mijera asteroide jane zbuluar dhe dhene emertimet e perkohshme. Mijera te tjere jane zbuluar çdo vit. Jane pa dyshim me qindra e mijera, qe jane shume te vogjel per t'u pare nga Toka. Ka 26 asteroide te njohur, te medhenj rreth 200 km ne diameter. Por ne dime shume pak per ata te vogjelit, ka ndoshta ne menyre te konsiderueshme me shume se 1 milion asteroide ne varg 1 km.
Asteroidet Ida 243 dhe Gaspra 951 jane fotografuar nga anija Galileo duke shkuar gjate rruges tek Jupiteri.
Asteroid me i madh deri tani eshte Ceres. Ajo eshte 974 km ne diameter dhe permban rreth 25% te mases se gjithe asteroideve te kombinuar. Asteroidete tjere te medhenj jane Pallas, Vesta dhe Hygiea te cilat jane midis 400 dhe 525 km ne diameter. Te gjithe asteroidet tjere te njohur jane me pak se 340 km ne diameter.
Ka disa debate per sa i perket klasifikimit te asteroideve, kometave dhe henave. Ka shume satelite planetare qe ndoshta jane kapur si asteroide.
Asteroidet jane klasifikuar ne nje numer te tipeve te ndryshem (perberjen e tyre kimike) dhe terrenin:
Tipi-C: perfshin me shume se 75% e asteroideve te njohur: jashtezakonisht te erret me terren 0,03; te ngjashme me meteoret karbonike, perafersisht te njejten perberje kimike si hidrogjen, helium dhe dhe perberje tjera.
Tipi-S: relativisht 17% te ndritshem: terren 0,10 -. 22; nikel-metalik, te perzier me hekur.
Tipi-M: te shndritshem me terren 0,10 -. 18.
Theksojme: Ka edhe shume lloje te tjera te asteroideve
Per shkak te paragjykimeve te perfshira nga vezhgimet, perqindjet e mesiperme mund te mos jene perfaqesues te shperndarjes se vertete te asteroideve. Ka pak te dhena ne lidhje me densitetin e asteroideve.
Asteroidet jane kategorizuar edhe nga vendodhja e tyre ne Sistemin Diellor:
Brezi-Asteroideve: gjendet midis Marsit dhe Jupiterit; te ndara ne nengrupe: Hungarias, floras, Phocaea, Koronis, Eos, Themis, Cybeles dhe Hildas (te cilat jane emeruar pas brezit asteroideve ne grup).
Asteroidetet Prane Tokes: objektet qe jane me afer me Token ne orbiten e tyre.
Trojanet: ndodhen prane pikave te Lagranzhit (60 grade perpara dhe pas Jupiterit ne orbiten e tij). Tashme jane disa qindra asteroide te tille te njohur.
Ndermjet perqendrimeve kryesore te asteroideve ne brezin kryesor jane relativisht te rajoneve te njohura si boshlleqet Kirkwood. Nje objekt ne orbite te tille ka shume gjasa te jete e pershpejtuar nga Jupiteri ne nje orbite te ndryshme.
Ka edhe disa asteroide te percaktuar si Centaurs ne sistemin e jashtem Diellor. Perberja e ketyre objekteve eshte ndoshta me shume si ajo e kometave apo objekteve te Brezit Kuiper se sa ajo e asteroideve te zakonshem. Ne veçanti, Chiron eshte klasifikuar tashme si nje komete.
Vesta 4 eshte studiuar kohet e fundit me HST = Teleskopi ne Hapesire. Kjo eshte nje asteroid veçanerisht interesant dhe duket te kete qene i diferencuar ne shtresa si planetet Tokesore. Kjo nenkupton nje burim te brendshem te ngrohjes, e cila eshte e pamjaftueshme per shkrirjen e nje objekti te tille.
Edhe pse ata nuk jane te dukshme me sy, asteroidet jane shume te dukshem me dylbi apo nje teleskop te vogel.
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Ne 1 janar 1801, Giuseppe Piazzi zbuloi nje objekt, te cilin ai mendoi se ishte nje komete e re. Por pas orbites se saj ishte e qarte, se kjo nuk ishte nje komete, por me shume si nje planet i vogel. Piazzi Ia vuri emrin Ceres, sipas perendeshes siçiliane te grurit. Tre objekte te tjera te vogla u zbuluan ne vitet e ardheshme (Pallas, Vesta, dhe Juno). Nga fundi i shekullit te 19 jane zbuluar disa qindra te tilla.
Disa qindra mijera asteroide jane zbuluar dhe dhene emertimet e perkohshme. Mijera te tjere jane zbuluar çdo vit. Jane pa dyshim me qindra e mijera, qe jane shume te vogjel per t'u pare nga Toka. Ka 26 asteroide te njohur, te medhenj rreth 200 km ne diameter. Por ne dime shume pak per ata te vogjelit, ka ndoshta ne menyre te konsiderueshme me shume se 1 milion asteroide ne varg 1 km.
Asteroidet Ida 243 dhe Gaspra 951 jane fotografuar nga anija Galileo duke shkuar gjate rruges tek Jupiteri.
Asteroid me i madh deri tani eshte Ceres. Ajo eshte 974 km ne diameter dhe permban rreth 25% te mases se gjithe asteroideve te kombinuar. Asteroidete tjere te medhenj jane Pallas, Vesta dhe Hygiea te cilat jane midis 400 dhe 525 km ne diameter. Te gjithe asteroidet tjere te njohur jane me pak se 340 km ne diameter.
Ka disa debate per sa i perket klasifikimit te asteroideve, kometave dhe henave. Ka shume satelite planetare qe ndoshta jane kapur si asteroide.
Asteroidet jane klasifikuar ne nje numer te tipeve te ndryshem (perberjen e tyre kimike) dhe terrenin:
Tipi-C: perfshin me shume se 75% e asteroideve te njohur: jashtezakonisht te erret me terren 0,03; te ngjashme me meteoret karbonike, perafersisht te njejten perberje kimike si hidrogjen, helium dhe dhe perberje tjera.
Tipi-S: relativisht 17% te ndritshem: terren 0,10 -. 22; nikel-metalik, te perzier me hekur.
Tipi-M: te shndritshem me terren 0,10 -. 18.
Theksojme: Ka edhe shume lloje te tjera te asteroideve
Per shkak te paragjykimeve te perfshira nga vezhgimet, perqindjet e mesiperme mund te mos jene perfaqesues te shperndarjes se vertete te asteroideve. Ka pak te dhena ne lidhje me densitetin e asteroideve.
Asteroidet jane kategorizuar edhe nga vendodhja e tyre ne Sistemin Diellor:
Brezi-Asteroideve: gjendet midis Marsit dhe Jupiterit; te ndara ne nengrupe: Hungarias, floras, Phocaea, Koronis, Eos, Themis, Cybeles dhe Hildas (te cilat jane emeruar pas brezit asteroideve ne grup).
Asteroidetet Prane Tokes: objektet qe jane me afer me Token ne orbiten e tyre.
Trojanet: ndodhen prane pikave te Lagranzhit (60 grade perpara dhe pas Jupiterit ne orbiten e tij). Tashme jane disa qindra asteroide te tille te njohur.
Ndermjet perqendrimeve kryesore te asteroideve ne brezin kryesor jane relativisht te rajoneve te njohura si boshlleqet Kirkwood. Nje objekt ne orbite te tille ka shume gjasa te jete e pershpejtuar nga Jupiteri ne nje orbite te ndryshme.
Ka edhe disa asteroide te percaktuar si Centaurs ne sistemin e jashtem Diellor. Perberja e ketyre objekteve eshte ndoshta me shume si ajo e kometave apo objekteve te Brezit Kuiper se sa ajo e asteroideve te zakonshem. Ne veçanti, Chiron eshte klasifikuar tashme si nje komete.
Vesta 4 eshte studiuar kohet e fundit me HST = Teleskopi ne Hapesire. Kjo eshte nje asteroid veçanerisht interesant dhe duket te kete qene i diferencuar ne shtresa si planetet Tokesore. Kjo nenkupton nje burim te brendshem te ngrohjes, e cila eshte e pamjaftueshme per shkrirjen e nje objekti te tille.
Edhe pse ata nuk jane te dukshme me sy, asteroidet jane shume te dukshem me dylbi apo nje teleskop te vogel.
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Sistemi i ri i sapogjetur quhet Kepler 11
Eshte zbuluar nje sistem i ri diellor me Gjashte Planete,dhe eshte rreth 2.000 vjet drite larg.
Planetet jane 2 deri ne 13 here me te medhej ne masse se sa Toka jone. Pese nga keto planete kane nje orbit me te afert me yllin e tyre se sa ajo e Merkurit me Diellin. Teleksopi Kelper ka qen shume i suksesshem qe ne leshimin e tij ne hapesire, duke mbledhur mbi 1000 extraplanete si kandidat per rishqyrtim nga shkenctaret. Planetet mendohen te jene te perbere me nje gaz te holle ne atmosfere, por edhe te jene te nxehte per pershtatjen e jetes. Teleskopi Kepler ka dhene dhe me perpara prova per gjetjen e nje sistemi tjeter diellor me 3 planete te cilet rrotulloheshin ne orbite rreth yllit te tyre, dhe ne janar ekipi njoftoi se kishte gjetur nje extraplanet me perberje shkembore.
Sistemi i ri diellor i sapogjetur, rreth yllit Kepler 11, eshte nje pasuri laboratorike per studiuesit e formimit planetar. Eshte i habitshem fakti qe shumica e ketyre planeteve kane nje orbite shume te ngushte me yllin e tyre, dhe mund te ndihmoje astro-fizikantet per kuptimin me te sakte rreth formimeve te sistemeve diellore. Sistemi i sapogjetur eshte i ndryshem nga sistemi planetar HD10180, i publikuar ne gusht 2010, i cili eshte nje sistem i pasur extrapanetar, dhe permban te pakten pese planete te cilat orbitojn rreth nje ylli 127 vite drite larg. Ne kete studim, deshmohet se tundja e gravitetit te planeteve, shkaktuar nga ylli i tyre u perdor per gjentjen e ketyre te fundit dhe deshmine e egsistences se tyre. Vazhdojne kerkimet per nje planet te gjashte dhe te shtate qe ende nuk jane gjetur dhe qe spekullohet shume rreth egsistences se tyre.
Teleskopi Kepler kryen veprime te cilat ushtrojne vezhgimet e planeteve kur kalojn perball yllit te tyre, nje matje tipike kjo e bere dhe me perpara nga tepeskopi Hubble dhe teleskopet nga Toka. Ne menyre tipike, keto matje quhen transit dhe eshte menyra me e mire per te gjetur extraplanetet ne Sisteme te tjera Diellore. Te gjitha distancat rrotulluese te ketyre planeteve jane shume afer, dhe pese prej tyre jane me afer yllit te tyre, sesa eshte Merkuri me Diellin tone, dhe i gjashti vetem pak pertej asaj distance. Dy prej tyre kane nje orbite me nje distance vetem 1/10 e asajt qe ka Toka me Diellin.
Planetet e medha shume prane ne orbiten rreth yllit, ishin fare te papritur "tha autori kryesor i studimit te qendres kerkimore "Jack Lissauer". Ne mendojme se ky eshte zbulimi me i madh qe nga zbulimi i Pegasi 51 i cili ishte extraplaneti i pare i gjetur ne 1995.
Studimi i bashke autorit, Jonathan Fortney te Universitetit te Santa Cruz ne Kaliforni, tha se sistemi i sapogjetur, kepler 11do jete nje ndihme teper e madhe per astro fizikantet ne kuptimin e formimit te ketyre sistemeve, dhe sbulimit me te avancuar rreth atyre qe permbajn nje planet me perberje shkembore.
Shkenca e Tokes eshte shume e krahasuese , planetet jane shume te ndryshem nga njeri tjetri, ti duhet ti shikosh qe keto te kene mjedise te ngjashme dhe pastaj te behet krahasimi i tyre me njeri tjetrin, tha Dr Fortney.
Eshte zbuluar nje sistem i ri diellor me Gjashte Planete,dhe eshte rreth 2.000 vjet drite larg.
Planetet jane 2 deri ne 13 here me te medhej ne masse se sa Toka jone. Pese nga keto planete kane nje orbit me te afert me yllin e tyre se sa ajo e Merkurit me Diellin. Teleksopi Kelper ka qen shume i suksesshem qe ne leshimin e tij ne hapesire, duke mbledhur mbi 1000 extraplanete si kandidat per rishqyrtim nga shkenctaret. Planetet mendohen te jene te perbere me nje gaz te holle ne atmosfere, por edhe te jene te nxehte per pershtatjen e jetes. Teleskopi Kepler ka dhene dhe me perpara prova per gjetjen e nje sistemi tjeter diellor me 3 planete te cilet rrotulloheshin ne orbite rreth yllit te tyre, dhe ne janar ekipi njoftoi se kishte gjetur nje extraplanet me perberje shkembore.
Sistemi i ri diellor i sapogjetur, rreth yllit Kepler 11, eshte nje pasuri laboratorike per studiuesit e formimit planetar. Eshte i habitshem fakti qe shumica e ketyre planeteve kane nje orbite shume te ngushte me yllin e tyre, dhe mund te ndihmoje astro-fizikantet per kuptimin me te sakte rreth formimeve te sistemeve diellore. Sistemi i sapogjetur eshte i ndryshem nga sistemi planetar HD10180, i publikuar ne gusht 2010, i cili eshte nje sistem i pasur extrapanetar, dhe permban te pakten pese planete te cilat orbitojn rreth nje ylli 127 vite drite larg. Ne kete studim, deshmohet se tundja e gravitetit te planeteve, shkaktuar nga ylli i tyre u perdor per gjentjen e ketyre te fundit dhe deshmine e egsistences se tyre. Vazhdojne kerkimet per nje planet te gjashte dhe te shtate qe ende nuk jane gjetur dhe qe spekullohet shume rreth egsistences se tyre.
Teleskopi Kepler kryen veprime te cilat ushtrojne vezhgimet e planeteve kur kalojn perball yllit te tyre, nje matje tipike kjo e bere dhe me perpara nga tepeskopi Hubble dhe teleskopet nga Toka. Ne menyre tipike, keto matje quhen transit dhe eshte menyra me e mire per te gjetur extraplanetet ne Sisteme te tjera Diellore. Te gjitha distancat rrotulluese te ketyre planeteve jane shume afer, dhe pese prej tyre jane me afer yllit te tyre, sesa eshte Merkuri me Diellin tone, dhe i gjashti vetem pak pertej asaj distance. Dy prej tyre kane nje orbite me nje distance vetem 1/10 e asajt qe ka Toka me Diellin.
Planetet e medha shume prane ne orbiten rreth yllit, ishin fare te papritur "tha autori kryesor i studimit te qendres kerkimore "Jack Lissauer". Ne mendojme se ky eshte zbulimi me i madh qe nga zbulimi i Pegasi 51 i cili ishte extraplaneti i pare i gjetur ne 1995.
Studimi i bashke autorit, Jonathan Fortney te Universitetit te Santa Cruz ne Kaliforni, tha se sistemi i sapogjetur, kepler 11do jete nje ndihme teper e madhe per astro fizikantet ne kuptimin e formimit te ketyre sistemeve, dhe sbulimit me te avancuar rreth atyre qe permbajn nje planet me perberje shkembore.
Shkenca e Tokes eshte shume e krahasuese , planetet jane shume te ndryshem nga njeri tjetri, ti duhet ti shikosh qe keto te kene mjedise te ngjashme dhe pastaj te behet krahasimi i tyre me njeri tjetrin, tha Dr Fortney.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Universi
Universi permban cdo gje perceptohet fizikisht, ne teresine e hapesires dhe kohes, dhe te gjitha format e materies dhe energjise. Fjala Universi eshte percaktuar si zakonisht dhe perfshin cdo gje. Megjithate, duke perdorur nje perkufizim alternativ, disa kozmologe kane spekuluar, se Universi perbehet nga zgjerimi i hapesires, dhe eshte vetem nje nga shume spekullimet, te cilat jane quajtur kolektivisht multiverse.
Vezhgimet e pjeseve te vjetra te gjithesise (te cilat jane shume larg) sugjerojne se Universi eshte qeverisur nga te njejtat ligje fizike dhe konstante ne te gjithe shtrirjen e madhe te tij dhe. Megjithate ne teori mund te kete shume Universe te krijuar dhe ndoshta secili me konstante te ndryshme fizike.
Ne historine e regjistruar, disa Kozmologe kane propozuar llogarine per vrojtimet e Universit. Astronomet e shekujve te kaluar kane propozour se Universi permban nje hapesire te pafund dhe ka ekzistuar perjetesisht. Me kalimin e shekujve, verejtjet e sakta dhe teorite e permiresuara cuan teorite ne modelin heliocentrik te Kopernikut dhe modelin Njutonian te Sistemit Diellor.
Permiresimet e metejshme ne astronomi kane cuar ne realizimin, qe Sistemin Diellor eshte krijuar ne nje galaktike e perbere nga miliona yje, i cili eshte Milky Way-Rruga e Qumeshtit, dhe se galaktikat e tjera ekzistojne jashte tij. Studimi i kujdesshem i shperndarjes se ketyre galaktikave dhe linjat e tyre spektrale kane cuar ne shume teori moderne.
Zbulimet dhe ndryshimet e sfondit kozmik te rrezatimit mikrovale, tregojne se Universi po zgjerohet dhe me sa duket kishte nje fillim. Sipas modelit mbizoterues shkencor rreth Universit, i njohur si Big Bang, Universi u zgjerua nga nje faze teper te nxehte, te dendur e quajtur Epoka Planck, ne te cilen u perqendrua energjia e Universit. Qe prej epokes Planck, Universi eshte zgjeruar ne formen e tanishme, ndoshta me nje periudhe te shkurter (me pak se 10-32 sekonda) e inflacionit kozmik.
Disa masa te pavarura eksperimentale mbeshtesin kete zgjerim teorik dhe, ne pergjithesi, teorine e Big Bangut. Vezhgimet e fundit tregojne se ky zgjerim eshte pershpejtuar per shkak te energjise se erret, dhe se shumica e lendes ne Univers mund te jete ne nje forme, qe nuk mund te zbulohet nga instrumentet e pranishme.
Interpretime aktuale nga vezhgimet astronomike tregojne se mosha e Universit eshte 13,73 miliard vjet, dhe se diametri i Universit eshte i dukshem te pakten 93000000000 vjet drite. Sipas relativitetit te pergjithshem, hapesira mund te zgjerohet me shpejt se shpejtesia e drites, edhe pse ne mund te shikojme vetem nje pjese te vogel te Universit per shkak te kufizimit te imponuar nga shpejtesia e drites. Realiteti dhe Fizika tregojne qe Universi eshte percaktuar si cdo gje qe ekziston, ka ekzistuar, dhe do te ekzistoje. Sipas ketij perkufizimi dhe te kuptuarit tone te pranishem, Universi perbehet nga tre elemente : hapesire, kohe dhe energji. Te tre elementet e Universit korrespondojne me perafersi me idete e shkencetareve.
Nje teori e thjeshte eshte nje grup i flluskave te sapunit, ne te cilen vezhguesit qe jetojne ne nje flluske sapuni nuk mund te nderveprojne me ata qe jane ne flluskat tjera te sapunit. Sipas nje terminologjie te perbashket, secila nga flluskat e sapunit perbejne pjesen e hapesires qe eshte lene te kuptohet si Universi.
Mbledhja e te gjitha ketyre teorive eshte e quajtur multiverse. Ne parim Universet tjera mund te kene dimensione te ndryshme te hapesires kohes dhe energjise, edhe pse mundesite jane aktualisht spekulative. Sipas teorive te pergjithshme, disa rajone te hapesires nuk mund te pershkojne dhe vet Universin, per shkak te pafundesise se shpejtesise se drites dhe zgjerimin e vazhdueshem te hapesires.
Per shembull, mesazhet radioskopike te derguara nga Toka nuk do te arrinin kurre ne disa rajone te hapesires edhe sikur Universi te jetonte gjithmone. Theksojme se ato rajone te largeta te hapesires jane pjese e realitetit sa me shume qe ne i perkushtohemi, por ne nuk mund te pershkojme te gjithe thellesine e hapesires.
Te thuash te drejten, Universi i dukshem varet nga vendndodhja e vezhguesit. Megjithate edhe udhetimi me i shpejte nuk mund te jete ne gjendje per te pershkuar te gjithe pjesen e hapesires. Ne menyre tipike, universi i dukshem shihet nga pika jone e favorshme ne Milky Way Galaxy= Rruga e Qumeshtit.
Universi i dukshem, mosha e struktures , dhe bolleku i elementeve kimike eshte shume i madh dhe ndoshta i pafund , pavarsisht qe tani ne e dime qe hapesira e Universit eshte rreth 93000000000 vjet drite. Diametri i nje Galaktike tipike eshte vetem 30.000 vjet-drite, dhe distanca midis dy galaktikave fqinje eshte vetem 3.000.000 vjet drite. Galaktika jone Milky Way=Rruga Qumeshtit eshte rreth 100.000 vjet drite ne diameter.
Galaktika me e afert me tonen eshte Andromeda, e vendosur afersisht 2.500.000 vjet drite larg. Ne Univers ka me shume se 100.000.000.000 Galaktika. Galaktikat tipike shkojne nga ato te vogla me me pak se 10.000.000 yje deri ne gjigandet me 1.000.000.000.000 trilion yje.
Etimologji, Sinonimet dhe Percaktimet
Fjala Univers rrjedh nga fjala e vjeter Franceze Univers, e cila ne kthim rrjedh nga fjala Latine Universum. Fjala Latine ishte perdorur nga Cicero dhe me vone ne latinisht. Fjala Latine rrjedh nga Unvorsum qe do te thote tkurrje poetike, fillimisht e perdorur nga Lucretius ne Librin IV (Paragrafi 262) e De rerum natura (Mbi natyren e gjerave) - i cili lidh un, uni forme te kombinuar e 'unus, ose "nje me vorsum. Lucretius perdori fjalen ne kuptimin, çdo gje e mbeshtjelle ne nje, dhe, çdo gje qe bashkohet ne nje.
Nje interpretim alternativ i unvorsum eshte "gjithçka rrotullohet si nje" ose "gjithçka rrotullohet nga nje". Ne kete kuptim, ajo mund te konsiderohet nje perkthim e fjales greke per universin, περιφορά. Kjo fjale greke i referohet modelit te hershem grek per Universin. Sipas Aristotelit rrotullimi i sferes se jashtme ishte pergjegjes per levizjet dhe ndryshimin e çdo gjeje brenda. Kjo ishte e natyrshme per greket te cilet supozuan se Toka ishte e palevizshme dhe se qiejt qarkullonin rreth Tokes.
Termi me i zakonshem per universin, ne mesin e filozofeve te lashte grek ishte τὸ πᾶν (Te gjitha), e definuar si e gjithe materia (τὸ ὅλον) dhe e gjithe hapesira (τὸ κενόν). Snonime te tjera per universin ne mesin e filozofeve te lashte grek perfshinin κόσμος (do te thote ne bote, kozmologji) dhe φύσις (kuptimi i natyres, nga e cila rrjedh fjala fizike). [Sinonime te njejta jane gjetur edhe ne autoret Latine, (totum Mundus, natura), dhe vazhduan te mbijetojne edhe ne gjuhet moderne, si p.sh, fjalet gjermane Das, Weltall, dhe Natur. Sinonime te njejta jane gjetur edhe ne gjuhen angleze, te tilla si everything (çdo gje), kozmos (kozmologji), The world (bota), dhe Nature (natyra).
Përcaktimi i Gjerë, Realiteti dhe Probabiliteti
Përkufizimi më i gjerë i universit mund të gjenden në Naturae De Divisione nga filozofi mesjetare dhe teologu Johannes Scotus Eriugena. Koha nuk është konsideruar në përkufizimin e Eriugena-s, pra, përkufizimi i tij përfshin çdo gjë që ekziston, ka ekzistuar dhe do të ekzistojë, si dhe çdo gjë që nuk ekziston, nuk ka ekzistuar dhe kurrë nuk do të ekzistojë.
Ky përkufizim nuk u miratua nga shumica e filozofëve te vonë, por diçka jo krejtësisht e ndryshme u rishfaq në fizikën kuantike. Natyrisht, një eksperiment mund të ketë vetëm një rezultat, dhe vetëm një i tille është bërë real, përmes procesit misterioz te matjes kuantike, e njohur edhe si rënia e funksionit valor. Në këtë kuptim të mirë-përcaktuar matematike, edhe ajo që nuk ekziston mund të ndikojë në atë që ekziston.
Kuptimi si Realitet
Zakonisht, universi është përcaktuar si çdo gjë që ekziston, ka ekzistuar, dhe do të ekzistojnë. Sipas këtij përcaktimi dhe të kuptuarit tonë të tanishëm, universi përbëhet nga tre elemente: hapësirë dhe kohë, të njohur së bashku si space-time apo vakum, kurse energjia ose sic njifet ndryshe matter eshte elementi i trete i cili ka nje lidhje te forte me hapesiren dhe kohen. Të tre elementet e universit (hapësirë-kohë, ceshtja-energjisë, dhe ligj-fizikes) korrespondojnë afërsisht me idetë e Aristotelit.
Në librin e tij Fizika (Φυσικῆς), Aristoteli ndau (τὸ πᾶν - çdo gjë) në tre elemente afërsisht të ngjashem me: Ceshtja e Energjise/Matter (gjëja të cilën është bërë universi), forma (marrëveshje çështja e energjise në hapësirë), dhe ndryshimi (si eshte krijuar ceshtja energjise, shkatërrimi ose ndryshimi në pronat e saj). Filozofet e vone, të tillë si Lucretius, Averroes, Avicena dhe Baruch Spinoza ndryshuan këto ndarje, për shembull, Averroes dhe Spinoza dalloji naturans natura (parimet aktive të funksionimit te universit) nga naturata natura, elementet pasive.
Universi permban cdo gje perceptohet fizikisht, ne teresine e hapesires dhe kohes, dhe te gjitha format e materies dhe energjise. Fjala Universi eshte percaktuar si zakonisht dhe perfshin cdo gje. Megjithate, duke perdorur nje perkufizim alternativ, disa kozmologe kane spekuluar, se Universi perbehet nga zgjerimi i hapesires, dhe eshte vetem nje nga shume spekullimet, te cilat jane quajtur kolektivisht multiverse.
Vezhgimet e pjeseve te vjetra te gjithesise (te cilat jane shume larg) sugjerojne se Universi eshte qeverisur nga te njejtat ligje fizike dhe konstante ne te gjithe shtrirjen e madhe te tij dhe. Megjithate ne teori mund te kete shume Universe te krijuar dhe ndoshta secili me konstante te ndryshme fizike.
Ne historine e regjistruar, disa Kozmologe kane propozuar llogarine per vrojtimet e Universit. Astronomet e shekujve te kaluar kane propozour se Universi permban nje hapesire te pafund dhe ka ekzistuar perjetesisht. Me kalimin e shekujve, verejtjet e sakta dhe teorite e permiresuara cuan teorite ne modelin heliocentrik te Kopernikut dhe modelin Njutonian te Sistemit Diellor.
Permiresimet e metejshme ne astronomi kane cuar ne realizimin, qe Sistemin Diellor eshte krijuar ne nje galaktike e perbere nga miliona yje, i cili eshte Milky Way-Rruga e Qumeshtit, dhe se galaktikat e tjera ekzistojne jashte tij. Studimi i kujdesshem i shperndarjes se ketyre galaktikave dhe linjat e tyre spektrale kane cuar ne shume teori moderne.
Zbulimet dhe ndryshimet e sfondit kozmik te rrezatimit mikrovale, tregojne se Universi po zgjerohet dhe me sa duket kishte nje fillim. Sipas modelit mbizoterues shkencor rreth Universit, i njohur si Big Bang, Universi u zgjerua nga nje faze teper te nxehte, te dendur e quajtur Epoka Planck, ne te cilen u perqendrua energjia e Universit. Qe prej epokes Planck, Universi eshte zgjeruar ne formen e tanishme, ndoshta me nje periudhe te shkurter (me pak se 10-32 sekonda) e inflacionit kozmik.
Disa masa te pavarura eksperimentale mbeshtesin kete zgjerim teorik dhe, ne pergjithesi, teorine e Big Bangut. Vezhgimet e fundit tregojne se ky zgjerim eshte pershpejtuar per shkak te energjise se erret, dhe se shumica e lendes ne Univers mund te jete ne nje forme, qe nuk mund te zbulohet nga instrumentet e pranishme.
Interpretime aktuale nga vezhgimet astronomike tregojne se mosha e Universit eshte 13,73 miliard vjet, dhe se diametri i Universit eshte i dukshem te pakten 93000000000 vjet drite. Sipas relativitetit te pergjithshem, hapesira mund te zgjerohet me shpejt se shpejtesia e drites, edhe pse ne mund te shikojme vetem nje pjese te vogel te Universit per shkak te kufizimit te imponuar nga shpejtesia e drites. Realiteti dhe Fizika tregojne qe Universi eshte percaktuar si cdo gje qe ekziston, ka ekzistuar, dhe do te ekzistoje. Sipas ketij perkufizimi dhe te kuptuarit tone te pranishem, Universi perbehet nga tre elemente : hapesire, kohe dhe energji. Te tre elementet e Universit korrespondojne me perafersi me idete e shkencetareve.
Nje teori e thjeshte eshte nje grup i flluskave te sapunit, ne te cilen vezhguesit qe jetojne ne nje flluske sapuni nuk mund te nderveprojne me ata qe jane ne flluskat tjera te sapunit. Sipas nje terminologjie te perbashket, secila nga flluskat e sapunit perbejne pjesen e hapesires qe eshte lene te kuptohet si Universi.
Mbledhja e te gjitha ketyre teorive eshte e quajtur multiverse. Ne parim Universet tjera mund te kene dimensione te ndryshme te hapesires kohes dhe energjise, edhe pse mundesite jane aktualisht spekulative. Sipas teorive te pergjithshme, disa rajone te hapesires nuk mund te pershkojne dhe vet Universin, per shkak te pafundesise se shpejtesise se drites dhe zgjerimin e vazhdueshem te hapesires.
Per shembull, mesazhet radioskopike te derguara nga Toka nuk do te arrinin kurre ne disa rajone te hapesires edhe sikur Universi te jetonte gjithmone. Theksojme se ato rajone te largeta te hapesires jane pjese e realitetit sa me shume qe ne i perkushtohemi, por ne nuk mund te pershkojme te gjithe thellesine e hapesires.
Te thuash te drejten, Universi i dukshem varet nga vendndodhja e vezhguesit. Megjithate edhe udhetimi me i shpejte nuk mund te jete ne gjendje per te pershkuar te gjithe pjesen e hapesires. Ne menyre tipike, universi i dukshem shihet nga pika jone e favorshme ne Milky Way Galaxy= Rruga e Qumeshtit.
Universi i dukshem, mosha e struktures , dhe bolleku i elementeve kimike eshte shume i madh dhe ndoshta i pafund , pavarsisht qe tani ne e dime qe hapesira e Universit eshte rreth 93000000000 vjet drite. Diametri i nje Galaktike tipike eshte vetem 30.000 vjet-drite, dhe distanca midis dy galaktikave fqinje eshte vetem 3.000.000 vjet drite. Galaktika jone Milky Way=Rruga Qumeshtit eshte rreth 100.000 vjet drite ne diameter.
Galaktika me e afert me tonen eshte Andromeda, e vendosur afersisht 2.500.000 vjet drite larg. Ne Univers ka me shume se 100.000.000.000 Galaktika. Galaktikat tipike shkojne nga ato te vogla me me pak se 10.000.000 yje deri ne gjigandet me 1.000.000.000.000 trilion yje.
Etimologji, Sinonimet dhe Percaktimet
Fjala Univers rrjedh nga fjala e vjeter Franceze Univers, e cila ne kthim rrjedh nga fjala Latine Universum. Fjala Latine ishte perdorur nga Cicero dhe me vone ne latinisht. Fjala Latine rrjedh nga Unvorsum qe do te thote tkurrje poetike, fillimisht e perdorur nga Lucretius ne Librin IV (Paragrafi 262) e De rerum natura (Mbi natyren e gjerave) - i cili lidh un, uni forme te kombinuar e 'unus, ose "nje me vorsum. Lucretius perdori fjalen ne kuptimin, çdo gje e mbeshtjelle ne nje, dhe, çdo gje qe bashkohet ne nje.
Nje interpretim alternativ i unvorsum eshte "gjithçka rrotullohet si nje" ose "gjithçka rrotullohet nga nje". Ne kete kuptim, ajo mund te konsiderohet nje perkthim e fjales greke per universin, περιφορά. Kjo fjale greke i referohet modelit te hershem grek per Universin. Sipas Aristotelit rrotullimi i sferes se jashtme ishte pergjegjes per levizjet dhe ndryshimin e çdo gjeje brenda. Kjo ishte e natyrshme per greket te cilet supozuan se Toka ishte e palevizshme dhe se qiejt qarkullonin rreth Tokes.
Termi me i zakonshem per universin, ne mesin e filozofeve te lashte grek ishte τὸ πᾶν (Te gjitha), e definuar si e gjithe materia (τὸ ὅλον) dhe e gjithe hapesira (τὸ κενόν). Snonime te tjera per universin ne mesin e filozofeve te lashte grek perfshinin κόσμος (do te thote ne bote, kozmologji) dhe φύσις (kuptimi i natyres, nga e cila rrjedh fjala fizike). [Sinonime te njejta jane gjetur edhe ne autoret Latine, (totum Mundus, natura), dhe vazhduan te mbijetojne edhe ne gjuhet moderne, si p.sh, fjalet gjermane Das, Weltall, dhe Natur. Sinonime te njejta jane gjetur edhe ne gjuhen angleze, te tilla si everything (çdo gje), kozmos (kozmologji), The world (bota), dhe Nature (natyra).
Përcaktimi i Gjerë, Realiteti dhe Probabiliteti
Përkufizimi më i gjerë i universit mund të gjenden në Naturae De Divisione nga filozofi mesjetare dhe teologu Johannes Scotus Eriugena. Koha nuk është konsideruar në përkufizimin e Eriugena-s, pra, përkufizimi i tij përfshin çdo gjë që ekziston, ka ekzistuar dhe do të ekzistojë, si dhe çdo gjë që nuk ekziston, nuk ka ekzistuar dhe kurrë nuk do të ekzistojë.
Ky përkufizim nuk u miratua nga shumica e filozofëve te vonë, por diçka jo krejtësisht e ndryshme u rishfaq në fizikën kuantike. Natyrisht, një eksperiment mund të ketë vetëm një rezultat, dhe vetëm një i tille është bërë real, përmes procesit misterioz te matjes kuantike, e njohur edhe si rënia e funksionit valor. Në këtë kuptim të mirë-përcaktuar matematike, edhe ajo që nuk ekziston mund të ndikojë në atë që ekziston.
Kuptimi si Realitet
Zakonisht, universi është përcaktuar si çdo gjë që ekziston, ka ekzistuar, dhe do të ekzistojnë. Sipas këtij përcaktimi dhe të kuptuarit tonë të tanishëm, universi përbëhet nga tre elemente: hapësirë dhe kohë, të njohur së bashku si space-time apo vakum, kurse energjia ose sic njifet ndryshe matter eshte elementi i trete i cili ka nje lidhje te forte me hapesiren dhe kohen. Të tre elementet e universit (hapësirë-kohë, ceshtja-energjisë, dhe ligj-fizikes) korrespondojnë afërsisht me idetë e Aristotelit.
Në librin e tij Fizika (Φυσικῆς), Aristoteli ndau (τὸ πᾶν - çdo gjë) në tre elemente afërsisht të ngjashem me: Ceshtja e Energjise/Matter (gjëja të cilën është bërë universi), forma (marrëveshje çështja e energjise në hapësirë), dhe ndryshimi (si eshte krijuar ceshtja energjise, shkatërrimi ose ndryshimi në pronat e saj). Filozofet e vone, të tillë si Lucretius, Averroes, Avicena dhe Baruch Spinoza ndryshuan këto ndarje, për shembull, Averroes dhe Spinoza dalloji naturans natura (parimet aktive të funksionimit te universit) nga naturata natura, elementet pasive.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Galaktika
Milky Way - Rruga e qumeshtit
Milky Way - Rruga e Qumeshtit eshte nje galaktike Spirale edhe eshte galaktika ku ne jetojme.
Madhesia: 100.000 vjet drite
Trashesia: 1.000 vjet drite
Distanca e Qendres: distanca e qendres Milky Way nga Dielli jone eshte 25.000 vjet drite
Masa: 750 miliard deri ne 1 trilion te masses Diellore
Numri i Yjeve: 100 deri ne 400 miliard
Ylli me i Vjeter: ylli me i vjeter eshte 13.2 miliard vjet
Rrotullimi i Diellit: rrotulimi i Diellit rreth galaktikes sone eshte 250 milion vjet
Rrotullimi i Kraheve: rrotullimi i kraheve perrreth galaktikes eshte 50 milion vjet
Rrotullimi i Qendres: rrotullimi i qendres rreth vetes eshte 15 deri ne 18 milion vjet
Shpejtesia rrotullimit: 552 kilometra per sekond
Milky Way- Rruga e Qumeshtit eshte galaktike, e cila eshte shtepi e sistemit tone diellor, se bashku me te pakten 100 deri ne 400 miliarde yje te tjera. Shume materiale pluhuri-gazi si nebulas etj, ndoshta kane ardhur ne galaktiken tone nga galaktikat xhuxhe, te cilat jane aktualisht ne takime te ngushta me Milky Way - Rruga e Qumeshtit: M54 nga SagDEG, dhe ndoshta M79 nga xhuxhi Arusha.
Si ka mundesi qe nje galaktike eshte kaq gjigande sic eshte Milky Way - Rruga e Qumeshtit? Masa e tij eshte 750 miliard deri ne 1 trillion me i madh se masa Diellore, dhe diametri i tij eshte rreth 100,000 vjet drite. Hetimet e shperndarjes se reve te hidrogjenit kane zbuluar se Milky Way eshte nje galaktike spirale e tipit Hubble Sb ose Sc. Galaktika jone ka dy komponente : 1 ) e theksuar, 2) disk ekspozuar nje strukture spirale, dhe nje sistem qendre ne berthame e cila eshte pjese e nje fryrje te dukshme.
Vezhgimet ne dekada kane sjelle deshmi gjithnje e me shume se Milky Way - Rruga e Qumeshtit mund te kete nje strukture te drejte ne menyre qe te jete e tipit SB, qe te mund te duket si galaktikat M61 ose M83. Hetimet e fundit kane sjelle mbeshtetje per supozimin se Milky Way - Rruga e Qumeshtit mund te kete edhe nje strukture e theksuar qendrore si galaktikat spirale: M58, M91, M95, ose M109, dhe keshtu mund te jene te tipit Hubble SBB.
Milky Way - Rruga e Qumeshtit i takon grupit lokal, nje grup i vogel me 3 galaktika te medha dhe mbi 30 te vogla, dhe eshte e dyta per madhesi pas (Andromeda M31). M31, ne rreth 2.9 milion vjet drite larg Milky Way - Rruga e Qumeshtit dhe gjithashtu me e aferta nga te gjitha galaktikat tjera, por nje numer i galaktikave te zbehta jane shume me te aferta se sa M31. Shume prej anetareve te Grupit Lokal xhuxh jane fqinjet e Milky Way - Rruga e Qumeshtit.
Dy fqinjet me te afert jane zbuluar kohet e fundit ne 2003. I pari eshte Xhuxhi Canis, berthama e te cilit eshte rreth 25,000 vite drite larg nesh dhe rreth 45.000 vite drite vjet nga Qendra Galaktikes. I dyti vjen ne rreth 88.000 vjet drite prej nesh dhe rreth 50,000 vite drite nga Qendra Galaktikes. Keto dy galaktika xhuxhe jane aktualisht ne takime te ngushta me Galaktiken tone dhe ne pjeset e orbitat te tyre ndodhen edhe brenda vellimit te Milky Way - Rruga e Qumeshtit. Ata jane ndjekur ne distance te spikatura nga rete e medha dhe te vogla, respektivisht 179.000 dhe 210.000 vjet drite.
Krahet ne forme spirale permbajne perberje nderyjore, mjegullnaja, dhe yjet e rinj te grupimeve te hapur. Nga ana tjeter, komponenti i fryrjes perbehet nga yje te vjeter. Galaktika jone ka rreth 200 globulars, te cilat jane grupime yjesh. Keto zona te rrumbullaketa jane te fuqishme ne drejtim te Qendres Galaktikes. Nga shperndarja e tyre e dukshme ne qiell, Harlow Shapley ka arritur ne perfundimin se qendra e Milky Way - Rruga e Qumeshtit shtrihet ne nje distance te konsiderueshme ne drejtim te Shigjetarit dhe jo afer nesh, sic kishte qene menduar me pare.
Sistemi yne diellor eshte i vendosur ne kuader te rajoneve te jashtme ne galaktike, gjithashtu brenda diskut rreth 20 vite drite mbi avionin ekuatorial ne drejtim te Polit te Veriut te Galaktikes Sone, por 25,000 vite drite larg nga Qendra. Milky Way - Rrugen e Qumeshtit tregon se si shkelqen rreth e rrotull ne qiell se bashku me kete aeroplan simetrik, i quajtur Ekuatori Galaktikes.
Distanca e 28.000 vjet drite kohet e fundit eshte konfirmuar nga te dhenat e ESA's Hipparcos Satelit Astrometric. Hetime tjera te publikuara kane kundershtuar kete vlere dhe kane propozuar nje vlere me te vogel retth 25.000 vjet drite. Nje hetim i koheve te fundit jep afersisht 26.000 vjet drite. Keto te dhena, qofte dhe me rendesi, nuk do te kene efekt negativ per distancat e objekteve te veçanta ne galaktiken tone ose me tej.
Sistemi Diellor eshte i vendosur brenda nje krahu ne forme spirale, i quajtur krahu i Orionit, i cili eshte thjesht nje lidhje ne mes te armeve te brendshme dhe te jashtme.
Shiko Imazhin rreth ketij informacioni
Ashtu si galaktikat tjera, edhe ne galaktiken tone ndodhin Supernova.
Supernova eshte nje gje spektakolare qe shihet nga Toka me ndihmen e teleskopeve te sofistikuar. Per fat te keq nuk eshte shfaqur asnje deri tani,qe te shihet pa ndihmen e teleskopit per faktin se ato ndodhin thelle ne hapesire.
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Milky Way - Rruga e qumeshtit
Milky Way - Rruga e Qumeshtit eshte nje galaktike Spirale edhe eshte galaktika ku ne jetojme.
Madhesia: 100.000 vjet drite
Trashesia: 1.000 vjet drite
Distanca e Qendres: distanca e qendres Milky Way nga Dielli jone eshte 25.000 vjet drite
Masa: 750 miliard deri ne 1 trilion te masses Diellore
Numri i Yjeve: 100 deri ne 400 miliard
Ylli me i Vjeter: ylli me i vjeter eshte 13.2 miliard vjet
Rrotullimi i Diellit: rrotulimi i Diellit rreth galaktikes sone eshte 250 milion vjet
Rrotullimi i Kraheve: rrotullimi i kraheve perrreth galaktikes eshte 50 milion vjet
Rrotullimi i Qendres: rrotullimi i qendres rreth vetes eshte 15 deri ne 18 milion vjet
Shpejtesia rrotullimit: 552 kilometra per sekond
Milky Way- Rruga e Qumeshtit eshte galaktike, e cila eshte shtepi e sistemit tone diellor, se bashku me te pakten 100 deri ne 400 miliarde yje te tjera. Shume materiale pluhuri-gazi si nebulas etj, ndoshta kane ardhur ne galaktiken tone nga galaktikat xhuxhe, te cilat jane aktualisht ne takime te ngushta me Milky Way - Rruga e Qumeshtit: M54 nga SagDEG, dhe ndoshta M79 nga xhuxhi Arusha.
Si ka mundesi qe nje galaktike eshte kaq gjigande sic eshte Milky Way - Rruga e Qumeshtit? Masa e tij eshte 750 miliard deri ne 1 trillion me i madh se masa Diellore, dhe diametri i tij eshte rreth 100,000 vjet drite. Hetimet e shperndarjes se reve te hidrogjenit kane zbuluar se Milky Way eshte nje galaktike spirale e tipit Hubble Sb ose Sc. Galaktika jone ka dy komponente : 1 ) e theksuar, 2) disk ekspozuar nje strukture spirale, dhe nje sistem qendre ne berthame e cila eshte pjese e nje fryrje te dukshme.
Vezhgimet ne dekada kane sjelle deshmi gjithnje e me shume se Milky Way - Rruga e Qumeshtit mund te kete nje strukture te drejte ne menyre qe te jete e tipit SB, qe te mund te duket si galaktikat M61 ose M83. Hetimet e fundit kane sjelle mbeshtetje per supozimin se Milky Way - Rruga e Qumeshtit mund te kete edhe nje strukture e theksuar qendrore si galaktikat spirale: M58, M91, M95, ose M109, dhe keshtu mund te jene te tipit Hubble SBB.
Milky Way - Rruga e Qumeshtit i takon grupit lokal, nje grup i vogel me 3 galaktika te medha dhe mbi 30 te vogla, dhe eshte e dyta per madhesi pas (Andromeda M31). M31, ne rreth 2.9 milion vjet drite larg Milky Way - Rruga e Qumeshtit dhe gjithashtu me e aferta nga te gjitha galaktikat tjera, por nje numer i galaktikave te zbehta jane shume me te aferta se sa M31. Shume prej anetareve te Grupit Lokal xhuxh jane fqinjet e Milky Way - Rruga e Qumeshtit.
Dy fqinjet me te afert jane zbuluar kohet e fundit ne 2003. I pari eshte Xhuxhi Canis, berthama e te cilit eshte rreth 25,000 vite drite larg nesh dhe rreth 45.000 vite drite vjet nga Qendra Galaktikes. I dyti vjen ne rreth 88.000 vjet drite prej nesh dhe rreth 50,000 vite drite nga Qendra Galaktikes. Keto dy galaktika xhuxhe jane aktualisht ne takime te ngushta me Galaktiken tone dhe ne pjeset e orbitat te tyre ndodhen edhe brenda vellimit te Milky Way - Rruga e Qumeshtit. Ata jane ndjekur ne distance te spikatura nga rete e medha dhe te vogla, respektivisht 179.000 dhe 210.000 vjet drite.
Krahet ne forme spirale permbajne perberje nderyjore, mjegullnaja, dhe yjet e rinj te grupimeve te hapur. Nga ana tjeter, komponenti i fryrjes perbehet nga yje te vjeter. Galaktika jone ka rreth 200 globulars, te cilat jane grupime yjesh. Keto zona te rrumbullaketa jane te fuqishme ne drejtim te Qendres Galaktikes. Nga shperndarja e tyre e dukshme ne qiell, Harlow Shapley ka arritur ne perfundimin se qendra e Milky Way - Rruga e Qumeshtit shtrihet ne nje distance te konsiderueshme ne drejtim te Shigjetarit dhe jo afer nesh, sic kishte qene menduar me pare.
Sistemi yne diellor eshte i vendosur ne kuader te rajoneve te jashtme ne galaktike, gjithashtu brenda diskut rreth 20 vite drite mbi avionin ekuatorial ne drejtim te Polit te Veriut te Galaktikes Sone, por 25,000 vite drite larg nga Qendra. Milky Way - Rrugen e Qumeshtit tregon se si shkelqen rreth e rrotull ne qiell se bashku me kete aeroplan simetrik, i quajtur Ekuatori Galaktikes.
Distanca e 28.000 vjet drite kohet e fundit eshte konfirmuar nga te dhenat e ESA's Hipparcos Satelit Astrometric. Hetime tjera te publikuara kane kundershtuar kete vlere dhe kane propozuar nje vlere me te vogel retth 25.000 vjet drite. Nje hetim i koheve te fundit jep afersisht 26.000 vjet drite. Keto te dhena, qofte dhe me rendesi, nuk do te kene efekt negativ per distancat e objekteve te veçanta ne galaktiken tone ose me tej.
Sistemi Diellor eshte i vendosur brenda nje krahu ne forme spirale, i quajtur krahu i Orionit, i cili eshte thjesht nje lidhje ne mes te armeve te brendshme dhe te jashtme.
Shiko Imazhin rreth ketij informacioni
Ashtu si galaktikat tjera, edhe ne galaktiken tone ndodhin Supernova.
Supernova eshte nje gje spektakolare qe shihet nga Toka me ndihmen e teleskopeve te sofistikuar. Per fat te keq nuk eshte shfaqur asnje deri tani,qe te shihet pa ndihmen e teleskopit per faktin se ato ndodhin thelle ne hapesire.
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Incizimet e para të Diellit në formatin tredimensional
NASA për herë të parë ka publikuar fotografitë dhe incizimet tredimensionale (3D) të Diellit, të cilat mundësojnë të shohim tërë sipërfaqen e yllit të mesëm të sistemit tonë planetar.
Incizimet e Diellit janë bërë falë dy sondave STEREO të cilat kanë incizuar Diellin nga dy anë të ndryshme.
Shkencëtarët e NASA-s kanë theksuar se këto fotografi dhe incizime, të cilat shfaqin Diellin nga pjesa e përparme dhe pasme, do të mundësojnë avancim në prognozimin e kushteve kozmike dhe ndikimit të tyre në Tokë, por edhe do të ndihmojnë shumë gjatë dërgimit të misioneve të ardhshme.
“Për herë të parë në histori mund të shohim veprimet diellore në pamjen brilante tredimensionale”, ka thënë Angelos Vourlidas, anëtar i ekipit të shkencëtarëve të cilët përcjellin sondat stereo.
Shkencëtari i NASA-s Madhulika Guhathakurta ka theksuar se falë sondave tani mund “të fluturojnë rreth Diellit për të parë se çfarë ndodhë pas horizontit, por pa dalë prej zyrës”.
Ai ka shtuar se më e rëndësishmja është se prej tani e tutje mund të shihet se çfarë ndodhë në pjesën e prapme të Diellit, e cila pa sondat nuk ka qenë në dispozicion të shkencëtarëve.
NASA për herë të parë ka publikuar fotografitë dhe incizimet tredimensionale (3D) të Diellit, të cilat mundësojnë të shohim tërë sipërfaqen e yllit të mesëm të sistemit tonë planetar.
Incizimet e Diellit janë bërë falë dy sondave STEREO të cilat kanë incizuar Diellin nga dy anë të ndryshme.
Shkencëtarët e NASA-s kanë theksuar se këto fotografi dhe incizime, të cilat shfaqin Diellin nga pjesa e përparme dhe pasme, do të mundësojnë avancim në prognozimin e kushteve kozmike dhe ndikimit të tyre në Tokë, por edhe do të ndihmojnë shumë gjatë dërgimit të misioneve të ardhshme.
“Për herë të parë në histori mund të shohim veprimet diellore në pamjen brilante tredimensionale”, ka thënë Angelos Vourlidas, anëtar i ekipit të shkencëtarëve të cilët përcjellin sondat stereo.
Shkencëtari i NASA-s Madhulika Guhathakurta ka theksuar se falë sondave tani mund “të fluturojnë rreth Diellit për të parë se çfarë ndodhë pas horizontit, por pa dalë prej zyrës”.
Ai ka shtuar se më e rëndësishmja është se prej tani e tutje mund të shihet se çfarë ndodhë në pjesën e prapme të Diellit, e cila pa sondat nuk ka qenë në dispozicion të shkencëtarëve.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
NASA njofton zbulimin e 1.235 planeteve
Hulumtuesit thonë se janë konfirmuar gjashtë planete të reja, por kryeshkencëtari i teleskopit Kepler, Uilliam Boruki, thotë se pritet të verifikohen deri në 80 përqind e trupave të zbuluar.
Shkencëtarët e agjencisë hapësinore amerikane, NASA, kanë njoftuar për zbulimin të mesa duket planeteve të ngjashme me Tokën nga të dhënat e nxjerra së fundmi prej teleskopit Kepler të ndodhur në hapësirë. Siç njofton korrespondenti i Zërit të Amerikës, Mike O’Sullivan, shkencëtarët thonë se këta trupa qiellorë janë në mesin e më shumë se 1 mijë e 200 planeteve të mundshme, që u zbuluan rishtazi nga misioni.
Hulumtuesit thonë se janë konfirmuar gjashtë planete të reja, por kryeshkencëtari i teleskopit Kepler, Uilliam Boruki, thotë se pritet të verifikohen deri në 80 përqind e trupave të zbuluar.
Para njoftimit të së mërkurës, numri i përgjithshëm i të ashtuquajturave ekzoplanete jashtë sistemit tonë diellor kalonte për pak shifrën 500. Zoti Boruki thotë se numri u rrit ndjeshëm në bazë të të dhënave të reja mbi një pjesë të vogël të qiellit që u ekzaminua nga misioni.
“Kepler vështron një të 400-tën e qiellit. Po të mund të shihnim 400 prej këtyre fushave, edhe numri i kandidatëve do të ishte 400 herë më i madh”.
Ai thotë se është i mahnitur për gjetjen e 68 planeteve që mendohet të kenë madhësinë e Tokës ose më të vogël dhe të 54 planeteve në zona të banueshme, ku temperaturat e moderuara mund të lejojnë ekzistencën e ujit në gjendje të lëngët.
Hulumtuesi Xhek Llisauër foli edhe për një zbulim tjetër që do të njoftohet të enjten në revistën shkencore Nature. Fjala është për një sistem planetar që rrotullohet rreth një ylli të quajtur Kepler 11.
“Kepler 11 është një sistem çuditërisht i rrafshtë dhe i ngjeshur, i përbërë nga gjashtë planete. Pesë planetet e brendshme janë veçanërisht afër njëri-tjetrit, çfarë nuk kemi menduar se mund të ndodhë për trupa të kësaj madhësie”.
Ai thotë se planetet janë më pak të dendura se toka dhe shumë të ngrohta për jetë, por se gjetja do t’i shtyjë shkencëtarët të rishqyrtojnë pikëpamjet e tyre rreth formimit të sistemeve planetare.
Astronomja nga Universiteti Jellë, Debra Fishër, thotë se astronomët amatorë në mbarë botën po ndihmojnë në analizimin e të dhënave të reja në një faqe interneti, PlanetHunters.org.
“Ata na dërgojnë të fala nga Turqia, Rusia, Polonia, Spanja, Ishujt Kanare, Italia, Brazili, Argjentina, Kili, e plot vende të tjera. Është mahnitëse”.
Shkencëtarët mbështesin përfundimet e tyre rreth ekzistencës së mundshme të planeteve pjesërisht në shuarjen periodike të yjeve, që sugjeron praninë e planeteve në orbitë ose të një sistemi binar të yjeve. Ata thonë se nevojiten vëzhgimet të gjera nga teleskopët në Tokë për të konfirmuar ekzistencën e planeteve.
Shumica e planeteve të shpallura dje duken të jenë më të mëdha se toka, sa Neptuni ose Jupiteri. Por zonja Fisher thotë se gjetjet tregojnë se sistemet me planete si i yni duken të jenë të zakonshme.
Hulumtuesit thonë se janë konfirmuar gjashtë planete të reja, por kryeshkencëtari i teleskopit Kepler, Uilliam Boruki, thotë se pritet të verifikohen deri në 80 përqind e trupave të zbuluar.
Shkencëtarët e agjencisë hapësinore amerikane, NASA, kanë njoftuar për zbulimin të mesa duket planeteve të ngjashme me Tokën nga të dhënat e nxjerra së fundmi prej teleskopit Kepler të ndodhur në hapësirë. Siç njofton korrespondenti i Zërit të Amerikës, Mike O’Sullivan, shkencëtarët thonë se këta trupa qiellorë janë në mesin e më shumë se 1 mijë e 200 planeteve të mundshme, që u zbuluan rishtazi nga misioni.
Hulumtuesit thonë se janë konfirmuar gjashtë planete të reja, por kryeshkencëtari i teleskopit Kepler, Uilliam Boruki, thotë se pritet të verifikohen deri në 80 përqind e trupave të zbuluar.
Para njoftimit të së mërkurës, numri i përgjithshëm i të ashtuquajturave ekzoplanete jashtë sistemit tonë diellor kalonte për pak shifrën 500. Zoti Boruki thotë se numri u rrit ndjeshëm në bazë të të dhënave të reja mbi një pjesë të vogël të qiellit që u ekzaminua nga misioni.
“Kepler vështron një të 400-tën e qiellit. Po të mund të shihnim 400 prej këtyre fushave, edhe numri i kandidatëve do të ishte 400 herë më i madh”.
Ai thotë se është i mahnitur për gjetjen e 68 planeteve që mendohet të kenë madhësinë e Tokës ose më të vogël dhe të 54 planeteve në zona të banueshme, ku temperaturat e moderuara mund të lejojnë ekzistencën e ujit në gjendje të lëngët.
Hulumtuesi Xhek Llisauër foli edhe për një zbulim tjetër që do të njoftohet të enjten në revistën shkencore Nature. Fjala është për një sistem planetar që rrotullohet rreth një ylli të quajtur Kepler 11.
“Kepler 11 është një sistem çuditërisht i rrafshtë dhe i ngjeshur, i përbërë nga gjashtë planete. Pesë planetet e brendshme janë veçanërisht afër njëri-tjetrit, çfarë nuk kemi menduar se mund të ndodhë për trupa të kësaj madhësie”.
Ai thotë se planetet janë më pak të dendura se toka dhe shumë të ngrohta për jetë, por se gjetja do t’i shtyjë shkencëtarët të rishqyrtojnë pikëpamjet e tyre rreth formimit të sistemeve planetare.
Astronomja nga Universiteti Jellë, Debra Fishër, thotë se astronomët amatorë në mbarë botën po ndihmojnë në analizimin e të dhënave të reja në një faqe interneti, PlanetHunters.org.
“Ata na dërgojnë të fala nga Turqia, Rusia, Polonia, Spanja, Ishujt Kanare, Italia, Brazili, Argjentina, Kili, e plot vende të tjera. Është mahnitëse”.
Shkencëtarët mbështesin përfundimet e tyre rreth ekzistencës së mundshme të planeteve pjesërisht në shuarjen periodike të yjeve, që sugjeron praninë e planeteve në orbitë ose të një sistemi binar të yjeve. Ata thonë se nevojiten vëzhgimet të gjera nga teleskopët në Tokë për të konfirmuar ekzistencën e planeteve.
Shumica e planeteve të shpallura dje duken të jenë më të mëdha se toka, sa Neptuni ose Jupiteri. Por zonja Fisher thotë se gjetjet tregojnë se sistemet me planete si i yni duken të jenë të zakonshme.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Asteroidi masiv shkakton krater të madh në Jupiter
Asteroidi i madhësisë së Titanikut, i cili ka goditur Jupiterin në korrik të 2009-ës, ka lënë “vragë” në formë të kraterit, pohojnë shkencëtarët.
Shkëmbi i madh rreth 500 metra ka goditur Jupiterin dhe ka krijuar një gropë të madhe sa sipërfaqja e Paqësorit. Kjo është hera e parë që shkencëtarët kanë ndjekur përcjellë goditjen e një asteroidi. Më herët është besuar se Jupiterin e godasin vetëm kometat e akullta të cilat i tërheqë gravitacioni i tij.
Shkencëtarët kanë thënë se ky është zbulim “intrigues” i cili na përkujton se sistemi diellor është “një vend kompleks dhe i dhunshëm”. Astronomi amator Anthony Wesley më 19 korrik 2009 e kishte vërejtur i pari goditjen e asteroidit nga observatoriumi në shtëpinë e tij në New South Wales në Australi.
Ai kishte menduar se bëhej fjalë për një pikë të errët në Jupiter, por kur ka shikuar nga një kënd më i mirë, ka parë se pika është tërësisht e zezë, dhe ka kuptuar se bëhet fjalë për goditjen e asteroidit. Pas kësaj ai ka kontaktuar NASA-n. Deri më tani ka qenë tërësisht e paqartë se çfarë kishte shkaktuar pikat e errëta në Jupiter, shkruan e përditshmja britanike Daily Mail.
Shkencëtarët kanë përdorë të dhënat e tri kamerave me rreze ultra të kuqe për të analizuar atmosferën e Jupiterit, përmbajtjen e gazrave të caktuara dhe copëzat e krijuar pas goditjes. Ata kanë përfunduar se goditja e asteroidit është i barabartë me shpërthimin e pesë gigatonëve TNT, dhe se copëzat kanë arritur lartë në atmosferë, madje edhe mbi re.
Ata kanë përcjellë edhe gazrat si amoniaku të cilat janë ngritur në atmosferë pas goditjes.
“Faktet flasin se ka goditja ka ndodhur, dhe atë goditje e asteroidit, e jo kometës. Sistemi diellor është një vend kompleks, i dhunshëm dhe dinamik. Mendoj se na presin edhe befasi tjera. Ka shumë gjëra të panjohura në sistemin diellor”, ka thënë astronomi Glen Orton nga laboratori i NASA-s në Pasadena të Kalifornisë.
Goditja e asteroidit ka ndodhur saktësisht pesëmbëdhjetë vjet pasi Jupiteri është goditur nga kometa Shoemaker - Levy 9.
“Rezultatet e analizimit të fotografive nga 2009 dhe fotografitë e kometës Shoemaker-Levy kanë treguar dallueshmëri në mes të objekteve të cilat kanë goditur Jupiterin”, ka thënë shkencëtari Leigh Fletcher nga Universiteti i Oksfordit.
Asteroidi i madhësisë së Titanikut, i cili ka goditur Jupiterin në korrik të 2009-ës, ka lënë “vragë” në formë të kraterit, pohojnë shkencëtarët.
Shkëmbi i madh rreth 500 metra ka goditur Jupiterin dhe ka krijuar një gropë të madhe sa sipërfaqja e Paqësorit. Kjo është hera e parë që shkencëtarët kanë ndjekur përcjellë goditjen e një asteroidi. Më herët është besuar se Jupiterin e godasin vetëm kometat e akullta të cilat i tërheqë gravitacioni i tij.
Shkencëtarët kanë thënë se ky është zbulim “intrigues” i cili na përkujton se sistemi diellor është “një vend kompleks dhe i dhunshëm”. Astronomi amator Anthony Wesley më 19 korrik 2009 e kishte vërejtur i pari goditjen e asteroidit nga observatoriumi në shtëpinë e tij në New South Wales në Australi.
Ai kishte menduar se bëhej fjalë për një pikë të errët në Jupiter, por kur ka shikuar nga një kënd më i mirë, ka parë se pika është tërësisht e zezë, dhe ka kuptuar se bëhet fjalë për goditjen e asteroidit. Pas kësaj ai ka kontaktuar NASA-n. Deri më tani ka qenë tërësisht e paqartë se çfarë kishte shkaktuar pikat e errëta në Jupiter, shkruan e përditshmja britanike Daily Mail.
Shkencëtarët kanë përdorë të dhënat e tri kamerave me rreze ultra të kuqe për të analizuar atmosferën e Jupiterit, përmbajtjen e gazrave të caktuara dhe copëzat e krijuar pas goditjes. Ata kanë përfunduar se goditja e asteroidit është i barabartë me shpërthimin e pesë gigatonëve TNT, dhe se copëzat kanë arritur lartë në atmosferë, madje edhe mbi re.
Ata kanë përcjellë edhe gazrat si amoniaku të cilat janë ngritur në atmosferë pas goditjes.
“Faktet flasin se ka goditja ka ndodhur, dhe atë goditje e asteroidit, e jo kometës. Sistemi diellor është një vend kompleks, i dhunshëm dhe dinamik. Mendoj se na presin edhe befasi tjera. Ka shumë gjëra të panjohura në sistemin diellor”, ka thënë astronomi Glen Orton nga laboratori i NASA-s në Pasadena të Kalifornisë.
Goditja e asteroidit ka ndodhur saktësisht pesëmbëdhjetë vjet pasi Jupiteri është goditur nga kometa Shoemaker - Levy 9.
“Rezultatet e analizimit të fotografive nga 2009 dhe fotografitë e kometës Shoemaker-Levy kanë treguar dallueshmëri në mes të objekteve të cilat kanë goditur Jupiterin”, ka thënë shkencëtari Leigh Fletcher nga Universiteti i Oksfordit.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Teleskopi Hubble zbulon galaktikën më të vjetër
Teleskopi hapësinor Hubble ka zbuluar galaktikën për të cilën shkencëtarët besojnë se është galaktika më e vjetër e gjetur ndonjëherë, raporton BBC.
Shkencëtarët besojnë se galaktika është 13 miliardë vjet e vjetër dhe ka ekzistuar 480 milionë vjet pas Big Bengut. Fotografia e galaktikës më të vjetër është publikuar në revistën Nature.
Sipas profesorit Richard Bouwens nga Holanda, kësi lloj galaktikash, të njohura si qytete yjore, ndërtohen gjatë kohërave kozmike.
Shkencëtarët kanë vërejtur rritje të shpejtë të numrit të galaktikave gjatë një periudhe relativisht të shkurtër kohore. Të dhënat e tyre tregojnë se ka ekzistuar vetëm një galaktikë 500 vjet pas Big Bengut. Rreth 150 milionë vjet më vonë kanë ekzistuar 10 galaktika, e ky numër është dyfishuar 100 milionë vjet më vonë.
Profesori Bouwens e ka krahasuar këtë galaktikë me të porsalindurin. Më e vogël se galaktikat e vjetra si Udha e Qumështit (Milky Way) dhe rritet shumë më shpejt.
Teleskopi hapësinor Hubble ka zbuluar galaktikën për të cilën shkencëtarët besojnë se është galaktika më e vjetër e gjetur ndonjëherë, raporton BBC.
Shkencëtarët besojnë se galaktika është 13 miliardë vjet e vjetër dhe ka ekzistuar 480 milionë vjet pas Big Bengut. Fotografia e galaktikës më të vjetër është publikuar në revistën Nature.
Sipas profesorit Richard Bouwens nga Holanda, kësi lloj galaktikash, të njohura si qytete yjore, ndërtohen gjatë kohërave kozmike.
Shkencëtarët kanë vërejtur rritje të shpejtë të numrit të galaktikave gjatë një periudhe relativisht të shkurtër kohore. Të dhënat e tyre tregojnë se ka ekzistuar vetëm një galaktikë 500 vjet pas Big Bengut. Rreth 150 milionë vjet më vonë kanë ekzistuar 10 galaktika, e ky numër është dyfishuar 100 milionë vjet më vonë.
Profesori Bouwens e ka krahasuar këtë galaktikë me të porsalindurin. Më e vogël se galaktikat e vjetra si Udha e Qumështit (Milky Way) dhe rritet shumë më shpejt.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Njesite Astronomike
Nje njesi astronomike (shkurtimet si AU) eshte nje njesi gjatesie e barabarte me 149,597,870.7 kilometra (92,955,807.27 milje)ose sa distanca mesatare e Toke-Diell. Simboli eshte UA i rekomanduar nga zyra nderkombetare e masave dhe njesive, standarti nderkombetar ISO 80000 dhe nga Bashkimi Astronomik Nderkombetar, por AU eshte me e shpeshte ne vendet e anglosferes. Ne pergjithesi , shkronjat e medha jane te perdorura nga simbolet qe kane emrat e personave qe i kane zbuluar(per nder te tyre), nderkohe au mund te nenkuptohet edhe bashkim atomik megjithate edhe pse me veshtiresi ne perdorim te njesise gjithmone eshte ditur te kuptohet ajo qe njesia shpreh. Kostantja astronomike ne te cilen vlera eshte nje njesi astronomike eshte cilesuar si bashkim i distances me A.
Perkufizimi
AU eshte percaktuar fillimisht si gjatesia e gjysem aksit te madh te orbites eliptike te Tokes rreth Diellit. Në 1976 Bashkimi Nderkombetar Astronomik rishikoi perkufizimin e AU-se, duke përcaktuar ate si gjatesia per te cilen graviteti kostant Gaussian merr vleren 0,017 202 098 95, kur njesite e matjes jane njesite astronomike e gjatesisë ne mase dhe kohe. Nje perkufizim ekuivalent eshte rrezja e nje orbite rrethore njutoniane rreth Diellit te nje pjese qe ka mase te vogel, duke levizur me nje frekuence kendore e 0,017 202 098 95 radian ne dite, ose sa gjatesia per te cilen kostantja gravidacionale helicentrike (e produktit GM) eshte e barabarte me (0,017 202 098 95) 2 AU3/d2. Kjo eshte perafersisht e barabarte me distancen mesatare Toke-Diell.
Percaktimet Moderne
Matjet precize te planeteve mund te behet nga radari dhe nga telemetri nepermjet hetimeve hapesirone. Ashtu si te gjitha matjet me radar, keto mbeshteten ne matjen e kohes se mare per te lehtesuar reflektueshmerine nga nje objekt. Keto pozicione te matura jane krahasuar pastaj me ato te llogaritura nga ligjet e mekanikes qiellore: pozicionet e llogaritura jane permendur shpesh si nje ephemeris, dhe jane zakonisht te llogaritura ne njesite astronomike. Krahasimi i jep shpejtesise se drites njesite astronomike, e cila eshte 173,144 632 6847 (69) BA / d (TDB). Ndersa shpejtesia e drites ne metra per sekonde (CSI) eshte caktuar ne Sistemin Nderkombetar te Njesive, keto matje te shpejtesise se drites ne AU / d (cau) percaktojne vleren e njesise astronomike ne metra (A).
Ne 2009 vleresimi i Bashkimit Astronomik Nderkombetar (NJAB) per vleren e njesise astronomike ne metra eshte A = 149 597 870 700 (3) m, ne baze te nje krahasimi i JPL dhe IAA-RAS ephemerides.
Perdorimi
Bashkimi astronomik eshte i varur nga kostantjimi i gravitetit eliocentrik, qe eshte produkti gravitacional G dhe mases M.
As G dhe as M nuk mund te jene te matur ne menyre precize ne njesite SI, por vlera e produktit te tyre eshte e njohur me precizion te madh per te shikuar pozicionin e planeteve, (eshte ligji i trete i Keplero shprehur ne termat gravitacionale te Njutonit). Vetem produkti eshte i nevojshem per llogaritjet e pozicioneve planetare dhe per ephemerides, kjo shpjegon se pse ephemeridet jane te llogaritura ne njesi astronomike dhe jo ne njesi Internacionale (SI). Llogaritja e ephemerides gjithashtu kërkon një konsideratë të efekteve të relativitetit të përgjithshëm. Ne, intervale te veçante kohe ne siperfaqen e Tokes (kohe tokesore, TT), nuk jane te vazhdueshme, kur krahasohet me mocionet e planeteve: e dytë tokësore (TT), duket te jete me i gjate ne pjesen veriore te dimrit dhe me i shkurter nehemisferen veriore ne vere. Ne vecanti intervalet e kohes te matura ne siperfaqen e Tokes nuk jane kostant ne respekt me levizjen e planeteve. Kjo shpjegon se pse dictanca Toke Diell nuk eshte fikse dhe varion nga (0,983 289 8.912 AU) ne 1,016 710 3.335 AU) kur Toka eshte me afer diellit, fusha gravidacionale e Diellit eshte me e forte, dhe si rrjedhim Toka leviz me shpejt.
Metri është përcaktuar të jetë një njësi e gjatësisë së duhur, por përkufizimi SI nuk i specifikon tensoret metrikë që përdoren në përcaktimin e tij. Në të vërtetë, Komiteti Ndërkombëtar për Peshat dhe Masat (CIPM) vë në dukje se përkufizimi i tij zbatohet vetëm brenda një masë të mjaftueshme hapësinore e vogël. Si i tillë, metri është i padefinuar për qëllime të matjes tek distanca brenda Sistemit Diellor. Percaktimi i 1976 te njësisë astronomike është i paplotë, sepse ai nuk specifikon kuadrin e references, ne te cilen koha eshte per t'u matur, por ka provuar praktika per llogaritjen e ephemerides: nje perkufizim me i plote qe eshte ne perputhje me relativitetin e pergjithshem.
Historia
Aristako i Samo parashikoi qe distanca e Diellit nga Toka te ishte rreth 18-20 here sa distaca e henes, nderkohe raporti i vertet eshte rrth 389.Stima e tij bazohet mes cepit te gjysemhenes e diellit e qe ka nje vlere rreth 87 grade,per perpikmeri dhe ezaktesi eshte 89,85 grande
Sipas Eusebio di Cesarea ne pergatitjen e evangjelikes,Eratostene gjeti distancen e diellt te ishte rreth σταδιων μυριαδας τετρακοσιας και οκτωκισμυριας(fjale per fjale ne miriad stadi 400 e 80000)Kjo u perkthye me vone si 4.080.00 stadi(ne 1903 u be perkthimi nga Edwin Hamilton Gifford)ose si 804 milion stadi (Édouard des Places, datato 1974-1991)
Duke perdorur stadiumin grek nga 185-190 metra perkthimi i mesiperte parn do ishte rreth 755.000 km kurse perkthimin e te dytes do ishte rreth 148,7-152.800.000 km (dmth 2 %).
Nje matematikan kinez Suanjing Zhoubi (shekulli i 1' para krishtit) tregoi se si distanca e diellit mund te ishte e llogaritur ne menyre geometrikamente duke perdorur gjatesi te ndryshme te hijeve te diellit ne mesdites .
Ne shekullin e 2 pas Krishtit Tolomeo tregoi se distanca mesatare e diellit ishte 1.210 here sa rrezja e tokes.Per te perkufizuar kete vlere Tolomeo filloi duke matur nje paralele te henes horizontale ne 1 °e26' e qe ishte shume e madhe. pastaj tregoi nje distance max 64 hene ne 1/6 e rrezes tokesore.
Tolomeo mati pastaj dimensionet siperfaqsore te Diellit e te Henes e arritit ne pefundimin se diametri i ''dukshem''i diellit eshte i barabarte me diametrin e henes ne distance nga hena vet e rregjistrimi i eklipsit te henes stimuloi diametrin siperfaqor te konit te hijes se Tokes kaluar nga hena pergjate eklipsit te henes.
Teroia e Tolomeos eshte teorikisht e rrealizueshme dhe eshte shume e ndjeshme ndaj ndryshimeve te te dheneave, nderkohe eshte e verteet edhe qe nqs i ndryshojme edhe masen me te vogel ne llogaritje mund te nxjerr nje perqindje te pafund distance te diellit.
Pas astronomeve grek u percoll edhe ne boten islame mesjetare, astronomet islam bene disa ndryshime ne modelin kozmologjik Ptolemeut, por nuk pane ndryshme ne mase te madhe ne vleresimin e tij nga distanca Toke-Diell. P.sh., ne hyrjen e tij ne astronomi Ptolemeut, al-Farghanì dha nje distance diellore 1.170 rreze Tokes, ndersa , el-Batani perdori nje distance diellore 1.108 rreze Tokes.Astronomet e mevonshme, te tille si el-Biruni, perdoree vlera te ngjashme.
Me vone ne Europe, Koperniku dhe Tycho Brahe perdoren edhe shifra te krahasueshme (1142 rreze Toka dhe 1.150 rreze Toke).Johannes Kepler ishte i pari qe kuptoi se vleresim i Plotemeut duhet te jete dukshem me shume i ulet ,ligjet e Keplerit te levizjes planetare lejon astronomet per te llogaritur distancat relative te planeteve nga Dielli, dhe perhapjen e interesit ne matjen e vleres absolute te Tokes (qe mund te aplikohen ne planetet e tjera). Shpikja e teleskopit lejoi matje me te kujdesshme se sa eshte e mundur me sy te lire.
Flemish astronomi Godefroy Wendelin perseriti matjet 'në 1635, dhe gjeti se vlera e Ptolemeut ishte shume me e ulet nga nje faktor te pakten njembedhjete.
Christiaan Huygens besonin se distanca ishte edhe me i madh: duke i krahasuar madhesine e dukshme te Aferdites dhe Marsit, ai llogariti nje vlere prej rreth 24,000 rreze Tokes, ekuivalente me nje paralelediellore e 8,6 "Edhe pse vleresim Huygens 'shume eshte i afert me moderne,vlerave, ajo eshte zbritur shpesh nga historianet e astronomise për shkaqe te paprovuar (dhe i gabuar) supozimet se ai kishte per te bere per metoden e punes se tij saktesine e vleres duke bazuar me shume ne fat se sa ne matje.
Jean Richer dhe Giovanni Domenico Cassini bene matjet kur Marsi ishte me afert Tokes ne 1672. Ata arriten ne nje shifer per paralaks diellore e 9 1/2 ", ekuivalente me nje distance Toke-Diell e rreth 22.000 rreze Toke. Ata ishin edhe astronomet e pare qe treguan vlera te sakta dhe te besueshme per rrezen e Tokes, e cila kishte eshte matur nga kolegu Jean Picard ne vitin 1669 .
Nje tjeter koleg, Ole Romer, zbuloi shpejtesine e fundme te drites ne 1676:. shpejtesi qe ishte aq e madhe sa ajo qe ishte cituar si zakonisht si kohe e nevojshme per te udhetuar nga Dielli ne Toke.
Nje metode me e mire per te vezhguar transitin e Aferdites eshte ideuar nga JAmes Gregory dhe publikuar ne ''Optica Promata''1663. Eshte mbeshtetur nga Edmond Halley dhe eshte vene ne praktike per transitin e Aferdites ne vitet 1761 e 1769(vezhgimin e Aferdites)e serish ne 1874 e 1882.
Qindra austronome kane marre iniciativen per te kuptuar rezultatet e paraardhesve te tyre,qindra te tjere astronome amatore jane perpjekur te vezhgojne ne pika te ndryshme edhe me mjetet e tyre modeste .Rezultatet kane qene te ndryshme dhe jane mbledhur nga Jérôme Lalande per ti dhene nje shifer parallasse djellore ne 8,6''.
Data Metodo A / Incertezza Gm
1.895 aberrazione 149,25 0,12
1.941 parallasse 149,674 0,016
1.964 radar 149,5,981 mila 0,001
1.976 telemetria 149,597 870 0,000 001
2.009 telemetria 149,597 870 700 0,000 000 003
Zbulimi i asteroidit me te afert me Token EROS 433 dhe kalimi i tij afer Tokes ne 1900-1901 ka bere te mundur dhe ka dhene nje ndihme te madhe ne matjetet e parallasse.Nje tjeter projekt nderkombetar per matjet e parallasse te EROS 433 eshte bere nga 1930-1931.
Matjete ne adar te distancave mes Aferdits e MArsit kane qene te mundshme ne vitet e prima te viteve 1960 dhe se bashku me permiresimin e majtjeve te shpejtesise se drites kane bere te mundur qe matjete e Newcomb-it per paralasse djellore te jene te perputhshme.
Zhvillimet
Njesia astronomike A mund te shprehet edhe ndryshe:
G=njesia gravitacionale Njutonjane
M=masa djellore
k=kostantja gravidacionale e Gauss
D=periudha e kohes ne nje dite
Dielli eshte ne humbje kostante te mases nga ana e energjise radiane,keshtu qe orbita e planeteve eshte ne kostante espansione kundrejt diellit.Kjo ka cuar ne braktisjen e njesise astronomike si njesi unitare.
Edhe pse shpejtesia e drites ka nje vlere te perkufizuar si njesi SI dhe guassiana k kostante gravitacionale universale eshte zgjedhur ne sistemin astronomik duke matur kohen e drites per njesi te distances qe eshte saktesisht e barabarte me masen e prodhimit gjenetikisht te ndryshuar te njesises SI dmth eshte e mundur te rindertohet ephemerides si njesi SI dhe hyn keshtu ne normen.
Ne 2004 analizat e matjeve radiometrike te sistemit djellor kane sygjeruar nje rritje shekullore te distances qe ishte shume me e madhe nga sa ishte paraqiture nga radazioni djellor ,15 ± 4metra ne shekull.
ME vone ,bazuar mbi vezhgimet radiometrike dhe angolare kjo stime ishte rreth 7 ± 2 metra ne shekull.Eshte sygjeruar pergjigja e dukurise te shpjeguar me nje model DGP.
Shembuj
Si distanca jane marre distanca mesatare.Duhet marre parasysh distanca mes trupave qiellor ndryshon ne kohe si shkak i orbitave dhe faktore te tjere.
Hena eshte 0,0,026 mila ± 0.0001 UA nga Toka
Toka eshte 1.00 ± 0.02 UA nga Dielli
Marsi eshte 1,52 ± 0,14 UA nga Dielli
Jupiteri eshte 5,20 ± 0,05 UA nga Dielli
Rripi i Kuiper fillon rreth 35 UA
Fillimi i diskut eshte te 45 UA fundi i brezit te Kuiper deri 50-55 UA
Sedna eshte aktualisht (ne 2009) rreth 88 UA nga Dielli
Konvertimi i njesive
1 UA = 149,597,870.700 ± 0,003 km ≈ 92,955,807.273 ± 0.002 km ≈ 8,317 minut drite ≈ 499 sekonda drite
1 seconda drite ≈ 0,002 UA
1 gigametra ≈ 0,0,067 mila AU
1 vjet drite ≈ 63.241 AU
1 parsec = 648.000 / π ≈ 206,264.8 AU
Universalb
Nje njesi astronomike (shkurtimet si AU) eshte nje njesi gjatesie e barabarte me 149,597,870.7 kilometra (92,955,807.27 milje)ose sa distanca mesatare e Toke-Diell. Simboli eshte UA i rekomanduar nga zyra nderkombetare e masave dhe njesive, standarti nderkombetar ISO 80000 dhe nga Bashkimi Astronomik Nderkombetar, por AU eshte me e shpeshte ne vendet e anglosferes. Ne pergjithesi , shkronjat e medha jane te perdorura nga simbolet qe kane emrat e personave qe i kane zbuluar(per nder te tyre), nderkohe au mund te nenkuptohet edhe bashkim atomik megjithate edhe pse me veshtiresi ne perdorim te njesise gjithmone eshte ditur te kuptohet ajo qe njesia shpreh. Kostantja astronomike ne te cilen vlera eshte nje njesi astronomike eshte cilesuar si bashkim i distances me A.
Perkufizimi
AU eshte percaktuar fillimisht si gjatesia e gjysem aksit te madh te orbites eliptike te Tokes rreth Diellit. Në 1976 Bashkimi Nderkombetar Astronomik rishikoi perkufizimin e AU-se, duke përcaktuar ate si gjatesia per te cilen graviteti kostant Gaussian merr vleren 0,017 202 098 95, kur njesite e matjes jane njesite astronomike e gjatesisë ne mase dhe kohe. Nje perkufizim ekuivalent eshte rrezja e nje orbite rrethore njutoniane rreth Diellit te nje pjese qe ka mase te vogel, duke levizur me nje frekuence kendore e 0,017 202 098 95 radian ne dite, ose sa gjatesia per te cilen kostantja gravidacionale helicentrike (e produktit GM) eshte e barabarte me (0,017 202 098 95) 2 AU3/d2. Kjo eshte perafersisht e barabarte me distancen mesatare Toke-Diell.
Percaktimet Moderne
Matjet precize te planeteve mund te behet nga radari dhe nga telemetri nepermjet hetimeve hapesirone. Ashtu si te gjitha matjet me radar, keto mbeshteten ne matjen e kohes se mare per te lehtesuar reflektueshmerine nga nje objekt. Keto pozicione te matura jane krahasuar pastaj me ato te llogaritura nga ligjet e mekanikes qiellore: pozicionet e llogaritura jane permendur shpesh si nje ephemeris, dhe jane zakonisht te llogaritura ne njesite astronomike. Krahasimi i jep shpejtesise se drites njesite astronomike, e cila eshte 173,144 632 6847 (69) BA / d (TDB). Ndersa shpejtesia e drites ne metra per sekonde (CSI) eshte caktuar ne Sistemin Nderkombetar te Njesive, keto matje te shpejtesise se drites ne AU / d (cau) percaktojne vleren e njesise astronomike ne metra (A).
Ne 2009 vleresimi i Bashkimit Astronomik Nderkombetar (NJAB) per vleren e njesise astronomike ne metra eshte A = 149 597 870 700 (3) m, ne baze te nje krahasimi i JPL dhe IAA-RAS ephemerides.
Perdorimi
Bashkimi astronomik eshte i varur nga kostantjimi i gravitetit eliocentrik, qe eshte produkti gravitacional G dhe mases M.
As G dhe as M nuk mund te jene te matur ne menyre precize ne njesite SI, por vlera e produktit te tyre eshte e njohur me precizion te madh per te shikuar pozicionin e planeteve, (eshte ligji i trete i Keplero shprehur ne termat gravitacionale te Njutonit). Vetem produkti eshte i nevojshem per llogaritjet e pozicioneve planetare dhe per ephemerides, kjo shpjegon se pse ephemeridet jane te llogaritura ne njesi astronomike dhe jo ne njesi Internacionale (SI). Llogaritja e ephemerides gjithashtu kërkon një konsideratë të efekteve të relativitetit të përgjithshëm. Ne, intervale te veçante kohe ne siperfaqen e Tokes (kohe tokesore, TT), nuk jane te vazhdueshme, kur krahasohet me mocionet e planeteve: e dytë tokësore (TT), duket te jete me i gjate ne pjesen veriore te dimrit dhe me i shkurter nehemisferen veriore ne vere. Ne vecanti intervalet e kohes te matura ne siperfaqen e Tokes nuk jane kostant ne respekt me levizjen e planeteve. Kjo shpjegon se pse dictanca Toke Diell nuk eshte fikse dhe varion nga (0,983 289 8.912 AU) ne 1,016 710 3.335 AU) kur Toka eshte me afer diellit, fusha gravidacionale e Diellit eshte me e forte, dhe si rrjedhim Toka leviz me shpejt.
Metri është përcaktuar të jetë një njësi e gjatësisë së duhur, por përkufizimi SI nuk i specifikon tensoret metrikë që përdoren në përcaktimin e tij. Në të vërtetë, Komiteti Ndërkombëtar për Peshat dhe Masat (CIPM) vë në dukje se përkufizimi i tij zbatohet vetëm brenda një masë të mjaftueshme hapësinore e vogël. Si i tillë, metri është i padefinuar për qëllime të matjes tek distanca brenda Sistemit Diellor. Percaktimi i 1976 te njësisë astronomike është i paplotë, sepse ai nuk specifikon kuadrin e references, ne te cilen koha eshte per t'u matur, por ka provuar praktika per llogaritjen e ephemerides: nje perkufizim me i plote qe eshte ne perputhje me relativitetin e pergjithshem.
Historia
Aristako i Samo parashikoi qe distanca e Diellit nga Toka te ishte rreth 18-20 here sa distaca e henes, nderkohe raporti i vertet eshte rrth 389.Stima e tij bazohet mes cepit te gjysemhenes e diellit e qe ka nje vlere rreth 87 grade,per perpikmeri dhe ezaktesi eshte 89,85 grande
Sipas Eusebio di Cesarea ne pergatitjen e evangjelikes,Eratostene gjeti distancen e diellt te ishte rreth σταδιων μυριαδας τετρακοσιας και οκτωκισμυριας(fjale per fjale ne miriad stadi 400 e 80000)Kjo u perkthye me vone si 4.080.00 stadi(ne 1903 u be perkthimi nga Edwin Hamilton Gifford)ose si 804 milion stadi (Édouard des Places, datato 1974-1991)
Duke perdorur stadiumin grek nga 185-190 metra perkthimi i mesiperte parn do ishte rreth 755.000 km kurse perkthimin e te dytes do ishte rreth 148,7-152.800.000 km (dmth 2 %).
Nje matematikan kinez Suanjing Zhoubi (shekulli i 1' para krishtit) tregoi se si distanca e diellit mund te ishte e llogaritur ne menyre geometrikamente duke perdorur gjatesi te ndryshme te hijeve te diellit ne mesdites .
Ne shekullin e 2 pas Krishtit Tolomeo tregoi se distanca mesatare e diellit ishte 1.210 here sa rrezja e tokes.Per te perkufizuar kete vlere Tolomeo filloi duke matur nje paralele te henes horizontale ne 1 °e26' e qe ishte shume e madhe. pastaj tregoi nje distance max 64 hene ne 1/6 e rrezes tokesore.
Tolomeo mati pastaj dimensionet siperfaqsore te Diellit e te Henes e arritit ne pefundimin se diametri i ''dukshem''i diellit eshte i barabarte me diametrin e henes ne distance nga hena vet e rregjistrimi i eklipsit te henes stimuloi diametrin siperfaqor te konit te hijes se Tokes kaluar nga hena pergjate eklipsit te henes.
Teroia e Tolomeos eshte teorikisht e rrealizueshme dhe eshte shume e ndjeshme ndaj ndryshimeve te te dheneave, nderkohe eshte e verteet edhe qe nqs i ndryshojme edhe masen me te vogel ne llogaritje mund te nxjerr nje perqindje te pafund distance te diellit.
Pas astronomeve grek u percoll edhe ne boten islame mesjetare, astronomet islam bene disa ndryshime ne modelin kozmologjik Ptolemeut, por nuk pane ndryshme ne mase te madhe ne vleresimin e tij nga distanca Toke-Diell. P.sh., ne hyrjen e tij ne astronomi Ptolemeut, al-Farghanì dha nje distance diellore 1.170 rreze Tokes, ndersa , el-Batani perdori nje distance diellore 1.108 rreze Tokes.Astronomet e mevonshme, te tille si el-Biruni, perdoree vlera te ngjashme.
Me vone ne Europe, Koperniku dhe Tycho Brahe perdoren edhe shifra te krahasueshme (1142 rreze Toka dhe 1.150 rreze Toke).Johannes Kepler ishte i pari qe kuptoi se vleresim i Plotemeut duhet te jete dukshem me shume i ulet ,ligjet e Keplerit te levizjes planetare lejon astronomet per te llogaritur distancat relative te planeteve nga Dielli, dhe perhapjen e interesit ne matjen e vleres absolute te Tokes (qe mund te aplikohen ne planetet e tjera). Shpikja e teleskopit lejoi matje me te kujdesshme se sa eshte e mundur me sy te lire.
Flemish astronomi Godefroy Wendelin perseriti matjet 'në 1635, dhe gjeti se vlera e Ptolemeut ishte shume me e ulet nga nje faktor te pakten njembedhjete.
Christiaan Huygens besonin se distanca ishte edhe me i madh: duke i krahasuar madhesine e dukshme te Aferdites dhe Marsit, ai llogariti nje vlere prej rreth 24,000 rreze Tokes, ekuivalente me nje paralelediellore e 8,6 "Edhe pse vleresim Huygens 'shume eshte i afert me moderne,vlerave, ajo eshte zbritur shpesh nga historianet e astronomise për shkaqe te paprovuar (dhe i gabuar) supozimet se ai kishte per te bere per metoden e punes se tij saktesine e vleres duke bazuar me shume ne fat se sa ne matje.
Jean Richer dhe Giovanni Domenico Cassini bene matjet kur Marsi ishte me afert Tokes ne 1672. Ata arriten ne nje shifer per paralaks diellore e 9 1/2 ", ekuivalente me nje distance Toke-Diell e rreth 22.000 rreze Toke. Ata ishin edhe astronomet e pare qe treguan vlera te sakta dhe te besueshme per rrezen e Tokes, e cila kishte eshte matur nga kolegu Jean Picard ne vitin 1669 .
Nje tjeter koleg, Ole Romer, zbuloi shpejtesine e fundme te drites ne 1676:. shpejtesi qe ishte aq e madhe sa ajo qe ishte cituar si zakonisht si kohe e nevojshme per te udhetuar nga Dielli ne Toke.
Nje metode me e mire per te vezhguar transitin e Aferdites eshte ideuar nga JAmes Gregory dhe publikuar ne ''Optica Promata''1663. Eshte mbeshtetur nga Edmond Halley dhe eshte vene ne praktike per transitin e Aferdites ne vitet 1761 e 1769(vezhgimin e Aferdites)e serish ne 1874 e 1882.
Qindra austronome kane marre iniciativen per te kuptuar rezultatet e paraardhesve te tyre,qindra te tjere astronome amatore jane perpjekur te vezhgojne ne pika te ndryshme edhe me mjetet e tyre modeste .Rezultatet kane qene te ndryshme dhe jane mbledhur nga Jérôme Lalande per ti dhene nje shifer parallasse djellore ne 8,6''.
Data Metodo A / Incertezza Gm
1.895 aberrazione 149,25 0,12
1.941 parallasse 149,674 0,016
1.964 radar 149,5,981 mila 0,001
1.976 telemetria 149,597 870 0,000 001
2.009 telemetria 149,597 870 700 0,000 000 003
Zbulimi i asteroidit me te afert me Token EROS 433 dhe kalimi i tij afer Tokes ne 1900-1901 ka bere te mundur dhe ka dhene nje ndihme te madhe ne matjetet e parallasse.Nje tjeter projekt nderkombetar per matjet e parallasse te EROS 433 eshte bere nga 1930-1931.
Matjete ne adar te distancave mes Aferdits e MArsit kane qene te mundshme ne vitet e prima te viteve 1960 dhe se bashku me permiresimin e majtjeve te shpejtesise se drites kane bere te mundur qe matjete e Newcomb-it per paralasse djellore te jene te perputhshme.
Zhvillimet
Njesia astronomike A mund te shprehet edhe ndryshe:
G=njesia gravitacionale Njutonjane
M=masa djellore
k=kostantja gravidacionale e Gauss
D=periudha e kohes ne nje dite
Dielli eshte ne humbje kostante te mases nga ana e energjise radiane,keshtu qe orbita e planeteve eshte ne kostante espansione kundrejt diellit.Kjo ka cuar ne braktisjen e njesise astronomike si njesi unitare.
Edhe pse shpejtesia e drites ka nje vlere te perkufizuar si njesi SI dhe guassiana k kostante gravitacionale universale eshte zgjedhur ne sistemin astronomik duke matur kohen e drites per njesi te distances qe eshte saktesisht e barabarte me masen e prodhimit gjenetikisht te ndryshuar te njesises SI dmth eshte e mundur te rindertohet ephemerides si njesi SI dhe hyn keshtu ne normen.
Ne 2004 analizat e matjeve radiometrike te sistemit djellor kane sygjeruar nje rritje shekullore te distances qe ishte shume me e madhe nga sa ishte paraqiture nga radazioni djellor ,15 ± 4metra ne shekull.
ME vone ,bazuar mbi vezhgimet radiometrike dhe angolare kjo stime ishte rreth 7 ± 2 metra ne shekull.Eshte sygjeruar pergjigja e dukurise te shpjeguar me nje model DGP.
Shembuj
Si distanca jane marre distanca mesatare.Duhet marre parasysh distanca mes trupave qiellor ndryshon ne kohe si shkak i orbitave dhe faktore te tjere.
Hena eshte 0,0,026 mila ± 0.0001 UA nga Toka
Toka eshte 1.00 ± 0.02 UA nga Dielli
Marsi eshte 1,52 ± 0,14 UA nga Dielli
Jupiteri eshte 5,20 ± 0,05 UA nga Dielli
Rripi i Kuiper fillon rreth 35 UA
Fillimi i diskut eshte te 45 UA fundi i brezit te Kuiper deri 50-55 UA
Sedna eshte aktualisht (ne 2009) rreth 88 UA nga Dielli
Konvertimi i njesive
1 UA = 149,597,870.700 ± 0,003 km ≈ 92,955,807.273 ± 0.002 km ≈ 8,317 minut drite ≈ 499 sekonda drite
1 seconda drite ≈ 0,002 UA
1 gigametra ≈ 0,0,067 mila AU
1 vjet drite ≈ 63.241 AU
1 parsec = 648.000 / π ≈ 206,264.8 AU
Universalb
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Nebula`t - Mjegullnajat e Gazit
Mjegullnaja eshte nje re nderyjore e pluhurit, gazit hidrogjen, gaz heliumi dhe gazeve te tjera jonizues. Fillimisht, mjegullnaje ishte nje emer i pergjithshem per çdo objekt astronomik duke perfshire edhe galaktikat pertej Milky Way, Shembull: per shembull, Galaktika Andromeda ishte referuar si Nebula Andromeda para se galaktikat te zbuloheshin nga Edwin Hubble. Mjegullnajat formojne rajonet e formimit te yjeve, siç eshte Nebula Eagle [Mjegullnaja e gazit ne forme shqiponje. Me sakte shifhni fotografine e mesiperme]. Kjo Mjegullnaje eshte pershkruar ne nje nga imazhet me te famshme te NASA-s. Ne keto rajone, formacionet e gazit, pluhurit dhe materiale te tjera grumbullohen se bashku per te formuar masa te medha, dhe perfundimisht behen mjaft te medha per te formuar Yje. Materialet e mbetura besohet se jane me pas per te formuar planetet, dhe objekte te tjera planetare te sistemit.
Ekzistojne deshmi qe Fisi Mayan e dinte per Mjegullnajat e gazit qe para shpikjes se teleskopit. Asistenca per kete teori vjen nga nje perralle popullore, qe merret me fushen e qiellin rreth Orionit. Perralla permban disa dira flake me ngjyra te ndezura ne hapesire.
Rreth vitit 150, Klaudi Ptolemaeus rregjistroi, ne librat e VII-VIII, pese yje qe u shfaqen ne Mjegullnaje. Ai gjithashtu vuri re nje rajon te mjegullt midis Arusha e Madhe dhe Luani. Mjegullnaja e pare e dallueshme nga nje grup yjesh, u permend nga astronomi, Abd al-Rahman al-Sufi, ne librin e tij te yjeve ne 964-n. Ai vuri ne dukje per nje re te ndodhur aty ku eshte galaktika Andromeda ne ditet e sotme. Supernova qe krijoi Mjegullnajen ne forme Gaforreje, SN 1054, u vu re nga astronomet Arabik dhe ato Kineze ne 1054.
Per arsye te panjohura, Al-Sufi nuk arriti te theksoje Mjegullnajen e Orionit, e cila eshte galaktika Andromeda ne qiellin e nates. Me 26 nentor, 1610, Nicolas Claude Fabri de-Peiresc zbuloi Mjegullnajen e Orionit duke perdorur nje teleskop. Kjo mjegullnaje eshte verejtur edhe nga Johann Baptist Cysat ne 1618. Megjithate, studimi i pare i detajuar i Mjegullnajen e Orionit nuk do te kryhej deri ne 1659 nga Christian Huygens, i cili gjithashtu besonte veten te ishte personi i pare qe kishte zbuluar kete Mjegullnaje.
Ne 1715, Edmund Halley publikoi nje liste prej gjashte Mjegullnajash. Ky numer u rrit ne menyre te qendrueshme gjate shekullit te nga Jean-Philippe de Cheseaux, i cili hartoi nje liste prej 20 Mjegullnajash duke perfshire tete te pa njohura me pare. Nga 1751-1753, Nicolas Louis de Lacaille vendosi ne katalog 42 Mjegullnaja, te cilat shumica prej tyre ishin te panjohura me pare. Charles Messier hartoi me pas nje katalog me 103 Mjegullnaja nga 1781, edhe pse qellimi i tij kryesor ishte per te shmangur zbulimin e rreme te kometave.
Numri i Mjegullnajave atehere ishte ne mase te madhe, zgjeruar nga perpjekjet e William Herschel dhe motres tij Caroline Herschel. Katalogu i tyre i mijerave Mjegullnajave te reja dhe grupimeve te Yjeve u botua ne vitin 1786. Nje katalog i dyte i me mijera mjegullnaja u botua ne 1789 dhe katalogun e trete dhe te fundit te 510 Mjegullnajave te reja ne 1802. Megjithate ne 1790, ai zbuloi nje yll te rrethuar nga Mjegullnaja dhe arriti ne perfundimin se kjo ishte nje Mjegullnaje e vertete.
Ne fillim te vitit 1864, William Huggins shqyrtoi spektret e rreth 70 Mjegullnajave. Ai gjeti se rreth 1/3 e tyre kishin spekter thithjen e gazit. Pjesa tjeter tregoi nje spekter te vazhdueshem dhe perberje nga nje mase te mundshme. Nje kategori e trete u shtua ne 1912, kur Vesto Slipher tregoi se spektri i nje Mjegullnaje te rrethuar nga Yjet perputhej me spektret e grupeve tjera. Mjegullnaja rrezaton nga drita e Yjeve brenda saj.
Ne 1922, Edwin Hubble njoftoi se gati te gjitha Mjegullnajat jane te lidhura me Yjet, dhe se ndricimi i tyre vjen nga drita e Yjeve. Edwin Hubble dhe Henry Norris Russell arriten ne perfundimin se Mjegullnajat rreth Yjeve te nxehta jane transformuar ne ndonje menyre.
Shume Mjegullnaja apo Yje jane formuar nga rrezimi gravitacional i gazit. Materiali bie nen peshen e vet te mundshme dhe rrotullohet rreth vetes duke u nxehur dhe krijuar reaktim termoberthamor dhe lindjen e nje Ylli, gjithashtu shfaq dhe nje rreze ultraviolet te dukshme. Madhesia e ketyre Mjegullnajave ndryshon ne varesi te madhesise se rese origjinale te gazit. Keto jane vende ku ndodh formimi i Yjeve. Disa Mjegullnaja jane formuar si rezultat i shperthimeve Supernova, qe vjen nga Yjet me madhesi gjigande dhe jete shkurter.
Materialet e hedhura jashte nga shperthimi i Supernoves jane jonizues me energji dhe objekti kompakt i formimit te Mjegullnajave. Nje nga shembujt me te mire te kesaj eshte Mjegullnaja-Nebula Gaforrja, e ndodhur tek hapesira e Demit. Veprimtaria Supernova eshte regjistruar ne vitin 1054 dhe eshte i etiketuar SN 1054. Objekti kompakt qe ishte krijuar pas shperthimit qendron ne qender te Mjegullnajes-Nebules Gaforrja dhe eshte nje Yll Neutron.
Mjegullnajat tjera mund te formohen si Mjegullnaja Planetare. Kjo eshte faza e fundit e jetes se nje Ylli te vogel ne mase si Dielli Tokes. Yjet me nje mase deri ne 8-10 masa diellore, shnderrohen ne nje gjigand te kuq dhe ngadale humbin shtresat e tyre te jashtme gjate presionit ne atmosferat e tyre. Kur nje Yll humb materiale te mjaftueshme, rrit Temperaturen, Rrezatimin Ultraviolet dhe formon Mjegullnajen me materaialet qe hedh jashte vetes. Mjegullnaja eshte e perbere nga 97% Hidrogjen dhe 3 Helium%.
Mjegullnajat klasifikohen ne kater grupe te medha. Mjegullnajat Spirale jane perdorur per te shpjeguar strukturat e Galaktikave Spirale.
Klasifimimi ne Grupe
Mjegullnajat e Qeta H 2: H II regions
Mjegullnajat e Erreta: Dark nebula
Mjegullnajat Planetare: Planetary nebulae
Mjegullnajat nga Supernova: Supernova remnant
Mjegullnajat e Qeta H2 - H II regions
Mjegullnaja e Qeta H-2 jane shembuj te Mjegullnajes reflektuese. Shumica mund te pershkruhet si Mjegullnaja Qetesuese, qe do te thote se ato jane te zgjeruara dhe permbajne kufij te percaktuar mire. Ne driten e dukshme keto Mjegullnaja mund te ndahet ne disa lloje, nje klasifikim qe varet nga drita qe shohim. Keto mjegullnaja jane quajtur shpesh rajone ISKSH, termi ISKSH eshte perdorur ne astronomi profesionale per te referuar hidrogjenin jonizues. Ne kontrast me Mjegullnajat, ato reflektuese prodhojne sasi te konsiderueshme te drites nga perberja e tyre dhe jo nga drita e Yjeve brenda vetes.
Mjegullnajat e Erreta - Dark nebula
Mjegullnajat e Erreta jane te ngjashme me Mjegullnajat e Qeta H-2, por ata nuk jane pare ose reflektuar nga drita e tyre. Ato jane pare si rete e erreta ne frontin e Yjeve me te largeta. Edhe pse keto Mjegullnaja shfaqen ndryshe ne gjatesi dhe vale optike, ato jane burimet e ndritshme te valeve infra te kuqe. Ky emision vjen kryesisht nga pluhuri brenda Nebules - Mjegullnajes.
Mjegullnajat Planetare - Planetary Nebulae
Mjegullnajat Planetare jane mjegulla, qe formohen nga nje Yll i cili shnderrohet ne nje gjigand te kuq dhe pastaj humb energjine e tij, duke e nxjerre jashte , dhe me pas shnderrohet ne nje Yll xhuxh i bardhe. Teknikisht ato jane nje rajon ISKSH, sepse shumica e hidrogjenit eshte jonizues. Megjithate Mjegullnajat Planetare jane me kompakte se sa Mjegullnajat, qe krijojne Yje. Mjegullnajat Planetare jane quajtur keshtu per shkak se astronomet e pare i respektuan keto objekte duke menduar se ato jane disqe rreth Planeteve, edhe pse ata nuk kan lidhje fare me Planetet.
Mjegullnajat nga Supernova - Supernova remnant
Shperthimi Supernova ndodh kur nje Yll i madh ne mase arrin ne fund te jetes se tij, atehere kur fuzioni berthamor ne thelbin e Yllit ndalon totalisht. Renia e gazit ne Berthamen e Yllit merr nje ndezje te forte dhe i jep nje zmadhim duke shkaktuar keshtu shperthimin e Yllit ne menyren Supernova. Zgjerimi i gazit formon Mjegullnajen e quajtur Supernova Remnants, e cila eshte nje mjegullnaje e perhapur nga shperthimi i Yllit.
Mjegullnajat e Emerura si pas Formave
Mjegullnaja Ant - Ant Nebula
Mjegullnaja Laku Bernardit - Loop Barnard's Nebula
Mjegullnaja Bumerang - Bumerang Nebula
Mjegullnaja Syt e Maceve - Cat's Eye Nebula
Mjegullnaja Gaforre - Crab Nebula
Mjegullnaja Shqiponje - Eagle Nebula
Mjegullnaja Eskimez - Eskimez Nebula
Mjegullnaja Carina - Nebula eta Carinae
Mjegullnaja Spirale - Helix Nebula
Mjegullnaja Ore Qelqi - Hour glass Nebula
Mjegullnaja Koka Kalit - Horsehead Nebula
Mjegullnaja e Orionit - Orion Nebula
Mjegullnaja Pelikan - Pelican Nebula
Mjegullnaja Sheshi i Kuq Red Square Nebula
Mjegullnaja Unaze - Ring Nebula
Mjegullnaja Rozete - Rosette Nebula
Mjegullnaja Merimange - Tarantula Nebula <> theksojme tarantula eshte nje lloj merimange
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Mjegullnaja eshte nje re nderyjore e pluhurit, gazit hidrogjen, gaz heliumi dhe gazeve te tjera jonizues. Fillimisht, mjegullnaje ishte nje emer i pergjithshem per çdo objekt astronomik duke perfshire edhe galaktikat pertej Milky Way, Shembull: per shembull, Galaktika Andromeda ishte referuar si Nebula Andromeda para se galaktikat te zbuloheshin nga Edwin Hubble. Mjegullnajat formojne rajonet e formimit te yjeve, siç eshte Nebula Eagle [Mjegullnaja e gazit ne forme shqiponje. Me sakte shifhni fotografine e mesiperme]. Kjo Mjegullnaje eshte pershkruar ne nje nga imazhet me te famshme te NASA-s. Ne keto rajone, formacionet e gazit, pluhurit dhe materiale te tjera grumbullohen se bashku per te formuar masa te medha, dhe perfundimisht behen mjaft te medha per te formuar Yje. Materialet e mbetura besohet se jane me pas per te formuar planetet, dhe objekte te tjera planetare te sistemit.
Ekzistojne deshmi qe Fisi Mayan e dinte per Mjegullnajat e gazit qe para shpikjes se teleskopit. Asistenca per kete teori vjen nga nje perralle popullore, qe merret me fushen e qiellin rreth Orionit. Perralla permban disa dira flake me ngjyra te ndezura ne hapesire.
Rreth vitit 150, Klaudi Ptolemaeus rregjistroi, ne librat e VII-VIII, pese yje qe u shfaqen ne Mjegullnaje. Ai gjithashtu vuri re nje rajon te mjegullt midis Arusha e Madhe dhe Luani. Mjegullnaja e pare e dallueshme nga nje grup yjesh, u permend nga astronomi, Abd al-Rahman al-Sufi, ne librin e tij te yjeve ne 964-n. Ai vuri ne dukje per nje re te ndodhur aty ku eshte galaktika Andromeda ne ditet e sotme. Supernova qe krijoi Mjegullnajen ne forme Gaforreje, SN 1054, u vu re nga astronomet Arabik dhe ato Kineze ne 1054.
Per arsye te panjohura, Al-Sufi nuk arriti te theksoje Mjegullnajen e Orionit, e cila eshte galaktika Andromeda ne qiellin e nates. Me 26 nentor, 1610, Nicolas Claude Fabri de-Peiresc zbuloi Mjegullnajen e Orionit duke perdorur nje teleskop. Kjo mjegullnaje eshte verejtur edhe nga Johann Baptist Cysat ne 1618. Megjithate, studimi i pare i detajuar i Mjegullnajen e Orionit nuk do te kryhej deri ne 1659 nga Christian Huygens, i cili gjithashtu besonte veten te ishte personi i pare qe kishte zbuluar kete Mjegullnaje.
Ne 1715, Edmund Halley publikoi nje liste prej gjashte Mjegullnajash. Ky numer u rrit ne menyre te qendrueshme gjate shekullit te nga Jean-Philippe de Cheseaux, i cili hartoi nje liste prej 20 Mjegullnajash duke perfshire tete te pa njohura me pare. Nga 1751-1753, Nicolas Louis de Lacaille vendosi ne katalog 42 Mjegullnaja, te cilat shumica prej tyre ishin te panjohura me pare. Charles Messier hartoi me pas nje katalog me 103 Mjegullnaja nga 1781, edhe pse qellimi i tij kryesor ishte per te shmangur zbulimin e rreme te kometave.
Numri i Mjegullnajave atehere ishte ne mase te madhe, zgjeruar nga perpjekjet e William Herschel dhe motres tij Caroline Herschel. Katalogu i tyre i mijerave Mjegullnajave te reja dhe grupimeve te Yjeve u botua ne vitin 1786. Nje katalog i dyte i me mijera mjegullnaja u botua ne 1789 dhe katalogun e trete dhe te fundit te 510 Mjegullnajave te reja ne 1802. Megjithate ne 1790, ai zbuloi nje yll te rrethuar nga Mjegullnaja dhe arriti ne perfundimin se kjo ishte nje Mjegullnaje e vertete.
Ne fillim te vitit 1864, William Huggins shqyrtoi spektret e rreth 70 Mjegullnajave. Ai gjeti se rreth 1/3 e tyre kishin spekter thithjen e gazit. Pjesa tjeter tregoi nje spekter te vazhdueshem dhe perberje nga nje mase te mundshme. Nje kategori e trete u shtua ne 1912, kur Vesto Slipher tregoi se spektri i nje Mjegullnaje te rrethuar nga Yjet perputhej me spektret e grupeve tjera. Mjegullnaja rrezaton nga drita e Yjeve brenda saj.
Ne 1922, Edwin Hubble njoftoi se gati te gjitha Mjegullnajat jane te lidhura me Yjet, dhe se ndricimi i tyre vjen nga drita e Yjeve. Edwin Hubble dhe Henry Norris Russell arriten ne perfundimin se Mjegullnajat rreth Yjeve te nxehta jane transformuar ne ndonje menyre.
Shume Mjegullnaja apo Yje jane formuar nga rrezimi gravitacional i gazit. Materiali bie nen peshen e vet te mundshme dhe rrotullohet rreth vetes duke u nxehur dhe krijuar reaktim termoberthamor dhe lindjen e nje Ylli, gjithashtu shfaq dhe nje rreze ultraviolet te dukshme. Madhesia e ketyre Mjegullnajave ndryshon ne varesi te madhesise se rese origjinale te gazit. Keto jane vende ku ndodh formimi i Yjeve. Disa Mjegullnaja jane formuar si rezultat i shperthimeve Supernova, qe vjen nga Yjet me madhesi gjigande dhe jete shkurter.
Materialet e hedhura jashte nga shperthimi i Supernoves jane jonizues me energji dhe objekti kompakt i formimit te Mjegullnajave. Nje nga shembujt me te mire te kesaj eshte Mjegullnaja-Nebula Gaforrja, e ndodhur tek hapesira e Demit. Veprimtaria Supernova eshte regjistruar ne vitin 1054 dhe eshte i etiketuar SN 1054. Objekti kompakt qe ishte krijuar pas shperthimit qendron ne qender te Mjegullnajes-Nebules Gaforrja dhe eshte nje Yll Neutron.
Mjegullnajat tjera mund te formohen si Mjegullnaja Planetare. Kjo eshte faza e fundit e jetes se nje Ylli te vogel ne mase si Dielli Tokes. Yjet me nje mase deri ne 8-10 masa diellore, shnderrohen ne nje gjigand te kuq dhe ngadale humbin shtresat e tyre te jashtme gjate presionit ne atmosferat e tyre. Kur nje Yll humb materiale te mjaftueshme, rrit Temperaturen, Rrezatimin Ultraviolet dhe formon Mjegullnajen me materaialet qe hedh jashte vetes. Mjegullnaja eshte e perbere nga 97% Hidrogjen dhe 3 Helium%.
Mjegullnajat klasifikohen ne kater grupe te medha. Mjegullnajat Spirale jane perdorur per te shpjeguar strukturat e Galaktikave Spirale.
Klasifimimi ne Grupe
Mjegullnajat e Qeta H 2: H II regions
Mjegullnajat e Erreta: Dark nebula
Mjegullnajat Planetare: Planetary nebulae
Mjegullnajat nga Supernova: Supernova remnant
Mjegullnajat e Qeta H2 - H II regions
Mjegullnaja e Qeta H-2 jane shembuj te Mjegullnajes reflektuese. Shumica mund te pershkruhet si Mjegullnaja Qetesuese, qe do te thote se ato jane te zgjeruara dhe permbajne kufij te percaktuar mire. Ne driten e dukshme keto Mjegullnaja mund te ndahet ne disa lloje, nje klasifikim qe varet nga drita qe shohim. Keto mjegullnaja jane quajtur shpesh rajone ISKSH, termi ISKSH eshte perdorur ne astronomi profesionale per te referuar hidrogjenin jonizues. Ne kontrast me Mjegullnajat, ato reflektuese prodhojne sasi te konsiderueshme te drites nga perberja e tyre dhe jo nga drita e Yjeve brenda vetes.
Mjegullnajat e Erreta - Dark nebula
Mjegullnajat e Erreta jane te ngjashme me Mjegullnajat e Qeta H-2, por ata nuk jane pare ose reflektuar nga drita e tyre. Ato jane pare si rete e erreta ne frontin e Yjeve me te largeta. Edhe pse keto Mjegullnaja shfaqen ndryshe ne gjatesi dhe vale optike, ato jane burimet e ndritshme te valeve infra te kuqe. Ky emision vjen kryesisht nga pluhuri brenda Nebules - Mjegullnajes.
Mjegullnajat Planetare - Planetary Nebulae
Mjegullnajat Planetare jane mjegulla, qe formohen nga nje Yll i cili shnderrohet ne nje gjigand te kuq dhe pastaj humb energjine e tij, duke e nxjerre jashte , dhe me pas shnderrohet ne nje Yll xhuxh i bardhe. Teknikisht ato jane nje rajon ISKSH, sepse shumica e hidrogjenit eshte jonizues. Megjithate Mjegullnajat Planetare jane me kompakte se sa Mjegullnajat, qe krijojne Yje. Mjegullnajat Planetare jane quajtur keshtu per shkak se astronomet e pare i respektuan keto objekte duke menduar se ato jane disqe rreth Planeteve, edhe pse ata nuk kan lidhje fare me Planetet.
Mjegullnajat nga Supernova - Supernova remnant
Shperthimi Supernova ndodh kur nje Yll i madh ne mase arrin ne fund te jetes se tij, atehere kur fuzioni berthamor ne thelbin e Yllit ndalon totalisht. Renia e gazit ne Berthamen e Yllit merr nje ndezje te forte dhe i jep nje zmadhim duke shkaktuar keshtu shperthimin e Yllit ne menyren Supernova. Zgjerimi i gazit formon Mjegullnajen e quajtur Supernova Remnants, e cila eshte nje mjegullnaje e perhapur nga shperthimi i Yllit.
Mjegullnajat e Emerura si pas Formave
Mjegullnaja Ant - Ant Nebula
Mjegullnaja Laku Bernardit - Loop Barnard's Nebula
Mjegullnaja Bumerang - Bumerang Nebula
Mjegullnaja Syt e Maceve - Cat's Eye Nebula
Mjegullnaja Gaforre - Crab Nebula
Mjegullnaja Shqiponje - Eagle Nebula
Mjegullnaja Eskimez - Eskimez Nebula
Mjegullnaja Carina - Nebula eta Carinae
Mjegullnaja Spirale - Helix Nebula
Mjegullnaja Ore Qelqi - Hour glass Nebula
Mjegullnaja Koka Kalit - Horsehead Nebula
Mjegullnaja e Orionit - Orion Nebula
Mjegullnaja Pelikan - Pelican Nebula
Mjegullnaja Sheshi i Kuq Red Square Nebula
Mjegullnaja Unaze - Ring Nebula
Mjegullnaja Rozete - Rosette Nebula
Mjegullnaja Merimange - Tarantula Nebula <> theksojme tarantula eshte nje lloj merimange
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Yjet
Ylli eshte nje top i ndritshem i mbajtur ne forme nga graviteti. Ylli me i afert me Token eshte Dielli, i cili eshte burimi i energjise ne Toke. Yjet tjera jane te dukshme nga toka gjate nates, kur ata nuk jane ne drejtim nga Dielli apo te bllokuar nga fenomenet atmosferike.
Historikisht, Yjet me te shquar ne sferen qiellore jane grupuar se bashku, dhe Yjet e ndritshem i jane vene emra te pervecem. kataloge te shumta te mundshem jane mbledhur nga astronomet, te cilat japin emertime te standardizuar per Yjet.
Per te pakten nje pjese te jetes se tij, nje Yll shkelqen per shkak te ciklit termoberthamor, duke djegur hidrogjenin , dhe duke liruar energji qe pershkojn berthamen e Yllit, dhe pastaj jep rrezatim ne hapesiren e jashtme.
Pothuajse te gjitha elementet natyrale me te renda se heliumi jane krijuar nga Yjet vete, ose nepermjet Mjegullnajave Yjore, dhe Supernova kur yjet shperthejne. Astronomet mund te percaktoje ne mase, moshen, perberjen kimike dhe shume faktore tjere te nje Yll, duke matur shkelqimin e drites, spektrin e tij dhe levizjet neper hapesire.
Ne masen kryesore te nje Ylli duket evolucioni, gjithashtu dhe fati i tije. Karakteristikat tjera te nje Yll jane te percaktuara me historine e tije evolucionare, duke perfshire, diametrin, rrotullimin e levizjes, dhe temperaturen.
Nje Yll fillon renien e tije dhe materialeve te perbera kryesisht nga hidrogjeni, se bashku me helium dhe gjurmet e shumta te elementeve te renda. Pasi Thelbi Yjor eshte mjaft i dendur, nje pjese e hidrogjenit konvertohet ne menyre te qendrueshme ne helium permes procesit te fuzionit berthamor. Pjesa e brendshme e yllit nxjerr energji larg nga thelbi permes nje kombinimi te proceseve rrezues dhe atyre konvertues.
Presioni i brendshem tek berthama e Yllit e mban ate qe te mos shkaterrohet nga forca e gravitetit. Pasi karburanti i hidrogjenit ne berthame eshte i rraskapitur, ato Yje me nje madhesi prej 0,4 here me i madh se Dielli zgjerohen dhe behen nje gjigant i kuq. Sistemet Binary dhe Yjet ne grupe perbehen nga dy apo me shume Yje qe jane te detyruar nga graviteti, dhe ne pergjithesi levizin rreth njeri-tjetrit ne orbita te qendrueshme.
Kur dy Yje te tille kane nje orbite relativisht te ngushte, nderveprimin e tyre gravitacionale mund te kete nje ndikim te rendesishem ne evolucionin e tyre. Yjet jane pjese e nje strukture shume te madhe te detyruar nga graviteti neper Galaktika.
Historianet dhe zbuluesit e tyre
Historikisht, Yjet kane qene te rendesishem per te qyteterimeve ne te gjithe boten. Ata kane qene pjese e praktikave fetare dhe perdordorime per navigacion qiellor dhe orientim. Shume astronome te lashte besonin se yjet ishin te vena ne nje sfere qiellore, dhe se ata ishin te pandryshueshem.
Levizjet e Diellit ne Horizont ndaj Yjeve, eshte perdorur per te krijuar kalendare, te cilat mund te perdoren per te rregulluar praktikat, qe sot dihen qe jan ditet muajt etj. kalendarit Gregorian, qe perdoret aktualisht pothuajse kudo ne bote, eshte nje kalendar Diellor bazuar ne kend te boshtit te rrotullimit te Tokes ne lidhje me Yllin e saj lokal, Diellin.
Grafiku i vjeter i datave te sakta te Yjeve u shfaq ne astronomine antike egjiptiane ne 1534 BC. Kataloget e njohura te Yjeve jane krijuar nga astronomet babilonas dhe Mesopotamise se lashte ne fund te mijevjecarit te 2 para eres sone, gjate periudhes se Kassite. ca 1531-1155 BC. Katalogu i pare i Yjeve ne astronomine Greke ishte krijuar nga Aristillus ne vitet 300 para eres sone, me ndihmen e Timocharis.
Katalogu Yjeve i Hipparchus (2 para eres sone) duke perfshire 1020 Yje eshte perdorur per te mbledhur katalogun e Yjeve te Ptolemeut. Hipparchus eshte i njohur per zbulimin Yllit te ri te rregjistruar si Nova. Shume nga Yjet dhe emrat e tyre ne perdorim sot, rrjedhin nga astronomia Greke.
Ne driten e dukshme te qiellit, astronomet Kineze ishin te vetedijshem se mund te shfaqeshin dhe Yjet te reja. Ne 185 pas Krishtit, ata ishin te paret qe shkruajten per Supernoven, e njohur tani si SN 185.
Ne ngjarjet Yjore ne historine e regjistruar ishte Supernova SN 1006, e cila u vu re ne 1006, dhe me shkrim ne lidhje me astronomin Egjiptian Ridvan Ali ibn dhe disa astronome Kineze. Supernova SN 1054, e cila krijoi Mjegullnajen-Nebulen Gaforrja, ishte vezhguar nga astronomet Kineze dhe Islame.
Astronomet mesjetare Islamik vendosen emra Arab per shume Yje qe jane ne perdorim dhe ne ditet e sotme. Gjithashtu ata shpiken instrumente te shumta astronomike te cilat mund te llogaritinin pozicionet e Yjeve. Nder to, Libri Stars Fikse (964) ishte shkruar nga astronomi Persian Abd al-Rahman al-Sufi, i cili zbuloi nje numer te konsiderueshem te Yjeve.
Gjithashtu ai zbuloi dhe grupime Yjesh (duke perfshire Velorum Omicron dhe grupimin Brocchi), dhe Galaktikat (duke perfshire Galaktiken Andromeda). Ne shekullin e 11-te, dijetari persian Ebu Rayhan Biruni pershkroi Galaktiken Rruga e Qumeshtit si nje mori fragmentesh qe ka ne baze Yjet, Mjegullnajat, dhe gjithashtu i dha nje kuptim te mundshem Poleve gjate nje eklipsi Henor ne 1019.
Astronomi Andaluzian, Ibn Bajjah propozoi se Glaktika Rruga e Qumeshtit ishte e perbere nga shume Yje te cilat pothuajse preknin njeri-tjetrin dhe qe dukej teishte nje imazh i vazhdueshem per shkak te efektit te thyerjes nga materiale tokesore, duke permendur vezhgimin e tij si deshmi ne lidhje me Jupiterit dhe Marsit ne 1106/1107 AD.
Astronomi Evropian, Tycho Brahe identifikoi Yje te reja ne qiell naten, duke sugjeruar se qiejt nuk ishin te pandryshueshem. Ne 1584 Giordano Bruno sugjeroi se Yjet ishin ne fakt Diej te tjere, dhe mund te kete planete te tjera, ndoshta edhe te ngjashem me Token, ne orbite rreth tyre, nje ide qe ka qene sugjeruar me heret nga filozofet e lashte greke, Democritus dhe Epikuri, dhe nga kozmologet mesjetare islame te till si Fakhr al-Din al-Razi.
Nga fundi i shekullit ne vijim, ideja e Yjeve si Diej te larget ishte ne arritjen e nje konsensusi ne mes astronomeve. Per te shpjeguar pse keto Yje kan terheqe gravitacionale te Sistemit Diellor, Isaac Newton sugjeroi se Yjet jane shperndare ne menyre te barabarte ne cdo drejtim, nje ide e nxitur kjo nga Richard Bentley.
Astronomi Italian Geminiano Montanari regjistroi disa variacione ne shkelqimin e Yllit Algol ne 1667. Edmond Halley botoi matjet e para te levizjes se duhur, duke demonstruar se Yjet kishin ndryshuar pozicionet qe nga koha e lashte e astronomeve Greek Ptolemeut dhe Hipparchus.
Matja e pare drejtperdrejte te distances te nje Ylli i qujtur (61 Cygni me distanc 11,4 vjet drite larg) eshte bere ne 1838 nga Friedrich Bessel duke perdorur teknike Paralaks. Matjet e Parallaksit treguan ndarjen e madhe te Yjeve ne qiell.
William Herschel ishte astronomi i pare ne perpjekje per te percaktuar shperndarjen e Yjeve ne qiell. Gjate Viteve 1780, ai ka kryer nje seri pamjesh ne 600 drejtime, dhe numerimin e Yjeve pergjate cdo linje Syu.
Nga kjo ai konkludoi se numri i mundshem eshte rritur ne menyre te qendrueshme drejt nje ane te qiellit, ne drejtim te qendres se Galaktikes tone Milky Way. Djali i tij, John Herschel perseriti kete studim ne hemisferen jugore dhe gjeti nje rritje korresponduese ne te njejtin drejtim.
Shkenca Yjore u udheheq nga Joseph von Fraunhofer dhe Angelo Secchi. Duke krahasuar spektret e Yjeve te tille si SIRIUS, ata gjeten dallime ne forcen dhe numrin e linjave per shkak te thithjes se frekuencave te percaktuara nga atmosfera. Ne 1865 Angelo Secchi filloi klasifikimin e mundshem te tipeve. Megjithate, versioni modern i skemes se klasifikimit Yjor u zhvillua nga Annie J. Cannon gjate viteve 1900.
Yjet Dyshe - Double Stars
Vezhgimi i (Yjeve dyshe=Double Stars) u rrit me rendesi gjate shekullit te 19. Ne 1834, Friedrich Bessel verejti ndryshimet ne levizjen e Yllit SIRIUS, dhe te nje Ylli fqinj i cili ishte i fshehur. Edward Pickering zbuloi binarin e pare spektroskopic ne 1899, kur ai verejti ndarjen periodike te vijavene Yllin Mizar ne periudhen 104 ditore.
Vezhgimet e hollesishme te shume Sisteme Yjore jane mbledhur nga astronome te till si William Struve dhe SW Burnham, duke lejuar masat e mundshme qe do te percaktohet nga llogaritja e elementeve te syrit. Zgjidhja e pare per problemin e binareve nga vezhgimet e teleskopit eshte bere nga Felix Savary ne 1827. Shekulli 20 pa perparime gjithnje e me te shpejta ne studimin shkencor. Fotografia u be nje mjet i vlefshem astronomike.
Karl Schwarzschild zbuloi se ngjyra e nje Ylli, dhe temperatura e tije, mund te percaktohet duke krahasuar madhesine vizuale kunder madhesine fotografike. Ne 1921 Albert A. Michelson beri matjen e pare te nje diameteri Yjor duke perdorur nje Interferometer ne Teleskopin Hooker. Puna e rendesishme konceptuale mbi bazen e fizikes ka ndodhur gjate dekadave te para te shekullit te 20.
Prototipat Yjore
Me perjashtim te supernoves, Yjet individuale jane pare dhe ne grupet tona lokale te Galaktikave, dhe sidomos ne pjesen e dukshme te Rruges se Qumeshtit = Galaktikes tone. Por disa Yje jane vene re ne galaktiken M100 te Grumbullimi Virgjeresha, rreth 100 milion vite drite nga Toka.
Megjithate, jashte grumbullimeve lokale te Galaktikave, jane verenjtur shume Yje te grumbulluar, dhe ato individual te vecuar nga tjeret.
Yjet jane formuar brenda rajoneve te zgjatura me dendesi me te larte ne periudhen afatmesme nderyjore. Keto rajone jane quajtur rete molekulare dhe perbehet kryesisht nga hidrogjeni, me rreth 23-28% helium dhe nje per qind te disa elementeve te renda. Nje shembull i tille i rajonit eshte Mjegullnaja-Nebula Orion.
Kur reja gjigande bie, sasit individuale te pluhurit te dendur ne forme te gazi formojn ate qe quhet Rruaza Bok. Kur kjo rruaze bie rritet, energjia gravitacionale kthehet ne nxehtesi dhe ndikon ne ngritjen e temperatures. Kur reja ka arritur perafersisht gjendjen e qendrueshme te ekuilibrit hydrostatik, athere formohet nje protostar ne berthame. Periudha e tkurrjeve gravitacionale zgjat per rreth 10-15 milion vjet.
Yjet e hershme me pak se 2 masa diellore jane quajtur Yjet T Tauri, ndersa ata me mase me te madhe jane Yje Herbig Ae/Be. Keto Yje te sapo lindur leshojne avionet e gazit pergjate boshtit te tyre te rrotullimit, e cila mund te ule vrullin kendore te Yllit dhe te rezultoje ne arna te vogla mjegullnaje te njohura si objektet Herbig-Haro. Keto avione, me rrezatim nga Ylli, ndihmojne per te perzene ret e gazit, ne te cilen Ylli eshte formuar.
Rendi Kryesore
Yjet shpenzojne rreth 90% te hidrogjenit ne jeten e tyre te duke prodhuar helium ne reagime te larta te temperatures dhe presionit te larte ne berthame. Yjet e tille jane rend kryesore dhe jane quajtur xhuxh.
Duke filluar ne rendin zero-mosha kryesore, perqindja e helium ne baze te nje Ylli rritet ne menyre te qendrueshme. Si pasoje, ne menyre per te ruajtur normen e kerkuar te fuzionit berthamor ne berthame, Ylli do te rritet ngadale ne temperature dhe shkelqim drite. Dielli per shembull, vleresohet te jete rritur ne shkelqim drite me rreth 40% qe nga rendi kryesore 4.6 miliard vjet me pare. Cdo Yll gjeneron nje ere Yjore qe shkakton nje rrjedhje te vazhdueshme te gazit ne hapesire.
Per yjet e medha, shuma e humbur ne mase eshte e paperfillshme. Dielli humb 10-14 masa diellore cdo vit, ose rreth 0.01% nga masa e tij totale mbi jetegjatesine. Megjithate Yjet masive mund te humbasin 10-7 masa diellore per cdo vit, ne menyre te konsiderueshme qe ndikojne ne evoluimin e tyre. Yjet qe fillojne me me shume se 50 masa diellore mund te humbasin me shume se gjysma e tyre ne mase te plote, kur ato mbesin ne rendin kryesore.
Kohezgjatja e shpenzuar nga nje Yll ne rendin kryesore varet kryesisht nga sasia e karburantit qe ka dhe shkalla ne te cilen ai karburant digjet, dmth masa e tije fillestare dhe shkelqi i drites. Per Diellin, ky fenomen eshte vleresuar te jete rreth 1010 vjet.
Yjet e medha e konsumojne lenden djegese shume shpejt dhe jane jeteshkurter. Yjet e vogla te quajtur xhuxhat e kuq = Red Dwarfs e konsumojne lenden djegese shume ngadale ne 10 deri ne qindra miliarda vjet. Pjesa e elementeve me te renda se heliumi mund te luajne nje rol te rendesishem ne evoluimin e mundshem.
Ne astronomi te gjithe elementet me te renda se heliumi jane konsideruar si nje metal, dhe perqendrimi kimik i ketyre elementeve eshte quajtur veti metalike. Vetia metalike mund te ndikojne ne kohezgjatjen e nje Ylli dhe ne djegjen e karburantit te tij, Kontrolli ne formimin e fushave magnetike modifikon forcen e eres Yjore.
Yjet e mundshem te pakten 0,4 masa diellore, shterojne furnizimin e tyre te hidrogjenit ne thelbin e tyre.
Shtresa e tyre e jashtme zgjerohet ne mase te madhe dhe te ftohte, per te formuar nje gjigant te kuq. Per shembull, ne rreth 5 miliarde vjet, kur Dielli do te jete nje gjigant i kuq, ai do te zgjerohet nga nje rreze maksimale prej rreth 1 AU (150.000.000 km), 250 here ne madhesise e tije te tanishme.
Si nje gjigand, Dielli do te humbase rreth 30% nga masa e tij te tanishme. Eventualisht thelbi eshte i ngjeshur mjaftueshem per te filluar fusionin e helium, dhe Ylli tani gradualisht zvogelohet ne rreze.
Shkaterrimi Nga Supernova
Nje evolucionin perfundimtar tek Ylli, do te hedhe shtresat e jashtme si nje mjegullnaje planetare. Ne qofte se ajo qe mbetet pas atmosferes se jashtme eshte me pak se 1,4 masa diellore, Ylli zvogelohet ne nje objekt relativisht te vogel (rreth madhesise se Tokes), dhe nuk eshte i mjaftueshem per kompresionin masiv per te marre formen, i njohur si nje xhuxh i bardhe. Xhuxhit i Bardhe = White dwarfs ne fund do te nxihet ne nje xhuxh te zbehte per nje shtrirje shume te gjate kohore.
Historite, shenimet e dhena tregojne se Nebula Gaforrja, ishte e para qe u vezhgua mbas nje supernove rreth viteve 1050 pas Krishtit. Ne Yjet me te medha, procesi vazhdon deri ne berthame hekuri qe rritet ne menyre te madhe (me shume se 1,4 masa diellore). Kjo baze do te bjeri papritur duke pare qe elektronet jane drejtuar ne protonet e tije, duke formuar neutrone dhe protone.
Valet e formuara nga kjo renie shkakton pjesen tjeter te Yllit te shpertheje ne nje supernova. Supernova eshte aq e ndritshmesa qe mund te shkelqeje me shume se nje kohe te shkurter ne te gjithe Galaktiken.
Shumica e perberjes se Yllit qe perhapet nga shperthimi Supernoves krijon nje Yll Neutron, i cili nganjehere quhet si nje Pulsar, ose X-ray burster. Ne rastin e Yjeve shume te medha ne mase, pas shperthimit te Supernoves krijohet Black Hole = Vrima e Zeze. Ylli Neutron formohet kur nje Yll gjigand shperdhen ne fenomenin Supernova, dhe te gjith Neutronet e dala jasht nga shperthimi bashkohen se bashku per te formuar Yllin me te bukur dhe me te fuqishem i cili eshte Neutron Star.
Brenda nje Vrime te Zeze eshte nje fenomen i cili eshte akoma i pa zgjidhur nga shkenctaret. Dalja e materialeve nga Supernova dhe Era Yjore luajne nje rol te rendesishem ne formimin e e nje gjenerate te re Yjesh.
Mosha e Yjeve
Shumica e Yjeve jane rreth 1 miliard deri ne 10 miliard vite e vjeter. Disa Yje te mund te jene edhe afer 13.7 miliarde vjet pak a shume sa vet mosha e Universit. Ylli me i vjeter i zbuluar i cili eshte, HE 1523-0901, eshte nje rreth 13.2 miliarde vjet i vjeter.
Sa me i madh te jet Ylli, aq me i shkurter eshte jeta e tije, kryesisht per shkak te mases ne berthamen e tyre, duke shkaktuar djegjen e hidrogjenit me shpejte.
Jeta e nje Ylli shume te madh zgjat perafersisht 1 milion vjet, ndersa Yjet e mases minimale (si prsh Xhuxhi Kuq) e konsumojne lenden djegese shume ngadale dhe ky variacion zgjat ne dhjetra deri ne qindra miliard vjet.
Perberja Kimike
Kur Yjet formohen ne Galaktiken tone Milky Way jane te perbera nga rreth 71% hidrogjen dhe helium 27%, dhe me nje pjese te vogel te elementeve te renda. Zakonisht pjesa e elementeve te renda eshte e matur ne drejtim te permbajtjes hekurit ne atmosferen Yjore, si hekuri qe eshte element i perbashket.
Nje matje te perberjes kimike te nje Ylli mund te perdoret per te deshmuar moshen e tije. Pjesa e elementeve te renda eshte nje tregues i mundesise se Ylli mund te kete nje Sistem Planetare. Ylli me permbajtje me te pakte hekuri nga te gjith te tjeret eshte xhuxhi HE1327-2326, me vetem 1/200,000 permbajtje te hekurit.
Gjithashtu ekzistojne Yje qe tregojne perberje te pazakonte te elementeve te vecanta ne spektrin e tyre, vecanerisht kromin dhe elementeve te rralla toke.
Fusha Magnetike
Fusha magnetike e nje Ylli eshte krijuar brenda rajoneve te brendshme aty ku ndodh qarkullimi konektive. Kjo levizje e funksioneve plazma funksiono si nje dinamo, duke gjeneruar fusha magnetike qe shtrihen ne te gjithe Yllin.
Fuqia e fushes magnetike ndryshon sipas mases dhe perberjes se Yllit, dhe sasia e aktivitetit magnetik ne siperfaqe varet nga rrotullimi i Yllit. Ky aktivitet prodhon njollat e zeza ne siperfaqe, te cilat jane rajone te fushave te forta magnetike, dhe me e ulet se temperaturat e siperfaqes normale.
Fusha magnetike vepron mbi ererat Yjore tek nje Yll. Yjet me te vjeter te tilla si Dielli kane nje norme shume te ngadalshme te rrotullimit dhe nje nivel me te ulet te aktivitetit ne siperfaqe. Nivelet e aktivitetit te mundshem ndryshojne ne menyre ciklike dhe mund te zhduken fare per disa periudha.
Masa
Nje nga Yjet me masiv i njohur, eshte Eta Carinae, me 100-150 here me i madh ne mase se sa Dielli. Jetegjatesia e tije eshte shume e shkurter, vetem disa miliona vjet. Nje studim i grupit Arches sugjeron se nje Yjet me 150 masa Diellore eshte kufiri i mundshem ne epoken e tanishme te Universit.
Arsyeja per kete limit nuk eshte e njohur saktesisht, por kjo eshte pjeserisht per shkak te shkelqimit te drites e quajtur Eddington e cila percakton shumen maksimale qe kalon neper atmosferen e nje Ylli. Megjithate, nje Yll i quajtur R136a1 ne grupin 136a RMC ka nje madhesi prej 265 masash diellore, duke e vene limitin e madhesise prej 150 Masave Diellore ne pikpytje. Yjet e pare te formuar pas Big Bangut mund te kene qene me te medha, deri ne 300 masa diellore ose me shume, per shkak te mungeses se elementeve te renda ne perberjen e tyre.
Me nje mase vetem 93 here se e Jupiterit, AB Doradus C, eshte Ylli me i vogel i njohur. Trupat e vegjel jane quajtur Xhuxhat Kafe, te cilat zene nje siperfaqe te percaktuar dobet gri ne mes te mundshem dhe gjigandet e gazit. Kombinimi i rrezeve dhe mases te nje Yll percaktojn gravitetit siperfaqesor. Yjet gjigand kane nje siperfaqe te gravitetit shume te ulet se sa Yjet e rendit kryesore, ndersa e kunderta eshte rasti tek Yjet kompakt te tille si Xhuxhat e Bardhe. Graviteti siperfaqesor mund te ndikoje ne pamjen e spektrit tek nje Yll.
Rrotullimi
Shkalla e rotullimit te mundshem mund te perafrohet me ane te matjes spektroskopike. Yjet e reja kane nje norme me te shpejte te rrotullimit ne 100 km/s ne ekuator. Ylli i Tipit-B i quajtur Achernar, ka nje shpejtesi te rrotullimit ekuatorial me rreth 225 km/s, duke i dhene Yllit nje diameter qe eshte me shume se 50% me e madhe se distanca ne mes te poleve.
Nje pjese e madhe e krahut kendore eshte i shperdoruar si rezultat i humbjes se mases me ane te eres Yjore. Perkunder kesaj, shkalla e rrotullimit per nje Yll tip Pulsar eshte shume e shpejte. Ylli Pulsar ne zemer te Mjegullnajes Gaforrja, rrotullohet 30 here ne sekonde. Norma e rrotullimit te Yllit Pulsar gradualisht do te ngadalesohet per shkak te emetimit te rrezatimit.
Tempraturat
Temperatura e siperfaqes se nje Ylli eshte e percaktuar nga shkalla e prodhimit te energjise ne berthamen e tije , plus dhe nga drita e rrezatimit. Ajo eshte dhene normalisht si temperatura ne fuqi, e cila eshte temperature e nje organi te idealizuar qe rrezaton energjine e tij ne te njejtin shkelqim drite ne siperfaqen e Yllit.
Temperatura efektive eshte vetem nje vlere perfaqesuese, megjithate, Yjet kane nje renie temperature me rritjen e distances nga berthama. Temperatura ne rajonin e berthames te nje Yll eshte disa milione grade. Temperatura e siperfaqes se nje Ylli, se bashku me permasat vizuale te tije, jane perdorur per te klasifikuar Yjet.
Yjet e vogla te tilla si Dielli kane nje temperature ne siperfaqe prej rreth disa mijra G/C. Gjigandet e Kuq kane temperatura relativisht te uleta ne siperfaqe prej rreth 3327 G/C, por ata gjithashtu kane nje shkelqim drite te larte per shkak te siperfaqes tyre te madhe.
Rrezatimi
Energjia e prodhuar nga Yjet, si nje produkt i fuzionit berthamor, rrezaton ne hapesire si dy rrezatimeve, elektromagnetike dhe rrezatimet grimce. Rrezatimi grimce tek nje Yll njihet si Era Yjore e cila ekziston si nje rrjedhe e qendrueshme e therrmijave elektrike, si protonet e lira, grimcat alfa, dhe grimcat beta, te cilat rrjedhin nga shtresat e jashtme te Yllit si nje rrjedhe e qendrueshme nga berthama.
Prodhimi i energjise ne berthame eshte arsyeja pse Yjet shkelqejne aq shume. Cdo here qe dy siguresa atomike perplasen me njera tjetren formojn nje sigurese atomike te nje elementi te ri, dhe me te rende sic eshte Rrezja Gamma e cila lirohet nga ky fusion berthamor. Kjo energji eshte e konvertuar ne format e tjera te energjise elektromagnetike, duke perfshire edhe driten e dukshme.
Ngjyra e nje Ylli, percaktohet nga frekuenca e drites dhe varet nga temperatura e shtreses se jashtme te Yllit, duke perfshire fotosferen e tije. Perveç drites se dukshme, Yjet gjithashtu nxjerrin format e rrezatimeve elektromagnetike te cilat jane te padukshem per syri i njeriut.
Te gjitha komponentet e rrezatimit elektromagnetik Yjor, si ai i dukshem dhe ai i padukshem jane teper te rendesishem. Duke perdorur spektrin Yjor, astronomet mund te percaktoje tek nje Yll, temperaturen e siperfaqes, gravitetin e siperfaqes dhe shpejtesine rrotulluese. Masa mund te matet drejtperdrejt ne sistemet binare. Me keto parametra, astronomet mund te llogarisin moshen e Yllit.
Klasifikimi
Sistemi aktual i klasifikimit Yjor e ka origjinen ne fillim te shekullit te 20-te, kur Yjet jane klasifikuar nga A ne Q bazuar ne fuqine e linjes hidrogjenit. Kur klasifikimi u rendit nga temperatura, i perngjante me shume skemes moderne. Klasifikimet jane te renditur edhe si mas komponenteve, duke filluar nga Yjet e Tipit-O, te cilat jane shume te nxehta, ose Yjet e Tipit-M te cilet jane te ftohte.
Klasifikimet kryesore, per temperaturen e siperfaqes jane: O, B, A, F, G, K, dhe M. A. Me te zakonshem nga keto jane Yjet e tipave L dhe T, te cilet klasifikohen me te ftohtet dhe me te vegjlit ne mase, dhe quhen Xhuxhat Kafe. Çdo renditje ka 10 nen-ndarjeve, te numeruar nga 0 ne 9, megjithate, ky sistem prishet ne temperaturat ekstreme te larta te cilat humbin renditjen e Yllit duke e kalur ate ne extrem.
Perveç kesaj, tipat e Yjeve mund te klasifikohet edhe nga efektet e shkelqimit te drites, te cilet korrespondojne me madhesine e tyre hapesinore. Keto klasifikime shkojne nga 0 (Gjigandet e larte) , 3 (Gjigandet) ,5 (Xhuxhat e rendit kryesore). Dielli yne eshte nje sekuence tip G2, klasifikimi 5 (Xhuxh i Verdhe). Yjet e llojit Xhuxha te Bardhe kane klasen e tyre qe fillon me shkronjen D. Klasifikimi me teje eshte ne klasa DA, DB, DC, DO, DZ, dhe DQ, ne varesi te llojeve te linjave qe gjendet ne spektrin Yjeve.
Tipi-O 33,000 K Zeta Ophiuchi
Tipi-B 10,500–30,000 K Rigel
Tipi-A 7,500–10,000 K Altair
Tipi-F 6,000–7,200 K Procyon A
Tipi-G 5,500–6,000 K Dielli
Tipi-K 4,000–5,250 K Epsilon Indi
Tipi-M 2,600–3,850 K Proxima Centauri
Theksoj: Tempraturat jane te rregjistruara me K=Kelvin, per te konvertuar Kelvin ne Grade Celcius ju lutem perdorni konvertuesit ne google. Keto shifra percaktojne tempraturat e siperfaqeve te Yjeve. Cdo emer mbas tempratures tek lista permban nje emer Ylli.
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Ylli eshte nje top i ndritshem i mbajtur ne forme nga graviteti. Ylli me i afert me Token eshte Dielli, i cili eshte burimi i energjise ne Toke. Yjet tjera jane te dukshme nga toka gjate nates, kur ata nuk jane ne drejtim nga Dielli apo te bllokuar nga fenomenet atmosferike.
Historikisht, Yjet me te shquar ne sferen qiellore jane grupuar se bashku, dhe Yjet e ndritshem i jane vene emra te pervecem. kataloge te shumta te mundshem jane mbledhur nga astronomet, te cilat japin emertime te standardizuar per Yjet.
Per te pakten nje pjese te jetes se tij, nje Yll shkelqen per shkak te ciklit termoberthamor, duke djegur hidrogjenin , dhe duke liruar energji qe pershkojn berthamen e Yllit, dhe pastaj jep rrezatim ne hapesiren e jashtme.
Pothuajse te gjitha elementet natyrale me te renda se heliumi jane krijuar nga Yjet vete, ose nepermjet Mjegullnajave Yjore, dhe Supernova kur yjet shperthejne. Astronomet mund te percaktoje ne mase, moshen, perberjen kimike dhe shume faktore tjere te nje Yll, duke matur shkelqimin e drites, spektrin e tij dhe levizjet neper hapesire.
Ne masen kryesore te nje Ylli duket evolucioni, gjithashtu dhe fati i tije. Karakteristikat tjera te nje Yll jane te percaktuara me historine e tije evolucionare, duke perfshire, diametrin, rrotullimin e levizjes, dhe temperaturen.
Nje Yll fillon renien e tije dhe materialeve te perbera kryesisht nga hidrogjeni, se bashku me helium dhe gjurmet e shumta te elementeve te renda. Pasi Thelbi Yjor eshte mjaft i dendur, nje pjese e hidrogjenit konvertohet ne menyre te qendrueshme ne helium permes procesit te fuzionit berthamor. Pjesa e brendshme e yllit nxjerr energji larg nga thelbi permes nje kombinimi te proceseve rrezues dhe atyre konvertues.
Presioni i brendshem tek berthama e Yllit e mban ate qe te mos shkaterrohet nga forca e gravitetit. Pasi karburanti i hidrogjenit ne berthame eshte i rraskapitur, ato Yje me nje madhesi prej 0,4 here me i madh se Dielli zgjerohen dhe behen nje gjigant i kuq. Sistemet Binary dhe Yjet ne grupe perbehen nga dy apo me shume Yje qe jane te detyruar nga graviteti, dhe ne pergjithesi levizin rreth njeri-tjetrit ne orbita te qendrueshme.
Kur dy Yje te tille kane nje orbite relativisht te ngushte, nderveprimin e tyre gravitacionale mund te kete nje ndikim te rendesishem ne evolucionin e tyre. Yjet jane pjese e nje strukture shume te madhe te detyruar nga graviteti neper Galaktika.
Historianet dhe zbuluesit e tyre
Historikisht, Yjet kane qene te rendesishem per te qyteterimeve ne te gjithe boten. Ata kane qene pjese e praktikave fetare dhe perdordorime per navigacion qiellor dhe orientim. Shume astronome te lashte besonin se yjet ishin te vena ne nje sfere qiellore, dhe se ata ishin te pandryshueshem.
Levizjet e Diellit ne Horizont ndaj Yjeve, eshte perdorur per te krijuar kalendare, te cilat mund te perdoren per te rregulluar praktikat, qe sot dihen qe jan ditet muajt etj. kalendarit Gregorian, qe perdoret aktualisht pothuajse kudo ne bote, eshte nje kalendar Diellor bazuar ne kend te boshtit te rrotullimit te Tokes ne lidhje me Yllin e saj lokal, Diellin.
Grafiku i vjeter i datave te sakta te Yjeve u shfaq ne astronomine antike egjiptiane ne 1534 BC. Kataloget e njohura te Yjeve jane krijuar nga astronomet babilonas dhe Mesopotamise se lashte ne fund te mijevjecarit te 2 para eres sone, gjate periudhes se Kassite. ca 1531-1155 BC. Katalogu i pare i Yjeve ne astronomine Greke ishte krijuar nga Aristillus ne vitet 300 para eres sone, me ndihmen e Timocharis.
Katalogu Yjeve i Hipparchus (2 para eres sone) duke perfshire 1020 Yje eshte perdorur per te mbledhur katalogun e Yjeve te Ptolemeut. Hipparchus eshte i njohur per zbulimin Yllit te ri te rregjistruar si Nova. Shume nga Yjet dhe emrat e tyre ne perdorim sot, rrjedhin nga astronomia Greke.
Ne driten e dukshme te qiellit, astronomet Kineze ishin te vetedijshem se mund te shfaqeshin dhe Yjet te reja. Ne 185 pas Krishtit, ata ishin te paret qe shkruajten per Supernoven, e njohur tani si SN 185.
Ne ngjarjet Yjore ne historine e regjistruar ishte Supernova SN 1006, e cila u vu re ne 1006, dhe me shkrim ne lidhje me astronomin Egjiptian Ridvan Ali ibn dhe disa astronome Kineze. Supernova SN 1054, e cila krijoi Mjegullnajen-Nebulen Gaforrja, ishte vezhguar nga astronomet Kineze dhe Islame.
Astronomet mesjetare Islamik vendosen emra Arab per shume Yje qe jane ne perdorim dhe ne ditet e sotme. Gjithashtu ata shpiken instrumente te shumta astronomike te cilat mund te llogaritinin pozicionet e Yjeve. Nder to, Libri Stars Fikse (964) ishte shkruar nga astronomi Persian Abd al-Rahman al-Sufi, i cili zbuloi nje numer te konsiderueshem te Yjeve.
Gjithashtu ai zbuloi dhe grupime Yjesh (duke perfshire Velorum Omicron dhe grupimin Brocchi), dhe Galaktikat (duke perfshire Galaktiken Andromeda). Ne shekullin e 11-te, dijetari persian Ebu Rayhan Biruni pershkroi Galaktiken Rruga e Qumeshtit si nje mori fragmentesh qe ka ne baze Yjet, Mjegullnajat, dhe gjithashtu i dha nje kuptim te mundshem Poleve gjate nje eklipsi Henor ne 1019.
Astronomi Andaluzian, Ibn Bajjah propozoi se Glaktika Rruga e Qumeshtit ishte e perbere nga shume Yje te cilat pothuajse preknin njeri-tjetrin dhe qe dukej teishte nje imazh i vazhdueshem per shkak te efektit te thyerjes nga materiale tokesore, duke permendur vezhgimin e tij si deshmi ne lidhje me Jupiterit dhe Marsit ne 1106/1107 AD.
Astronomi Evropian, Tycho Brahe identifikoi Yje te reja ne qiell naten, duke sugjeruar se qiejt nuk ishin te pandryshueshem. Ne 1584 Giordano Bruno sugjeroi se Yjet ishin ne fakt Diej te tjere, dhe mund te kete planete te tjera, ndoshta edhe te ngjashem me Token, ne orbite rreth tyre, nje ide qe ka qene sugjeruar me heret nga filozofet e lashte greke, Democritus dhe Epikuri, dhe nga kozmologet mesjetare islame te till si Fakhr al-Din al-Razi.
Nga fundi i shekullit ne vijim, ideja e Yjeve si Diej te larget ishte ne arritjen e nje konsensusi ne mes astronomeve. Per te shpjeguar pse keto Yje kan terheqe gravitacionale te Sistemit Diellor, Isaac Newton sugjeroi se Yjet jane shperndare ne menyre te barabarte ne cdo drejtim, nje ide e nxitur kjo nga Richard Bentley.
Astronomi Italian Geminiano Montanari regjistroi disa variacione ne shkelqimin e Yllit Algol ne 1667. Edmond Halley botoi matjet e para te levizjes se duhur, duke demonstruar se Yjet kishin ndryshuar pozicionet qe nga koha e lashte e astronomeve Greek Ptolemeut dhe Hipparchus.
Matja e pare drejtperdrejte te distances te nje Ylli i qujtur (61 Cygni me distanc 11,4 vjet drite larg) eshte bere ne 1838 nga Friedrich Bessel duke perdorur teknike Paralaks. Matjet e Parallaksit treguan ndarjen e madhe te Yjeve ne qiell.
William Herschel ishte astronomi i pare ne perpjekje per te percaktuar shperndarjen e Yjeve ne qiell. Gjate Viteve 1780, ai ka kryer nje seri pamjesh ne 600 drejtime, dhe numerimin e Yjeve pergjate cdo linje Syu.
Nga kjo ai konkludoi se numri i mundshem eshte rritur ne menyre te qendrueshme drejt nje ane te qiellit, ne drejtim te qendres se Galaktikes tone Milky Way. Djali i tij, John Herschel perseriti kete studim ne hemisferen jugore dhe gjeti nje rritje korresponduese ne te njejtin drejtim.
Shkenca Yjore u udheheq nga Joseph von Fraunhofer dhe Angelo Secchi. Duke krahasuar spektret e Yjeve te tille si SIRIUS, ata gjeten dallime ne forcen dhe numrin e linjave per shkak te thithjes se frekuencave te percaktuara nga atmosfera. Ne 1865 Angelo Secchi filloi klasifikimin e mundshem te tipeve. Megjithate, versioni modern i skemes se klasifikimit Yjor u zhvillua nga Annie J. Cannon gjate viteve 1900.
Yjet Dyshe - Double Stars
Vezhgimi i (Yjeve dyshe=Double Stars) u rrit me rendesi gjate shekullit te 19. Ne 1834, Friedrich Bessel verejti ndryshimet ne levizjen e Yllit SIRIUS, dhe te nje Ylli fqinj i cili ishte i fshehur. Edward Pickering zbuloi binarin e pare spektroskopic ne 1899, kur ai verejti ndarjen periodike te vijavene Yllin Mizar ne periudhen 104 ditore.
Vezhgimet e hollesishme te shume Sisteme Yjore jane mbledhur nga astronome te till si William Struve dhe SW Burnham, duke lejuar masat e mundshme qe do te percaktohet nga llogaritja e elementeve te syrit. Zgjidhja e pare per problemin e binareve nga vezhgimet e teleskopit eshte bere nga Felix Savary ne 1827. Shekulli 20 pa perparime gjithnje e me te shpejta ne studimin shkencor. Fotografia u be nje mjet i vlefshem astronomike.
Karl Schwarzschild zbuloi se ngjyra e nje Ylli, dhe temperatura e tije, mund te percaktohet duke krahasuar madhesine vizuale kunder madhesine fotografike. Ne 1921 Albert A. Michelson beri matjen e pare te nje diameteri Yjor duke perdorur nje Interferometer ne Teleskopin Hooker. Puna e rendesishme konceptuale mbi bazen e fizikes ka ndodhur gjate dekadave te para te shekullit te 20.
Prototipat Yjore
Me perjashtim te supernoves, Yjet individuale jane pare dhe ne grupet tona lokale te Galaktikave, dhe sidomos ne pjesen e dukshme te Rruges se Qumeshtit = Galaktikes tone. Por disa Yje jane vene re ne galaktiken M100 te Grumbullimi Virgjeresha, rreth 100 milion vite drite nga Toka.
Megjithate, jashte grumbullimeve lokale te Galaktikave, jane verenjtur shume Yje te grumbulluar, dhe ato individual te vecuar nga tjeret.
Yjet jane formuar brenda rajoneve te zgjatura me dendesi me te larte ne periudhen afatmesme nderyjore. Keto rajone jane quajtur rete molekulare dhe perbehet kryesisht nga hidrogjeni, me rreth 23-28% helium dhe nje per qind te disa elementeve te renda. Nje shembull i tille i rajonit eshte Mjegullnaja-Nebula Orion.
Kur reja gjigande bie, sasit individuale te pluhurit te dendur ne forme te gazi formojn ate qe quhet Rruaza Bok. Kur kjo rruaze bie rritet, energjia gravitacionale kthehet ne nxehtesi dhe ndikon ne ngritjen e temperatures. Kur reja ka arritur perafersisht gjendjen e qendrueshme te ekuilibrit hydrostatik, athere formohet nje protostar ne berthame. Periudha e tkurrjeve gravitacionale zgjat per rreth 10-15 milion vjet.
Yjet e hershme me pak se 2 masa diellore jane quajtur Yjet T Tauri, ndersa ata me mase me te madhe jane Yje Herbig Ae/Be. Keto Yje te sapo lindur leshojne avionet e gazit pergjate boshtit te tyre te rrotullimit, e cila mund te ule vrullin kendore te Yllit dhe te rezultoje ne arna te vogla mjegullnaje te njohura si objektet Herbig-Haro. Keto avione, me rrezatim nga Ylli, ndihmojne per te perzene ret e gazit, ne te cilen Ylli eshte formuar.
Rendi Kryesore
Yjet shpenzojne rreth 90% te hidrogjenit ne jeten e tyre te duke prodhuar helium ne reagime te larta te temperatures dhe presionit te larte ne berthame. Yjet e tille jane rend kryesore dhe jane quajtur xhuxh.
Duke filluar ne rendin zero-mosha kryesore, perqindja e helium ne baze te nje Ylli rritet ne menyre te qendrueshme. Si pasoje, ne menyre per te ruajtur normen e kerkuar te fuzionit berthamor ne berthame, Ylli do te rritet ngadale ne temperature dhe shkelqim drite. Dielli per shembull, vleresohet te jete rritur ne shkelqim drite me rreth 40% qe nga rendi kryesore 4.6 miliard vjet me pare. Cdo Yll gjeneron nje ere Yjore qe shkakton nje rrjedhje te vazhdueshme te gazit ne hapesire.
Per yjet e medha, shuma e humbur ne mase eshte e paperfillshme. Dielli humb 10-14 masa diellore cdo vit, ose rreth 0.01% nga masa e tij totale mbi jetegjatesine. Megjithate Yjet masive mund te humbasin 10-7 masa diellore per cdo vit, ne menyre te konsiderueshme qe ndikojne ne evoluimin e tyre. Yjet qe fillojne me me shume se 50 masa diellore mund te humbasin me shume se gjysma e tyre ne mase te plote, kur ato mbesin ne rendin kryesore.
Kohezgjatja e shpenzuar nga nje Yll ne rendin kryesore varet kryesisht nga sasia e karburantit qe ka dhe shkalla ne te cilen ai karburant digjet, dmth masa e tije fillestare dhe shkelqi i drites. Per Diellin, ky fenomen eshte vleresuar te jete rreth 1010 vjet.
Yjet e medha e konsumojne lenden djegese shume shpejt dhe jane jeteshkurter. Yjet e vogla te quajtur xhuxhat e kuq = Red Dwarfs e konsumojne lenden djegese shume ngadale ne 10 deri ne qindra miliarda vjet. Pjesa e elementeve me te renda se heliumi mund te luajne nje rol te rendesishem ne evoluimin e mundshem.
Ne astronomi te gjithe elementet me te renda se heliumi jane konsideruar si nje metal, dhe perqendrimi kimik i ketyre elementeve eshte quajtur veti metalike. Vetia metalike mund te ndikojne ne kohezgjatjen e nje Ylli dhe ne djegjen e karburantit te tij, Kontrolli ne formimin e fushave magnetike modifikon forcen e eres Yjore.
Yjet e mundshem te pakten 0,4 masa diellore, shterojne furnizimin e tyre te hidrogjenit ne thelbin e tyre.
Shtresa e tyre e jashtme zgjerohet ne mase te madhe dhe te ftohte, per te formuar nje gjigant te kuq. Per shembull, ne rreth 5 miliarde vjet, kur Dielli do te jete nje gjigant i kuq, ai do te zgjerohet nga nje rreze maksimale prej rreth 1 AU (150.000.000 km), 250 here ne madhesise e tije te tanishme.
Si nje gjigand, Dielli do te humbase rreth 30% nga masa e tij te tanishme. Eventualisht thelbi eshte i ngjeshur mjaftueshem per te filluar fusionin e helium, dhe Ylli tani gradualisht zvogelohet ne rreze.
Shkaterrimi Nga Supernova
Nje evolucionin perfundimtar tek Ylli, do te hedhe shtresat e jashtme si nje mjegullnaje planetare. Ne qofte se ajo qe mbetet pas atmosferes se jashtme eshte me pak se 1,4 masa diellore, Ylli zvogelohet ne nje objekt relativisht te vogel (rreth madhesise se Tokes), dhe nuk eshte i mjaftueshem per kompresionin masiv per te marre formen, i njohur si nje xhuxh i bardhe. Xhuxhit i Bardhe = White dwarfs ne fund do te nxihet ne nje xhuxh te zbehte per nje shtrirje shume te gjate kohore.
Historite, shenimet e dhena tregojne se Nebula Gaforrja, ishte e para qe u vezhgua mbas nje supernove rreth viteve 1050 pas Krishtit. Ne Yjet me te medha, procesi vazhdon deri ne berthame hekuri qe rritet ne menyre te madhe (me shume se 1,4 masa diellore). Kjo baze do te bjeri papritur duke pare qe elektronet jane drejtuar ne protonet e tije, duke formuar neutrone dhe protone.
Valet e formuara nga kjo renie shkakton pjesen tjeter te Yllit te shpertheje ne nje supernova. Supernova eshte aq e ndritshmesa qe mund te shkelqeje me shume se nje kohe te shkurter ne te gjithe Galaktiken.
Shumica e perberjes se Yllit qe perhapet nga shperthimi Supernoves krijon nje Yll Neutron, i cili nganjehere quhet si nje Pulsar, ose X-ray burster. Ne rastin e Yjeve shume te medha ne mase, pas shperthimit te Supernoves krijohet Black Hole = Vrima e Zeze. Ylli Neutron formohet kur nje Yll gjigand shperdhen ne fenomenin Supernova, dhe te gjith Neutronet e dala jasht nga shperthimi bashkohen se bashku per te formuar Yllin me te bukur dhe me te fuqishem i cili eshte Neutron Star.
Brenda nje Vrime te Zeze eshte nje fenomen i cili eshte akoma i pa zgjidhur nga shkenctaret. Dalja e materialeve nga Supernova dhe Era Yjore luajne nje rol te rendesishem ne formimin e e nje gjenerate te re Yjesh.
Mosha e Yjeve
Shumica e Yjeve jane rreth 1 miliard deri ne 10 miliard vite e vjeter. Disa Yje te mund te jene edhe afer 13.7 miliarde vjet pak a shume sa vet mosha e Universit. Ylli me i vjeter i zbuluar i cili eshte, HE 1523-0901, eshte nje rreth 13.2 miliarde vjet i vjeter.
Sa me i madh te jet Ylli, aq me i shkurter eshte jeta e tije, kryesisht per shkak te mases ne berthamen e tyre, duke shkaktuar djegjen e hidrogjenit me shpejte.
Jeta e nje Ylli shume te madh zgjat perafersisht 1 milion vjet, ndersa Yjet e mases minimale (si prsh Xhuxhi Kuq) e konsumojne lenden djegese shume ngadale dhe ky variacion zgjat ne dhjetra deri ne qindra miliard vjet.
Perberja Kimike
Kur Yjet formohen ne Galaktiken tone Milky Way jane te perbera nga rreth 71% hidrogjen dhe helium 27%, dhe me nje pjese te vogel te elementeve te renda. Zakonisht pjesa e elementeve te renda eshte e matur ne drejtim te permbajtjes hekurit ne atmosferen Yjore, si hekuri qe eshte element i perbashket.
Nje matje te perberjes kimike te nje Ylli mund te perdoret per te deshmuar moshen e tije. Pjesa e elementeve te renda eshte nje tregues i mundesise se Ylli mund te kete nje Sistem Planetare. Ylli me permbajtje me te pakte hekuri nga te gjith te tjeret eshte xhuxhi HE1327-2326, me vetem 1/200,000 permbajtje te hekurit.
Gjithashtu ekzistojne Yje qe tregojne perberje te pazakonte te elementeve te vecanta ne spektrin e tyre, vecanerisht kromin dhe elementeve te rralla toke.
Fusha Magnetike
Fusha magnetike e nje Ylli eshte krijuar brenda rajoneve te brendshme aty ku ndodh qarkullimi konektive. Kjo levizje e funksioneve plazma funksiono si nje dinamo, duke gjeneruar fusha magnetike qe shtrihen ne te gjithe Yllin.
Fuqia e fushes magnetike ndryshon sipas mases dhe perberjes se Yllit, dhe sasia e aktivitetit magnetik ne siperfaqe varet nga rrotullimi i Yllit. Ky aktivitet prodhon njollat e zeza ne siperfaqe, te cilat jane rajone te fushave te forta magnetike, dhe me e ulet se temperaturat e siperfaqes normale.
Fusha magnetike vepron mbi ererat Yjore tek nje Yll. Yjet me te vjeter te tilla si Dielli kane nje norme shume te ngadalshme te rrotullimit dhe nje nivel me te ulet te aktivitetit ne siperfaqe. Nivelet e aktivitetit te mundshem ndryshojne ne menyre ciklike dhe mund te zhduken fare per disa periudha.
Masa
Nje nga Yjet me masiv i njohur, eshte Eta Carinae, me 100-150 here me i madh ne mase se sa Dielli. Jetegjatesia e tije eshte shume e shkurter, vetem disa miliona vjet. Nje studim i grupit Arches sugjeron se nje Yjet me 150 masa Diellore eshte kufiri i mundshem ne epoken e tanishme te Universit.
Arsyeja per kete limit nuk eshte e njohur saktesisht, por kjo eshte pjeserisht per shkak te shkelqimit te drites e quajtur Eddington e cila percakton shumen maksimale qe kalon neper atmosferen e nje Ylli. Megjithate, nje Yll i quajtur R136a1 ne grupin 136a RMC ka nje madhesi prej 265 masash diellore, duke e vene limitin e madhesise prej 150 Masave Diellore ne pikpytje. Yjet e pare te formuar pas Big Bangut mund te kene qene me te medha, deri ne 300 masa diellore ose me shume, per shkak te mungeses se elementeve te renda ne perberjen e tyre.
Me nje mase vetem 93 here se e Jupiterit, AB Doradus C, eshte Ylli me i vogel i njohur. Trupat e vegjel jane quajtur Xhuxhat Kafe, te cilat zene nje siperfaqe te percaktuar dobet gri ne mes te mundshem dhe gjigandet e gazit. Kombinimi i rrezeve dhe mases te nje Yll percaktojn gravitetit siperfaqesor. Yjet gjigand kane nje siperfaqe te gravitetit shume te ulet se sa Yjet e rendit kryesore, ndersa e kunderta eshte rasti tek Yjet kompakt te tille si Xhuxhat e Bardhe. Graviteti siperfaqesor mund te ndikoje ne pamjen e spektrit tek nje Yll.
Rrotullimi
Shkalla e rotullimit te mundshem mund te perafrohet me ane te matjes spektroskopike. Yjet e reja kane nje norme me te shpejte te rrotullimit ne 100 km/s ne ekuator. Ylli i Tipit-B i quajtur Achernar, ka nje shpejtesi te rrotullimit ekuatorial me rreth 225 km/s, duke i dhene Yllit nje diameter qe eshte me shume se 50% me e madhe se distanca ne mes te poleve.
Nje pjese e madhe e krahut kendore eshte i shperdoruar si rezultat i humbjes se mases me ane te eres Yjore. Perkunder kesaj, shkalla e rrotullimit per nje Yll tip Pulsar eshte shume e shpejte. Ylli Pulsar ne zemer te Mjegullnajes Gaforrja, rrotullohet 30 here ne sekonde. Norma e rrotullimit te Yllit Pulsar gradualisht do te ngadalesohet per shkak te emetimit te rrezatimit.
Tempraturat
Temperatura e siperfaqes se nje Ylli eshte e percaktuar nga shkalla e prodhimit te energjise ne berthamen e tije , plus dhe nga drita e rrezatimit. Ajo eshte dhene normalisht si temperatura ne fuqi, e cila eshte temperature e nje organi te idealizuar qe rrezaton energjine e tij ne te njejtin shkelqim drite ne siperfaqen e Yllit.
Temperatura efektive eshte vetem nje vlere perfaqesuese, megjithate, Yjet kane nje renie temperature me rritjen e distances nga berthama. Temperatura ne rajonin e berthames te nje Yll eshte disa milione grade. Temperatura e siperfaqes se nje Ylli, se bashku me permasat vizuale te tije, jane perdorur per te klasifikuar Yjet.
Yjet e vogla te tilla si Dielli kane nje temperature ne siperfaqe prej rreth disa mijra G/C. Gjigandet e Kuq kane temperatura relativisht te uleta ne siperfaqe prej rreth 3327 G/C, por ata gjithashtu kane nje shkelqim drite te larte per shkak te siperfaqes tyre te madhe.
Rrezatimi
Energjia e prodhuar nga Yjet, si nje produkt i fuzionit berthamor, rrezaton ne hapesire si dy rrezatimeve, elektromagnetike dhe rrezatimet grimce. Rrezatimi grimce tek nje Yll njihet si Era Yjore e cila ekziston si nje rrjedhe e qendrueshme e therrmijave elektrike, si protonet e lira, grimcat alfa, dhe grimcat beta, te cilat rrjedhin nga shtresat e jashtme te Yllit si nje rrjedhe e qendrueshme nga berthama.
Prodhimi i energjise ne berthame eshte arsyeja pse Yjet shkelqejne aq shume. Cdo here qe dy siguresa atomike perplasen me njera tjetren formojn nje sigurese atomike te nje elementi te ri, dhe me te rende sic eshte Rrezja Gamma e cila lirohet nga ky fusion berthamor. Kjo energji eshte e konvertuar ne format e tjera te energjise elektromagnetike, duke perfshire edhe driten e dukshme.
Ngjyra e nje Ylli, percaktohet nga frekuenca e drites dhe varet nga temperatura e shtreses se jashtme te Yllit, duke perfshire fotosferen e tije. Perveç drites se dukshme, Yjet gjithashtu nxjerrin format e rrezatimeve elektromagnetike te cilat jane te padukshem per syri i njeriut.
Te gjitha komponentet e rrezatimit elektromagnetik Yjor, si ai i dukshem dhe ai i padukshem jane teper te rendesishem. Duke perdorur spektrin Yjor, astronomet mund te percaktoje tek nje Yll, temperaturen e siperfaqes, gravitetin e siperfaqes dhe shpejtesine rrotulluese. Masa mund te matet drejtperdrejt ne sistemet binare. Me keto parametra, astronomet mund te llogarisin moshen e Yllit.
Klasifikimi
Sistemi aktual i klasifikimit Yjor e ka origjinen ne fillim te shekullit te 20-te, kur Yjet jane klasifikuar nga A ne Q bazuar ne fuqine e linjes hidrogjenit. Kur klasifikimi u rendit nga temperatura, i perngjante me shume skemes moderne. Klasifikimet jane te renditur edhe si mas komponenteve, duke filluar nga Yjet e Tipit-O, te cilat jane shume te nxehta, ose Yjet e Tipit-M te cilet jane te ftohte.
Klasifikimet kryesore, per temperaturen e siperfaqes jane: O, B, A, F, G, K, dhe M. A. Me te zakonshem nga keto jane Yjet e tipave L dhe T, te cilet klasifikohen me te ftohtet dhe me te vegjlit ne mase, dhe quhen Xhuxhat Kafe. Çdo renditje ka 10 nen-ndarjeve, te numeruar nga 0 ne 9, megjithate, ky sistem prishet ne temperaturat ekstreme te larta te cilat humbin renditjen e Yllit duke e kalur ate ne extrem.
Perveç kesaj, tipat e Yjeve mund te klasifikohet edhe nga efektet e shkelqimit te drites, te cilet korrespondojne me madhesine e tyre hapesinore. Keto klasifikime shkojne nga 0 (Gjigandet e larte) , 3 (Gjigandet) ,5 (Xhuxhat e rendit kryesore). Dielli yne eshte nje sekuence tip G2, klasifikimi 5 (Xhuxh i Verdhe). Yjet e llojit Xhuxha te Bardhe kane klasen e tyre qe fillon me shkronjen D. Klasifikimi me teje eshte ne klasa DA, DB, DC, DO, DZ, dhe DQ, ne varesi te llojeve te linjave qe gjendet ne spektrin Yjeve.
Tipi-O 33,000 K Zeta Ophiuchi
Tipi-B 10,500–30,000 K Rigel
Tipi-A 7,500–10,000 K Altair
Tipi-F 6,000–7,200 K Procyon A
Tipi-G 5,500–6,000 K Dielli
Tipi-K 4,000–5,250 K Epsilon Indi
Tipi-M 2,600–3,850 K Proxima Centauri
Theksoj: Tempraturat jane te rregjistruara me K=Kelvin, per te konvertuar Kelvin ne Grade Celcius ju lutem perdorni konvertuesit ne google. Keto shifra percaktojne tempraturat e siperfaqeve te Yjeve. Cdo emer mbas tempratures tek lista permban nje emer Ylli.
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Rrezatimi Gamma - Gamma Ray Burst
Gamma-ray Burst jane rreze flakesh qe lidhen me shperthime energjike ne Galaktikat te largeta. Keto jane valet me te shkelqyeshme elektromagnetike te njohura ne Univers. Ky rrezatim mund te zgjase nga milisekonda per disa minuta. Shumica e vezhguar jane nje rreze e ngushte e rrezatimit te dendur, leshuar gjate nje fenomeni Supernova, pasi nje Yll i madh ne mase shperthen dhe perben procesin e krijimit te Vrimes se Zeze = Black Hole. Burimet e e ketij rrezatimi tregojn se shumica e tyre jane miliarda vjet drite larg nga Toka, duke lene te kuptohet se shperthimet jane jashtezakonisht energjike.
Nje shperthim tipik liron me shume energji ne pak sekonda se sa Dielli do te leshoje per 10 miliarde ne vit. Te gjitha Rrrezatimet e verejtura e kane origjinen nga jashte Galaktikes tone Rruga e Qumeshtit, edhe pse nje klase e ketyre rrezatimeve jane pare dhe ne Galaktiken tone. Nese nje rrezatim i tille shperthen ne Galaktiken tone dhe vjen direkt drejt Tokes , athere ky rrezatim do jet shkaku i zhdukjes se njeriut dhe komplet gjallesave ne planetin tone.
Gamma Ray Bursts jane zbuluar per here te pare ne 1967 nga satelitet Vela, satelite qe ishin ndertuar nga Amerikanet apastafat per te kapur testimet berthamore te bera nga Ruset. Jane perdorur qindra teori per te shpjeguar keto shperthime pas zbulimit te tyre. Nje teori rreth ketij rrezatimi ishte perplasja e kometave me Yjet Neutron.
Informacionet ne dispozicion ishin te vogla per te verifikuar keto modele deri ne zbulimin e pare te rrezes X-Ray ne 1997 duke perdorur Spektroskop Optik. Keto zbulime, dhe studimet e mevonshme te Galaktikave dhe Supernoves lidhur me rrezatimin Gamma, sqaruan distancen dhe shkelqimin e drites te krijuar nga ky rrezatimim.
Shtetet e Bashkuara dyshuan se Bashkimi Sovjetik mund te perpiqet te kryeje teste berthamore sekrete pas nenshkrimit te Traktatit berthamore ne 1963. Me 2 korrik, 1967, ne oren 14:19, Vela, Vela 4 dhe 3 satelite tjere, zbuluan nje flash te rrezatimit Gamma, ndryshe nga cdo shperthim berthamore te njohur ndonjehere.
Amerikanet te pa sigurt per ngjarjen e nodhur, nuk e konsiderun kete ceshtje urgjente. Ekipi i laburatorit, Los Alamos Scientific Laboratory, i udhehequr nga Ray Klebesadel, nuk paraqiten te dhena dhe hetime mbi nje test te mundshem nga Ruset. Ashtu si satelitet e tjere, edhe satelitet Vela ishin nisur me instrumentet me te mira. Ekipi i Los Alamos vazhdoi me kembengulje per te gjetur evidencat e pashpjegueshme te rrezeve Gamma.
Duke i analizuar ne kohe te ndryshme me ardhjen e disa shperthimeve te zbuluara nga satelitet tjere, ekipi ishte ne gjendje te percaktoje vleresimet e peraferta dhe orgjinen e shperthimit i cili nuk vinte nga Toka por nga Qielli. Zbulimi u publikua ne 1973 si nje artikull astrofizike te titulluar, Vezhgimet e rrezatimit Gama-Ray ne Orgjinen e Kozmosit.
Shume teori jane avancuar per te shpjeguar keto rrezatime, shumica e te cilave vijn nga burimet brenda Galaktikes tone Milky Way. Shume pak progres eshte bere, deri ne nisjen e Observatorit Gama Ray Compton ne 1991, i cili ne ditet e sotme ka dhen informacione te shumta per rrezatimin Gamma.
Per shkak te formes se rrafshet te Galaktikes tone, burimet tona do te jene te perqendruar fuqishem brenda ose jasht aeroplanit Galaktik. Mungesa e ndonje modeli te tille ne rastin e Gamma Ray Burst ka dhene deshmi te forta se keto rreze vijne nga jasht Galaktikes tone. Per dekada pas zbulimit te rrezatimit Gamma, astronomet kerkuan per nje objekt astronomik ne rastesi.
Astronomet konsideruan shume klasa te dallueshme te objekteve, duke perfshire Yjet Xhuxhat e Bardhe, Pulsaret, Supernovat, Grupimet e perbashketa, Galaktikat Seyfert, dhe objektet BL Lac. Te gjitha kerkimet e tilla ishin te pasuksesshme. U ra dakord se zgjidhja perfundimtare e origjines se Gamma Ray Burst do te kerkonte dy satelite te rinj dhe komunikim me te shpejte.
Kerkimet e hershme per fenomenin afterglow-muzg ishin te pasuksesshme, kryesisht per shkak te veshtiresive ne pozicionimin menjehere pas shperthimit fillestar. Ndryshimi erdhi ne shkurt 1997, kur sateliti BeppoSAX zbuloi nje rreze Gamma (GRB 970.228 [nb 2]), dhe kamera me rreze-X theksoi drejtimin nga i cili ky shperthim kishte ardhur.
Cdo pik prezanton nje shperthim
Cdo ngjyre prezanton largesine e shperthimit
Per shkak te shkelqimit te drites ne ate Galaktike, distanca e sakte e ketij shpirti nuk eshte matur per disa vjet. Megjithate sateliti BeppoSAX zbuloji nje ngjarje me te dhe me te shpejte gjat kohes ne vazhdim. Kjo ngjarje ishte e lokalizuar brenda kater oreve, duke lejuar ekipet e kerkimit te benin verejtje shume me shpejt se sa heret e tjera. Spektri i objektit zbuloi nje RedShift = 0,835, ne nje distance prej rreth 6 miliarde vjet drite larg nga Toka. Kjo ishte vendosmeria e pare e sakte e distances, dhe se bashku me zbulimin e galaktikes 970.228 deshmoi se rrezatimet Gamma Ray Burst ndodhin ne distancat shume te largeta te Galaktikave. Nje vit me pas, Gamma Ray Burst 980425 u pasua nga nje Supernova (SN 1998bw) e ndritshme, duke treguar nje lidhje te qarte mes rrezatimit Gamma Ray Burst dhe shkaterrimit te Yjeve masive.
BeppoSAX funksionoi deri ne vitin 2002, megjithate, revolucioni ne studimin e rrezeve Gamma eshte motivuar nga zhvillimi e nje numri te instrumenteve te tjera te krijuara veçanerisht per te eksploruar natyren e Gamma ray Burst. Misioni i pare i tille, HETE-2, filloi ne 2000 dhe ka funksionuar deri ne 2006, duke siguruar shumicen e zbulimeve te medha gjate kesaj periudhe.
Nje nga satelitet me te suksesshem deri me sot, i quajtur Swift, filloi ne vitin 2004 dhe vazhdon te operoje akoma ne ditet e sotme. Swift eshte e pajisur me nje detektor me rreze Gamma shume te ndjeshme, gjithashtu eshte i paisur me X-ray dhe teleskopet optike, te cilet bejne te mundur per te vepruar direkt sapo te ndodhi rrezatimi Gamma. Nderkohe, ne terren, teleskopet e shumte optike jane ndertuar per te perfshire software robotik te kontrollit, qe ti pergjigjen menjehere sinjaleve permes X-ray-Gama Burst Koordinon Network.
Kjo i lejon teleskopet te marin imazhet direkt sapo te ndodhi shperthimi i nje Ylli dhe leshimi i Gamma Ray Burst ne hapesire.
Shumica e burimeve kane struktura te thjeshta dhe te vazhdueshme kohore (zakonisht ndriçimi qe fillo e zebehet, si ne nje yll apo supernova. Shume skema klasifikimi kane qene te propozuara, por keto jane shpesh te bazuara vetem ne dallimet e lehta dhe nuk mund te reflektoje nje ndryshim te vertete fizike ne paraardhesit e shperthimeve.
Megjithate, komploti i shperndarjes tregon nje numer te madh te rrezeve Gama, duke sugjeruar dy lloje te tilla. Te dyja shperndarjet jane shume te gjera dhe te konsiderueshme, ne te cilin identiteti i nje rrezeje te caktuar nuk eshte e qarte nga kohezgjatja. Klasa te tjera pertej ketij sistemi dy shkallesh kane qene te propozuar ne te dy baza, vezhgimore dhe teorike.
Rrezatimi i shkurter: me nje kohezgjatje 0,3 sekonda
Rrezatimi i gjate: me nje kohezgjatje 30 sekonda
Rrezatimet Gamma jane shume te ndritshme, pavaresisht nga distanca e madhe rreth vendit ku ato ndodhin dhe Tokes.
Asnje proces i njohur ne Univers nuk mund te prodhoje me shume energji ne kohe kaq te shkurter se sa rrezatimi Gamma Ray Burst. Mekanizmi i pranuar per rrezet e gjata eshte ai i evolucionit te Vrimave te Zeza - Black Hole, eshte kur Ylli shperthen dhe graviteti shperben perberjen e tije ne nje Vrime te Zeze duke formuar gjithashtu rrezatimin e gjate te Gamma Ray Burst. Energjia afer berthames se Yllit bie posht ne qender dhe shndrohet ne nje disk te densitetit te larte.
Materiali i rene ne Vrimen e Zeze formon disa krah te gjata rrezatimi pergjate boshtit rrotullues, duke formuar Gamma Ray Burst, dhe duke e perhapur ate ne vije te drejt per gjate hapesires. Disa alternativa zevendesojne Vrimen e Zeze me formimin e Yllit Magnatar pas renies ne qender te nje Ylli gjigand, por gjithsesi ky model rrezatimi eshte i njejte. Yjet me te mundshem per leshimin e rrezatimit te gjate jan ato te quajtur Wolf-Rayet, te cilet jane te medhenj, dhe teper te nxehte, dhe e djegin hidrogjenin ne nje presion rrezatimi. Yjet, Eta Carinae dhe WR 104 kane qene cituar si paraardhesit e mundshem te rrezatimit Gamma.
Modeli i Yjeve masiv kan shpjeguar qarte formimin e rrezatimeve te gjata dhe te shkurtra te Gamma Ray Burst. Ka evidenca te cilat tregojne qe disa rrezatime jane te formuara ne sistem edhe pa pranine e nje Ylli te madh ne mase, nje shembull i till eshte Galaktika Halos. Teoria e favorizuar per origjinen e rrezatimit te shkurter eshte bashkimi i nje sistemi binar qe perbehet nga dy Yje Neutron. Sipas ketij modeli, te dy Yjet krijojn nje rrotullim spiral te ngadalshem midis njeri tjetrit duke leshuar nje energji rrezatimi, dhe me se fundi duke shkaterruar njeri tjetrin plotesisht. Jane propozuar shume modele ne lidhje me rrezatimin e shkurter, 2 prej tyre jane, bashkimi i Yllit Neutron meVrimen e Zeze, ose zhdukja dhe shperberja e Vrimes se Zeze.
Mjeti me te cilin Gamma Ray Burst konverton energjine ne nje rrezatim, eshte akoma i pa kuptuar, dhe sa do qe jemi ne shekullin 21 akoma nuk ka pas nje model te kuptueshem ose teori te pranuar nga shkenctaret. Aktualisht satelitet zbulojne nje mesatare prej rreth nje shperthimi Gamma Ray Burst ne dite. Matja e sakte eshte e veshtire, por per nje Galaktike te madhe si Milky Way = Galaktika Jone, norma eshte rreth 1 shperthim te tipit Gamma cdo 100.000 deri ne 1.000.000 vjet.
Nese nje shperthim i tille do te ndohte ne Galaktiken tone, dhe ky shperthim do te vinte ne drejtim te Tokes, atehere efektet e biosferes do te ishin teper te rendesishme. Efekti i rrezatimit ne atmosfere do te shkaktonte ndryshim te azotit dhe gjenerimin e oksidit nitrik i cili do te vepronte si nje perberje kryesore per te shkaterruar Shtresen e Ozonit. Sipas nje studimi te bere ne 2004, nje rrezatim ne nje distance prej rreth 3262 vjet-drite mund te shkaterroje gjysmen e Shtreses se Ozonit ne Toke.
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Gamma-ray Burst jane rreze flakesh qe lidhen me shperthime energjike ne Galaktikat te largeta. Keto jane valet me te shkelqyeshme elektromagnetike te njohura ne Univers. Ky rrezatim mund te zgjase nga milisekonda per disa minuta. Shumica e vezhguar jane nje rreze e ngushte e rrezatimit te dendur, leshuar gjate nje fenomeni Supernova, pasi nje Yll i madh ne mase shperthen dhe perben procesin e krijimit te Vrimes se Zeze = Black Hole. Burimet e e ketij rrezatimi tregojn se shumica e tyre jane miliarda vjet drite larg nga Toka, duke lene te kuptohet se shperthimet jane jashtezakonisht energjike.
Nje shperthim tipik liron me shume energji ne pak sekonda se sa Dielli do te leshoje per 10 miliarde ne vit. Te gjitha Rrrezatimet e verejtura e kane origjinen nga jashte Galaktikes tone Rruga e Qumeshtit, edhe pse nje klase e ketyre rrezatimeve jane pare dhe ne Galaktiken tone. Nese nje rrezatim i tille shperthen ne Galaktiken tone dhe vjen direkt drejt Tokes , athere ky rrezatim do jet shkaku i zhdukjes se njeriut dhe komplet gjallesave ne planetin tone.
Gamma Ray Bursts jane zbuluar per here te pare ne 1967 nga satelitet Vela, satelite qe ishin ndertuar nga Amerikanet apastafat per te kapur testimet berthamore te bera nga Ruset. Jane perdorur qindra teori per te shpjeguar keto shperthime pas zbulimit te tyre. Nje teori rreth ketij rrezatimi ishte perplasja e kometave me Yjet Neutron.
Informacionet ne dispozicion ishin te vogla per te verifikuar keto modele deri ne zbulimin e pare te rrezes X-Ray ne 1997 duke perdorur Spektroskop Optik. Keto zbulime, dhe studimet e mevonshme te Galaktikave dhe Supernoves lidhur me rrezatimin Gamma, sqaruan distancen dhe shkelqimin e drites te krijuar nga ky rrezatimim.
Shtetet e Bashkuara dyshuan se Bashkimi Sovjetik mund te perpiqet te kryeje teste berthamore sekrete pas nenshkrimit te Traktatit berthamore ne 1963. Me 2 korrik, 1967, ne oren 14:19, Vela, Vela 4 dhe 3 satelite tjere, zbuluan nje flash te rrezatimit Gamma, ndryshe nga cdo shperthim berthamore te njohur ndonjehere.
Amerikanet te pa sigurt per ngjarjen e nodhur, nuk e konsiderun kete ceshtje urgjente. Ekipi i laburatorit, Los Alamos Scientific Laboratory, i udhehequr nga Ray Klebesadel, nuk paraqiten te dhena dhe hetime mbi nje test te mundshem nga Ruset. Ashtu si satelitet e tjere, edhe satelitet Vela ishin nisur me instrumentet me te mira. Ekipi i Los Alamos vazhdoi me kembengulje per te gjetur evidencat e pashpjegueshme te rrezeve Gamma.
Duke i analizuar ne kohe te ndryshme me ardhjen e disa shperthimeve te zbuluara nga satelitet tjere, ekipi ishte ne gjendje te percaktoje vleresimet e peraferta dhe orgjinen e shperthimit i cili nuk vinte nga Toka por nga Qielli. Zbulimi u publikua ne 1973 si nje artikull astrofizike te titulluar, Vezhgimet e rrezatimit Gama-Ray ne Orgjinen e Kozmosit.
Shume teori jane avancuar per te shpjeguar keto rrezatime, shumica e te cilave vijn nga burimet brenda Galaktikes tone Milky Way. Shume pak progres eshte bere, deri ne nisjen e Observatorit Gama Ray Compton ne 1991, i cili ne ditet e sotme ka dhen informacione te shumta per rrezatimin Gamma.
Per shkak te formes se rrafshet te Galaktikes tone, burimet tona do te jene te perqendruar fuqishem brenda ose jasht aeroplanit Galaktik. Mungesa e ndonje modeli te tille ne rastin e Gamma Ray Burst ka dhene deshmi te forta se keto rreze vijne nga jasht Galaktikes tone. Per dekada pas zbulimit te rrezatimit Gamma, astronomet kerkuan per nje objekt astronomik ne rastesi.
Astronomet konsideruan shume klasa te dallueshme te objekteve, duke perfshire Yjet Xhuxhat e Bardhe, Pulsaret, Supernovat, Grupimet e perbashketa, Galaktikat Seyfert, dhe objektet BL Lac. Te gjitha kerkimet e tilla ishin te pasuksesshme. U ra dakord se zgjidhja perfundimtare e origjines se Gamma Ray Burst do te kerkonte dy satelite te rinj dhe komunikim me te shpejte.
Kerkimet e hershme per fenomenin afterglow-muzg ishin te pasuksesshme, kryesisht per shkak te veshtiresive ne pozicionimin menjehere pas shperthimit fillestar. Ndryshimi erdhi ne shkurt 1997, kur sateliti BeppoSAX zbuloi nje rreze Gamma (GRB 970.228 [nb 2]), dhe kamera me rreze-X theksoi drejtimin nga i cili ky shperthim kishte ardhur.
Cdo pik prezanton nje shperthim
Cdo ngjyre prezanton largesine e shperthimit
Per shkak te shkelqimit te drites ne ate Galaktike, distanca e sakte e ketij shpirti nuk eshte matur per disa vjet. Megjithate sateliti BeppoSAX zbuloji nje ngjarje me te dhe me te shpejte gjat kohes ne vazhdim. Kjo ngjarje ishte e lokalizuar brenda kater oreve, duke lejuar ekipet e kerkimit te benin verejtje shume me shpejt se sa heret e tjera. Spektri i objektit zbuloi nje RedShift = 0,835, ne nje distance prej rreth 6 miliarde vjet drite larg nga Toka. Kjo ishte vendosmeria e pare e sakte e distances, dhe se bashku me zbulimin e galaktikes 970.228 deshmoi se rrezatimet Gamma Ray Burst ndodhin ne distancat shume te largeta te Galaktikave. Nje vit me pas, Gamma Ray Burst 980425 u pasua nga nje Supernova (SN 1998bw) e ndritshme, duke treguar nje lidhje te qarte mes rrezatimit Gamma Ray Burst dhe shkaterrimit te Yjeve masive.
BeppoSAX funksionoi deri ne vitin 2002, megjithate, revolucioni ne studimin e rrezeve Gamma eshte motivuar nga zhvillimi e nje numri te instrumenteve te tjera te krijuara veçanerisht per te eksploruar natyren e Gamma ray Burst. Misioni i pare i tille, HETE-2, filloi ne 2000 dhe ka funksionuar deri ne 2006, duke siguruar shumicen e zbulimeve te medha gjate kesaj periudhe.
Nje nga satelitet me te suksesshem deri me sot, i quajtur Swift, filloi ne vitin 2004 dhe vazhdon te operoje akoma ne ditet e sotme. Swift eshte e pajisur me nje detektor me rreze Gamma shume te ndjeshme, gjithashtu eshte i paisur me X-ray dhe teleskopet optike, te cilet bejne te mundur per te vepruar direkt sapo te ndodhi rrezatimi Gamma. Nderkohe, ne terren, teleskopet e shumte optike jane ndertuar per te perfshire software robotik te kontrollit, qe ti pergjigjen menjehere sinjaleve permes X-ray-Gama Burst Koordinon Network.
Kjo i lejon teleskopet te marin imazhet direkt sapo te ndodhi shperthimi i nje Ylli dhe leshimi i Gamma Ray Burst ne hapesire.
Shumica e burimeve kane struktura te thjeshta dhe te vazhdueshme kohore (zakonisht ndriçimi qe fillo e zebehet, si ne nje yll apo supernova. Shume skema klasifikimi kane qene te propozuara, por keto jane shpesh te bazuara vetem ne dallimet e lehta dhe nuk mund te reflektoje nje ndryshim te vertete fizike ne paraardhesit e shperthimeve.
Megjithate, komploti i shperndarjes tregon nje numer te madh te rrezeve Gama, duke sugjeruar dy lloje te tilla. Te dyja shperndarjet jane shume te gjera dhe te konsiderueshme, ne te cilin identiteti i nje rrezeje te caktuar nuk eshte e qarte nga kohezgjatja. Klasa te tjera pertej ketij sistemi dy shkallesh kane qene te propozuar ne te dy baza, vezhgimore dhe teorike.
Rrezatimi i shkurter: me nje kohezgjatje 0,3 sekonda
Rrezatimi i gjate: me nje kohezgjatje 30 sekonda
Rrezatimet Gamma jane shume te ndritshme, pavaresisht nga distanca e madhe rreth vendit ku ato ndodhin dhe Tokes.
Asnje proces i njohur ne Univers nuk mund te prodhoje me shume energji ne kohe kaq te shkurter se sa rrezatimi Gamma Ray Burst. Mekanizmi i pranuar per rrezet e gjata eshte ai i evolucionit te Vrimave te Zeza - Black Hole, eshte kur Ylli shperthen dhe graviteti shperben perberjen e tije ne nje Vrime te Zeze duke formuar gjithashtu rrezatimin e gjate te Gamma Ray Burst. Energjia afer berthames se Yllit bie posht ne qender dhe shndrohet ne nje disk te densitetit te larte.
Materiali i rene ne Vrimen e Zeze formon disa krah te gjata rrezatimi pergjate boshtit rrotullues, duke formuar Gamma Ray Burst, dhe duke e perhapur ate ne vije te drejt per gjate hapesires. Disa alternativa zevendesojne Vrimen e Zeze me formimin e Yllit Magnatar pas renies ne qender te nje Ylli gjigand, por gjithsesi ky model rrezatimi eshte i njejte. Yjet me te mundshem per leshimin e rrezatimit te gjate jan ato te quajtur Wolf-Rayet, te cilet jane te medhenj, dhe teper te nxehte, dhe e djegin hidrogjenin ne nje presion rrezatimi. Yjet, Eta Carinae dhe WR 104 kane qene cituar si paraardhesit e mundshem te rrezatimit Gamma.
Modeli i Yjeve masiv kan shpjeguar qarte formimin e rrezatimeve te gjata dhe te shkurtra te Gamma Ray Burst. Ka evidenca te cilat tregojne qe disa rrezatime jane te formuara ne sistem edhe pa pranine e nje Ylli te madh ne mase, nje shembull i till eshte Galaktika Halos. Teoria e favorizuar per origjinen e rrezatimit te shkurter eshte bashkimi i nje sistemi binar qe perbehet nga dy Yje Neutron. Sipas ketij modeli, te dy Yjet krijojn nje rrotullim spiral te ngadalshem midis njeri tjetrit duke leshuar nje energji rrezatimi, dhe me se fundi duke shkaterruar njeri tjetrin plotesisht. Jane propozuar shume modele ne lidhje me rrezatimin e shkurter, 2 prej tyre jane, bashkimi i Yllit Neutron meVrimen e Zeze, ose zhdukja dhe shperberja e Vrimes se Zeze.
Mjeti me te cilin Gamma Ray Burst konverton energjine ne nje rrezatim, eshte akoma i pa kuptuar, dhe sa do qe jemi ne shekullin 21 akoma nuk ka pas nje model te kuptueshem ose teori te pranuar nga shkenctaret. Aktualisht satelitet zbulojne nje mesatare prej rreth nje shperthimi Gamma Ray Burst ne dite. Matja e sakte eshte e veshtire, por per nje Galaktike te madhe si Milky Way = Galaktika Jone, norma eshte rreth 1 shperthim te tipit Gamma cdo 100.000 deri ne 1.000.000 vjet.
Nese nje shperthim i tille do te ndohte ne Galaktiken tone, dhe ky shperthim do te vinte ne drejtim te Tokes, atehere efektet e biosferes do te ishin teper te rendesishme. Efekti i rrezatimit ne atmosfere do te shkaktonte ndryshim te azotit dhe gjenerimin e oksidit nitrik i cili do te vepronte si nje perberje kryesore per te shkaterruar Shtresen e Ozonit. Sipas nje studimi te bere ne 2004, nje rrezatim ne nje distance prej rreth 3262 vjet-drite mund te shkaterroje gjysmen e Shtreses se Ozonit ne Toke.
Elton Balla
Angli Oxford 2010
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Shpejtesia e Drites
Shpejtesia e Drites, shenohet zakonisht si c, e cila eshte nje fushate fizike e vazhdueshme. Vlera e saj eshte pikerisht 299.792.458 metra ne sekonde, (rreth 186.282 milje ne sekonde). Ne teorine e relativitetit, c lidh hapesiren dhe kohen, dhe shfaqet ne ekuacionin e famshem te energjise ne mase E=mc2. Shpejtesia e Drites eshte shpejtesia e te gjitha grimcave dhe fushave te lidhura ne vakum, dhe ajo eshte parashikuar nga teoria e sotme te jete shpejtesia e gravitetit dhe i valeve gravitacionale me te cilen, udheton energjia.
Shpejtesia me te cilen reflekton drita permes materialeve transparente, te tilla si qelqi ose ajri, eshte me pak se C. Raporti midis c dhe v quhet shpejtesia, me te cilen drita udheton ne nje material thyes n, (n=c/v). Per shembull, per driten e dukshme te qelqi eshte zakonisht rreth 1,5, dhe do te thote se drita ne xham udheton me c/1,5 ≈ 200.000 km/s. Indexi i ajrit per diten e dukshme eshte rreth 1,0003, keshtu qe shpejtesia e drites ne ajer eshte shume afer me c.
Ne komunikimin me hapesiren e larget, koha mund shkoje ne minuta ose ore per te percjelle mesazhin nga Toka ne Satelit dhe anasjelltas. Me Shpejtesine e Drites ne masim distanca te medha me saktesi te larte. Ole Romer, ne 1676 tregoi se drita udhetonte me nje shpejtesi te caktuar, duke studiuar levizjet e dukshme tek hena e Jupiterit, IO.
Ne vitin 1905, Albert Ajnshtajn theksoi se shpejtesia e drites ne vakum eshte e pavarur nga burimi ose korniza inerciale e referimit. Pas matjeve precize, ne 1975 Shpejtesia e Drites eshte njohur te jete 299.792.458 m/s me nje pasiguri matje relative ne 4 pjese per miliard. Ne 1983, matesi eshte ristrukturuar ne Sistemin Nderkombetar te Njesive (SI), si distanca e udhetuar nga drita ne vakum me 1/299,792,458. Si rezultat, vlera numerike e c ne metra per sekonde eshte fiksuar tani pikerisht nga percaktimi i metrit.
Vlera numerike, simboli, dhe njesite
Shpejtesia e Drites ne vakum eshte nje dimensionale fizike e vazhdueshme, keshtu qe vlera e saj numerike varet nga sistemi i njesive te perdorura. Ne Sistemin Nderkombetar te Njesive, matesi eshte percaktuar se distanca e kohe-udhetuesve udheton ne vakum ne 1/299,792,458 ne sekond.
Efekti i ketij percaktimi eshte per te rregulluar Shpejtesine e Drites ne vakum pikerisht ne 299.792.458 m/s. Shpejtesia e drites ne vakum shenohet zakonisht ne c, konstante ose celeritas Latine (qe do te thote shpejtesi). Fillimisht, eshte perdorur simboli V, i futur nga James Clerk Maxwell ne 1865. Ne 1856, Wilhelm Weber Eduard dhe Rudolf Kohlrausch kishin perdorur nje simbolin konstant c. Ne vitin 1894, Paul Drude ripercaktoi simbolin c me kuptimin modern.
Ajnshtajni perdori simbolin V neper gazeta ne gjuhen Gjermane ne 1905, por ne 1907 ai e nderroi simbolin ne c, e cila atehere u be simbol standard. Ndonjehere simboli c eshte perdorur per shpejtesine e valeve ne materiale. Ky simbol i nenshkruar, i cili eshte miratuar ne letersin zyrtare SI, ka te njejten forme konstante te lidhur me pershkrueshmerine ne vakum ose konstantin magnetik. Ne degen e fizikes shpejtesia e drites luan nje rol te rendesishem, dhe eshte e zakonshme per perdorimin e sistemeve te njesive natyrore te matjes, ne c=1.
Roli themelore ne fizike
Shpejtesia me te cilen vepron drita ne vakum eshte e pavarur. Teoria e relativitetit special shqyrton ekzistencen ne simbolin c. Nje teori eshte se simboli c eshte shpejtesia me te cilen duhet te udhetojne te gjitha grimcat dhe valet duke perfshire edhe driten.
Relativiteti special ka shume implikime kunder intuiteve, te cilat jane vertetuar ne shume eksperimente. Keto perfshijne ekuivalencen mes mases dhe energjise (E = mc2), tkurrje gjatesie, dhe perhapje kohe. Faktori y, i njohur si faktori i Lorencit ka dhene disa shpjegime si, γ=(1-v2/c2) -1/2, ku c eshte shpejtesia e objektit.
Rezultatet e relativitetit special mund te permblidhen me trajtimin e hapesires dhe kohes, si nje strukture te unifikuar e njohur si spacetime = kohe hapesinore. Faktori Lorencit eshte bere nje supozim thuajse universal per teorite moderne te fizikes, te tilla si Elektrodinamika kuantike, modeli standard i grimcave, dhe e relativitetit te pergjithshem.
Ne korniza jo inerciale te referimit, shpejtesia e lokale e drites eshte konstante dhe e barabarte me c, por Shpejtesia e Drites se bashku me trajektoren e gjatesise se caktuar mund te ndryshojne nga simboli c. Eksperimenti Michelson-Morely vendosi nje kufi mbi anisotropi me rreth 10-4. Megjithate, vezhgimet me te fundit te emisioneve nga nivelet e energjise berthamore ka ulur kete kufi ne 10-21. Testet kane krijuar nje limit mbi anisotropi prej rreth 10-10.
Kufiri i siperm ne shpejtesi
Sipas relativitetit special, energjia e nje objekti me mase m dhe shpejtesi v eshte dhene nga γmc2, ku γ eshte faktori i Lorencit. Kur v eshte zero, γ eshte e barabarte me E = mc2, formule e dhene per nje objekt ne lidhje me Shpejtesine e Drites.
Shpejtesia e drites eshte kufiri i siperm per shpejtesi te objekteve me mase tjeter pozitive. Me ne pergjithesi, eshte normalisht e pamundur per çdo informacion te energjise per te udhetuar me shpejt se c. Nje argument per kete rezultatet eshte njohur si relativiteti i njekohshmerise. Nese distanca hapesinore ne mes te dy ngjarjeve A dhe B eshte me e madhe se intervali kohor midis tyre shumezuar me c, atehere ka termat e references ne A B e cila i paraprin, dhe tjetra ne te cilen B paraprin A.
Si rezultat i kesaj, ne qofte se diçka udheton me shpejt se c, do te udhetonte prapa ne kohe ne lidhje me nje tjeter kornize, dhe shkaqet do te shkelen. Faktikisht nuk eshte rregjistruar asnje shkelje e tille.
Vezhgimet dhe eksperimentet
Ka situata ne te cilat energjia, ose informacioni udheto me shpejtesi me te madhe se c. Per shembull, nese nje rreze lazer perfshi shpejt nje objekt te larget, vendi i drites mund te levize me shpejt se simboli c, edhe pse levizja e pare do te vonohet per shkak te kohes qe duhet per te shkuar ne nje objekt te larget me shpejtesine c.
Ne menyre te ngjashme, nje hije e projektuar mbi nje objekt te larget mund te eci me shpejt se simboli c, pas nje vonese ne kohe. Disa efekte kuantike mund te transmetohen menjehere dhe me shpejt se cimboli c. Nje shembull perfshin shtetet kuantike te dy grimcave qe mund te jene te ngaterruar. Nje tjeter efekt kuantik qe parashikon paraqitjen me shpejtesi me te shpejte-se-drita eshte quajtur efekti Hartman. Megjithate, asnje informacion mund te dergohet duke perdorur kete efekt.
Sic eshte diskutuar ne perhapjen e drites ne nje seksion te mesem, shpejtesia e valeve mund ta kaloj c. Per shembull, faza e shpejtesise te rrezeve-X ne syze, mund ta kaloje shpejtesine c, por valet e tilla nuk mund te percjellin asnje informacion. Levizjet e ashtuquajtura superluminal jane pare ne disa objekte astronomike, te tilla si Radio-Aktivitetet e Galaktikave dhe Quasars. Ne modelin e zgjerimit te Universit, sa me larg te jene Galaksite me njera tjetren, aq me shpejt shperndahen.
Perhapja e Drites
Ne fiziken klasike, drita eshte pershkruar si nje lloj vale elektromagnetike. Sjellja klasike e fushes elektromagnetike pershkruhet nga ekuacionet e Maksuellit, qe parashikojne se shpejtesia c me te cilen valet elektromagnetike perhapen permes vakumit, eshte e lidhur me ε0 elektrike, dhe μ0 magnetike, konstante keto nga ekuacioni c=1/√ε0μ0. Ne fiziken kuantike moderne, fusha elektromagnetike pershkruhet nga teoria e Elektrodinamika kuantike (EDK).
Ne kete teori, drita eshte pershkruar nga bazat themelore te fushes elektromagnetike. Ne kete teori, shpejtesia do te varet nga frekuenca dhe kuanti c, dhe relativiteti special atehere do te jete kufiri i siperm i Shpejtesise se Drites ne vakum. Deri me sot nuk jane verenjtur efekte te tilla. Nese masa e fotonit eshte prodhuar nga nje mekanizem Higgs, limiti eksperimental eshte, m≤10-14 eV/c2 afersisht 2×10-47 g.
Ne 2009, me respektimin e spektrit te rrezes Gama GRB 090510 nuk u gjet asnje ndryshim ne shpejtesine fotone te energjive te ndryshme, duke konfirmuar se Invarianca Lorencit eshte verifikuar te pakten deri ne shkalle te gjatesise Planck, LP = √HG/c3 ≈ 1,6163 × 10-35 m.
Funksionimi i Mesem
Llojet e ndryshme te vales se drites udhetojne me shpejtesi te ndryshme. Shpejtesia me te cilen kreshta individuale e nje vale perhapet, quhet faza e shpejtesise vp. Shpejtesia faze eshte e rendesishme ne percaktimin se sa udheton nje vale drite permes nje materiali, ose nga nje material ne nje tjeter. Ajo eshte e perfaqesuar shpesh ne drejtim te nje indeksi thyes. Indeksi thyes i nje material eshte i definuar si raporti i c me shpejtesi vp ne fazen materiale. Indekset me te medha te thyerjes tregojne shpejtesi me te ulet. Indeksi thyes i nje materiali mund te varet nga frekuenca e drites, intensiteti, ose polarizimi, edhe pse, ajo mund te trajtohet si nje material konstant i varur. Indeksi thyes i ajrit eshte rreth 1,0003. Materialet e tilla si uji, qelqi, dhe diamanti, kane index thyes, 1,3, 1,5 dhe 2,4 respektivisht ne driten e dukshme.
Ne materiale transparente, indeksi thyes ne pergjithesi eshte me i madh se 1, qe do te thote se shpejtesia e fazes eshte me pak se c. Ne materiale te tjera, eshte e mundur qe indeksi thyes te behet me i vogel se 1 per disa frekuenca. Ne terma praktike, kjo do te thote se ne nje material me indeks thyes me pak se 1, thithja e valeve eshte aq e shpejte sa qe asnje sinjal mund te dergohen me shpejt se c.
Materialet e caktuara kane nje ritem jashtezakonisht te ulet, (ose madje edhe zero). Asnje nga keto opsione,nuk mund te lejoje informacione qe te transmetohet me shpejt se c. eshte e mundur qe nje grimce te udhetoje neper nje kategori te mesem te shpejtesise.
Efektet Praktike
Rrezja e Drites mer rreth 1.2 sekonda per te arritur nga siperfaqa e Tokes tek e ajo e Henes.
Shpejtesia e drites eshte me rendesi per komunikimin. Per shembull, duke pasur parasysh qe perimetri ekuatorial i Tokes eshte rreth 40.075 km dhe shpejtesia e c rreth 300.000 km/s, pjesa e informacionit per te udhetuar ne gjysmen e globit pergjate siperfaqes eshte rreth 67 milisekonda. Kur drita eshte duke udhetuar rreth globit ne nje fiber optike, koha aktuale tranzit eshte me e gjate, pjeserisht per shkak se Shpejtesia e Drites eshte e ngadalshme me rreth 35% ne nje fiber optike ne varesi nga indeksi i saj thyes.
Nje tjeter pasoje e Shpejtesise se Drites eshte se komunikimi ne mes Tokes dhe Anijes-Kozmike nuk eshte i menjehershem. Ka nje vonese te shkurter nga burimi deri tek pranuesit, e cila behet me e dukshme sa here qe distanca rritet. Kjo vonese ishte e rendesishme per komunikimin ne mes te kontrollit te Tokes dhe Apollo 8, qe u be Anija e pare te rrotullohej rreth Henes.
Per cdo komunikim ose pytje stacioni i Nases ne Huston duhet te priste 3 sekonda per te mare pergjigjen nga Apollo 8. Vonesa e komunikimit midis Tokes dhe Marsit zgjat rreth disa dhjetra minuta. Si pasoje e kesaj, ne qofte se nje robot ne siperfaqen e Marsit do ndeshte ndonje problem, kontrolloret e robotit nga Toka nuk do ishin ne dijeni menjehere, por mbas disa minutave, dhe e njejta gje do te ndodhte kur kontrolloret te jepnin komandat e tyre per te komanduar robotin.
Matja Distances
Sistemet e Radarit, e masin distancen ne nje objektiv nga koha qe i duhet nje impulsi-radio-vale te kthehet tek radari pasi reflektohet nga objektivi. Sistemi i pozicionimit global (GPS) mer sinjalin dhe ben matjen nga ne satelitet e GPS, duke u bazuar tek koha qe mer sinjali per te arritur nga nje satelit tek tjetri, dhe me keto distanca llogaritet pozicioni i maresit te sinjalit. Nga qe drita udheton rreth 300,000 kilometra ne nje sekonde, keto matje jane shume te sakta.
Astronomi
Shpejtesia e drites eshte e rendesishme ne astronomi. Per shkak te distancave te medha, ajo mund te marre nje kohe shume te gjate per te udhetuar nga burimi i saj ne Toke. Per shembull, shpetjesia e drites ka marre 13 miliarde vite per te udhetuar ne Toke nga Galaktikat e largeta, te shikuara ne imazhet Ultra Deep Field Hubble. Fakti qe me larg-objekteve ato duken me te vegjel ne moshe (per shkak te shpejtesise fundme te drites), kjo lejon astronomet te tregojne evolucionin e Yjeve, te Galaktikave, dhe vete Universit.
Distancat Astronomikale jane te shprehura ndonjehere ne vite drite, sidomos ne botimet shkencore popullore dhe mediat e ngjashme. Nje vit-drite eshte distanca e drites qe udheton ne nje vit, rreth 9461000000000 kilometra, 5879000000000 milje, ose 0,3066 parsecs. Proksima Centauri, Ylli me te afert me Token pas Diellit, eshte rreth 4,2-vite drite larg.
Matjet Astronomike
Hapesira e jashtme eshte nje mjedis natyrore per matjen e shpejtesise se drites, per shkak te shkalles se madhe ne vakum. Historikisht, matje te tilla mund te behen mjaft te sakta ne krahasim me njesite e Tokes, dhe eshte e zakonshme per te shprehur rezultatet ne njesite astronomike. Nje njesi astronomike eshte perafersisht distanca mesatare ne mes Tokes dhe Diellit, por nuk eshte e bazuar ne Sistemin Nderkombetar te Njesive, per shkak se AU percakton nje gjatesi aktuale, dhe nuk eshte bazuar mbi fluturimit e kohes. Matjet moderne te Shpejtesise se Drites ne njesite astronomike krahasohet me vlerat e percaktuara te c ne Sistemin Nderkombetar te Njesive.
Ole Kristensen Romer perdori nje matje astronomike per te bere vleresimin e pare te shpejtesise se drites. Periudha e orbites se Henave me nje planet te larget, eshte me e shkurter kur Toka i afrohet Planetit, se sa kur Toka largohet nga ai. Distanca qe udheto drita nga planeti ose Hena ne Toke, eshte me e shkurter kur Toka eshte ne piken e orbites se saj. Romer e vuri re kete efekt ne henen e brendeshme te Jupiterit, Io, dhe konkludoi se drita mer 22 minuta per te kaluar diametrin e orbites se Tokes.
Koha Drites ne distancen njesi eshte: 499,004783836 (10) s
BA / s = 173,144632674 BA/dite.
Pasiguria relative ne keto matje eshte 0,02 pjese per miliard (2 × 10-11), ne matjet baze te gjatesise nga Toka.
Koha e teknikave te fluturimit
Diagrami i aparatit Fizeau
Nje metode e matjes se shpejtesise se drites eshte matja e kohes se drites duke udhetuar ne nje pasqyre me nje distance te njohur dhe kthimi i saje mbrapa. Ky eshte parimi i aparatit Fizeau-Foucault zhvilluar nga Hippolyte Fizeau dhe Léon Foucault. Projekti i perdorur nga Fizeau perbehet nga nje rreze drite e drejtuar te nje pasqyre 8 km. Ne rrugen nga burimi ne pasqyre, rrezja kalon neper nje ingranazh rrotullues. Ne nje norme te caktuar te rrotullimit, rrezja kalon ne nje hendek ne rrugen jashte, dhe nje tjeter ne rrugen prapa, por ne perqindje pak me te larta ose te uleta, rrezja e godet nje dhemb dhe nuk kalon neper timon. Duke ditur distancen ne mes timonit dhe pasqyres, numrin e dhembeve ne timon, dhe shkallen e rrotullimit, mund te llogaritet shpejtesia e drites.
Metoda e Foucault zevendeson ingranazhin nga nje pasqyre e rradhes. Nga ky ndryshim ne kend, shpejtesia e rrotullimit duke njohur dhe distancen ne pasqyren e larget, sjell llogaritjen kryesore te shpejtesise se drites. Ne ditet e sotme, duke perdorur oscilloscopes me rezolutat kohe me me pak se nje nanosecond, shpejtesia e drites mund te matet drejtperdrejt nga koha ne vonesen e nje impulsi drite nga nje lazer apo nje LED reflektues nga nje pasqyre.
Historia
Deri ne periudhen e hershme moderne, shpejtesia e drires nuk ishte e njohur, nese drita udheton menjehere, ose me nje shpejtesi shume te shpejte. Supozimet e para te teorive rreth shpejtesise se drites u bene nga Greket e lashte. Empedocles ishte i pari qe pretendoje se drita ka nje shpejtesi te kufizuar. Ai pohoi se drita ishte diçka ne levizje, dhe prandaj duhet te mare disa kohe per te udhetuar. Aristoteli argumentoi, ne te kunderten, se "drita eshte per shkak te pranise se diçkase, por kjo nuk eshte nje levizje. Euklidi dhe Ptolemeut avancuan teorine ne emetimin e vizionit, ku drita eshte emetuar nga syte. Bazuar ne kete teori, Heron i Aleksandrise argumentoi se shpejtesia e drites duhet te jete e pafundme sepse objektet e largeta, si yjet, shfaqen menjehere pas hapjes se syve.
Filozofet e hershem islamik fillimisht u pajtuan me pikepamjet e Aristoteliane se drita nuk kishte shpejtesi te udhetimit. Ne 1021, Alhazen (Ibn al-Haytham) botoi Librin e Optika, ne te cilen ai paraqiti nje seri te argumenteve duke hedhur poshte teorine ne te cilen drita leviz nga nje objekt ne sy. Kjo udhezoi Alhazen te propozoje se drita duhet te kete nje shpejtesi te caktuar, dhe se shpejtesia e drites eshte e ndryshueshme, me renie ne objekte. Ai argumentoi se drita eshte çeshtje thelbesore, perhapja e cila kerkon kohe, edhe nese kjo eshte e fshehur nga shqisat tona.
Edhe ne shekullin e 11, Ebu Rayhān al-Biruni u pajtua me teorine se drita ka nje shpejtesi te caktuar, dhe verejti se shpejtesia e drites eshte shume me e shpejt se sa shpejtesia e zerit. Roger Bacon argumentoi se shpejtesia e drites ne ajer nuk eshte e pafund, duke perdorur argumente filozofike mbeshtetur nga te shkruarit e Alhazen dhe Aristotelit. Ne 1270, Witelo konsideroi mundesine e udhetimit te drites me shpejtesi te pafund ne vakum, por e ngadalesuar ne objektet e dendura.
Ne fillim te shekullit 17, Johannes Kepler besoni se shpejtesia e drites eshte e pafund. René Descartes argumentoi se ne qofte se shpejtesia e drites eshte e fundme, Dielli, Toka, dhe Hena do te jete nje mase jashte shtrirjes gjate nje eklipsi henor. Descartes spekuloi se ne qofte se shpejtesia eshte e fundme, i tere sistemi i tij i filozofise mund te shkaterrohet.
Perpjekjet e Para te Matjes
Ne 1629, Isaac Beeckman propozoi nje eksperiment ne te cilin, nje person mund te vezhgoi nje flash, reflektuar nga nje pasqyre rreth 1.6 km larg. Ne 1638, Galileo Galilei propozoi nje eksperiment, me nje kerkese te qarte per ate qe kishte kryer disa vjet me pare, per te matur shpejtesine e drites, duke respektuar vonesen ne mes te fenerit te zbuluar dhe nje perceptimi ne distance. Ai nuk ishte ne gjendje te dalloje nese udhetimi i drites ishte i menjehershem ose jo, por arriti ne perfundimin se, edhe po te mos ishte, ajo duhet te jete jashtezakonisht e shpejte. Eksperimenti Galileos ishte kryer nga Cimento del Accademia te Firences, Itali, ne 1667, me fenere te ndara me rreth nje milje, por nuk u verenjt ndonje vones e drites ne rreflektim. Bazuar ne vleren moderne te shpejtesise se drites, vonesa aktuale ne kete eksperiment eshte rreth 11 microsekonda.
Ne 1704 ne librin e tij, Isaac Newton raportoi llogaritjet e Romer's per shpejtesine e fundme te drites dhe i dha nje vlere prej "shtate apo tete minuta" per kohen qe drita mer per te udhetuar nga Dielli ne Toke (vlera moderne eshte 8 minuta 19 seconda). Ne 1729, James Bradley zbuloi shmangie te drites. Nga ky efekt ai ka konstatoi se drita duhet te udhetoje 10.210 here me shpejt se Toka ne orbiten e saj, (konstatimi modern eshte 10.066 here), ose, ne menyre ekuivalente, ajo do te mare 8 minuta 12 sekonda per te udhetuar nga Dielli ne Toke.
Shekulli 19 dhe Fillimi i 20`s
Ne shekullin e 19 Hippolyte Fizeau zhvilloi nje metode per te percaktuar shpejtesine e drites bazuar ne kohen e-fluturimit dhe matjet ne Toke, dhe raportoi nje vlere prej 315.000 km/s. Metoda e tij u permiresua me pas nga Léon Foucault ne 1862, qe i dha nje vlere prej 298.000 km/s. Ne vitin 1856, Wilhelm Weber Eduard dhe Rudolf Kohlrausch maten raportet e njesive elektromagnetike dhe elektrostatike te ngarkuara, 1/√ε0μ0 , nga shkarkimi, dhe gjeten se vlera e saj numerike ishte shume e afert me shpejtesine e drites, ashtu si matjet e bera drejtperdrejte nga Fizeau.
Ne ate kohe ishte menduar, se hapesira bosh ishte e mbushur me nje sfond te mesem te quajtur aether luminiferous ne te cilen egzistonte fusha elektromagnetike . Duke filluar ne disa eksperimente ne 1880, u kryen perpjekje per te zbuluar fenomenet e levizjes, e cila ishte eksperiment i kryer nga Albert Michelson dhe Edward Morley ne 1887.
Eksperimentet Moderne tregojne se shpejtesia e drites me dy kalime eshte isotropic = e njejte ne çdo drejtim brenda 6 nanometrave per sekonde. Bazuar ne teorine e Lorencit, Poincare theksoi ne 1904 se shpejtesia e drites eshte nje faktor kufizues me dinamiken. Ne 1905 Ajnshtajni propozoi, se shpejtesia e drites ne vakum, e matur nga nje vezhgues, eshte e pavarur nga levizja, burimi apo vezhguesi.
Duke perdorur kete, rrjedhoi teoria speciale e relativitetit, ne te cilen shpejtesia e drites ne vakum c paraqitet si nje parameter themelor, dhe qe shfaqet kontekste.
Rritja e Saktesise c dhe Ridefinimi i Njehsorit
Ne gjysmen e dyte te shekullit 20-te eshte bere shume progres ne rritjen e saktesise se matjeve te shpejtesise se drites, te ndihmuar nga teknikat rezonance zgaver, dhe me vone nga teknikat interferometer lazer. Ne vitin 1972, duke perdorur metodat e fundit, nje grup ne NBS Boulder Colorado percaktoi shpejtesine e drites ne vakum te jete c=299,792,456.2±1,1 m/s. Kjo ishte 100 here me e vogel e pasigurt se sa vlera e pranuar me pare.
Pasiguria e mbetur ishte e lidhur kryesisht me percaktimin e metrit. Nga qe perkufizimi i meparshem u konsiderua i papershtatshem per nevojat e eksperimenteve, CGPM 17 ne 1983 vendosi per te ripercaktuar metrin e ri (dhe aktual). Metri eshte gjatesia e rruges qe udheton nga drita ne vakum gjate nje intervali kohor prej 1/299 792 458 m/s . Si rezultat i ketij percaktimi, vlera e shpejtesise se drites ne vakum eshte pikerisht 299.792.458 m/s. Permiresimi i teknikave eksperimentale nuk ndikone ne vleren e shpejtesise se drites Ne Njesi, por rezultone ne nje realizim me te sakte te njehsoreve.
Shpejtesia e Drites, shenohet zakonisht si c, e cila eshte nje fushate fizike e vazhdueshme. Vlera e saj eshte pikerisht 299.792.458 metra ne sekonde, (rreth 186.282 milje ne sekonde). Ne teorine e relativitetit, c lidh hapesiren dhe kohen, dhe shfaqet ne ekuacionin e famshem te energjise ne mase E=mc2. Shpejtesia e Drites eshte shpejtesia e te gjitha grimcave dhe fushave te lidhura ne vakum, dhe ajo eshte parashikuar nga teoria e sotme te jete shpejtesia e gravitetit dhe i valeve gravitacionale me te cilen, udheton energjia.
Shpejtesia me te cilen reflekton drita permes materialeve transparente, te tilla si qelqi ose ajri, eshte me pak se C. Raporti midis c dhe v quhet shpejtesia, me te cilen drita udheton ne nje material thyes n, (n=c/v). Per shembull, per driten e dukshme te qelqi eshte zakonisht rreth 1,5, dhe do te thote se drita ne xham udheton me c/1,5 ≈ 200.000 km/s. Indexi i ajrit per diten e dukshme eshte rreth 1,0003, keshtu qe shpejtesia e drites ne ajer eshte shume afer me c.
Ne komunikimin me hapesiren e larget, koha mund shkoje ne minuta ose ore per te percjelle mesazhin nga Toka ne Satelit dhe anasjelltas. Me Shpejtesine e Drites ne masim distanca te medha me saktesi te larte. Ole Romer, ne 1676 tregoi se drita udhetonte me nje shpejtesi te caktuar, duke studiuar levizjet e dukshme tek hena e Jupiterit, IO.
Ne vitin 1905, Albert Ajnshtajn theksoi se shpejtesia e drites ne vakum eshte e pavarur nga burimi ose korniza inerciale e referimit. Pas matjeve precize, ne 1975 Shpejtesia e Drites eshte njohur te jete 299.792.458 m/s me nje pasiguri matje relative ne 4 pjese per miliard. Ne 1983, matesi eshte ristrukturuar ne Sistemin Nderkombetar te Njesive (SI), si distanca e udhetuar nga drita ne vakum me 1/299,792,458. Si rezultat, vlera numerike e c ne metra per sekonde eshte fiksuar tani pikerisht nga percaktimi i metrit.
Vlera numerike, simboli, dhe njesite
Shpejtesia e Drites ne vakum eshte nje dimensionale fizike e vazhdueshme, keshtu qe vlera e saj numerike varet nga sistemi i njesive te perdorura. Ne Sistemin Nderkombetar te Njesive, matesi eshte percaktuar se distanca e kohe-udhetuesve udheton ne vakum ne 1/299,792,458 ne sekond.
Efekti i ketij percaktimi eshte per te rregulluar Shpejtesine e Drites ne vakum pikerisht ne 299.792.458 m/s. Shpejtesia e drites ne vakum shenohet zakonisht ne c, konstante ose celeritas Latine (qe do te thote shpejtesi). Fillimisht, eshte perdorur simboli V, i futur nga James Clerk Maxwell ne 1865. Ne 1856, Wilhelm Weber Eduard dhe Rudolf Kohlrausch kishin perdorur nje simbolin konstant c. Ne vitin 1894, Paul Drude ripercaktoi simbolin c me kuptimin modern.
Ajnshtajni perdori simbolin V neper gazeta ne gjuhen Gjermane ne 1905, por ne 1907 ai e nderroi simbolin ne c, e cila atehere u be simbol standard. Ndonjehere simboli c eshte perdorur per shpejtesine e valeve ne materiale. Ky simbol i nenshkruar, i cili eshte miratuar ne letersin zyrtare SI, ka te njejten forme konstante te lidhur me pershkrueshmerine ne vakum ose konstantin magnetik. Ne degen e fizikes shpejtesia e drites luan nje rol te rendesishem, dhe eshte e zakonshme per perdorimin e sistemeve te njesive natyrore te matjes, ne c=1.
Roli themelore ne fizike
Shpejtesia me te cilen vepron drita ne vakum eshte e pavarur. Teoria e relativitetit special shqyrton ekzistencen ne simbolin c. Nje teori eshte se simboli c eshte shpejtesia me te cilen duhet te udhetojne te gjitha grimcat dhe valet duke perfshire edhe driten.
Relativiteti special ka shume implikime kunder intuiteve, te cilat jane vertetuar ne shume eksperimente. Keto perfshijne ekuivalencen mes mases dhe energjise (E = mc2), tkurrje gjatesie, dhe perhapje kohe. Faktori y, i njohur si faktori i Lorencit ka dhene disa shpjegime si, γ=(1-v2/c2) -1/2, ku c eshte shpejtesia e objektit.
Rezultatet e relativitetit special mund te permblidhen me trajtimin e hapesires dhe kohes, si nje strukture te unifikuar e njohur si spacetime = kohe hapesinore. Faktori Lorencit eshte bere nje supozim thuajse universal per teorite moderne te fizikes, te tilla si Elektrodinamika kuantike, modeli standard i grimcave, dhe e relativitetit te pergjithshem.
Ne korniza jo inerciale te referimit, shpejtesia e lokale e drites eshte konstante dhe e barabarte me c, por Shpejtesia e Drites se bashku me trajektoren e gjatesise se caktuar mund te ndryshojne nga simboli c. Eksperimenti Michelson-Morely vendosi nje kufi mbi anisotropi me rreth 10-4. Megjithate, vezhgimet me te fundit te emisioneve nga nivelet e energjise berthamore ka ulur kete kufi ne 10-21. Testet kane krijuar nje limit mbi anisotropi prej rreth 10-10.
Kufiri i siperm ne shpejtesi
Sipas relativitetit special, energjia e nje objekti me mase m dhe shpejtesi v eshte dhene nga γmc2, ku γ eshte faktori i Lorencit. Kur v eshte zero, γ eshte e barabarte me E = mc2, formule e dhene per nje objekt ne lidhje me Shpejtesine e Drites.
Shpejtesia e drites eshte kufiri i siperm per shpejtesi te objekteve me mase tjeter pozitive. Me ne pergjithesi, eshte normalisht e pamundur per çdo informacion te energjise per te udhetuar me shpejt se c. Nje argument per kete rezultatet eshte njohur si relativiteti i njekohshmerise. Nese distanca hapesinore ne mes te dy ngjarjeve A dhe B eshte me e madhe se intervali kohor midis tyre shumezuar me c, atehere ka termat e references ne A B e cila i paraprin, dhe tjetra ne te cilen B paraprin A.
Si rezultat i kesaj, ne qofte se diçka udheton me shpejt se c, do te udhetonte prapa ne kohe ne lidhje me nje tjeter kornize, dhe shkaqet do te shkelen. Faktikisht nuk eshte rregjistruar asnje shkelje e tille.
Vezhgimet dhe eksperimentet
Ka situata ne te cilat energjia, ose informacioni udheto me shpejtesi me te madhe se c. Per shembull, nese nje rreze lazer perfshi shpejt nje objekt te larget, vendi i drites mund te levize me shpejt se simboli c, edhe pse levizja e pare do te vonohet per shkak te kohes qe duhet per te shkuar ne nje objekt te larget me shpejtesine c.
Ne menyre te ngjashme, nje hije e projektuar mbi nje objekt te larget mund te eci me shpejt se simboli c, pas nje vonese ne kohe. Disa efekte kuantike mund te transmetohen menjehere dhe me shpejt se cimboli c. Nje shembull perfshin shtetet kuantike te dy grimcave qe mund te jene te ngaterruar. Nje tjeter efekt kuantik qe parashikon paraqitjen me shpejtesi me te shpejte-se-drita eshte quajtur efekti Hartman. Megjithate, asnje informacion mund te dergohet duke perdorur kete efekt.
Sic eshte diskutuar ne perhapjen e drites ne nje seksion te mesem, shpejtesia e valeve mund ta kaloj c. Per shembull, faza e shpejtesise te rrezeve-X ne syze, mund ta kaloje shpejtesine c, por valet e tilla nuk mund te percjellin asnje informacion. Levizjet e ashtuquajtura superluminal jane pare ne disa objekte astronomike, te tilla si Radio-Aktivitetet e Galaktikave dhe Quasars. Ne modelin e zgjerimit te Universit, sa me larg te jene Galaksite me njera tjetren, aq me shpejt shperndahen.
Perhapja e Drites
Ne fiziken klasike, drita eshte pershkruar si nje lloj vale elektromagnetike. Sjellja klasike e fushes elektromagnetike pershkruhet nga ekuacionet e Maksuellit, qe parashikojne se shpejtesia c me te cilen valet elektromagnetike perhapen permes vakumit, eshte e lidhur me ε0 elektrike, dhe μ0 magnetike, konstante keto nga ekuacioni c=1/√ε0μ0. Ne fiziken kuantike moderne, fusha elektromagnetike pershkruhet nga teoria e Elektrodinamika kuantike (EDK).
Ne kete teori, drita eshte pershkruar nga bazat themelore te fushes elektromagnetike. Ne kete teori, shpejtesia do te varet nga frekuenca dhe kuanti c, dhe relativiteti special atehere do te jete kufiri i siperm i Shpejtesise se Drites ne vakum. Deri me sot nuk jane verenjtur efekte te tilla. Nese masa e fotonit eshte prodhuar nga nje mekanizem Higgs, limiti eksperimental eshte, m≤10-14 eV/c2 afersisht 2×10-47 g.
Ne 2009, me respektimin e spektrit te rrezes Gama GRB 090510 nuk u gjet asnje ndryshim ne shpejtesine fotone te energjive te ndryshme, duke konfirmuar se Invarianca Lorencit eshte verifikuar te pakten deri ne shkalle te gjatesise Planck, LP = √HG/c3 ≈ 1,6163 × 10-35 m.
Funksionimi i Mesem
Llojet e ndryshme te vales se drites udhetojne me shpejtesi te ndryshme. Shpejtesia me te cilen kreshta individuale e nje vale perhapet, quhet faza e shpejtesise vp. Shpejtesia faze eshte e rendesishme ne percaktimin se sa udheton nje vale drite permes nje materiali, ose nga nje material ne nje tjeter. Ajo eshte e perfaqesuar shpesh ne drejtim te nje indeksi thyes. Indeksi thyes i nje material eshte i definuar si raporti i c me shpejtesi vp ne fazen materiale. Indekset me te medha te thyerjes tregojne shpejtesi me te ulet. Indeksi thyes i nje materiali mund te varet nga frekuenca e drites, intensiteti, ose polarizimi, edhe pse, ajo mund te trajtohet si nje material konstant i varur. Indeksi thyes i ajrit eshte rreth 1,0003. Materialet e tilla si uji, qelqi, dhe diamanti, kane index thyes, 1,3, 1,5 dhe 2,4 respektivisht ne driten e dukshme.
Ne materiale transparente, indeksi thyes ne pergjithesi eshte me i madh se 1, qe do te thote se shpejtesia e fazes eshte me pak se c. Ne materiale te tjera, eshte e mundur qe indeksi thyes te behet me i vogel se 1 per disa frekuenca. Ne terma praktike, kjo do te thote se ne nje material me indeks thyes me pak se 1, thithja e valeve eshte aq e shpejte sa qe asnje sinjal mund te dergohen me shpejt se c.
Materialet e caktuara kane nje ritem jashtezakonisht te ulet, (ose madje edhe zero). Asnje nga keto opsione,nuk mund te lejoje informacione qe te transmetohet me shpejt se c. eshte e mundur qe nje grimce te udhetoje neper nje kategori te mesem te shpejtesise.
Efektet Praktike
Rrezja e Drites mer rreth 1.2 sekonda per te arritur nga siperfaqa e Tokes tek e ajo e Henes.
Shpejtesia e drites eshte me rendesi per komunikimin. Per shembull, duke pasur parasysh qe perimetri ekuatorial i Tokes eshte rreth 40.075 km dhe shpejtesia e c rreth 300.000 km/s, pjesa e informacionit per te udhetuar ne gjysmen e globit pergjate siperfaqes eshte rreth 67 milisekonda. Kur drita eshte duke udhetuar rreth globit ne nje fiber optike, koha aktuale tranzit eshte me e gjate, pjeserisht per shkak se Shpejtesia e Drites eshte e ngadalshme me rreth 35% ne nje fiber optike ne varesi nga indeksi i saj thyes.
Nje tjeter pasoje e Shpejtesise se Drites eshte se komunikimi ne mes Tokes dhe Anijes-Kozmike nuk eshte i menjehershem. Ka nje vonese te shkurter nga burimi deri tek pranuesit, e cila behet me e dukshme sa here qe distanca rritet. Kjo vonese ishte e rendesishme per komunikimin ne mes te kontrollit te Tokes dhe Apollo 8, qe u be Anija e pare te rrotullohej rreth Henes.
Per cdo komunikim ose pytje stacioni i Nases ne Huston duhet te priste 3 sekonda per te mare pergjigjen nga Apollo 8. Vonesa e komunikimit midis Tokes dhe Marsit zgjat rreth disa dhjetra minuta. Si pasoje e kesaj, ne qofte se nje robot ne siperfaqen e Marsit do ndeshte ndonje problem, kontrolloret e robotit nga Toka nuk do ishin ne dijeni menjehere, por mbas disa minutave, dhe e njejta gje do te ndodhte kur kontrolloret te jepnin komandat e tyre per te komanduar robotin.
Matja Distances
Sistemet e Radarit, e masin distancen ne nje objektiv nga koha qe i duhet nje impulsi-radio-vale te kthehet tek radari pasi reflektohet nga objektivi. Sistemi i pozicionimit global (GPS) mer sinjalin dhe ben matjen nga ne satelitet e GPS, duke u bazuar tek koha qe mer sinjali per te arritur nga nje satelit tek tjetri, dhe me keto distanca llogaritet pozicioni i maresit te sinjalit. Nga qe drita udheton rreth 300,000 kilometra ne nje sekonde, keto matje jane shume te sakta.
Astronomi
Shpejtesia e drites eshte e rendesishme ne astronomi. Per shkak te distancave te medha, ajo mund te marre nje kohe shume te gjate per te udhetuar nga burimi i saj ne Toke. Per shembull, shpetjesia e drites ka marre 13 miliarde vite per te udhetuar ne Toke nga Galaktikat e largeta, te shikuara ne imazhet Ultra Deep Field Hubble. Fakti qe me larg-objekteve ato duken me te vegjel ne moshe (per shkak te shpejtesise fundme te drites), kjo lejon astronomet te tregojne evolucionin e Yjeve, te Galaktikave, dhe vete Universit.
Distancat Astronomikale jane te shprehura ndonjehere ne vite drite, sidomos ne botimet shkencore popullore dhe mediat e ngjashme. Nje vit-drite eshte distanca e drites qe udheton ne nje vit, rreth 9461000000000 kilometra, 5879000000000 milje, ose 0,3066 parsecs. Proksima Centauri, Ylli me te afert me Token pas Diellit, eshte rreth 4,2-vite drite larg.
Matjet Astronomike
Hapesira e jashtme eshte nje mjedis natyrore per matjen e shpejtesise se drites, per shkak te shkalles se madhe ne vakum. Historikisht, matje te tilla mund te behen mjaft te sakta ne krahasim me njesite e Tokes, dhe eshte e zakonshme per te shprehur rezultatet ne njesite astronomike. Nje njesi astronomike eshte perafersisht distanca mesatare ne mes Tokes dhe Diellit, por nuk eshte e bazuar ne Sistemin Nderkombetar te Njesive, per shkak se AU percakton nje gjatesi aktuale, dhe nuk eshte bazuar mbi fluturimit e kohes. Matjet moderne te Shpejtesise se Drites ne njesite astronomike krahasohet me vlerat e percaktuara te c ne Sistemin Nderkombetar te Njesive.
Ole Kristensen Romer perdori nje matje astronomike per te bere vleresimin e pare te shpejtesise se drites. Periudha e orbites se Henave me nje planet te larget, eshte me e shkurter kur Toka i afrohet Planetit, se sa kur Toka largohet nga ai. Distanca qe udheto drita nga planeti ose Hena ne Toke, eshte me e shkurter kur Toka eshte ne piken e orbites se saj. Romer e vuri re kete efekt ne henen e brendeshme te Jupiterit, Io, dhe konkludoi se drita mer 22 minuta per te kaluar diametrin e orbites se Tokes.
Koha Drites ne distancen njesi eshte: 499,004783836 (10) s
BA / s = 173,144632674 BA/dite.
Pasiguria relative ne keto matje eshte 0,02 pjese per miliard (2 × 10-11), ne matjet baze te gjatesise nga Toka.
Koha e teknikave te fluturimit
Diagrami i aparatit Fizeau
Nje metode e matjes se shpejtesise se drites eshte matja e kohes se drites duke udhetuar ne nje pasqyre me nje distance te njohur dhe kthimi i saje mbrapa. Ky eshte parimi i aparatit Fizeau-Foucault zhvilluar nga Hippolyte Fizeau dhe Léon Foucault. Projekti i perdorur nga Fizeau perbehet nga nje rreze drite e drejtuar te nje pasqyre 8 km. Ne rrugen nga burimi ne pasqyre, rrezja kalon neper nje ingranazh rrotullues. Ne nje norme te caktuar te rrotullimit, rrezja kalon ne nje hendek ne rrugen jashte, dhe nje tjeter ne rrugen prapa, por ne perqindje pak me te larta ose te uleta, rrezja e godet nje dhemb dhe nuk kalon neper timon. Duke ditur distancen ne mes timonit dhe pasqyres, numrin e dhembeve ne timon, dhe shkallen e rrotullimit, mund te llogaritet shpejtesia e drites.
Metoda e Foucault zevendeson ingranazhin nga nje pasqyre e rradhes. Nga ky ndryshim ne kend, shpejtesia e rrotullimit duke njohur dhe distancen ne pasqyren e larget, sjell llogaritjen kryesore te shpejtesise se drites. Ne ditet e sotme, duke perdorur oscilloscopes me rezolutat kohe me me pak se nje nanosecond, shpejtesia e drites mund te matet drejtperdrejt nga koha ne vonesen e nje impulsi drite nga nje lazer apo nje LED reflektues nga nje pasqyre.
Historia
Deri ne periudhen e hershme moderne, shpejtesia e drires nuk ishte e njohur, nese drita udheton menjehere, ose me nje shpejtesi shume te shpejte. Supozimet e para te teorive rreth shpejtesise se drites u bene nga Greket e lashte. Empedocles ishte i pari qe pretendoje se drita ka nje shpejtesi te kufizuar. Ai pohoi se drita ishte diçka ne levizje, dhe prandaj duhet te mare disa kohe per te udhetuar. Aristoteli argumentoi, ne te kunderten, se "drita eshte per shkak te pranise se diçkase, por kjo nuk eshte nje levizje. Euklidi dhe Ptolemeut avancuan teorine ne emetimin e vizionit, ku drita eshte emetuar nga syte. Bazuar ne kete teori, Heron i Aleksandrise argumentoi se shpejtesia e drites duhet te jete e pafundme sepse objektet e largeta, si yjet, shfaqen menjehere pas hapjes se syve.
Filozofet e hershem islamik fillimisht u pajtuan me pikepamjet e Aristoteliane se drita nuk kishte shpejtesi te udhetimit. Ne 1021, Alhazen (Ibn al-Haytham) botoi Librin e Optika, ne te cilen ai paraqiti nje seri te argumenteve duke hedhur poshte teorine ne te cilen drita leviz nga nje objekt ne sy. Kjo udhezoi Alhazen te propozoje se drita duhet te kete nje shpejtesi te caktuar, dhe se shpejtesia e drites eshte e ndryshueshme, me renie ne objekte. Ai argumentoi se drita eshte çeshtje thelbesore, perhapja e cila kerkon kohe, edhe nese kjo eshte e fshehur nga shqisat tona.
Edhe ne shekullin e 11, Ebu Rayhān al-Biruni u pajtua me teorine se drita ka nje shpejtesi te caktuar, dhe verejti se shpejtesia e drites eshte shume me e shpejt se sa shpejtesia e zerit. Roger Bacon argumentoi se shpejtesia e drites ne ajer nuk eshte e pafund, duke perdorur argumente filozofike mbeshtetur nga te shkruarit e Alhazen dhe Aristotelit. Ne 1270, Witelo konsideroi mundesine e udhetimit te drites me shpejtesi te pafund ne vakum, por e ngadalesuar ne objektet e dendura.
Ne fillim te shekullit 17, Johannes Kepler besoni se shpejtesia e drites eshte e pafund. René Descartes argumentoi se ne qofte se shpejtesia e drites eshte e fundme, Dielli, Toka, dhe Hena do te jete nje mase jashte shtrirjes gjate nje eklipsi henor. Descartes spekuloi se ne qofte se shpejtesia eshte e fundme, i tere sistemi i tij i filozofise mund te shkaterrohet.
Perpjekjet e Para te Matjes
Ne 1629, Isaac Beeckman propozoi nje eksperiment ne te cilin, nje person mund te vezhgoi nje flash, reflektuar nga nje pasqyre rreth 1.6 km larg. Ne 1638, Galileo Galilei propozoi nje eksperiment, me nje kerkese te qarte per ate qe kishte kryer disa vjet me pare, per te matur shpejtesine e drites, duke respektuar vonesen ne mes te fenerit te zbuluar dhe nje perceptimi ne distance. Ai nuk ishte ne gjendje te dalloje nese udhetimi i drites ishte i menjehershem ose jo, por arriti ne perfundimin se, edhe po te mos ishte, ajo duhet te jete jashtezakonisht e shpejte. Eksperimenti Galileos ishte kryer nga Cimento del Accademia te Firences, Itali, ne 1667, me fenere te ndara me rreth nje milje, por nuk u verenjt ndonje vones e drites ne rreflektim. Bazuar ne vleren moderne te shpejtesise se drites, vonesa aktuale ne kete eksperiment eshte rreth 11 microsekonda.
Ne 1704 ne librin e tij, Isaac Newton raportoi llogaritjet e Romer's per shpejtesine e fundme te drites dhe i dha nje vlere prej "shtate apo tete minuta" per kohen qe drita mer per te udhetuar nga Dielli ne Toke (vlera moderne eshte 8 minuta 19 seconda). Ne 1729, James Bradley zbuloi shmangie te drites. Nga ky efekt ai ka konstatoi se drita duhet te udhetoje 10.210 here me shpejt se Toka ne orbiten e saj, (konstatimi modern eshte 10.066 here), ose, ne menyre ekuivalente, ajo do te mare 8 minuta 12 sekonda per te udhetuar nga Dielli ne Toke.
Shekulli 19 dhe Fillimi i 20`s
Ne shekullin e 19 Hippolyte Fizeau zhvilloi nje metode per te percaktuar shpejtesine e drites bazuar ne kohen e-fluturimit dhe matjet ne Toke, dhe raportoi nje vlere prej 315.000 km/s. Metoda e tij u permiresua me pas nga Léon Foucault ne 1862, qe i dha nje vlere prej 298.000 km/s. Ne vitin 1856, Wilhelm Weber Eduard dhe Rudolf Kohlrausch maten raportet e njesive elektromagnetike dhe elektrostatike te ngarkuara, 1/√ε0μ0 , nga shkarkimi, dhe gjeten se vlera e saj numerike ishte shume e afert me shpejtesine e drites, ashtu si matjet e bera drejtperdrejte nga Fizeau.
Ne ate kohe ishte menduar, se hapesira bosh ishte e mbushur me nje sfond te mesem te quajtur aether luminiferous ne te cilen egzistonte fusha elektromagnetike . Duke filluar ne disa eksperimente ne 1880, u kryen perpjekje per te zbuluar fenomenet e levizjes, e cila ishte eksperiment i kryer nga Albert Michelson dhe Edward Morley ne 1887.
Eksperimentet Moderne tregojne se shpejtesia e drites me dy kalime eshte isotropic = e njejte ne çdo drejtim brenda 6 nanometrave per sekonde. Bazuar ne teorine e Lorencit, Poincare theksoi ne 1904 se shpejtesia e drites eshte nje faktor kufizues me dinamiken. Ne 1905 Ajnshtajni propozoi, se shpejtesia e drites ne vakum, e matur nga nje vezhgues, eshte e pavarur nga levizja, burimi apo vezhguesi.
Duke perdorur kete, rrjedhoi teoria speciale e relativitetit, ne te cilen shpejtesia e drites ne vakum c paraqitet si nje parameter themelor, dhe qe shfaqet kontekste.
Rritja e Saktesise c dhe Ridefinimi i Njehsorit
Ne gjysmen e dyte te shekullit 20-te eshte bere shume progres ne rritjen e saktesise se matjeve te shpejtesise se drites, te ndihmuar nga teknikat rezonance zgaver, dhe me vone nga teknikat interferometer lazer. Ne vitin 1972, duke perdorur metodat e fundit, nje grup ne NBS Boulder Colorado percaktoi shpejtesine e drites ne vakum te jete c=299,792,456.2±1,1 m/s. Kjo ishte 100 here me e vogel e pasigurt se sa vlera e pranuar me pare.
Pasiguria e mbetur ishte e lidhur kryesisht me percaktimin e metrit. Nga qe perkufizimi i meparshem u konsiderua i papershtatshem per nevojat e eksperimenteve, CGPM 17 ne 1983 vendosi per te ripercaktuar metrin e ri (dhe aktual). Metri eshte gjatesia e rruges qe udheton nga drita ne vakum gjate nje intervali kohor prej 1/299 792 458 m/s . Si rezultat i ketij percaktimi, vlera e shpejtesise se drites ne vakum eshte pikerisht 299.792.458 m/s. Permiresimi i teknikave eksperimentale nuk ndikone ne vleren e shpejtesise se drites Ne Njesi, por rezultone ne nje realizim me te sakte te njehsoreve.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Tyche - planeti i ri i sistemit tonë Diellor
Shkencëtarët janë afër vërtetimit të ekzistencës së një planeti të ri në sistemin tonë Diellor, të quajtur Tyche. Tyche llogaritet të jetë katër herë më i madh se Jupiteri, i cili momentalisht konsiderohet si planeti më i madh i sistemit tonë Diellor.
Astrofizikanët Johne Matese dhe Daniel Whitmire të Universitetit Lafayette të Luizianës janë ata të cilët po flasin për herë të parë për ekzistencën e këtij planeti. Ata besojnë se planeti i ri "fshihet" në renë Oort, e cila krijon mbështjelljen e jashtme të sistemit Diellor, shkruan The Independent.
Tyche, është një planet gjigant i përbërë nga gazra, kryesisht hidrogjen dhe helium, i cili mund të ketë një mase prej 5.300 herë më të madhe se Toka. Besohet se planeti i ri është katër herë më i madh se Jupiteri dhe orbita e tij është afërsisht 375 herë më e madhe se e Plutonit, transmeton Ikub.
Sipas portalit Gizmodo, Tyche ka një temperaturë prej -73 gradë C/-99.4 gradë F, krahasuar me asteroidet rreth tij, të cilët kanë një temperaturë afër zeros absolute.
Prova e ekzistencës se planetit të ri është marrë nga NASA nëpërmjet teleskopit hapësinor Wise, por informatat nuk janë analizuar ende në tërësi. Profesori Matese deklaroi për The Independent se Bashkimi Astronomik Ndërkombëtar (IAU) do të vendosë nëse planeti i ri do të bëjë pjesë në sistemin tonë Diellor.
Të dhënat e para për Tyche do të bëhen publike në prill.
Shkencëtarët janë afër vërtetimit të ekzistencës së një planeti të ri në sistemin tonë Diellor, të quajtur Tyche. Tyche llogaritet të jetë katër herë më i madh se Jupiteri, i cili momentalisht konsiderohet si planeti më i madh i sistemit tonë Diellor.
Astrofizikanët Johne Matese dhe Daniel Whitmire të Universitetit Lafayette të Luizianës janë ata të cilët po flasin për herë të parë për ekzistencën e këtij planeti. Ata besojnë se planeti i ri "fshihet" në renë Oort, e cila krijon mbështjelljen e jashtme të sistemit Diellor, shkruan The Independent.
Tyche, është një planet gjigant i përbërë nga gazra, kryesisht hidrogjen dhe helium, i cili mund të ketë një mase prej 5.300 herë më të madhe se Toka. Besohet se planeti i ri është katër herë më i madh se Jupiteri dhe orbita e tij është afërsisht 375 herë më e madhe se e Plutonit, transmeton Ikub.
Sipas portalit Gizmodo, Tyche ka një temperaturë prej -73 gradë C/-99.4 gradë F, krahasuar me asteroidet rreth tij, të cilët kanë një temperaturë afër zeros absolute.
Prova e ekzistencës se planetit të ri është marrë nga NASA nëpërmjet teleskopit hapësinor Wise, por informatat nuk janë analizuar ende në tërësi. Profesori Matese deklaroi për The Independent se Bashkimi Astronomik Ndërkombëtar (IAU) do të vendosë nëse planeti i ri do të bëjë pjesë në sistemin tonë Diellor.
Të dhënat e para për Tyche do të bëhen publike në prill.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Astronautët rus përgatiten për misione në pishinë
Star City rus më shumë ngjanë në një park ujor sesa një objekt në të cilin trajnojnë astronautët. Kjo pishinë e madhe shfrytëzohet nga Agjencia federale ruse hapësinore, astronautët e së cilës trajnojnë shëtitjen në gjithësi, shkruan gazeta britanike Daily Mail.
Star City, i cili gjendet në afërsi të Moskës, paraqet një qendër për trajnimin e astronautëve ku ata zhvillojnë aftësitë e tyre për anijen kozmike, dhe mësojnë si ta mirëmbajnë atë.
Atë e përbën një pishinë e madhe të cilën Agjencia federale ruse hapësinore e shfrytëzon për simulimin e shëtitjeve hapësinore. Kushtet nën ujë janë simulimi më i afërt i kushteve në hapësirën papeshë.
Ekuipazhi gjithashtu fiton dhe përsosë aftësitë e nevojshme për kryerjen e operacioneve në pjesën e jashtme të stacionit hapësinor. Në pishinë mund të qëndroj moduli 20 tonë i rëndë, thellësia e tij është 12 metra, diametri 23 metra, e volumi 5.000 metra kub.
Star City është hapur më 1980, dhe është i dedikuar për trajnimin e astronautëve, testim të pajisjeve dhe kryerje të kërkimeve eksperimentale në kushte të mikro gravitetit. Turistëve nuk u lejohet qasja.
Star City rus më shumë ngjanë në një park ujor sesa një objekt në të cilin trajnojnë astronautët. Kjo pishinë e madhe shfrytëzohet nga Agjencia federale ruse hapësinore, astronautët e së cilës trajnojnë shëtitjen në gjithësi, shkruan gazeta britanike Daily Mail.
Star City, i cili gjendet në afërsi të Moskës, paraqet një qendër për trajnimin e astronautëve ku ata zhvillojnë aftësitë e tyre për anijen kozmike, dhe mësojnë si ta mirëmbajnë atë.
Atë e përbën një pishinë e madhe të cilën Agjencia federale ruse hapësinore e shfrytëzon për simulimin e shëtitjeve hapësinore. Kushtet nën ujë janë simulimi më i afërt i kushteve në hapësirën papeshë.
Ekuipazhi gjithashtu fiton dhe përsosë aftësitë e nevojshme për kryerjen e operacioneve në pjesën e jashtme të stacionit hapësinor. Në pishinë mund të qëndroj moduli 20 tonë i rëndë, thellësia e tij është 12 metra, diametri 23 metra, e volumi 5.000 metra kub.
Star City është hapur më 1980, dhe është i dedikuar për trajnimin e astronautëve, testim të pajisjeve dhe kryerje të kërkimeve eksperimentale në kushte të mikro gravitetit. Turistëve nuk u lejohet qasja.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Më 2015 do të parashikohen tërmetet
Më në fund do të mund të shpëtohen mijëra jetë njerëzish dhe disa pjesë të Tokës do të mund të bëhen më pak të rrezikshme.
Ditë më parë në Moskë është prezantuar projekti shkencor anglo-rus "TwinSat", i cili do të mundësojë që në të ardhmen e afërt njeriu të ketë mundësi të parashikojë rënien e tërmeteve, raporton Ikub.
Që nga dita e sotme ka filluar bashkëpunimi anglo-rus për zhvillimin e dy satelitëve të cilët më 2015 do të lansohen në hapësirë dhe do të kanë si detyrë të kapin sinjalet elektromagnetike të cilët paralajmërojnë tërmetet, është thënë nga udhëheqësit e projektit.
Dimensionet e këtyre dy satelitëve do të janë shume të vogla. Njëri do të ketë madhësinë e një televizori të vjetër, gjersa tjetri atë të një kutie këpucësh.
Ata do të sillen rreth Tokës disa qindra kilometra mbi të.
Më në fund do të mund të shpëtohen mijëra jetë njerëzish dhe disa pjesë të Tokës do të mund të bëhen më pak të rrezikshme.
Ditë më parë në Moskë është prezantuar projekti shkencor anglo-rus "TwinSat", i cili do të mundësojë që në të ardhmen e afërt njeriu të ketë mundësi të parashikojë rënien e tërmeteve, raporton Ikub.
Që nga dita e sotme ka filluar bashkëpunimi anglo-rus për zhvillimin e dy satelitëve të cilët më 2015 do të lansohen në hapësirë dhe do të kanë si detyrë të kapin sinjalet elektromagnetike të cilët paralajmërojnë tërmetet, është thënë nga udhëheqësit e projektit.
Dimensionet e këtyre dy satelitëve do të janë shume të vogla. Njëri do të ketë madhësinë e një televizori të vjetër, gjersa tjetri atë të një kutie këpucësh.
Ata do të sillen rreth Tokës disa qindra kilometra mbi të.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Discovery gati për fluturimin e fundit
Agjencia amerikane e hapësirës, NASA, ka njoftuar të martën se anija kozmike Discovery është e gatshme për misionin e saj të fundit dhe fluturim deri në Stacionin Hapësinor Ndërkombëtar më 24 shkurt.
“Gjatë disa muajve të fundit ekipi ka riparuar intensivisht rezervuarin e jashtëm dhe e ka forcuar atë si kurrë më parë. E kemi zgjidhur edhe problemin e rrjedhjes nga sistemi për lirimin e hidrogjenit dhe tani jemi sërish të gatshëm për fluturim”, ka njoftuar drejtori i NASA-s.
Ai ka thënë se numërimi deri tek lansimi po ecën mirë dhe sipas planit.
Meteorologët presin që e enjtja do të jetë me diell, me 20 gjasa për kohë të papërshtatshme në periudhën e lansimit nga Qendra hapësinore në Kennedy të Floridas.
Discovery është dashur të fluturojë qysh në nëntor të vitit të kaluar, por në rezervuarin e jashtëm ishin paraqitur çarje në prag të lansimit, dhe për këtë ishte pezulluar misioni.
Gjatë misionit 11-ditësh anija kozmike Discovery do t’i dërgojë Stacionit Hapësinor Ndërkombëtar një modul të ri për deponim të pajisjeve si dhe kryerje të eksperimenteve shkencore.
Agjencia amerikane e hapësirës, NASA, ka njoftuar të martën se anija kozmike Discovery është e gatshme për misionin e saj të fundit dhe fluturim deri në Stacionin Hapësinor Ndërkombëtar më 24 shkurt.
“Gjatë disa muajve të fundit ekipi ka riparuar intensivisht rezervuarin e jashtëm dhe e ka forcuar atë si kurrë më parë. E kemi zgjidhur edhe problemin e rrjedhjes nga sistemi për lirimin e hidrogjenit dhe tani jemi sërish të gatshëm për fluturim”, ka njoftuar drejtori i NASA-s.
Ai ka thënë se numërimi deri tek lansimi po ecën mirë dhe sipas planit.
Meteorologët presin që e enjtja do të jetë me diell, me 20 gjasa për kohë të papërshtatshme në periudhën e lansimit nga Qendra hapësinore në Kennedy të Floridas.
Discovery është dashur të fluturojë qysh në nëntor të vitit të kaluar, por në rezervuarin e jashtëm ishin paraqitur çarje në prag të lansimit, dhe për këtë ishte pezulluar misioni.
Gjatë misionit 11-ditësh anija kozmike Discovery do t’i dërgojë Stacionit Hapësinor Ndërkombëtar një modul të ri për deponim të pajisjeve si dhe kryerje të eksperimenteve shkencore.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Discovery u lansua në misionin e saj të fundit
Anija kozmike e NASA-s, Discovery, është nisur në misionin e saj të fundit duke bartur gjashtë astronautë dhe pjesë rezervë, artikuj shtesë, pajisje dhe prototipin e robotit humanoid në Stacionin Hapësinor Ndërkombëtar.
Pas shumë shtyrjeve, për shkak të problemeve teknike, të enjten nga Qendra hapësinore Kennedy në misionin e vet të fundit është lansuar anija kozmike legjendare dhe më e gjata në histori e NASA-s, Discovery.
Discovery, e cila ka kryer 39 misione, është e para nga tri anijet kozmike të cilat këtë vit dalin në pension.
“Për ata që shohin, bëhuni gati të dëshmoni për fuqinë e Discovery e cila niset në misionin e saj të fundit”, ka thënë para lansimit udhëheqësi i anijes kozmike Steve Lindsey.
Anija kozmike e NASA-s, Discovery, është nisur në misionin e saj të fundit duke bartur gjashtë astronautë dhe pjesë rezervë, artikuj shtesë, pajisje dhe prototipin e robotit humanoid në Stacionin Hapësinor Ndërkombëtar.
Pas shumë shtyrjeve, për shkak të problemeve teknike, të enjten nga Qendra hapësinore Kennedy në misionin e vet të fundit është lansuar anija kozmike legjendare dhe më e gjata në histori e NASA-s, Discovery.
Discovery, e cila ka kryer 39 misione, është e para nga tri anijet kozmike të cilat këtë vit dalin në pension.
“Për ata që shohin, bëhuni gati të dëshmoni për fuqinë e Discovery e cila niset në misionin e saj të fundit”, ka thënë para lansimit udhëheqësi i anijes kozmike Steve Lindsey.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Sateliti gjerman ROSAT mund të godasë Tokën
Ka shkaktuar një panik jo edhe aq të vogël fakti se sateliti gjerman “ROSAT”, për shkak të daljes nga kontrolli mund të bjerë në Tokë dhe të shkaktojë dëme të mëdha.
Të dhënat e fundit tregojnë se ai pas disa muajsh do të hyjë në atmosferën e Tokës. Momenti është parashikuar që të jetë në mes të tetorit dhe dhjetorit, raporton Ikub.
Në rastin më të keq, mbetjet e tij mund të bien në sipërfaqen e Tokës dhe do të mund të shkaktojnë jo pak dëme në të. Ndërsa në rastin më të mirë, objekti hapësinor prej 2.4 tonelatash do të arrijë që të digjet në atmosferë ose të bjerë në det.
Qeveria gjermane është duke studiuar hipoteza të ndryshme për të mundësuar zvogëlimin e dëmeve që eventualisht mund të shkaktohen nga rënia e satelitit, përfshirë edhe shkatërrimin e tij në ajër.
Sipas Jan Wörner, shef i Qendrës Hapësinore Gjermane (DLR), nëse sateliti do të bjerë në zona të banuara, dëmet do të përfshijnë shumë jetë njerëzish.
Ka shkaktuar një panik jo edhe aq të vogël fakti se sateliti gjerman “ROSAT”, për shkak të daljes nga kontrolli mund të bjerë në Tokë dhe të shkaktojë dëme të mëdha.
Të dhënat e fundit tregojnë se ai pas disa muajsh do të hyjë në atmosferën e Tokës. Momenti është parashikuar që të jetë në mes të tetorit dhe dhjetorit, raporton Ikub.
Në rastin më të keq, mbetjet e tij mund të bien në sipërfaqen e Tokës dhe do të mund të shkaktojnë jo pak dëme në të. Ndërsa në rastin më të mirë, objekti hapësinor prej 2.4 tonelatash do të arrijë që të digjet në atmosferë ose të bjerë në det.
Qeveria gjermane është duke studiuar hipoteza të ndryshme për të mundësuar zvogëlimin e dëmeve që eventualisht mund të shkaktohen nga rënia e satelitit, përfshirë edhe shkatërrimin e tij në ajër.
Sipas Jan Wörner, shef i Qendrës Hapësinore Gjermane (DLR), nëse sateliti do të bjerë në zona të banuara, dëmet do të përfshijnë shumë jetë njerëzish.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Fillon studimi i planetëve jashtë sistemit diellor
Agjencia Hapësinore Evropiane është duke përgatitur një mision në vlerë prej 400 milionë funtesh, qëllimi i të cilit është studimi i planetëve jashtë-diellore.
Qëllimi kryesor i këtij misioni është kërkimi i shenjave të jetës në planetët të cilat rrotullohen rreth yjeve në afërsi të sistemit diellor.
Misioni i quajtur EChO (The Exoplanet Characterisation Observatory) udhëhiqet nga dr. Giovanna Tinetti, nga departamenti i fizikës dhe astronomisë në UCL, ndërsa me të do të punojnë edhe 150 astronomë evropianë.
Studimi do të kryhet përmes një teleskopi të dizajnuar për hulumtimin e spektroskopisë së atmosferës së planetëve ekstrasolare, i cili pritet të lansohet ndërmjet viteve 2020 dhe 2022.
Misioni që do të kushtojë 400 milionë funte (471 milionë euro), ishte një nga 50 misionet e propozuara në Agjencinë Hapësinore Evropiane.
Agjencia Hapësinore Evropiane është duke përgatitur një mision në vlerë prej 400 milionë funtesh, qëllimi i të cilit është studimi i planetëve jashtë-diellore.
Qëllimi kryesor i këtij misioni është kërkimi i shenjave të jetës në planetët të cilat rrotullohen rreth yjeve në afërsi të sistemit diellor.
Misioni i quajtur EChO (The Exoplanet Characterisation Observatory) udhëhiqet nga dr. Giovanna Tinetti, nga departamenti i fizikës dhe astronomisë në UCL, ndërsa me të do të punojnë edhe 150 astronomë evropianë.
Studimi do të kryhet përmes një teleskopi të dizajnuar për hulumtimin e spektroskopisë së atmosferës së planetëve ekstrasolare, i cili pritet të lansohet ndërmjet viteve 2020 dhe 2022.
Misioni që do të kushtojë 400 milionë funte (471 milionë euro), ishte një nga 50 misionet e propozuara në Agjencinë Hapësinore Evropiane.
Fikrro- 484
Pershendetje
miq,,,sapo mora nje orakull letrash me konstelacione. ai permban perendi romake, shenjat e horoskopit, 4 stinet si dhe konstelacione te ndryshme si psh:
Cassiopeia, Lyra, Ursa Major. puna eshte se kam vetem orakullin i cili perbehet nga 52 letrat e lojes(jane edhe suitat e letrave te lojes ne figure pervec konstelacioneve) dhe jo librin shoqerues shpjegues...
do doja te dija nese ndonjeri prej jush me ndihmon me ndonje material ne lidhje me konstelacionet dhe kuptimet astrologjike te tyre. Ide pak a shume kam pasi ka ca ngjashmeri me Tarotitn por do doja dicka me specifike...
Cassiopeia, Lyra, Ursa Major. puna eshte se kam vetem orakullin i cili perbehet nga 52 letrat e lojes(jane edhe suitat e letrave te lojes ne figure pervec konstelacioneve) dhe jo librin shoqerues shpjegues...
do doja te dija nese ndonjeri prej jush me ndihmon me ndonje material ne lidhje me konstelacionet dhe kuptimet astrologjike te tyre. Ide pak a shume kam pasi ka ca ngjashmeri me Tarotitn por do doja dicka me specifike...
ludovigtarot- 12
Re: Astronomi
Meteorët e kanë nxitur jetën në Tokë
Pas studimeve më të reja, shkencëtarët kanë ardhur në përfundim se meteorët, të cilët e kanë ‘bombarduar’ Tokën para katër miliardë vitesh, në fakt nuk e kanë shkatërruar jetën në planet, por e kanë nisur atë.
Shkencëtarët kanë marrë copëza nga meteorët në Antarktik dhe i kanë ekspozuar ndaj nxehtësisë dhe shtypjes. Në këtë mënyrë janë krijuar kushte të cilat i kanë paraprirë jetës që ne e njohim.
Ekspertët kanë vërejtur se mbetjet e meteorëve kanë emituar amoniak- përbërës bazë për prodhimin e aminoacideve, të njohur si blloqe ndërtuese të jetës.
Janë analizuar edhe atomet e azotit në amoniak, dhe është vërejtur se izotopi i atomit nuk u përgjigjet atyre që aktualisht janë në Tokë, duke hequr dyshimin se amoniaku është pasojë e kontaminimit gjatë këtij eksperimenti.
Të dhënat më të hershme fizike që tregojnë për jetën në Tokë janë fosilet, të cilat datojnë prej para 3.8 miliardë vitesh. Ende nuk dihet me saktësi se si ka filluar jeta në Tokë, por supozohet se shkaktar i saj ka qenë shtypja ekstreme dhe nxehtësia të kombinuar me substancat kimike nga gjithësia.
Ndërsa, sipas Telegraph, ky studim i fundit i realizuar në Universitetin e Arizonas, sugjeron se substancat kimike vijnë nga meteorët që e kanë ‘goditur’ tokën.
Pas studimeve më të reja, shkencëtarët kanë ardhur në përfundim se meteorët, të cilët e kanë ‘bombarduar’ Tokën para katër miliardë vitesh, në fakt nuk e kanë shkatërruar jetën në planet, por e kanë nisur atë.
Shkencëtarët kanë marrë copëza nga meteorët në Antarktik dhe i kanë ekspozuar ndaj nxehtësisë dhe shtypjes. Në këtë mënyrë janë krijuar kushte të cilat i kanë paraprirë jetës që ne e njohim.
Ekspertët kanë vërejtur se mbetjet e meteorëve kanë emituar amoniak- përbërës bazë për prodhimin e aminoacideve, të njohur si blloqe ndërtuese të jetës.
Janë analizuar edhe atomet e azotit në amoniak, dhe është vërejtur se izotopi i atomit nuk u përgjigjet atyre që aktualisht janë në Tokë, duke hequr dyshimin se amoniaku është pasojë e kontaminimit gjatë këtij eksperimenti.
Të dhënat më të hershme fizike që tregojnë për jetën në Tokë janë fosilet, të cilat datojnë prej para 3.8 miliardë vitesh. Ende nuk dihet me saktësi se si ka filluar jeta në Tokë, por supozohet se shkaktar i saj ka qenë shtypja ekstreme dhe nxehtësia të kombinuar me substancat kimike nga gjithësia.
Ndërsa, sipas Telegraph, ky studim i fundit i realizuar në Universitetin e Arizonas, sugjeron se substancat kimike vijnë nga meteorët që e kanë ‘goditur’ tokën.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Zbulohet një shpellë në Hënë
Shkencëtarët nga India kanë zbuluar një shpellë të madhe në Hënë, në të cilën ka vend të mjaftueshëm për të qenë bazë e ‘udhëtarëve’ nga Toka.
Deri te ky zbulim kanë arritur duke analizuar fotografitë 3D, të cilat vitin e kaluar i ka bërë sateliti Chandrayaan-1.
Organizata hulumtuese e gjithësisë nga India ka njoftuar se është zbuluar shpella e gjatë 1.7 kilometra dhe e gjerë 120 metra, që është e mjaftueshme për të vendosur ‘një qytet hënor’.
Edhe para dy vitesh, agjencia japoneze e gjithësisë zbuloi një shpellë në Hënë, mirëpo ajo është dukshëm më e vogël.
Kushtet që ofrojnë këto shpella në Hënë, japin shpresa se në njëzet vitet e ardhshme mund të ndodhë ‘kolonizimi’ i hënës- shkruan Telegraph.
Shkencëtarët nga India kanë zbuluar një shpellë të madhe në Hënë, në të cilën ka vend të mjaftueshëm për të qenë bazë e ‘udhëtarëve’ nga Toka.
Deri te ky zbulim kanë arritur duke analizuar fotografitë 3D, të cilat vitin e kaluar i ka bërë sateliti Chandrayaan-1.
Organizata hulumtuese e gjithësisë nga India ka njoftuar se është zbuluar shpella e gjatë 1.7 kilometra dhe e gjerë 120 metra, që është e mjaftueshme për të vendosur ‘një qytet hënor’.
Edhe para dy vitesh, agjencia japoneze e gjithësisë zbuloi një shpellë në Hënë, mirëpo ajo është dukshëm më e vogël.
Kushtet që ofrojnë këto shpella në Hënë, japin shpresa se në njëzet vitet e ardhshme mund të ndodhë ‘kolonizimi’ i hënës- shkruan Telegraph.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Dështim i ri i një misioni hapësinor
Misioni amerikan i dërgimit të një sateliti vëzhgues nga Toka në hapësirë përfundoi me një dështim mesditën e sotme, ndërsa raketa shpërtheu në ajër pak pas nisjes nga një bazë në Kaliforni.
I quajtur me emrin “lavdia”, sateliti që duhej të mblidhte të dhëna të reja rreth klimës së planetit, shpërtheu pas gjashtë minutash, si rrjedhojë e një problemi të papërcaktuar ende.
Nga të dhënat paraprake besohet se aksidenti u shkaktua pasi pjesët që duhej të shkëputeshin nga raketa nuk u larguan në kohë, duke bërë që raketa të ishte tepër e rëndë dhe e ngadaltë për të dalë nga fusha e gravitetit.
Dështimi i NASA-s vjen në një moment të keq për misionet hapësinore botërore, pasi në muajt e shkuar lëshime të ngjashme satelitësh nga India dhe Rusia gjithashtu dështuan.
Misioni amerikan i dërgimit të një sateliti vëzhgues nga Toka në hapësirë përfundoi me një dështim mesditën e sotme, ndërsa raketa shpërtheu në ajër pak pas nisjes nga një bazë në Kaliforni.
I quajtur me emrin “lavdia”, sateliti që duhej të mblidhte të dhëna të reja rreth klimës së planetit, shpërtheu pas gjashtë minutash, si rrjedhojë e një problemi të papërcaktuar ende.
Nga të dhënat paraprake besohet se aksidenti u shkaktua pasi pjesët që duhej të shkëputeshin nga raketa nuk u larguan në kohë, duke bërë që raketa të ishte tepër e rëndë dhe e ngadaltë për të dalë nga fusha e gravitetit.
Dështimi i NASA-s vjen në një moment të keq për misionet hapësinore botërore, pasi në muajt e shkuar lëshime të ngjashme satelitësh nga India dhe Rusia gjithashtu dështuan.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Hubble fotografon një spirale të pazakontë
Teleskopi Hubble ka bërë një fotografi të çuditshme të një spiraleje në gjithësi, që konsiderohet të jetë spirale e gazrave dhe substancave planetare.
Nuk bëhet fjalë për galaktikën spirale, porse për një formacion të pazakontë ‘të mjegullnajës paraplanetare” të formësuar në një nga spiralet më të përsosura të para ndonjëherë.
Mjegullnaja është quajtur IRAS 23166+1655, ndërsa është formuar në afërsi të yllit LL Pegasi (i njohur si AFGL 3068) në yjësinë Pegasus.
Mark Morris nga UCLA dhe ekipi ndërkombëtar i astronomëve thonë se “ajo” që e formon spiralen lëviz me shpejtësi prej 50.000 km/h.
Astronomët besojnë se pamja është formuar pasi që LL Pegasi është sistem binar i yjeve të cilat orbitojnë njëri rreth tjetrit.
Shkencëtarët kanë llogaritur se për formimin e një shtrese të tillë të spirales nevojiten rreth 800 vjet, aq sa u duhet yjeve që të kthehen njëri ndaj tjetrit.
Teleskopi Hubble ka bërë një fotografi të çuditshme të një spiraleje në gjithësi, që konsiderohet të jetë spirale e gazrave dhe substancave planetare.
Nuk bëhet fjalë për galaktikën spirale, porse për një formacion të pazakontë ‘të mjegullnajës paraplanetare” të formësuar në një nga spiralet më të përsosura të para ndonjëherë.
Mjegullnaja është quajtur IRAS 23166+1655, ndërsa është formuar në afërsi të yllit LL Pegasi (i njohur si AFGL 3068) në yjësinë Pegasus.
Mark Morris nga UCLA dhe ekipi ndërkombëtar i astronomëve thonë se “ajo” që e formon spiralen lëviz me shpejtësi prej 50.000 km/h.
Astronomët besojnë se pamja është formuar pasi që LL Pegasi është sistem binar i yjeve të cilat orbitojnë njëri rreth tjetrit.
Shkencëtarët kanë llogaritur se për formimin e një shtrese të tillë të spirales nevojiten rreth 800 vjet, aq sa u duhet yjeve që të kthehen njëri ndaj tjetrit.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Afrimi i Hënës, paralajmërim për katastrofa?
Toka më 19 mars do të gjendet në një pikë shumë të afërt me Hënën, gjë që ka nxitur astronomët amatorë të japin teori të ndryshme për katastrofa, duke përfshirë ndryshimet e klimës, tërmete apo aktivitete vullkanike.
Kjo vendosje e Hënës në raport me Tokën quhet ‘perigee’, ndërsa këtë vit distanca mes tyre do të jetë 221.567 milje (356.577 kilometra). Në të kaluarën “superhëna” ka ndodhur ne vitin 1955, 1974, 1992 dhe 2005.
Duke qenë se të gjitha këto vite janë shoqëruar me kushte ekstreme të motit, shumë astronomë amatorë frikësohen nga “apokalipsi”. Në vitin 1974 cikloni Tracy thuajse e shkatërroi tërësisht qytetin australian Darwin, ndërsa cunami vdekjeprurës në Indonezi (2005) ndodhi vetëm dy javë para “superhënës”.
Megjithatë, astronomi australian Pete Wheeler mohon mundësinë e ndodhive të tilla të katastrofave. “Nuk do të ketë as tërmet as erupsione vullkanike, përveç nëse kanë pasur të ndodhin”, thotë ai.
Sidoqoftë, kjo ndodhi do të jetë një mundësi e jashtëzakonshme për të bërë fotografi të bukura të Hënës.
Toka më 19 mars do të gjendet në një pikë shumë të afërt me Hënën, gjë që ka nxitur astronomët amatorë të japin teori të ndryshme për katastrofa, duke përfshirë ndryshimet e klimës, tërmete apo aktivitete vullkanike.
Kjo vendosje e Hënës në raport me Tokën quhet ‘perigee’, ndërsa këtë vit distanca mes tyre do të jetë 221.567 milje (356.577 kilometra). Në të kaluarën “superhëna” ka ndodhur ne vitin 1955, 1974, 1992 dhe 2005.
Duke qenë se të gjitha këto vite janë shoqëruar me kushte ekstreme të motit, shumë astronomë amatorë frikësohen nga “apokalipsi”. Në vitin 1974 cikloni Tracy thuajse e shkatërroi tërësisht qytetin australian Darwin, ndërsa cunami vdekjeprurës në Indonezi (2005) ndodhi vetëm dy javë para “superhënës”.
Megjithatë, astronomi australian Pete Wheeler mohon mundësinë e ndodhive të tilla të katastrofave. “Nuk do të ketë as tërmet as erupsione vullkanike, përveç nëse kanë pasur të ndodhin”, thotë ai.
Sidoqoftë, kjo ndodhi do të jetë një mundësi e jashtëzakonshme për të bërë fotografi të bukura të Hënës.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Discovery përmbyll misionin e fundit
Anija kozmike Discovery është kthyer në qendrën Kennedy në Florida, duke i dhënë fund kështu misionit të saj të 39-të, gjegjësisht të fundit.
Discovery, që është rekorder sa i përket gjatësisë në raport me fluturaket tjera hapësinore me ekuipazh njerëzor, është njëra nga tre fluturaket të cilat NASA do t’i pensionojë.
Me aterrimin e të mërkurës, Discovery ka përfunduar misionin 13-ditësh gjatë të cilit ka transportuar pajisje dhe rezerva në Stacionin Ndërkombëtar të Gjithësisë (MSS), me ç’rast me komponentët e rinj do të përfundojë ndërtimi i këtij stacioni, i cili vlen 100 miliardë dollarë, ndërsa ndërtimi i tij ka filluar në vitin 1998.
SHBA-të në të ardhmen do të shfrytëzojnë anijet kozmike ruse për dërgimin e astronautëve në MSS, ndërsa NASA është e përgatitur që në të ardhmen të blejë fluturake kozmike nga kompanitë komerciale, të cilat do të transportojnë njerëz në gjithësi.
Anija kozmike Discovery është kthyer në qendrën Kennedy në Florida, duke i dhënë fund kështu misionit të saj të 39-të, gjegjësisht të fundit.
Discovery, që është rekorder sa i përket gjatësisë në raport me fluturaket tjera hapësinore me ekuipazh njerëzor, është njëra nga tre fluturaket të cilat NASA do t’i pensionojë.
Me aterrimin e të mërkurës, Discovery ka përfunduar misionin 13-ditësh gjatë të cilit ka transportuar pajisje dhe rezerva në Stacionin Ndërkombëtar të Gjithësisë (MSS), me ç’rast me komponentët e rinj do të përfundojë ndërtimi i këtij stacioni, i cili vlen 100 miliardë dollarë, ndërsa ndërtimi i tij ka filluar në vitin 1998.
SHBA-të në të ardhmen do të shfrytëzojnë anijet kozmike ruse për dërgimin e astronautëve në MSS, ndërsa NASA është e përgatitur që në të ardhmen të blejë fluturake kozmike nga kompanitë komerciale, të cilat do të transportojnë njerëz në gjithësi.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Britanikët në ndërtim të ‘aeroplanit të gjithësisë’
Përfundimi i misioneve të tre anijeve kozmike amerikane të agjencisë NASA, do të shënojë përfundimin e një epoke, mirëpo shkencëtarët britanikë paralajmërojnë fillimin e një epoke të re përmes fotografive që kanë publikuar për një tip të ri ‘aeroplani’ të gjithësisë për të cilin shpresojnë se do ta çojë përpara turizmin e gjithësisë.
‘Skylon’ është aeroplan pa pilot për të cilin inxhinierët e kompanisë britanike Reaction Engines pohojnë se do të mundësojë qasje më të lirë dhe më të përshtatshme drejt gjithësisë. Ata shpresojnë se në mënyrë adekuate do ta zëvendësojnë anijen kozmike Discovery që u ‘pensionua’ ditë më parë pas misionit të fundit.
Sekreti i aeroplanit të gjatë 90 metra është motori raketor me energji hidrogjenike, i cili quhet SABRE (Synergistic Air-Breathing Rocket Engine), ndërsa e ka dizajnuar drejtori i kompanisë, Alan Bond.
Edhe pse në fillim ishte dedikuar për lansimin e satelitëve, inxhinierët thonë se anija kozmike, e cila do të bartë 30 deri në 40 pasagjerë, mund të fillojë epokën e turizmit në gjithësi.
Zhvillimi i këtij “aeroplani” është në fazë të hershme , ndërsa pasagjerët e parë do të udhëtojnë pas dhjetë vitesh.
Përfundimi i misioneve të tre anijeve kozmike amerikane të agjencisë NASA, do të shënojë përfundimin e një epoke, mirëpo shkencëtarët britanikë paralajmërojnë fillimin e një epoke të re përmes fotografive që kanë publikuar për një tip të ri ‘aeroplani’ të gjithësisë për të cilin shpresojnë se do ta çojë përpara turizmin e gjithësisë.
‘Skylon’ është aeroplan pa pilot për të cilin inxhinierët e kompanisë britanike Reaction Engines pohojnë se do të mundësojë qasje më të lirë dhe më të përshtatshme drejt gjithësisë. Ata shpresojnë se në mënyrë adekuate do ta zëvendësojnë anijen kozmike Discovery që u ‘pensionua’ ditë më parë pas misionit të fundit.
Sekreti i aeroplanit të gjatë 90 metra është motori raketor me energji hidrogjenike, i cili quhet SABRE (Synergistic Air-Breathing Rocket Engine), ndërsa e ka dizajnuar drejtori i kompanisë, Alan Bond.
Edhe pse në fillim ishte dedikuar për lansimin e satelitëve, inxhinierët thonë se anija kozmike, e cila do të bartë 30 deri në 40 pasagjerë, mund të fillojë epokën e turizmit në gjithësi.
Zhvillimi i këtij “aeroplani” është në fazë të hershme , ndërsa pasagjerët e parë do të udhëtojnë pas dhjetë vitesh.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Tërmeti në Japoni ka shkurtuar ditën
Agjencia amerikane për Gjithësinë NASA ka kumtuar se tërmeti i fuqishëm që të premten ka goditur Japoninë ka shkurtuar vazhdimin e ditës për 1,6 mikrosekonda, ndërsa Instituti italian për Gjeofizikë dhe vullkanologji ka theksuar se boshti i rotacionit të Tokës ka lëvizur për 10 centimetra.
Gjeofizikani i NASA-s Richard Gros ka llogaritur se tërmeti me fuqi 8,9 të shkallës së Rihterit, e ka shpejtuar rrotullimin e Tokës për 1,6 mikrosekonda, raporton AP. Ky ndryshim i shpejtësisë së rotacionit të Tokës është diçka më e madhe se sa ajo e vitit të kaluar, e shkaktuar nga tërmeti që kishte ndodhur në Kili.
Ndryshimin më të madhe të shpejtësisë së rrotullimit të Tokës e ka shkaktuar tërmeti që kka ndodhur në Sumatra më 2004, i cili e kishte shkurtuar ditën për 6,9 mikrosekonda.
Agjencia amerikane për Gjithësinë NASA ka kumtuar se tërmeti i fuqishëm që të premten ka goditur Japoninë ka shkurtuar vazhdimin e ditës për 1,6 mikrosekonda, ndërsa Instituti italian për Gjeofizikë dhe vullkanologji ka theksuar se boshti i rotacionit të Tokës ka lëvizur për 10 centimetra.
Gjeofizikani i NASA-s Richard Gros ka llogaritur se tërmeti me fuqi 8,9 të shkallës së Rihterit, e ka shpejtuar rrotullimin e Tokës për 1,6 mikrosekonda, raporton AP. Ky ndryshim i shpejtësisë së rotacionit të Tokës është diçka më e madhe se sa ajo e vitit të kaluar, e shkaktuar nga tërmeti që kishte ndodhur në Kili.
Ndryshimin më të madhe të shpejtësisë së rrotullimit të Tokës e ka shkaktuar tërmeti që kka ndodhur në Sumatra më 2004, i cili e kishte shkurtuar ditën për 6,9 mikrosekonda.
Fikrro- 484
Sa te vegjel dhe te paperfillshem qe jemi ne Univers?
Kete me mire se cfare do gje tjeter e tregojne fotot e meposhtme. Ato jane bere duke treguar Token re raport me planetet e tjere te sistemit tone diellor. Me pas vete Diellin tone ne raport me yje te tjere dhe me pas keto yje (jashtezakonisht te medhej) ne raport me yje te tjeter edhe me superiore ne madhesi. Eshte e veshtire te imagjinohet masa e frikshme e ketyre yjeve dhe planeteve. Dhe kjo eshte vetem ajo qe dime per momentin. Tema ska shume nevoje per fjale pasi fotot e tregojne me se miri por per te gjithe te apasionuarit e astronomise, ketu shume mire mund te postohen foto interesante nga sistemi jone diellor si dhe nga sistemet e tjera qe tani realizohen nga teleskope shume te fuqishem te tipit Hubble.
Pra foto e pare (me dy pjese) paraqet Planetin Toke ne raport me planetet e tjere te sistemit tone diellor. Ndersa pjesa e e dyte te fotos tregon madhesine e ketyre planeteve ne raport me vete yllin tone.
Ndersa kjo foto
Harta e meposhtme eshte nje qoshe e galaksise sone Rruga e Qumeshtit. Dielli eshte i vendosur ne krahun e Orionit - nje krah fare i vogel i krahasuar me Krahun e Shigjetarit i cili gjendet me afer qendres se galaktikes. Harta tregon disa yje te cilet jane te dukshem me sy dhe qe ndodhen ne thellesi te krahut te Orionit. Grupi me i dallueshem i yjeve jane yjet kryesore ne konstelacionin e Orionit nga ku krahu spiral merr dhe emrin e tij. Te gjitha keto yje jane gjigande te shndritshem dhe yje supergjigande, me mijera here me te shndritshem se Dielli. Ylli me i ndritshem ne harte eshte Rho Cassiopeia (p Cas) - 4000 vjet drite larg nesh. Me sy duket si zbehte por ne fakt eshte nje supergjigand 100 mije here me i ndritshem se dielli jone.
Ekziston nje program i quajtur Celestia, i ngjashem me Google Earth por ne te njejten kohe ben dhe perllogaritje kompjuterike dhe pervec imazheve qe gjenerohen ne kohe reale, ka dhe imazhe te realizuara ne kompjuter sipas distancave. Ne foton e pare eshte nje imazh si duket Toka nga Hena. Dalloni globin tokesor si dhe Teleksopin Hubble dhe qendren hapsinore ISS.
Ndersa dy fotot e meposhtme jane nje pamje e tokes nga siper ne pozicione te ndryshme. Per ata qe jane te apasionuar mbas astronomise ju keshilloj te merrni programin Celestia pasi eshte shume interesant dhe ju mundeson te eksploroni universin sipas deshires tuaj. Mjafton te mesoni ta perdorni dhe eshte shume i kendeshem.
Pra foto e pare (me dy pjese) paraqet Planetin Toke ne raport me planetet e tjere te sistemit tone diellor. Ndersa pjesa e e dyte te fotos tregon madhesine e ketyre planeteve ne raport me vete yllin tone.
Ndersa kjo foto
Harta e meposhtme eshte nje qoshe e galaksise sone Rruga e Qumeshtit. Dielli eshte i vendosur ne krahun e Orionit - nje krah fare i vogel i krahasuar me Krahun e Shigjetarit i cili gjendet me afer qendres se galaktikes. Harta tregon disa yje te cilet jane te dukshem me sy dhe qe ndodhen ne thellesi te krahut te Orionit. Grupi me i dallueshem i yjeve jane yjet kryesore ne konstelacionin e Orionit nga ku krahu spiral merr dhe emrin e tij. Te gjitha keto yje jane gjigande te shndritshem dhe yje supergjigande, me mijera here me te shndritshem se Dielli. Ylli me i ndritshem ne harte eshte Rho Cassiopeia (p Cas) - 4000 vjet drite larg nesh. Me sy duket si zbehte por ne fakt eshte nje supergjigand 100 mije here me i ndritshem se dielli jone.
Ekziston nje program i quajtur Celestia, i ngjashem me Google Earth por ne te njejten kohe ben dhe perllogaritje kompjuterike dhe pervec imazheve qe gjenerohen ne kohe reale, ka dhe imazhe te realizuara ne kompjuter sipas distancave. Ne foton e pare eshte nje imazh si duket Toka nga Hena. Dalloni globin tokesor si dhe Teleksopin Hubble dhe qendren hapsinore ISS.
Ndersa dy fotot e meposhtme jane nje pamje e tokes nga siper ne pozicione te ndryshme. Per ata qe jane te apasionuar mbas astronomise ju keshilloj te merrni programin Celestia pasi eshte shume interesant dhe ju mundeson te eksploroni universin sipas deshires tuaj. Mjafton te mesoni ta perdorni dhe eshte shume i kendeshem.
arbri1994- 18
Nikolaos- "Kthejeni fytyrën nga Dielli dhe çdo hije mbetet mbrapa jush"
249
Re: Astronomi
NASA vazhdon kontratën me agjencinë ruse Roscosmos
NASA e ka vazhduar marrëveshjen me agjencinë kozmike ruse “Roscosmos” për shfrytëzimin e anijeve kozmike ruse “Soyuz” për dërgimin e 12 astronautëve drejt Stacionit Ndërkombëtar të Gjithësisë (MSS).
Sipas marrëveshjes së re, parashikohet që raketat ruse të bartin astronautët amerikanë drejt MSS-së dhe t’i kthejnë prapë, ndërsa ajo është valide nga viti 2014 deri në qershor 2016.
Në njoftimin e NASA-s thuhet se vlera e marrëveshjes është rreth 753 milionë dollarë.
Sipas njoftimit, gjashtë astronautë duhet të udhëtojnë për në Stacionit Ndërkombëtar të Gjithësisë në vitin 2014, ndërsa gjashtë të tjerë në vitin 2015.
NASA e ka vazhduar marrëveshjen me agjencinë kozmike ruse “Roscosmos” për shfrytëzimin e anijeve kozmike ruse “Soyuz” për dërgimin e 12 astronautëve drejt Stacionit Ndërkombëtar të Gjithësisë (MSS).
Sipas marrëveshjes së re, parashikohet që raketat ruse të bartin astronautët amerikanë drejt MSS-së dhe t’i kthejnë prapë, ndërsa ajo është valide nga viti 2014 deri në qershor 2016.
Në njoftimin e NASA-s thuhet se vlera e marrëveshjes është rreth 753 milionë dollarë.
Sipas njoftimit, gjashtë astronautë duhet të udhëtojnë për në Stacionit Ndërkombëtar të Gjithësisë në vitin 2014, ndërsa gjashtë të tjerë në vitin 2015.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Kapsula e Soyuz aterron me sukses
Astronauti i NASA-s, Scott Kelly dhe dy astronautë rusë janë ulur në mënyrë të sigurt në Kazakistanin qendror, pas pesë muajsh qëndrimi në Stacionin Ndërkombëtar të Gjithësisë.
Kapsula e “Soyuz”, e cila ka bartur Kellyn dhe inxhinierët Alexander Kaleri dhe Oleg Skripochka, ka aterruar sipas planit të mërkurën në orën lokale 13:53, rreth 50 kilometra nga qyteti verior i Kazakistanit, Arkalik.
Kelly është kthyer në Tokë, ndërsa sipas AP, vëllai i tij binjak Mark (burri i kongresistes amerikane të plagosur, Gabrielle Giffords) është duke u përgatitur që të marrë pjesë në misionin përfundimtar të anijes kozmike Enedavour në muajin prill.
Ekipi i “Soyuz” në Stacionin Ndërkombëtar të Gjithësisë ka lënë astronautin rus Dmitri Kondratyev, italianin Paolo Nespoli dhe amerikanen Catherine Coleman, të cilët do të kthehen në Tokë pas tre muajsh.
Astronauti i NASA-s, Scott Kelly dhe dy astronautë rusë janë ulur në mënyrë të sigurt në Kazakistanin qendror, pas pesë muajsh qëndrimi në Stacionin Ndërkombëtar të Gjithësisë.
Kapsula e “Soyuz”, e cila ka bartur Kellyn dhe inxhinierët Alexander Kaleri dhe Oleg Skripochka, ka aterruar sipas planit të mërkurën në orën lokale 13:53, rreth 50 kilometra nga qyteti verior i Kazakistanit, Arkalik.
Kelly është kthyer në Tokë, ndërsa sipas AP, vëllai i tij binjak Mark (burri i kongresistes amerikane të plagosur, Gabrielle Giffords) është duke u përgatitur që të marrë pjesë në misionin përfundimtar të anijes kozmike Enedavour në muajin prill.
Ekipi i “Soyuz” në Stacionin Ndërkombëtar të Gjithësisë ka lënë astronautin rus Dmitri Kondratyev, italianin Paolo Nespoli dhe amerikanen Catherine Coleman, të cilët do të kthehen në Tokë pas tre muajsh.
Fikrro- 484
500 miljon planete te pershtatshme per Jete!?
Teleskopi hapsinor i NASA-s, Kepler ka zbuluar se ne nje kend te vogele te galaktikes sone gjinden 1.200 planete.
Ne baza te ketyre egzaminimeve, shkencetaret perfundojne se cdo i dyti yll ka nga nje planet, atehere Rruga e Qumeshtit mund te kete 50 milijarde planete prej te cilave reth 500 milion do te ishin te pershtatshme per Jete.
Teleskopi Kepler ka zbuluar 1.235 planete ne regjionin i cili paraqet vetemse ¼ e qiellit. Mes tyre jane zbuluar 54 planete te cilat rrotullohen ne orbita te pershtatshme per Jete.
Shkencetaret llogarisin se ne gjith universin ka 100 miljarde Galaktika prej te cilat jane me te medhaja se galaktika jone. Teleskopi i NASA-s, Kepler u lansua ne Maj te vitit 2009, kurse misioni i tij duhet te zgjase me se paku 3,5 vjet. Qe 6 javet e para te punes, “Kepleri” ka zbuluar 5 planete te panjohura deri me tani. Pre muajit Maj deri ne muajin Shtator 2009 gjithsejt jane zbuluar 1235 planete, ne mes te cileve 68 jane me madhesi te Tokes.
arbri1994- 18
Re: Astronomi
Sonda e NASA-s depërton në orbitën e Merkurit
Një nga sondat e NASA-s “ka shkruar një faqe të re të historisë”- ajo të enjten ka hyrë në orbitën e Merkurit. Kështu, ai planet tash ka satelit artificial, i cili qarkullon rreth tij.
“I gjithë ekipi është në vend dhe jemi të gatshëm të mësojmë për fqinjët më të afërt të Tokës”, ka thënë Sean Solomon nga instituti Carnegie në Washington, pasi për herë të parë në histori sonda e NASA-s, Messenger, hyri në orbitën e Merkurit.
Sonda pritet që së shpejti të dërgojë hartën e Merkurit dhe pastaj do të studiojë përbërjen e planetit, gjeologjinë dhe atmosferën. Shkencëtarët shpresojnë se në këtë mënyrë do ta kuptojnë më mirë strukturën e këtij planeti të vogël me dendësi të madhe.
Një nga sondat e NASA-s “ka shkruar një faqe të re të historisë”- ajo të enjten ka hyrë në orbitën e Merkurit. Kështu, ai planet tash ka satelit artificial, i cili qarkullon rreth tij.
“I gjithë ekipi është në vend dhe jemi të gatshëm të mësojmë për fqinjët më të afërt të Tokës”, ka thënë Sean Solomon nga instituti Carnegie në Washington, pasi për herë të parë në histori sonda e NASA-s, Messenger, hyri në orbitën e Merkurit.
Sonda pritet që së shpejti të dërgojë hartën e Merkurit dhe pastaj do të studiojë përbërjen e planetit, gjeologjinë dhe atmosferën. Shkencëtarët shpresojnë se në këtë mënyrë do ta kuptojnë më mirë strukturën e këtij planeti të vogël me dendësi të madhe.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Hëna me madhësi të pazakontë të shtunën
Hëna të shtunën do të ‘rrezojë’ më shumë se që është parë në njëzet vitet e fundit. Hëna e plotë do të jetë shumë pranë Tokës, ashtu që do të mund ta shohim shkëlqimin e plotë të saj dhe në një madhësi që nuk e kemi parë më herët.
Ashtu siç ju kam njoftuar, kjo vendosje e Hënës në raport me Tokën quhet ‘perigee’, ndërsa këtë vit distanca mes tyre do të jetë 221.567 milje (356.577 kilometra). Në të kaluarën “superhëna” ka ndodhur ne vitin 1955, 1974, 1992 dhe 2005 (mirëpo herën e fundit nuk është dukur aq e madhe sikur në fillim të viteve të nëntëdhjeta).
Ekspertët thonë se është kënaqësi që të gjithë të shohin këtë afrim të hënës të shtunën, duke qenë se një ndodhi e tillë është shumë e rrallë.
Sidoqoftë, shqetësimet e “astronautëve amatorë” për mundësinë e shfaqjes së ndonjë fatkeqësie natyrore lidhur me afrimin e Hënës, duket se u plotësuan me tragjedinë që goditi Japoninë.
Ja disa forma te ''perigee'',te ndodhur vitet e kaluara por paramendojeni qe neser do te jete edhe me e madhe:
Hëna të shtunën do të ‘rrezojë’ më shumë se që është parë në njëzet vitet e fundit. Hëna e plotë do të jetë shumë pranë Tokës, ashtu që do të mund ta shohim shkëlqimin e plotë të saj dhe në një madhësi që nuk e kemi parë më herët.
Ashtu siç ju kam njoftuar, kjo vendosje e Hënës në raport me Tokën quhet ‘perigee’, ndërsa këtë vit distanca mes tyre do të jetë 221.567 milje (356.577 kilometra). Në të kaluarën “superhëna” ka ndodhur ne vitin 1955, 1974, 1992 dhe 2005 (mirëpo herën e fundit nuk është dukur aq e madhe sikur në fillim të viteve të nëntëdhjeta).
Ekspertët thonë se është kënaqësi që të gjithë të shohin këtë afrim të hënës të shtunën, duke qenë se një ndodhi e tillë është shumë e rrallë.
Sidoqoftë, shqetësimet e “astronautëve amatorë” për mundësinë e shfaqjes së ndonjë fatkeqësie natyrore lidhur me afrimin e Hënës, duket se u plotësuan me tragjedinë që goditi Japoninë.
Ja disa forma te ''perigee'',te ndodhur vitet e kaluara por paramendojeni qe neser do te jete edhe me e madhe:
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Hëna më e shndritshme në 18 vjetët e fundit
Hëna në natën ndërmjet të shtunës dhe të dielës ishte më e madhja dhe më e shndritshmja në 18 vjetët e fundit në Tokë.
Ky fenomen është regjistruar për herë të fundit në mars 1993, dhe ndodh për shkak të orbitës eliptike të orbitës hënore, ndërsa dje ishte rreth 7 herë më e madhe se zakonisht dhe në largësinë prej rreth 356 577 kilometra nga Toka, që është për 30 mijë kilometra më afër se zakonisht, transmetojnë mediet britanike.
Ata që dëshiruan të vërejnë dallimin, këtë nuk mund ta bënin me sy, por me ndihmën e teleskopit. Edhe pse ky fenomen shpesh përmendet në lidhje me kontekstin e tërmetit dhe cunamit që më 11 mars goditën Japoninë, astronomët thonë se ky efekt është shumë i vogël .
Hëna në natën ndërmjet të shtunës dhe të dielës ishte më e madhja dhe më e shndritshmja në 18 vjetët e fundit në Tokë.
Ky fenomen është regjistruar për herë të fundit në mars 1993, dhe ndodh për shkak të orbitës eliptike të orbitës hënore, ndërsa dje ishte rreth 7 herë më e madhe se zakonisht dhe në largësinë prej rreth 356 577 kilometra nga Toka, që është për 30 mijë kilometra më afër se zakonisht, transmetojnë mediet britanike.
Ata që dëshiruan të vërejnë dallimin, këtë nuk mund ta bënin me sy, por me ndihmën e teleskopit. Edhe pse ky fenomen shpesh përmendet në lidhje me kontekstin e tërmetit dhe cunamit që më 11 mars goditën Japoninë, astronomët thonë se ky efekt është shumë i vogël .
Fikrro- 484
Vrima e Zeze me e re...zbulohet nga Chandra
Astronomët duke përdorur Chandra NASA's X-ray Observatory kanë gjetur prova të nje vrime te zezë të re, e cila ekziston në lagjen tonë kozmike. Vrima 30-vjeçare na ofron një mundësi unike për të parë këtë lloj objekti me me shume kureshtje.
Vrima e zezë mund të ndihmojë shkencëtarët të kuptojnë më mirë si dhe ne c'rrethana mundet te shperthejne yjet masive, të cilet lënë pas vrima të zeza apo yje neutron, si dhe numrin e vrimave të zeza në galaksinë tonë dhe ne të tjera.
Objekti është një mbetje e SN 1979C, një supernova në galaktikën M100 larg rreth 50 milion vjet drite nga Toka. Edhe pse drita nga supernova mori këtë kohë për të arritur tek teleskopi Chandra, studiuesit shohin objektin ashtu si dukej kur ishte vetëm 30-vjeç.
Të dhënat nga, satelit Swift i Chandra-s të NASA-s, XMM Agjensia Evropiane Hapësirë e-Newton dhe observatori gjermane ROSAT zbuluar një burim të shndritshem të X-rrezeve, që ka mbetur i njejtë gjatë vëzhgimit të 1995-2007. Kjo sugjeron se objekti është një vrimë e zezë duke u ushqyer ose me material të bjerë në atë nga supernova apo nga ndonjë shok binar.
"Nëse interpretimi ynë është i saktë, ky është shembulli më i afërt, ku lindja e një vrimë te zezë ka qenë i vëzhguar," tha Daniel Patnaude e Qendrën Harvard-Smithsonian për Astrofizika në Kembrixh, Mass i cili udhëhoqi studimin.
Shkencëtarët mendojnë SN 1979C, u zbulua së pari nga një astronom amator në vitin 1979, kur formoi një yll rreth 20 herë më të madh se dielli dhe u shemb mbi vete. Vrimat e zeza te reja në univers me te largët...më parë kanë qenë të zbuluar në formën e Bresheri rrezatimi gama (GRBs). Megjithatë, SN 1979C është e ndryshme, për shkak se ajo i perngjan më afër dhe i takon një klase te Supernovave te lidhur me GRB. Teoria parashikon se shumica e vrimave të zeza në univers duhet të formohen kur berthama e një ylli shembet dhe nuk prodhon nje GRB.
"Kjo mund të jetë hera e parë qe shohim kaq heret krijimin e një vrimë te zezë" tha bashkë-autori Abraham Loeb, gjithashtu ne Qendrën Harvard-Smithsonian për Astrofizik. "Megjithatë, është shumë e vështirë për të zbuluar këtë lloje të lindjes vrimë e zezë për shkak se do duheshin dekada vëzhgimesh me X-Ray janë të nevojshme për të bërë këtë rast."
Edhe pse pikat e provave jane te shumta për një vrimë e zezë të sapo formuar nga SN 1979C, dhe eshte një mundësi tjetër intriguese por duket se një i ri, yll me shpejtësi tjerrjeje neutroni me një erë të fuqishme e grimcave të energjisë së lartë mund të jetë përgjegjës për emisionin X-ray. Kjo do të bëjë objekt në SN 1979C shembullin më të ri dhe të ndritur të tillë si dhe një "mjegullnajë pulsar" dhe ylli neutron me i njohur. Pulsari Gaforrja, eshte shembulli më i njohur i një mjegullnajë erë të shndritshme pulsar, i vjeter rreth 950 vjet.
"Është shumë e dobishme për të parë se si do angazhohen disa nga teleskopët më të përparuar në hapësirë, dhe si Chandra, mund të ndihmojë tregimin e plote te ketij blac hole," tha Jon Morse, kreu i Divizionit Astrofizika në Drejtorinë e Shkencës NASA-s Misioni.
Rezultatet do të shfaqen në revistën Astronomia e re në një letër nga Patnaude, Loeb, dhe Christine Jones e Qendrën Harvard-Smithsonian për Astrofizik. NASA Marshall Space Flight Center ne Huntsville, menaxhon programin Chandra për Shkencë e Drejtoria e agjensisë se Misionit në Uashington.
arbri1994- 18
Të dhëna të reja mbi evolucionin
Të dhëna të reja mbi evolucionin pas një eksperimenti 21-vjeçar
Të dhëna të reja mbi evolucionin pas një eksperimenti 21-vjeçar Në vitin 1988, një profesor i asociuar nisi rritjen e kulturave të bakterit Escherechia Coli; 20 vjet dhe 40'000 breza bakteresh më pas, Riçard Lenski, tani profesor i ekologjisë mikrobiale në Universitetin e Shtetit të Miçiganit, në SHBA, jep të dhëna të reja mbi dallimin mes ndryshimeve përshtatëse dhe ndryshimeve të rastësishme gjenetike gjatë evolucionit të gjallesave.
Duke ndjekur gjenomat e breznive të njëpasnjëshme të bakterit në fjalë, të cilat janë ngrirë përkohësisht gjatë viteve, Lenski dhe ekipi i tij vunë re se ndryshimet përshtatëse dhe ndryshimet e rastësishme nuk ndjekin doemos çdo herë të njëjtin model.
Përkundër një ekuilibri të ngadaltë edhe në kushte mjedisi të njëjtë, ndërveprimi mes këtyre dy lloj ndryshimeve të gjenomës “është i ndërlikuar dhe ndryshe nga ç’mund të presim normalisht,” thotë ai në raportin e posaçëm.
Ndryshimet e mëhershme në baktere dukeshin të ishin përshtatëse në shkallë të gjerë, duke i ndihmuar kështu baktereve të ishin të suksesshme në mjedisin ku ndodheshin.
“Gjenoma e tyre po zhvillohej me një ritëm të qëndrueshëm edhe kur përshtatja e baktereve nisi të ngadalësohej,” thekson ai. “Por befas ritmi i mutacionit kërceu përpjetë dhe një raport i ri u vendos mes këtyre dy ndryshimeve.”
Në brezin 20’000, p.sh., ekipi vuri re se kishin ndodhur rreth 45 mutacione, por, 6’000 breza më pas, një mutacion gjenetik që preku metabolizmin shërbeu si shkëndijë që rriti numrin e mutacioneve, aq sa në brezin 40’000 kishin ndodhur diku 623 të tilla.
Në dallim nga ndryshimet e mëhershme, shumë prej këtyre mutacioneve të fundit dukeshin më të rastësishme dhe asnjanëse.
Zbulimet e pritura prej kohësh tregojnë se përllogaritja e ritmit dhe e llojeve të ndryshimeve evolutive mund të jetë shumë më e vështirë në mungesë të një gjedheje në shkallë të gjerë.
“Ndërthurja e luhatshme dhe e ndërlikuar mes evolucionit dhe përshtatjes së gjenomës, edhe në kuadër të një sistemi të thjeshtuar si ky, na paralajmëron kundër interpretimeve të formës së prerë, për sa i përket ritmeve të evolucionit të gjenomave në natyrë, pa pasur më parë dije të gjegjësishme të proceseve molekulare dhe gjenetike të popullsive në studim,” shkruajnë autorët.
Paraqitje të tilla të hollësishme të ritmeve mutacionale u bënë të mundura me metodën e breznimit të përshpejtuar të gjenomave.
“Është tepër e këndshme të kesh mundësinë të tregosh se si, saktësisht, i ka ndryshuar përzgjedhja gjenomat e këtyre baktereve, hap pas hapi, për dhjetëra mijëra breza,” thotë Lenski.
Të dhënat e reja “vënë bukur në dukje vijimësinë e mutacioneve që i mundësuan këtyre organizmave të ngjiten drejt efikasitetit gjithnjë e më të lartë në mjedisin e tyre,” pohon Dominik Shnajderi i Universitetit "Zhozef Furié" në Grenobël, Francë, dhe bashkautor i studimit.
Studimi, i cili është botuar tashmë dhe në revistën “Nature”, vjen pikërisht në 150-vjetorin e botimit të “Prejardhjes së llojeve” të Çarls Darvinit. Këto zbulime mund të ndihmojnë shkencëtarët të kuptojnë më mirë mutacionet në sëmundjet e njeriut.
“Përhapja e kancerit është në thelb një proces i njëjtë evolucionar,” thotë Xhefri Barriku, kryeautor i studimit. Dhe ndonëse ekipi do të vazhdojë të hetojë zhvillimin e baktereve në kërkim të përgjigjeve të reja, ai shton: “Dimë mjaft tashmë rreth hollësive të evolucionit në këto shishe laboratori.”
http://ateistet.org/forum/ateizem/absurditete-fetare
Të dhëna të reja mbi evolucionin pas një eksperimenti 21-vjeçar Në vitin 1988, një profesor i asociuar nisi rritjen e kulturave të bakterit Escherechia Coli; 20 vjet dhe 40'000 breza bakteresh më pas, Riçard Lenski, tani profesor i ekologjisë mikrobiale në Universitetin e Shtetit të Miçiganit, në SHBA, jep të dhëna të reja mbi dallimin mes ndryshimeve përshtatëse dhe ndryshimeve të rastësishme gjenetike gjatë evolucionit të gjallesave.
Duke ndjekur gjenomat e breznive të njëpasnjëshme të bakterit në fjalë, të cilat janë ngrirë përkohësisht gjatë viteve, Lenski dhe ekipi i tij vunë re se ndryshimet përshtatëse dhe ndryshimet e rastësishme nuk ndjekin doemos çdo herë të njëjtin model.
Përkundër një ekuilibri të ngadaltë edhe në kushte mjedisi të njëjtë, ndërveprimi mes këtyre dy lloj ndryshimeve të gjenomës “është i ndërlikuar dhe ndryshe nga ç’mund të presim normalisht,” thotë ai në raportin e posaçëm.
Ndryshimet e mëhershme në baktere dukeshin të ishin përshtatëse në shkallë të gjerë, duke i ndihmuar kështu baktereve të ishin të suksesshme në mjedisin ku ndodheshin.
“Gjenoma e tyre po zhvillohej me një ritëm të qëndrueshëm edhe kur përshtatja e baktereve nisi të ngadalësohej,” thekson ai. “Por befas ritmi i mutacionit kërceu përpjetë dhe një raport i ri u vendos mes këtyre dy ndryshimeve.”
Në brezin 20’000, p.sh., ekipi vuri re se kishin ndodhur rreth 45 mutacione, por, 6’000 breza më pas, një mutacion gjenetik që preku metabolizmin shërbeu si shkëndijë që rriti numrin e mutacioneve, aq sa në brezin 40’000 kishin ndodhur diku 623 të tilla.
Në dallim nga ndryshimet e mëhershme, shumë prej këtyre mutacioneve të fundit dukeshin më të rastësishme dhe asnjanëse.
Zbulimet e pritura prej kohësh tregojnë se përllogaritja e ritmit dhe e llojeve të ndryshimeve evolutive mund të jetë shumë më e vështirë në mungesë të një gjedheje në shkallë të gjerë.
“Ndërthurja e luhatshme dhe e ndërlikuar mes evolucionit dhe përshtatjes së gjenomës, edhe në kuadër të një sistemi të thjeshtuar si ky, na paralajmëron kundër interpretimeve të formës së prerë, për sa i përket ritmeve të evolucionit të gjenomave në natyrë, pa pasur më parë dije të gjegjësishme të proceseve molekulare dhe gjenetike të popullsive në studim,” shkruajnë autorët.
Paraqitje të tilla të hollësishme të ritmeve mutacionale u bënë të mundura me metodën e breznimit të përshpejtuar të gjenomave.
“Është tepër e këndshme të kesh mundësinë të tregosh se si, saktësisht, i ka ndryshuar përzgjedhja gjenomat e këtyre baktereve, hap pas hapi, për dhjetëra mijëra breza,” thotë Lenski.
Të dhënat e reja “vënë bukur në dukje vijimësinë e mutacioneve që i mundësuan këtyre organizmave të ngjiten drejt efikasitetit gjithnjë e më të lartë në mjedisin e tyre,” pohon Dominik Shnajderi i Universitetit "Zhozef Furié" në Grenobël, Francë, dhe bashkautor i studimit.
Studimi, i cili është botuar tashmë dhe në revistën “Nature”, vjen pikërisht në 150-vjetorin e botimit të “Prejardhjes së llojeve” të Çarls Darvinit. Këto zbulime mund të ndihmojnë shkencëtarët të kuptojnë më mirë mutacionet në sëmundjet e njeriut.
“Përhapja e kancerit është në thelb një proces i njëjtë evolucionar,” thotë Xhefri Barriku, kryeautor i studimit. Dhe ndonëse ekipi do të vazhdojë të hetojë zhvillimin e baktereve në kërkim të përgjigjeve të reja, ai shton: “Dimë mjaft tashmë rreth hollësive të evolucionit në këto shishe laboratori.”
http://ateistet.org/forum/ateizem/absurditete-fetare
Nikolaos- "Kthejeni fytyrën nga Dielli dhe çdo hije mbetet mbrapa jush"
249
Re: Astronomi
NASA teston veshjet për Mars në Antarktik
Ekipi i ekspertëve të agjencisë amerikane të gjithësisë- NASA, ka testuar veshjet e veta të gjithësisë në kushte ekstreme siç janë në Mars, ndërsa për këtë u ka shërbyer baza në Antarktik.
Rrobat NDX-1 i ka dizajnuar inxhinieri argjentinas Pablo de Leon, ndërsa njeriu në to mund t’i rezistojë ftohtit ekstrem dhe erërave me shpejtësi 75 km/h.
Veshjet do t’u shërbejnë hulumtuesve në marrjen e mostrave të dheut në Planetin e Kuq- njofton Reuters.
“Kjo është hera e parë që veshjet i kemi ekspozuar ndaj kushteve aq ekstreme dhe të izoluara”, ka thënë De Leon pas kthimit nga ekspedita njëmujore.
Prototipi i veshjeve kushton 100.000 dollarë, ndërsa është i ndërtuar nga 350 materiale të ndryshme.
De Leon ka thënë se Antarktiku ka qenë vend i shkëlqyer për të testuar kualitetin e këtyre veshjeve.
Ekipi i ekspertëve të agjencisë amerikane të gjithësisë- NASA, ka testuar veshjet e veta të gjithësisë në kushte ekstreme siç janë në Mars, ndërsa për këtë u ka shërbyer baza në Antarktik.
Rrobat NDX-1 i ka dizajnuar inxhinieri argjentinas Pablo de Leon, ndërsa njeriu në to mund t’i rezistojë ftohtit ekstrem dhe erërave me shpejtësi 75 km/h.
Veshjet do t’u shërbejnë hulumtuesve në marrjen e mostrave të dheut në Planetin e Kuq- njofton Reuters.
“Kjo është hera e parë që veshjet i kemi ekspozuar ndaj kushteve aq ekstreme dhe të izoluara”, ka thënë De Leon pas kthimit nga ekspedita njëmujore.
Prototipi i veshjeve kushton 100.000 dollarë, ndërsa është i ndërtuar nga 350 materiale të ndryshme.
De Leon ka thënë se Antarktiku ka qenë vend i shkëlqyer për të testuar kualitetin e këtyre veshjeve.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Giordano Bruno
Pikëpamjet filozofike të Brunos mbështeteshin në traditat e filozofisë antike greke e romake, si dhe në zbulimet e shkencave të natyrës e në mënyrë të veçantë në teorinë heliocentrike të Nikolla Kopernikut. Xh. Bruno qëndronte në pozita panteiste, ai e identifikonte zotin me natyrën dhe mbronte tezën se natyra është e pafund. Gjithësia, thoshte ai, është një kompleks botërash të panumërta, sistemesh diellore të njëjta me sistemin tonë planetar, dhe supozonte se ato janë të populluara.
Ndryshe nga Koperniku, që e merrte diellin si qendër të palëvizshme të gjithësisë, Bruno thoshte se dielli lëviz e ndryshon pozicion kundrejt yjeve, se edhe atmosfera e Tokës lëviz bashkë me të etj. Në veprat e veta theksoi idenë se si Toka jonë ashtu edhe trupat e tjerë qiellorë janë të përbërë prej elementëve të njëjta fizike: prej dheut, ajrit, ujit zjarrit, efirit. Këto ide ishin një sfidë e vërtetë për dogmat e teologjisë. Kjo është arsyeja që Xh. Brunoja u dogj nga Inkuizicioni në sheshin "Dei Fiori" të Romës në vitin 1600.
Pikëpamjet filozofike të Brunos mbështeteshin në traditat e filozofisë antike greke e romake, si dhe në zbulimet e shkencave të natyrës e në mënyrë të veçantë në teorinë heliocentrike të Nikolla Kopernikut. Xh. Bruno qëndronte në pozita panteiste, ai e identifikonte zotin me natyrën dhe mbronte tezën se natyra është e pafund. Gjithësia, thoshte ai, është një kompleks botërash të panumërta, sistemesh diellore të njëjta me sistemin tonë planetar, dhe supozonte se ato janë të populluara.
Ndryshe nga Koperniku, që e merrte diellin si qendër të palëvizshme të gjithësisë, Bruno thoshte se dielli lëviz e ndryshon pozicion kundrejt yjeve, se edhe atmosfera e Tokës lëviz bashkë me të etj. Në veprat e veta theksoi idenë se si Toka jonë ashtu edhe trupat e tjerë qiellorë janë të përbërë prej elementëve të njëjta fizike: prej dheut, ajrit, ujit zjarrit, efirit. Këto ide ishin një sfidë e vërtetë për dogmat e teologjisë. Kjo është arsyeja që Xh. Brunoja u dogj nga Inkuizicioni në sheshin "Dei Fiori" të Romës në vitin 1600.
Nikolaos- "Kthejeni fytyrën nga Dielli dhe çdo hije mbetet mbrapa jush"
249
Re: Astronomi
Zbulohet ylli më ‘i ftohtë’
Astronomët pranë Universitetit në Havaje të udhëhequr nga Michael Liu kanë zbuluar yllin më të ftohtë që njeh njeriu. Temperatura e sipërfaqes së tij është 97 gradë Celsius, ndërsa ndodhet 75 vjet drite larg Tokës.
Yjet e tilla ‘të ftohta’ kanë përbërje kimike të yjeve, por masa e tyre nuk është mjaft e madhe për të krijuar presion të duhur të nevojshëm për të krijuar fuzionin nuklear në brendësinë e tyre. Ylli më i ftohtë zyrtarisht është quajtur CFBDSIR 1458 10b.
Ylli i porsazbuluar gjendet në çift me një tjetër yll të ftohtë, ndërsa janë zbuluar përmes teleskopit “Canada-France-Hawaii”, që gjendet në majën e malit Mauna Kea në Havaje.
Deri në zbulimin e CFBDSIR 1458 10b, ylli më i ftohtë i njohur kishte temperaturë sipërfaqësore prej 270 gradë Celsius.
Astronomët pranë Universitetit në Havaje të udhëhequr nga Michael Liu kanë zbuluar yllin më të ftohtë që njeh njeriu. Temperatura e sipërfaqes së tij është 97 gradë Celsius, ndërsa ndodhet 75 vjet drite larg Tokës.
Yjet e tilla ‘të ftohta’ kanë përbërje kimike të yjeve, por masa e tyre nuk është mjaft e madhe për të krijuar presion të duhur të nevojshëm për të krijuar fuzionin nuklear në brendësinë e tyre. Ylli më i ftohtë zyrtarisht është quajtur CFBDSIR 1458 10b.
Ylli i porsazbuluar gjendet në çift me një tjetër yll të ftohtë, ndërsa janë zbuluar përmes teleskopit “Canada-France-Hawaii”, që gjendet në majën e malit Mauna Kea në Havaje.
Deri në zbulimin e CFBDSIR 1458 10b, ylli më i ftohtë i njohur kishte temperaturë sipërfaqësore prej 270 gradë Celsius.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Në galaktikën tonë ka edhe më qenie të gjalla
Galaktika jonë mund të jetë shumë më e ngarkuar sesa që kemi menduar ndonjëherë. Hulumtimet e reja që e kanë bërë inxhinierët e NASA-s në Pasadena, në Kaliforni, tregojnë se 70 yje të ngjashme me Diellin mund të kenë në orbitën e vet planetin në formë të Tokës. Në sipërfaqen e tyre mund të ekzistojë uji, konsiderojnë hulumtuesit dhe kjo do të thotë se vetëm në Rrugën e Qumështit mund të ketë miliarda planetë të ngjashme me planetin tonë.
Në shkurt teleskopi „Capler” ka identifikuar 1.200 botë të mundshme të largëta, nga të cilat 68 janë përafërsisht të mëdha sa Toka. Shënimet e reja dëshmojnë se mund të pritet që ndërmjet 1,4 dh 2,7 për qind të të gjitha yjeve në galaktikë të kenë planetë të ngjashëm me Tokën
„Kjo do të thotë se ka shumë planetë siç është Toka, në rrugën e Qumështit, madje dy miliardë sish”, sqaron Joseph Catanzariti nga NASA.
„Me këtë numër kaq të madh ekzistojnë shanse të mëdha që atje ku ka jetë, e madje dhe jetë inteligjente në ndonjërën nga këta planetë. Dhe kështu vetëm në galaksinë tonë e janë edhe 50 miliardë galaktikë të tjera”. Shkencëtarët parashohin se do të zbulohen rreth 12 planetë të ngjashëm me Tokën pasi të përfundojnë analizat e të dhënave nga “Capler”. Janë parë tashmë katër sosh.
Galaktika jonë mund të jetë shumë më e ngarkuar sesa që kemi menduar ndonjëherë. Hulumtimet e reja që e kanë bërë inxhinierët e NASA-s në Pasadena, në Kaliforni, tregojnë se 70 yje të ngjashme me Diellin mund të kenë në orbitën e vet planetin në formë të Tokës. Në sipërfaqen e tyre mund të ekzistojë uji, konsiderojnë hulumtuesit dhe kjo do të thotë se vetëm në Rrugën e Qumështit mund të ketë miliarda planetë të ngjashme me planetin tonë.
Në shkurt teleskopi „Capler” ka identifikuar 1.200 botë të mundshme të largëta, nga të cilat 68 janë përafërsisht të mëdha sa Toka. Shënimet e reja dëshmojnë se mund të pritet që ndërmjet 1,4 dh 2,7 për qind të të gjitha yjeve në galaktikë të kenë planetë të ngjashëm me Tokën
„Kjo do të thotë se ka shumë planetë siç është Toka, në rrugën e Qumështit, madje dy miliardë sish”, sqaron Joseph Catanzariti nga NASA.
„Me këtë numër kaq të madh ekzistojnë shanse të mëdha që atje ku ka jetë, e madje dhe jetë inteligjente në ndonjërën nga këta planetë. Dhe kështu vetëm në galaksinë tonë e janë edhe 50 miliardë galaktikë të tjera”. Shkencëtarët parashohin se do të zbulohen rreth 12 planetë të ngjashëm me Tokën pasi të përfundojnë analizat e të dhënave nga “Capler”. Janë parë tashmë katër sosh.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Perigee Moon-Hena e plote
Ja disa foto se si eshte dukur hena ne naten e 19 Marsit,per ata qe kane pasur qiellin e vranet...
Ja disa foto se si eshte dukur hena ne naten e 19 Marsit,per ata qe kane pasur qiellin e vranet...
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Tërmetet e mëdha nuk nxisin dridhje tjera të mëdha
Përderisa Japonia po përballet me pasojat e tërmetit dhe cunamit shkatërrues, që goditën këtë vend, shkencëtarët sjellin lajme të mira duke thënë se tërmetet e fuqishme nuk nxisin tërmete tjera të mëdha anekënd planetit.
E vërteta është se këto tërmete shkaktojnë dridhje shtesë lokale të tokës (me të cilën Japonia dhe vendet përreth po përballen këto ditë), mirëpo nuk ka shenja se mund të ndodhë ndonjë tërmet i madh në një të ardhme të afërt.
Sipas revistës Nature Geoscience, shkencëtarët nga Universiteti i Teksasit në El Paso kanë analizuar tërmetet për më shumë se 30 vite (deri në vitin 2009), ndërsa kanë regjistruar 205 tërmete të mëdha me magnitudë mbi shtatë shkallë, përderisa 25.222 tërmete tjera kanë qenë më të vegjël me forcë prej pesë deri në shtatë shkallë.
Duke vrojtuar kohën kur kanë ndodhur, shkencëtarët kanë ardhur në përfundim se tërmetet e mëdha i kanë nxitur vetëm ata të vegjlit.
Llogaritet se mesatarisht në vit ndodhin shtatë tërmete me magnitudë mbi shtatë shkallë. Ndërsa pas tërmetit shkatërrues në Japoni, është shqyrtuar harta globale në kërkim të tërmeteve të mëdha pasuese në një të ardhme të afërt, mirëpo nuk është gjetur asnjë.
Përderisa Japonia po përballet me pasojat e tërmetit dhe cunamit shkatërrues, që goditën këtë vend, shkencëtarët sjellin lajme të mira duke thënë se tërmetet e fuqishme nuk nxisin tërmete tjera të mëdha anekënd planetit.
E vërteta është se këto tërmete shkaktojnë dridhje shtesë lokale të tokës (me të cilën Japonia dhe vendet përreth po përballen këto ditë), mirëpo nuk ka shenja se mund të ndodhë ndonjë tërmet i madh në një të ardhme të afërt.
Sipas revistës Nature Geoscience, shkencëtarët nga Universiteti i Teksasit në El Paso kanë analizuar tërmetet për më shumë se 30 vite (deri në vitin 2009), ndërsa kanë regjistruar 205 tërmete të mëdha me magnitudë mbi shtatë shkallë, përderisa 25.222 tërmete tjera kanë qenë më të vegjël me forcë prej pesë deri në shtatë shkallë.
Duke vrojtuar kohën kur kanë ndodhur, shkencëtarët kanë ardhur në përfundim se tërmetet e mëdha i kanë nxitur vetëm ata të vegjlit.
Llogaritet se mesatarisht në vit ndodhin shtatë tërmete me magnitudë mbi shtatë shkallë. Ndërsa pas tërmetit shkatërrues në Japoni, është shqyrtuar harta globale në kërkim të tërmeteve të mëdha pasuese në një të ardhme të afërt, mirëpo nuk është gjetur asnjë.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
NASA publikon fotografinë e parë të Merkurit
NASA ka publikuar fotografinë e parë të sipërfaqes së Merkurit të incizuar nga fluturakja Messenger e agjencisë amerikane të gjithësisë.
“Herët në mëngjes, në orën 9:20, sipas kohës euro-perëndimore, Messenger ka incizuar fotografi historike të planetit Merkur. Kjo është fotografia e parë e planetit më të afërt të diellit e bërë nga një fluturake e gjithësisë në orbitën e saj”, thuhet në deklaratën e lëshuar nga NASA.
Messenger ka bërë gjithsej 363 fotografi për gjashtë orë, ndërsa publikimi i përgjithshëm i tyre është caktuar për një konferencë për gazetarë, në të cilën shkencëtarët do të flasin në lidhje me zbulimet e reja.
Pjesa e sipërme e fotografisë tregon një krater të pazakontë të quajtur Debussy, ndërsa pjesa e poshtme, në afërsi të polit të Merkurit, nuk është fotografuar asnjëherë më parë nga gjithësia.
Messenger është fluturakja e parë e NASA-s në orbitën e Merkurit, në të cilën ka hyrë më 17 mars, ndërsa në mision është dërguar qe gjashtë vite.
NASA ka publikuar fotografinë e parë të sipërfaqes së Merkurit të incizuar nga fluturakja Messenger e agjencisë amerikane të gjithësisë.
“Herët në mëngjes, në orën 9:20, sipas kohës euro-perëndimore, Messenger ka incizuar fotografi historike të planetit Merkur. Kjo është fotografia e parë e planetit më të afërt të diellit e bërë nga një fluturake e gjithësisë në orbitën e saj”, thuhet në deklaratën e lëshuar nga NASA.
Messenger ka bërë gjithsej 363 fotografi për gjashtë orë, ndërsa publikimi i përgjithshëm i tyre është caktuar për një konferencë për gazetarë, në të cilën shkencëtarët do të flasin në lidhje me zbulimet e reja.
Pjesa e sipërme e fotografisë tregon një krater të pazakontë të quajtur Debussy, ndërsa pjesa e poshtme, në afërsi të polit të Merkurit, nuk është fotografuar asnjëherë më parë nga gjithësia.
Messenger është fluturakja e parë e NASA-s në orbitën e Merkurit, në të cilën ka hyrë më 17 mars, ndërsa në mision është dërguar qe gjashtë vite.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Hapi i vogël, gënjeshtra e madhe? Apollo 11 kurrë nuk ka qenë në Hënë
Ata që besojnë teoritë e konspiracionit thonë se Armstrong kurrë nuk ka shkelur në Hënë. Thonë se SHBA-ve iu është dashur diçka për t’ia kaluar rusëve, ndërsa aterrimi në Hënë ka qenë ideal. Gjatë shëtitjes së parë në Hënë më 16 shtator 1969 Neil Armstrong tha këto fjalë: “Ky është një hap i vogël për njeriun, por një hap gjigant për njerëzimin”.
Megjithatë teoricienët e konspiracioneve vlerësojnë se ai nuk ka shkelur kurrë në Hënë. Ata thonë se gjatë luftës së ftohtë SHBA-ve u duhej diçka e madhe për t’ia kaluar rusëve dhe programin hapësinor të tyre, ndërsa udhëtimi në Hënë ka qenë ideal. Joseph Skipper nga SHBA-të merret me këtë çështje prej 11 vitesh.
Ai thotë se në xhirimet nga Hëna ka gjetur disa pyetje pa përgjigje. Në xhirimet nga sipërfaqja e Hënës shihet një kabllo, e cila nuk e ka vendin aty dhe nuk është e qartë se cilave pajisje u përket. Duke parë hijen e trupave në fotografitë, ai thotë se patjetër është dashur të jenë dy burime drite. Po ashtu ai thotë se në fotografinë e cila paraqet astronautët folija e artë e mbajtëses së Apollo 11 duket shumë e pastër. Nëse fluturakja ka aterruar vërtetë në Hënë, sipas tij, kjo mbajtëse është dashur të jetë me pluhur.
Ai ka dyshime edhe për sipërfaqen gati krejtësisht të rrafshët e të paprekur nën fluturaken. Arsyetimi i tij është se nëse Apollo vërtetë ka aterruar, sipërfaqja duhet të jetë e valëzuar dhe duhet të jetë hapur një gropë si pasojë e forcës shtypëse.
Historia megjithatë shkruan se astronautët Neil Armstrong dhe Buzz Aldrin prekën sipërfaqen e Hënës. Kolegu i tyre Michael Collins drejtonte modulin komandues në orbitën përreth Hënës. Ata që nuk i besojnë kësaj historie thonë se astronautët për këtë mision janë përgatitur në poligonet e posaçme të NASA-s. Sipas tyre xhirimet e para të aterrimit të mundshëm në Hënë janë bërë mu në këto poligone të NASA-s.
Ata që besojnë teoritë e konspiracionit thonë se Armstrong kurrë nuk ka shkelur në Hënë. Thonë se SHBA-ve iu është dashur diçka për t’ia kaluar rusëve, ndërsa aterrimi në Hënë ka qenë ideal. Gjatë shëtitjes së parë në Hënë më 16 shtator 1969 Neil Armstrong tha këto fjalë: “Ky është një hap i vogël për njeriun, por një hap gjigant për njerëzimin”.
Megjithatë teoricienët e konspiracioneve vlerësojnë se ai nuk ka shkelur kurrë në Hënë. Ata thonë se gjatë luftës së ftohtë SHBA-ve u duhej diçka e madhe për t’ia kaluar rusëve dhe programin hapësinor të tyre, ndërsa udhëtimi në Hënë ka qenë ideal. Joseph Skipper nga SHBA-të merret me këtë çështje prej 11 vitesh.
Ai thotë se në xhirimet nga Hëna ka gjetur disa pyetje pa përgjigje. Në xhirimet nga sipërfaqja e Hënës shihet një kabllo, e cila nuk e ka vendin aty dhe nuk është e qartë se cilave pajisje u përket. Duke parë hijen e trupave në fotografitë, ai thotë se patjetër është dashur të jenë dy burime drite. Po ashtu ai thotë se në fotografinë e cila paraqet astronautët folija e artë e mbajtëses së Apollo 11 duket shumë e pastër. Nëse fluturakja ka aterruar vërtetë në Hënë, sipas tij, kjo mbajtëse është dashur të jetë me pluhur.
Ai ka dyshime edhe për sipërfaqen gati krejtësisht të rrafshët e të paprekur nën fluturaken. Arsyetimi i tij është se nëse Apollo vërtetë ka aterruar, sipërfaqja duhet të jetë e valëzuar dhe duhet të jetë hapur një gropë si pasojë e forcës shtypëse.
Historia megjithatë shkruan se astronautët Neil Armstrong dhe Buzz Aldrin prekën sipërfaqen e Hënës. Kolegu i tyre Michael Collins drejtonte modulin komandues në orbitën përreth Hënës. Ata që nuk i besojnë kësaj historie thonë se astronautët për këtë mision janë përgatitur në poligonet e posaçme të NASA-s. Sipas tyre xhirimet e para të aterrimit të mundshëm në Hënë janë bërë mu në këto poligone të NASA-s.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
NASA financon 3 mln $ për projektet e të ardhmes
Agjencia amerikane e hapësirës NASA, ka parashikuar një buxhet prej 3 milion dollarësh për 30 propozime që kanë të bëjnë me idetë e reja për programet e ardhshme programet amerikane të eksplorimit të hapsirës.
Propozimet, të cilat kanë në dispozicion nga 100 mijë dollarë secila për të treguar nëse ia vlejnë ose jo, pasqyrojnë vizione largpamëse për projektimin e anijeve të reja të hapësirës, sistemet e reja shtytëse si dhe zgjerimin e pranisë së njeriut në hapësirë.Programi i NASA-s, i quajtur “Konceptet e Avancuara”, ka pranuar qindra projekte.
Drejtuesi ekzekutiv i programit Jay Falker thotë se ato përfaqësojnë thuajse çdo aspekt të misionit të Agjencisë: “Duke i parë propozimet sheh se disa janë të lidhura me përpjekjet e njerëzve për të eksploruar hapësirën, disa janë të lidhura me përpjekjet e anijeve të hapësirës për të vepruar në mënyrë të sigurtë ose për të mbrojtur njerzit nga rrezatimi, disa prej propozimeve janë për përmirësimin e strukturave, etj”.
Një koncept tjetër vjen nga organizata me bazë në Virxhinia, “Raytheon BBN”, e cila ka projektuar një pajisje që mund të veprojë si një pistoletë-me-ajër në lartësi të mëdha për t’i ndryshuar kursin e objekteve që enden në hapësirë, siç janë për shembull satelitët që nuk funksionojnë më.
Një propozim tjetër është ai për një kostum hapsinor me sensorë dhe një pajisje të veçantë e cila mund të krijojë stabilitet për astronautët në kushtet e mungesës së forcës së gravitetit, një sistem shtytës i cili mbështet tek velat gjigande për të kapur erën diellore, si dhe përdorimin e një stampuesi 3 dimensional për të projektuar anije hapsinore të vogla ose përbërës për një stacion hapsinor.
Shkencëtarët do të punojnë mbi këto ide gjatë vitit të ardhshëm, madje duke zhvilluar prova në pajisjet elektronike që kanë lidhje me projektet e tyre. Zoti Falker thotë se buxheti prej 3 milion dollarësh i caktuar për këto studime është jë pjesë shumë e vogël e buxhetit 18 miliardë dollarësh, të propozuar për NASA-n për vitin 2012.
/VOA/
Agjencia amerikane e hapësirës NASA, ka parashikuar një buxhet prej 3 milion dollarësh për 30 propozime që kanë të bëjnë me idetë e reja për programet e ardhshme programet amerikane të eksplorimit të hapsirës.
Propozimet, të cilat kanë në dispozicion nga 100 mijë dollarë secila për të treguar nëse ia vlejnë ose jo, pasqyrojnë vizione largpamëse për projektimin e anijeve të reja të hapësirës, sistemet e reja shtytëse si dhe zgjerimin e pranisë së njeriut në hapësirë.Programi i NASA-s, i quajtur “Konceptet e Avancuara”, ka pranuar qindra projekte.
Drejtuesi ekzekutiv i programit Jay Falker thotë se ato përfaqësojnë thuajse çdo aspekt të misionit të Agjencisë: “Duke i parë propozimet sheh se disa janë të lidhura me përpjekjet e njerëzve për të eksploruar hapësirën, disa janë të lidhura me përpjekjet e anijeve të hapësirës për të vepruar në mënyrë të sigurtë ose për të mbrojtur njerzit nga rrezatimi, disa prej propozimeve janë për përmirësimin e strukturave, etj”.
Një koncept tjetër vjen nga organizata me bazë në Virxhinia, “Raytheon BBN”, e cila ka projektuar një pajisje që mund të veprojë si një pistoletë-me-ajër në lartësi të mëdha për t’i ndryshuar kursin e objekteve që enden në hapësirë, siç janë për shembull satelitët që nuk funksionojnë më.
Një propozim tjetër është ai për një kostum hapsinor me sensorë dhe një pajisje të veçantë e cila mund të krijojë stabilitet për astronautët në kushtet e mungesës së forcës së gravitetit, një sistem shtytës i cili mbështet tek velat gjigande për të kapur erën diellore, si dhe përdorimin e një stampuesi 3 dimensional për të projektuar anije hapsinore të vogla ose përbërës për një stacion hapsinor.
Shkencëtarët do të punojnë mbi këto ide gjatë vitit të ardhshëm, madje duke zhvilluar prova në pajisjet elektronike që kanë lidhje me projektet e tyre. Zoti Falker thotë se buxheti prej 3 milion dollarësh i caktuar për këto studime është jë pjesë shumë e vogël e buxhetit 18 miliardë dollarësh, të propozuar për NASA-n për vitin 2012.
/VOA/
Fikrro- 484
Plerat hapësinore mund të dëmtojnë ekosistemin
Plerat hapësinore mund të dëmtojnë ekosistemin
Shkencëtarët në Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë paralajmëruar NASA-n, se sasia e të ashtëquajturave prlerat hapësinore në orbitën e Tokës janë një problem alarmant.
Lajmi është bërë i ditur pas publikimit të një raporti të Këshillit Kombëtar të Kërkimeve, i cili thotë se kjo “re” plerash mund të shkaktojë dëme fatale edhe për vetë ekosistemin.
Në këtë dokument bëhet thirrje urgjente për marrjen e masave për të limituar dhe ulur sasinë e këtyre mbetjeve hapësinore të cilat sillen rreth tokës.
Ekzistojnë të paktën 22 mijë mbetje metalesh të cilat sillen rreth orbitës. Ato janë shkaktuar nga shkatërrimi i satelitëve. Këto mbetje lëvizin me një shpejtësi 28 mijë kilometra në orë.
Shkencëtarët në Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë paralajmëruar NASA-n, se sasia e të ashtëquajturave prlerat hapësinore në orbitën e Tokës janë një problem alarmant.
Lajmi është bërë i ditur pas publikimit të një raporti të Këshillit Kombëtar të Kërkimeve, i cili thotë se kjo “re” plerash mund të shkaktojë dëme fatale edhe për vetë ekosistemin.
Në këtë dokument bëhet thirrje urgjente për marrjen e masave për të limituar dhe ulur sasinë e këtyre mbetjeve hapësinore të cilat sillen rreth tokës.
Ekzistojnë të paktën 22 mijë mbetje metalesh të cilat sillen rreth orbitës. Ato janë shkaktuar nga shkatërrimi i satelitëve. Këto mbetje lëvizin me një shpejtësi 28 mijë kilometra në orë.
Edituar për herë të fundit nga Fikrro në 03.09.11 11:58, edituar 1 herë gjithsej
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Zbulohet Ylli 13 miliardë vjet i vjetër!
Astronomët kanë zbuluar një yll të vjetër 13 miliardë vjet në galaktikën tonë (Rruga e Qumështit), i cili nuk do të duhej të ekzistonte sipas ligjeve të fizikës që i njohim.
Shkencëtarët kanë thënë se ky yll në tërësi përbëhet nga heliumi dhe hidrogjeni dhe se gjendet në “zonën e ndaluar” të formimit të yjeve, shkruan revista Digital Journal.
Shkencëtarë francezë e gjermanë thonë se është e pashpjegueshme se si ka mundur të mbijetojë ylli i quajtur SDSS J102915+172927, i cili ka masë 200 herë më të vogël se sa Dielli ynë dhe gjendet në nëngalaktikën e Luanit.
Nëpërmjet analizës së karakteristikave të tij është ardhur në përfundim se ai përmban shumë pak litium, gjë që është befasuese sepse ylli i një vjetërsie të tillë do të duhej të përmbante 50 herë më shumë litium, sikundër që do të duhej të përmbante edhe më shumë metale të ndryshme, thanë shkencëtarët.
Sipas shkencëtarëve, ky yll i pazakonshëm nuk është i vetmi, pasi astronomët kanë detektuar edhe disa yje që nuk do të duhej të ekzistonin.
“Tashti planifikojmë t’i hulumtojmë dhe të shohim se a bëhet fjalë për rast të njëjtë”, thanë shkencëtarët.
Astronomët kanë zbuluar një yll të vjetër 13 miliardë vjet në galaktikën tonë (Rruga e Qumështit), i cili nuk do të duhej të ekzistonte sipas ligjeve të fizikës që i njohim.
Shkencëtarët kanë thënë se ky yll në tërësi përbëhet nga heliumi dhe hidrogjeni dhe se gjendet në “zonën e ndaluar” të formimit të yjeve, shkruan revista Digital Journal.
Shkencëtarë francezë e gjermanë thonë se është e pashpjegueshme se si ka mundur të mbijetojë ylli i quajtur SDSS J102915+172927, i cili ka masë 200 herë më të vogël se sa Dielli ynë dhe gjendet në nëngalaktikën e Luanit.
Nëpërmjet analizës së karakteristikave të tij është ardhur në përfundim se ai përmban shumë pak litium, gjë që është befasuese sepse ylli i një vjetërsie të tillë do të duhej të përmbante 50 herë më shumë litium, sikundër që do të duhej të përmbante edhe më shumë metale të ndryshme, thanë shkencëtarët.
Sipas shkencëtarëve, ky yll i pazakonshëm nuk është i vetmi, pasi astronomët kanë detektuar edhe disa yje që nuk do të duhej të ekzistonin.
“Tashti planifikojmë t’i hulumtojmë dhe të shohim se a bëhet fjalë për rast të njëjtë”, thanë shkencëtarët.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Zbulohen 6 Yje Xhuxhe te klases Y, me teperatura nga 175 grade celcius te nxehtet, ne 25 grade celcius te ftohtet
Me ndihmen e teleskopit hapesinor infra te kuq "WISE" (Wide-field Infrared Survey Explorer) Astronomet e NASA-ses zbuluan nje klase te re deri me tani te panjohut te yjeve. Fjala behet per nje formë të shfaqur e yjëve të ashtuquajturit Xhuxhat-Y, ku temperatura e disave prej tyre i eshte pothuajse njesoj sa e nje dhome.
Ka me shume se 10 vite qekur shkenctaret jane vene ne kerkim te ekzistences se Yjeve Xhuxhe te klases Y, qe jane pothuajse te padukshem nga spektri i drites se tyre. Keto dite astronomet nga selia kryesore e NASA`es arriten te zbulojne 6 prej ketyre yjeve shume te ftohte dhe madje relativisht jo shume larg Diellit. Kjo u arrit me ndihmen e teleskopit hapesinor infra te kuqe "WISE" (Wide-field Infrared Survey Explorer).
Behet fjale per Yjet Xhuxhe te kategorise Y, dhe me te ftohtet e perfaqesuesve te familjes se yjeve Xhuxhat kafe, te cilet gjenden vetem rreth 9-40 vite drite larg nga qendra e Diellit tone. Xhuxhet ngjyre kafe per shkake te mases se tyre relativisht te vogel, sa 13-75 masa te Jupiterit, zene nje position te veçante midis planeteve dhe yjeve. Keto yje jane shume te vegjel dhe nuk mund ta perkrahin dot fusionin berthamor ne berthamen e tyre.
Derisa temperatuara e siperfaqes se Diellit arrin rreth 5.000 grade celsius, temperatura e Xhuxhave kafe arrin perafersist ate te nje furre, dhe vertetohet se temperatura e atmosferes se 6 Yjeve Xhuxha te posazbuluar arrin prej rreth 175 grade celsius tek me i nxehti, dhe deri ne vetem 25 grade celsius tek me i ftohti.
Nepermjet studimit te Xhuxheve te ngjyres Kafe, astronomet shpresojne per te fituar sa me shume informatione mbi procesin e krijimit te Yjeve ne pergjithesi. Ngaqe atmosfera e ketyre yjeve eshte e ngjajshme me ate te planeteve te gazta si Jupiteri, shpresohet gjithashtu te kuptohet dhe se si eshte krijuar atmosfera e eksoplaneteve.
Me ndihmen e teleskopit hapesinor infra te kuq "WISE" (Wide-field Infrared Survey Explorer) Astronomet e NASA-ses zbuluan nje klase te re deri me tani te panjohut te yjeve. Fjala behet per nje formë të shfaqur e yjëve të ashtuquajturit Xhuxhat-Y, ku temperatura e disave prej tyre i eshte pothuajse njesoj sa e nje dhome.
Ka me shume se 10 vite qekur shkenctaret jane vene ne kerkim te ekzistences se Yjeve Xhuxhe te klases Y, qe jane pothuajse te padukshem nga spektri i drites se tyre. Keto dite astronomet nga selia kryesore e NASA`es arriten te zbulojne 6 prej ketyre yjeve shume te ftohte dhe madje relativisht jo shume larg Diellit. Kjo u arrit me ndihmen e teleskopit hapesinor infra te kuqe "WISE" (Wide-field Infrared Survey Explorer).
Behet fjale per Yjet Xhuxhe te kategorise Y, dhe me te ftohtet e perfaqesuesve te familjes se yjeve Xhuxhat kafe, te cilet gjenden vetem rreth 9-40 vite drite larg nga qendra e Diellit tone. Xhuxhet ngjyre kafe per shkake te mases se tyre relativisht te vogel, sa 13-75 masa te Jupiterit, zene nje position te veçante midis planeteve dhe yjeve. Keto yje jane shume te vegjel dhe nuk mund ta perkrahin dot fusionin berthamor ne berthamen e tyre.
Derisa temperatuara e siperfaqes se Diellit arrin rreth 5.000 grade celsius, temperatura e Xhuxhave kafe arrin perafersist ate te nje furre, dhe vertetohet se temperatura e atmosferes se 6 Yjeve Xhuxha te posazbuluar arrin prej rreth 175 grade celsius tek me i nxehti, dhe deri ne vetem 25 grade celsius tek me i ftohti.
Nepermjet studimit te Xhuxheve te ngjyres Kafe, astronomet shpresojne per te fituar sa me shume informatione mbi procesin e krijimit te Yjeve ne pergjithesi. Ngaqe atmosfera e ketyre yjeve eshte e ngjajshme me ate te planeteve te gazta si Jupiteri, shpresohet gjithashtu te kuptohet dhe se si eshte krijuar atmosfera e eksoplaneteve.
Fikrro- 484
planet si Toka jonë
Super-Toka e gjendur në skaje të zonës së banuar
Katalogu i Planeteve Extradiellor tani perfshin rreth 573 planete qe rrotullohen rreth yjeve te tyre
Ekipe ndërkombëtare astronomesh po konkurrojnë të gjejne planetin e parë te ngjashëm me Tokën ,nje planet të banueshëm,qe orbiton rreth një ylli,ashtu si toka rreth diellit tonë.
Ekipi i drejtuar nga Lisa Kaltenegger i -Institutit Max-Planck per Astronominë ne në Heidelberg te Gjermanisë , raporton një planet 3.6 herë më i madh sesa Toka,qe orbiton rreth yllit HD 85512.
Ylli HD 85512 është rreth 69% madhësinë e Diellit dhe është rreth 36,23 vite drite larg (një vit drite është është 5.9 trilion milje). Në një studim të udhëhequr nga Francesco Pepe i Zvicrës ka dhene idene per yllin HD 85512 ,dhe thote se është një yll në mes të atyre te një botë të vogël në "zonën e banueshme", ku uji mbetet i lëngët, në vend te ujit te ngrire.
Orbita e ketij planeti (më e vogel,dhe më pak e nxehtë se Dielli) është një herë në çdo 54 ditë në një orbitë me pak të zgjatur në një rreze prej 24 milion milje. Planeti, HD 85512b, është gjykuar se gjendet në buzën e brendshme të zonës së banuar te yjesise, ku, "buzë e brendshme (zonë e banueshme) konsiderohet vendi ku të gjitha rezervat e ujit mund të avullojne nga kushtet serë,sic duket edhe nga foto -shkëputje e avujve e ujit dhe pas ikin sasi të hidrogjenit të lirë në hapësirë.
Kufiri i jashtem tregon distancën nga ylli kur efekti maksimal serë nuke mban CO2 prej kondensimit te vvazhdueshem duke çuar në ngrirje ", thotë studimi Kaltenegger.
Një model atmosfere e ketij planeti HD 85512,e tregon ate me një atmosfere me mjaft re, rreth gjysma e tij mbështillet me re (duke i dhënë asaj një albedo 0,5,apo efekte reflektimi) për të pasqyruar mjaft yje larg nga planeti,dhe për ta mbajtur atë potencialisht te banueshëm.
Toka ka një albedo 0.3 dhe Venus matet me 0,75 albedo,thote studimi . Graviteti I siperfaqes të planetit llogaritet të jete rreth 1,4 herë më i fortë sesa në Tokë. Të paktën një astronom perllogarit kete rezultat. "Unë jam i sigurt se kjo është nje shifer që media do ta përmend, por për mua kjo nuk është asgjë e veçantë", thotë astronomi Paul Wilson i Universitetit Exeter të Mbretërisë së Bashkuar, në blogun e tij, ku ai vëren shumë supozime në studim.
''Gjuetia'' e planeteve te banueshem,thote Wilson,një koleg i ekipit te astronomëve Keplerit te NASAs, të cilët janë në konkurrencë të nxehtë me evropianët për të gjetur të parët Toka,eshte bere nje lloi lufte e ftohete midis tyre..
Evropianët, veçanërisht Pepe, ka kritikuar një Universitet të Kalifornisë,ate te Santa Cruz që udhëheqin ekipin drejte një planeti të mundshme te banueshëm qe rrotullohet rreth yllit Gliese 581, ndërsa vënë në dukje se jane keta,europianet qe kane studime te paret rreth ketij ylli.
http://content.usatoday.com/communities/sciencefair/post/2011/08/super-earth-spotted-on-the-edge-of-habitable-zone/1
Katalogu i Planeteve Extradiellor tani perfshin rreth 573 planete qe rrotullohen rreth yjeve te tyre
Ekipe ndërkombëtare astronomesh po konkurrojnë të gjejne planetin e parë te ngjashëm me Tokën ,nje planet të banueshëm,qe orbiton rreth një ylli,ashtu si toka rreth diellit tonë.
Ekipi i drejtuar nga Lisa Kaltenegger i -Institutit Max-Planck per Astronominë ne në Heidelberg te Gjermanisë , raporton një planet 3.6 herë më i madh sesa Toka,qe orbiton rreth yllit HD 85512.
Ylli HD 85512 është rreth 69% madhësinë e Diellit dhe është rreth 36,23 vite drite larg (një vit drite është është 5.9 trilion milje). Në një studim të udhëhequr nga Francesco Pepe i Zvicrës ka dhene idene per yllin HD 85512 ,dhe thote se është një yll në mes të atyre te një botë të vogël në "zonën e banueshme", ku uji mbetet i lëngët, në vend te ujit te ngrire.
Orbita e ketij planeti (më e vogel,dhe më pak e nxehtë se Dielli) është një herë në çdo 54 ditë në një orbitë me pak të zgjatur në një rreze prej 24 milion milje. Planeti, HD 85512b, është gjykuar se gjendet në buzën e brendshme të zonës së banuar te yjesise, ku, "buzë e brendshme (zonë e banueshme) konsiderohet vendi ku të gjitha rezervat e ujit mund të avullojne nga kushtet serë,sic duket edhe nga foto -shkëputje e avujve e ujit dhe pas ikin sasi të hidrogjenit të lirë në hapësirë.
Kufiri i jashtem tregon distancën nga ylli kur efekti maksimal serë nuke mban CO2 prej kondensimit te vvazhdueshem duke çuar në ngrirje ", thotë studimi Kaltenegger.
Një model atmosfere e ketij planeti HD 85512,e tregon ate me një atmosfere me mjaft re, rreth gjysma e tij mbështillet me re (duke i dhënë asaj një albedo 0,5,apo efekte reflektimi) për të pasqyruar mjaft yje larg nga planeti,dhe për ta mbajtur atë potencialisht te banueshëm.
Toka ka një albedo 0.3 dhe Venus matet me 0,75 albedo,thote studimi . Graviteti I siperfaqes të planetit llogaritet të jete rreth 1,4 herë më i fortë sesa në Tokë. Të paktën një astronom perllogarit kete rezultat. "Unë jam i sigurt se kjo është nje shifer që media do ta përmend, por për mua kjo nuk është asgjë e veçantë", thotë astronomi Paul Wilson i Universitetit Exeter të Mbretërisë së Bashkuar, në blogun e tij, ku ai vëren shumë supozime në studim.
''Gjuetia'' e planeteve te banueshem,thote Wilson,një koleg i ekipit te astronomëve Keplerit te NASAs, të cilët janë në konkurrencë të nxehtë me evropianët për të gjetur të parët Toka,eshte bere nje lloi lufte e ftohete midis tyre..
Evropianët, veçanërisht Pepe, ka kritikuar një Universitet të Kalifornisë,ate te Santa Cruz që udhëheqin ekipin drejte një planeti të mundshme te banueshëm qe rrotullohet rreth yllit Gliese 581, ndërsa vënë në dukje se jane keta,europianet qe kane studime te paret rreth ketij ylli.
http://content.usatoday.com/communities/sciencefair/post/2011/08/super-earth-spotted-on-the-edge-of-habitable-zone/1
Nikolaos- "Kthejeni fytyrën nga Dielli dhe çdo hije mbetet mbrapa jush"
249
Re: Astronomi
Do të ndodhin Supernova!
Kjo ngjarje ndodh njëherë në jetë pasi e ardhshmja mund të ndodh pas 100 viteve. Këto ditë pritet që jeta e ylli PTF-11kly të marrë fund. Ylli ndodhet 21 milion vite dritë larg tokës të shpërthejë.
Ndriçimi i supernovës pritet të shfaqet mes 9 dhe 12 shtatorit dhe do të jetë më e madhja që prej vitit 1954. Nëse koha do të jetë e mirë atëherë ajo do mund të shikohet edhe me sy të lirë pasi në qiell do të shfaqet një dritë e zbehtë blu.
Shpërthimi do jetë shumë i shndritshëm për shkak se ylli është shumë afër Tokës, pasi shumica e supernovave ndodhin 1 miliard vite larg.
Supervona mund të ndodhi edhe në galaktikën tonë por e fund ngjarja e tillë është shënuar në vitin 1572. Drita e së cilës është parë me sy të lirë për muaj me radhë.
Kjo ngjarje ndodh njëherë në jetë pasi e ardhshmja mund të ndodh pas 100 viteve. Këto ditë pritet që jeta e ylli PTF-11kly të marrë fund. Ylli ndodhet 21 milion vite dritë larg tokës të shpërthejë.
Ndriçimi i supernovës pritet të shfaqet mes 9 dhe 12 shtatorit dhe do të jetë më e madhja që prej vitit 1954. Nëse koha do të jetë e mirë atëherë ajo do mund të shikohet edhe me sy të lirë pasi në qiell do të shfaqet një dritë e zbehtë blu.
Shpërthimi do jetë shumë i shndritshëm për shkak se ylli është shumë afër Tokës, pasi shumica e supernovave ndodhin 1 miliard vite larg.
Supervona mund të ndodhi edhe në galaktikën tonë por e fund ngjarja e tillë është shënuar në vitin 1572. Drita e së cilës është parë me sy të lirë për muaj me radhë.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
Ari “bie” në Tokë së bashku me meteorët
Ar dhe materiale të tjerë të çmuar prezent në Tokë kanë rënë lehtë nga qielli me një bombardim meteorësh që ka ndodhur 3.9 milionë vite më parë.
Përfundimin e ka publikuar në Nature një studim britanik i koordinuar nga Matthias Willbold, i universitetit të Bristol.
Kur Toka ishte ende e re, shpjegojnë kërkuesit, hekuri i shkrirë ka rënë në qendër dhe ka formuar bërthamën, dukë tërhequr me vetë materiale të çmuara të planetit si ar dhe platin.
Mbetjet e një sateliti do godasin Tokën
Mbetjet e një satelitit të vjetër, që shkojnë deri në 7 ton, pritet të hyjnë në atmoserë e të bien në tokë ditët e fundit të shtatorit, ose në ditët e para të tetorit.
Sipas NASA-s bëhet fjalë për mbetjet e satelitit, Upper Atmosphere Research Satellite (UARS), hedhur në orbitë në vitin 1991 me mision studimin e dukurive mes atmosferës së Tokës dhe Diellit. Falë UARS, u zbuluan për herë të parë vrimat e ozonit në skajet e atmosferës.
NASA thotë sateliti nuk do të mund të shkrijë plotësisht në atmosferë dhe një pjesë e tij do të bjerë në tokë. Agjencia amerikanee hapësirës, shton se për momentin nuk mund të përcaktojë se në cilën pjesë të globit do të bien mbetjet e UARS.
Ar dhe materiale të tjerë të çmuar prezent në Tokë kanë rënë lehtë nga qielli me një bombardim meteorësh që ka ndodhur 3.9 milionë vite më parë.
Përfundimin e ka publikuar në Nature një studim britanik i koordinuar nga Matthias Willbold, i universitetit të Bristol.
Kur Toka ishte ende e re, shpjegojnë kërkuesit, hekuri i shkrirë ka rënë në qendër dhe ka formuar bërthamën, dukë tërhequr me vetë materiale të çmuara të planetit si ar dhe platin.
Mbetjet e një sateliti do godasin Tokën
Mbetjet e një satelitit të vjetër, që shkojnë deri në 7 ton, pritet të hyjnë në atmoserë e të bien në tokë ditët e fundit të shtatorit, ose në ditët e para të tetorit.
Sipas NASA-s bëhet fjalë për mbetjet e satelitit, Upper Atmosphere Research Satellite (UARS), hedhur në orbitë në vitin 1991 me mision studimin e dukurive mes atmosferës së Tokës dhe Diellit. Falë UARS, u zbuluan për herë të parë vrimat e ozonit në skajet e atmosferës.
NASA thotë sateliti nuk do të mund të shkrijë plotësisht në atmosferë dhe një pjesë e tij do të bjerë në tokë. Agjencia amerikanee hapësirës, shton se për momentin nuk mund të përcaktojë se në cilën pjesë të globit do të bien mbetjet e UARS.
Fikrro- 484
Re: Astronomi
NASA dërgon anije për të matur gravitetin e Hënës
Agjencia amerikane e hapësirës, NASA, ka nisur në Hënë dy anije “binjake” të cilat do të mbledhin informacione rreth gjithë përbërjes së saj.
Nisja e anijeve “Grail” ka ndodhur në Florida, ndërsa ato janë dërguar për të mësuar nivelin e gravitetit në gjithë satelitin e tokës. Gjithashtu do të grumbullohen informacione për strukturën e saj, që do të ndihjojë në shpjegimin e shumë mistereve, një ndër të cilët është fakti që cepi i largët Hënës duke ndryshe nga pjesa e dukshme e saj.
Satelitët “Grail” nuk pritet të kthehen në Tokë, deri të paktën në fund të këtij viti.
Agjencia amerikane e hapësirës, NASA, ka nisur në Hënë dy anije “binjake” të cilat do të mbledhin informacione rreth gjithë përbërjes së saj.
Nisja e anijeve “Grail” ka ndodhur në Florida, ndërsa ato janë dërguar për të mësuar nivelin e gravitetit në gjithë satelitin e tokës. Gjithashtu do të grumbullohen informacione për strukturën e saj, që do të ndihjojë në shpjegimin e shumë mistereve, një ndër të cilët është fakti që cepi i largët Hënës duke ndryshe nga pjesa e dukshme e saj.
Satelitët “Grail” nuk pritet të kthehen në Tokë, deri të paktën në fund të këtij viti.
Fikrro- 484
Faqja 2 e 3 • 1, 2, 3
Faqja 2 e 3
Drejtat e ktij Forumit:
Ju nuk mund ti përgjigjeni temave të këtij forumi