Simbolika e gjarperit

E shpëtoi gjarpëri

Në botë ndodhin shumë gjëra të pabesueshme që ne i quajmë mrekulli sepse nuk kemi përgjigje adekuate për to. E vërteta është se ato ndodhin dhe përherë sfidojnë njohurinë tonë të kufizuar, duke na bindur pandërprerë, se dimë aq sa s’dimë asgjë.


Rasti i pazakonshëm i ushtarit Sovjetik i cili shërbente në Forcat e Armatosura Ruse gjatë luftës në Afganistan, është ngjarje e vërtetë dhe e bazuar në ngjarjen e vetë akterit të saj.

Kjo ngjarje është botuar në revistën “ORAKUL”

Ja përmbajtja e saj:

Njësia ushtarake ku ka shërbyer ushtari Oleg ka qenë e stacionuar në një provincë të pabanuar malore të Afganistanit . Misioni i tyre ishte vëzhgimi i malit të lartë strategjik, ashtuqë njësiti ishte ndarë në dy llogore fushore, të vendosura përballë anëve të kundërta të malit të lartë në mes.

Tabori kryesor numëronte 12 ushtarë, ndërsa në llogoren e dytë, nga ana e kundërt e malit, ishin vetëm katër ushtarë vëzhgues. Detyra kryesore e Olegut ka qenë furnizimi me ushqim pikërisht i këtij logori më të vogël.

Një ditë, duke udhëtuar shtegut unazore në rrëzë të malit , mu në mes rruge, takon një gjarpër të madh që ishte përdredhur rreth një guri dhe me shikim fiksues e vrojtonte atë.

Edhe pse u frikua shumë duke u shtangur në vend, ai u përmbajt duke mos e larguar shikimin që gërshetohej me atë të gjarprit. Me armën që e kishte, nuk guxonte të shtinte, pasiqë hordet armike përherë qarkullonin aty pari.

Për momentin, i ra ndërmend që nga termosi i madh i ushqimit që e kishte me vete, ta hudhër në drejtim të gjarprit një copë mishi. Ashtu edhe bëri. Gjarpri u angazhua rreth mishit dhe Olegu pa kurrfarë problemi kaloi skaj tij për ta vazhduar rrugën më tej.

Karakteristika e tërë këtij tregimi nuk mbaron vetëm me kaq. Gjarpri tanimë qe mësuar dhe rregullisht në vendin e njëjtë e priste “mikun “ e vet bamirës. Gjithnjë Olegu në kohën e caktuar shtegtonte këtë rrugë dhe gjithnjë gjarprin e takonte në vendin e njëjtë duke e ushqyer atë me nga një cope mish.
Kjo miqësi e pazakonshme zgjati plotë 2 muaj.

Një ditë, ushtari Oleg, duke bërë marshutën e tij të përditshme, nuk e takoi gjarprin në vendin e caktuar. U befasua pa masë pse ai nuk ishte aty ta merrte “hisen” e vetë. Ndalet, dhe fillon ta kërkoj “mikun” mat anë rrugës.

Por kot! Gjarpri nuk qe askund. Nuk kishte kohë ta priste më gjatë, sepse shokët tjerë ushtarë nga logori i vogël, e prisnin drekën e tyre. Vazhdoi rrugën që mos të vonohet… dhe… papritmas diçka e madhe u hedh mbi të duke ju mbështjedhur me një shpejtësi rreth tërë trupit .

Ishte gjarpri! Olegu u shtang nga kjo “pabesi ”. Prej frikës së madhe që e kaploi, detalet tjera as që i kujtoheshin, E mbante në mend vetëm atë, se pas një kohe, gjarpri e kishte liruar nga përqafimi i tij, dhe në mënyrë të qetë ishte larguar në drejtim të malit të dendur.

Edhe pse e shoshiti gjatë këtë ngjarje në mendje, Olegut nuk i hynte assesi në kokë pse gjarpri veproi kështu me te. Pasi u qetësua nga trauma e frikës së madhe që e kishte kapluar, dhe erdhi nga pak në vete, shikoi orën dhe tek atëherë konstatoi se kishte qenë plot 30 minuta nën përqafimin e gjarprit.

Duke e bluar vazhdimisht në kokë këtë ngjarje të pabesueshme që i kishte ndodhur, vazhdoi rrugën edhe për disa mile sa i kishin mbetur drejt cakut. Posa u afrua llogorit, një qetësi vdekjeje e irritoi intuitën e tij. Kishte një ndjenjë të keqe?!

U afrua më afër dhe s’kishte se çka të shihte: në vend se t’i takonte katër shokët e vetë ushtar, ai takoi katër kufoma të shtrira përtokë dhe të mbuluara me gjak. Ata ishin sulmuar dhe vrarë nga armiku. Atij nuk i mbetej asgjë tjetër, përpos të largohet sa më shpejt nga ky vend dhe t’i njoftoj shokët në taborin kryesor, që ishin në anën tjetër të malit. Duke e hedhur termosin e ushqimit përtokë, vrapoi me shpejtësi në drejtim të tyre.

Kur arriti në bazë, nuk kishte se çka të shihte: të gjithë ushtarët tjerë edhe në këtë pikëqëndrim ishin masakruar në mënyrë më mizore nga armiku. Kot kërkoi nëpër tenda të zbraztë ndonjë të gjallë, por nuk takoi asnjeri që frymonte. Nga e tërë ekspedita ushtarake e përqëndruar përreth këtij mali tanimë të mallkuar, vetëm ushtari Oleg kishte shpëtuar gjallë dhe pa therë në këmbë.

Ai tek tani e kuptoi enigmën e cila vetëm para disa minutave nuk kishte zgjidhje për te. Gjarpri e sulmoi me qëllim që ta ndalonte dhe ta mbante larg llogorit .
E pabesueshme por e vërtetë: atë e shpëtoi gjarpri…!

Nese ka mundesi dikush te shpjegoj simboliken e gjarperit, i cili gjendet kudo, cka fshihet prapa ketij simboli? flm

Figura e Gjarprit Kadmik ne Bashet e Anijeve Ilire

Pse anijet tregohen ne monedhat ilire te labeatve (rreth liqenit labeat-d.m.th i Shkodres), daoresve ...?

Detaria ilire eshte nje subjekt i madhe.Anijet e quajtura lembe dhe liburnide jane te njohur si emertime te veqanta ne terminologjine e detarise boterore te antiktetit.

Arkeologet shqiptare nuk jane marre fare me kete subjekt,madje edhe disa rifigurime numizmatike te anijeve ilire nuk i kane analizuar fare.Pse anijet tregohen ne monedhat ilire te labeatve(rreth liqenit labeat-d.m.th i Shkodres),Daoresve,etj?Si zbukurim ornamental?Jo,ato kane kuptime substancial.

Anijet tregojne simboloken e flotes si perparsi ushtarake tek iliret,por edhe kultin jetik te miteve detare,qe lidheshin me hyun Redon.

Cka tregojne studimet i Ilirologut Stipqeviq

Ilirologu i shquar,Aleksader Stipqeviq ka treguar nje vemendje te madhe per anijet ilire dhe kerkon te gjeje kuptimin e figurave perfaqsuese mbi bashet e anijeve ilire.

Stipqeviq ka botuar ne 1973 nje studim per kete tematike ne permbledhje studimesh realizuar nga instituti i Akademise se Shkencave dhe arteve te Zares,fashikulli 20.Stipqeviqi nuk esht arkeolog i fushese,por njohes erudit i biblografise arkeologjike.

Ai ka bere nje sinteze te plote dhe te admirushme mbi iliret, qe e ka botuar edhe ne italishte shqip dhe ne anglisht.

Ai kundershton tabute helenocentriste dhe romakocentriste dhe bene perpjekje edhe per nje shtjellim teorik te qytetrimit ilir sipase te dhenave te autorve antike dhe dhenave arkeologjike,qe ne shekullin e XX paten nje dinamike zhvillimi.

Sipase Stipqeviqit gjarpri eshte nje kafshe ktonike e hyjnizuar tek iliret.Te dhenat per nje panteon ilir jane te fragmentuar dhe nuk lejojne nje kodifikim dhe klasifikim perfundimtar,ose shume te mevetshem .
Por Stipqeviqi e ka bere megjithat nje hulumtim pioniri edhe ne rrafshin mitologjike.

Figura mitike e gjarprite eshte arektipare ne shume popuje dhe qytetrime te lashte,por tek iliret ka pasur nje parapelqim te thelle dhe jo vetum mitik,por edhe historike dhe artistike.

Gjarpri ktonik i takon tokës, por gjarpri është edhe kafsha e mjediseve të dyfishta: e tokës dhe ujërave. Atributi ktonik është më gjenetik, atributi detar është, për mendimin tim, jo më i vonë, por përafërsisht i së njëjtës zanafillë të një njëkohësie shumë të largët.

Që bashi i një anije mund të formësohet si gjarpër, me kokën e kthyer nga kuverta, apo edhe kiçi në të njëjtën mënyrë, kërkohet që konstruktorët e anijes të krijonin një strukturë lundruese lehtësisht të lëvizshme, herë me bash dhe herë me kiç, dallimi midis bashit dhe kiçit nuk është shumë i qartë, për arësye se ne nuk e dimë nëse këto lloj anijesh kishin Aimon, nga ana tjetër kuptohet se këto lundronin me anën e remave, me forcën e krahëve. Nga ravijëzimet miniaturike të anijeve në monedha nuk del qartë karakteri velor, nuk dallohet as direku, ku mund të funksionalizoheshin velat e erës.

Anijet ilire në të vërtetë duhet të kenë patur vela dhe direkë, përveç remave, se ndryshe nuk do të kuptoheshin ekspeditat detare të mbretërve ilirë deri në brigjet greke, sidomos në kohën e Teutës, që pushtuan edhe qytete bregdetarë greke. Nuk mund të shpjegohet një lundrim kaq i gjatë me anije deri në jug vetëm me anë të remtarëve, pa shfrytëzuar fuqinë shtytëse të erërave.

Vetëm kështu mund të rindërtojmë idenë e një dije navigacioni tek ilirët e detit. Natyrisht detarët ilirë janë orientuar nga yjet, kanë lundruar jo shumë larg brigjeve, por duke i parë brigjet gjatë lëvizjes. Hambari jo shumë i thellë i këtyre anijeve natyrisht është shfrytëzuar për mbrojtjen e amforave të ujit të pijshëm dhe të ushqimeve si dhe të armaturës, ndoshta edhe per fjetje.

Figura ne Monedhe

Ilirët duhet të kenë patur disa kantiere ndërtimi të anijeve, vendi më i përshtatshëm ka qenë Shkodra dhe liqeni labeat. Materiali drusor vinte nga pyjet e mëdha bregdetare, që janë shfrytëzuar për ndërtimtari anijesh edhe nga venedikasit e bregut të përtejmë edhe në kohën mesjetare.

Le t'i rikthehemi motivit grishës të kultit të gjarprit tek anijet ilire.

A.Stipçeviçi e përqendron analizën në pyetjen e mëposhtme.:A kanë pasur anijet ilire bashin në trajtë gjarpri.Në vitin 1971, arkeologu shqiptar Bep Jubani zbuloi në lokalitetin Çinamak afër qytetit të Kukësit, në Shqipërinë verilindore, një monedhë të panjohur të Ilirëve të vjetër.

Në anën e përparme të kësaj monedhe është rafiguruar një burrë i panjohur me një kësulë me rreth të gjerë të tipit iliro-maqedon (kausia), ndërsa në anën e pasme figuron një anije ilire, në të cilën dallohen mirë remtarët. Përmbi dhe ndën anijen lexohet mbishkrimi LABIATAN – emri i fisit të njohur ilire Labeate (Labeates), i cili i ka pasur selitë e veta rreth liqenit të sotshëm të Shkodrës.

Duke e inkuadruar shfaqjen e kësaj monedhe në rrethanat politike të viseve ilire jugore dhe duke e krahasuar atë me monedha të tjera të prera nga Ilirët në atë kohë, B.Jubani ka arritur në konkluzionin se kjo monedhë e Labeatëve është prerë pas vitit 168 para e.s., pra pas rënies së kësaj pjese të bregdetit ilir ndën pushtetin romak dhe në kohën kur shfaqet një monedhë tjetër e ngjashme me emrin e një fisi tjetër ilir – Daorësve.

Ekzemplare te çmuar

Gjetja e monedhës labeate ka një rëndësi të shumëanëshme për historinë e Ilirëve dhe veçanërisht për numizmatikën ilire, por këtu ne do të merremi shkurtimisht me një detaj që i ka shpëtuar vëmendjes së B.Jubanit, po ashtu si edhe vëmendjes së numizmatikëve të tjerë që kanë shkruajtur mbi monedhat e njohura më parë ilire dhe iliro-greke me figurën e anijes ilire.

Është fjala për trajtën e bashit në anijen e rafiguruar, apo në anijet e rafiguruar në monedhat e tjera ilire të njohura deri tashti. Në fakt, në ekzemplarët e monedhës labeate që porsa u zbuluan në Çinamak shihet fare bukur se bashi i anijes së rafiguruar kishte trajtën e një gjarpri.

Kjo e dhënë, natyrisht, nuk mund të na çudis, sepse do të kishte qenë shumë më e çuditshme sikur anijet ilire të kësaj treve mos të kishin pasur në bashin figurën e kësaj shtaze. Megjithatë përpara se të zbulohej monedha labeate nuk mund të thuhej me siguri se çfarë shtaze ishte ajo që qe rafiguruar në anijet ilire që shohim në monedhat e fiseve të tjera, qyteteve dhe mbretërve ilirë.

Që lundërtarët labeatë zgjodhën si shtazë të tyre mbrojtëse pikërisht gjarprin, jo vetëm që nuk është diçka e çuditshme por është edhe e vetmja gjë e mundëshme.

Në fakt, gjarpri, pikërisht në këtë pjesë të bregdetit ilir ka qenë nderuar si totem i fisit, që në sistemin mitologjik të Ilirëve të atëhershëm ka pasur një vend qendror. Qona rreth Liqenit të Shkodrës, ku Labeatët kanë pasur selitë e tyre, i përkiste asaj cope relativisht të vogël të bregdetit ilir në të cilin sipas P.Melas dhe Plinit jetonin ”Illyrii proprie dicti”. Sipas legjendës që na kanë regjistruar autorët antikë, Ilirët e muarrën emrin nga Yllyrios-i hero eponim i fisit, i biri i Kadmos-it dhe Harmonias.

E gjithë kjo përrallë mitologjike është e lidhur me gjarprin. Kadmosi dhe Harmonia para se të vdesin u shndërruan në gjarpinj dhe në këtë trajtë vazhduan të jetojnë në Fushat Elize, ndërsa vet Illyrios-i, porsa lindi, u mbështuall nga gjarpri, i cili i dha një fuqi magjike. Linguistët modernë e venë gjithashtu emrin e Illyriosit në lidhje me gjarprin duke e derivuar emrin e tij nga një fjalë që don të thotë gjarpër.

Veç asaj të shumta janë të dhënat arkeologjike, filologjike, mitologjike – mbi kultin e gjarprit tek Ilirët dhe gjithashtu të shumta janë mbeturinat e këtij kulti në folklorin dhe artin e popujve ballkanikë të sotshëm, veçanërisht tek shqiptarët.

Rëndësia e madhe që ka pasur gjarpri në besimin e Ilirëve ka qenë edhe më parë një element që çonte në konkluzionin se bashet në trajtë gjarpri që shiheshin në rrafigurimet e njohura të anijeve ilire në monedhat ilire paraqitnin realisht gjarprin dhe jo ndonjë shtazë tjetër.

Në favor të tezës se anijet ilire kanë pasur bashe në formë gjarpri po përmendim edhe një të dhënë që tashti, pas zbulimit të monedhës labeate, merr një rëndësi të veçantë. E kemi fjalën tek shprehja ”drakontepheon” për detin Adriatik, të cilën e gjejmë në veprën ”De magistratibus rei publicae Romanae”, Lib. I, cap. 46 të shkrimtarit bizantin të shekullit VI Johannes Laurentius Lydos.

Këto kuçedra (gjarpërinj) që mban deti Adriatik nuk mund të jenë veçse anije që lundrojnë mbi "të dhe që bashin e kanë në trajtë gjarpri. Nuk do të jetë vetëm një rastësi që një liburne e stacionuar në Aleksandri të Egjiptit të mbante emrin ”Draco”.

Megjithëse nuk mund të pohojmë me vendosmëri që emri i kësaj anijeje romake ka lidhje me faktin se i përkiste tipit liburn, pra një anijeje që përpara ardhjes së Romakëve në bregdetin ilir lundronte në Adriatik me bashin në trajtë gjarpri, prap se prap e vemë në dukje këtë rast, sepse është anija e vetme me këtë emër që L. Casson-i përmend në veprën e tij shumë të plotë mbi anijet e lashta

Monedhat ilire

Mbetet akoma te thuhet disa fjale mbi bashet e anijeve te rifiguruara mbi disa monedha te tjera ilire.Pose monedhes labeate anije jane rifiguruar edhe mbi monedhat te qyteteve Skodra dhe Lisos,te mbretit ilir Genthios si edhe mbi monedhat te fisite te Daoresve qe kane banuar rreth lumite Neretva.

Trajten e disa zhtazve te tjera,gje nga e cila mund te nxirret konkluzione se bash ne trajten e nje gjarpri,e kane pasur vetum anijet e pjesve ilire jugore,ndersa ato te Adriatikut verior mbanin figura kali ose ndoshta dashi mbi kiqet ose bashet.

Krahasimet me Anijet Vikinge

Ka të ngjarë që si reminishencë të këtyre gjarpërinjve që lundrojnë nëpër Adriatik mund të marrim edhe pohimin e kronikanit Spalatin të shekullit XIII, Shën Thoma Arkigjakoni – zakonisht i orientuar mirë në legjendat dhe gojëdhënat nga e kaluara e bregdetit Adriatik lindor – sipas të cilit fenikasi Kadmi ”qui depulsus regno venit in Dalmatiam, factusque pirata sevissimus ceepit quasi lubricus anguis per mare discurrere”.

Me konstatimin e faktit se anijet e rafiguruara mbi monedhën e Labeatëve i kishin bashet në trajtë gjarpri, nuk i është dhënë, ndërkaq, një përgjigje e plotë pyetjes. Është interesant të përmendet këtu rasti i anijeve vikinge, të cilat kanë gjarpër në bashin dhe që për shkak të ngjashmërisë me gjarprin që lundron nëpër det quheshin drakare (Drakkars – kuçedra) dhe snekare (Snekkars – gjarpinj).

Mendimin që deti Adriatik epitetin ”drakontophoron” ta ketë marrë pikërisht për shkakun se anijet ilire kishin mbi bash një gjarpër, e kanë shprehur edhe përpara nesh autorë të tjerë. Krh. L.Vojnović,” Histoirie de Dalmatie,” Paris 1934, vol. I, f.14; R. Ferri, vend, cit., faqe 420. sepse pos rafigurimit të anijeve ilire mbi monedhën e Labeatëve, ku gjarpri shihet kjartë, dhe rafigurimit të këtyre anijeve mbi monedha të tjera ilire ku është vështirë të identifikohet me siguri shtaza e rafiguruar, ekzistojnë edhe disa rafigurime të tjera anijesh ilire, të cilat në mënyrë evidente nuk i kishin bashet në trajtën e kësaj shtaze.

E kemi këtu fjalën në radhë të parë për rrafigurimet shumë të skematizuar të anijeve të gravuara mbi ndën-gjunjëzat (kallçinjt) e gjetura në Glasinac (lokaliteti Ilijak).

Mbi dy ndën-gjunjëze të gjetura në një varr të pasur princëror janë rafiguruar katër anije (nga dy mbi çdo ndën-gjunjëz), në të cilat shihen kjartë bashet në trajtën e një shtaze për të cilën mund të thuhet me siguri se nuk është një gjarpër.

Shtazët që janë rafiguruar mbi këto ndëngjunjëze u ngjajnë shumë shtazëve që figurojnë në bashet e anijeve që shohim mbi një stele të gjetur në Novilara pranë Pésaros në Itali. Këto shtazë kanë gjithashtu ”brirë” (ka të ngjarë të jenë veshë) si ato të ndëngjunjëzave të Glasinacit.

Dhe ndërsa shumica e specialistëve që kanë shkruajtur mbi këto stela nguron të përcaktojë llojin e shtazës, F.Behn shpreh mendimin se këto anije kanë pasur bashin në trajtë dashi. Vetë rafigurimi mbi stelën lejon mundësinë edhe të interpretimeve të tjera, por duhet pranuar se ky mendim nuk është pa baza, sepse dihet se dashi tek Ilirët ka qenë një shtazë kulti.

Megjithatë neve na duket se do të ishim shumë më afër së vërtetës sikur në bashet e anijeve të rafiguruara mbi stelat e Novilaras dhe në ato të rafiguruara mbi ndëngjunjëzet e Glasinacit të shihnim figurën e një kali, - një shtazë që ka pasur një rëndësi të madhe në besimin e Ilirëve dhe kulti i të cilës, siç na njoftojnë shkrimtarët e vjetër, ka qenë i lidhur me detin.

Arkeologët që kanë shkruajtur mbi stelën e Novilaras kanë shprehur hamendje mbi përkatësinë e anijeve që po ndeshen këtu midis tyre. Undseti, Orsi dhe disa të tjerë kanë menduar se skena mbi këtë stele paraqet një betejë detare midis banorëve vendas të Picenumit nga njëra anë dhe Fenikasve ose Grekëve nga ana tjetër. M.Hoernesi, ndërkaq ka paraqitur tezën shumë bindëse sipas të cilës anija armike që lufton kundër asaj të Picenumit ka qenë nga bregu i përtejmë i Adriatikut, d.m.th. ilire.

Fakti që anijet me bashe të tillë shfaqen edhe mbi ndëngjunjëzet e Glasinacit do të mund të konsiderohej si një vërtetim i faktit se anijet ilire në pjesën veriore të Adriatikut, ku nuk ekzistonte kulti i gjarprit, kishin mbi bashin një shtazë tjetër, ndoshta pikërisht kalin.

Sidoqoftë mund të pranojmë tezën e Hoernesit mbi iliricitetin e anijes së stelës së Novilaras, sepse edhe rrafigurimet e anijeve të Glasinacit kanë pikërisht të njëjtën trajtë si ato të anijeve që ndeshen në skenën e stelës.

Një rafigurim tjetër anijeje e kemi mbi një pllakëz nga Drozori i Likas. Edhe mbi këtë pllakëz është paraqitur një betejë detare si mbi stelën e Novilaras, por anijet janë rafiguruar në mënyrë aq skematike sa që nuk ka mundësi të identifikohet shtaza mbi bashin.

Moikom Zeqo

Kulti dhe miti i gjarperit ne teritoret ilro-shqiptare

Në besimet e popujve të Ballkanit, gjarpri shpeshherë shfaqet si krijesë që ndihmon njerëzit, që i ruan prej të keqes, që u ruan shtëpitë dhe varret, që përfaqëson shpirtrat e të parëve.

Ata besime për gjarprin janë shumë të moçme në Ballkan, sidomos në trevat, të cilat për arsye gjeografike ose ndonjë arsye tjetër, kanë mbetur të kursyera prej ndikimeve të mëdha të popujve të ndryshëm, të cilët gjatë kohës prunë në Ballkan besime dhe adete tjera.




Simboli i gjarprit në derën hyrëse, në Tuz afër Liqenit të Shkodrës

Një prej atyre viseve, që kanë ruajtur shumë besime dhe adete të moçme, është treva në veri të Liqenit të Shkodrës. Saktë, në këtë zonë është ruajtur tregimi shumë interesant dhe si duket shumë i moçëm për gjarprin, i cili u ndihmon njerëzve në nevojë. Tregimi, që është shënuar edhe jashtë kësaj treve, është ruajtur në shumë versione, por ai më interesanti është:

Marinarët (peshkatarët) kanë lundruar me një anije nëpër Liqe të Shkodrës dhe kanë gjuajtur peshk. Pa pritur, erdh furtuna dhe tallazet e hodhën anijen në shkëmb nënujor, i cili çeli vrimën në barkë. Nëpër atë vrimë, uji shpejt depërton dhe rrezikon të mbys anijen bashkë me peshkatarë (marinarë).

Këtë luftë për jetë e pa gjarpri prej bregu. Ai u hodh në ujë dhe me trup të vet e mbylli vrimën dhe e shpëtoi anijen bashkë me peshkatarë. Gjarpri e ka trupin e ftohtë për arsye se uji në liqe ka qenë shumë i ftohtë kur ai u fut në ujë për të shpëtuar peshkatarët.

Është edhe versioni, ku thuhet që vrimën në anije e bëri miu, e jo ndeshja e anijes me shkëmbin nënujor. Në një version tjetër, për të shpëtuar anijen, gjarpri u kërkoi disa kushte njerëzve në anije.

Lë të ndalemi te tregimi që rrjedh nga afërsia e Liqenit të Shkodrës. Çka është këtu aq interesante, që na shtyu ta zgjedhim për komentim tonë?

E vërtetë, ky tregim na çon larg në të kaluarën ilire. Dihet, në trevën e Liqenit të Shkodrës, në kohën para-romake dhe romake, kanë jetuar Labeatët, fis ilir. Në monedhat e tyre të farkëtuara në shekullin II para Krishtit shumë qartë shihet që anijet përpara (në ballë) dhe mbrapa kanë pasur simbolin e gjarprit.

Zbukurimet që marinarët i vendosin në ballë të anijes simbolizojnë ndonjë kafshë ose shpeshherë krijesë mitologjike, për të cilën besojnë që do t'i mbrojë në lundrimin e gjatë dhe të rrezikshëm nëpër det.

Nëse Labeatët, çka është e besueshme edhe për Ilirët tjerë, vendosnin në ballë të anijes simbolin e gjarprit, e jo vetëm në anije që lundronin nëpër Liqe të Shkodrës, por edhe nëpër det, vepronin ashtu se besonin që ai do t'i mbrojë prej fatkeqësive. Pra, gjarpri merr rolin e mbrojtësit të marinarëve, dhe kjo kurrsesi jo rastësisht.

Dihet, Ilirët e jugut e çmonin gjarprin si mbrojtës të fisit (totem), për arsye se në mitologjinë ilire gjarpri është në lidhje me vetë emrin e Ilirit. Shkrimet antike, që sjellin këto tregime, përmendin Ilirin (Illyrios), të cilin, sa lindi, e mbështolli gjarpri dhe i dha fuqinë magjike.

Edhe prindërit e Ilirit, Kadmi dhe Harmonia, mbas vdekjes u shndërruan në gjarpërinj. Disa dijetar modern mendojnë që emri Ilir do të thotë gjarpër. Këtu duhet të jetë edhe shpjegimi pse gjarpri ka qenë kaq shumë popullor te Ilirët, dhe kjo në kuptimin pozitiv; ai nuk rrezikon njeriun, por e ndihmon dhe e ruan prej të gjitha fatkeqësive.

Ky besim për gjarprin në kuptimin pozitiv është i pranishëm edhe sot e kësaj dite në Ballkan, besim i përhapur për gjarprin rojë e shtëpisë; gjarpri ruan shtëpinë dhe familjen.

Tregimi që këtu paraqitem, e gati mund të përjashtohet dyshimi, është vazhdim i drejtpërdrejtë i tregimeve me të vërtetë shumë të moçme për gjarprin që ndihmon njerëzit; për arsye se në atë tregim, ai shfaqet si shpëtimtar i marinarëve, gjegjësisht peshkatarëve në Liqenin e Shkodrës, duhet të supozojmë që tregimi është i lidhur me besimin e marinarëve labeatë dhe të gjithë ilirëve për gjarprin si mbrojtësin e tyre.

Ky tregim ka rëndësi të madhe për studimin e gjurmëve ilire në besimet e tashme të shqiptarëve rreth Liqenit të Shkodrës; ai mund të na shërbejë edhe si vërtetim jo vetëm për vazhdimësinë kulturore por edhe etnike të shqiptarëve në ato troje.

Gjarperi sherues i Epilepsise

Njerezit ne kohet me te vjetra kane perdorur gjarprin per te marre rruzat e tij te cilet pohonin se rruzat e gjarperit te sjellin fat dhe te mbrojne nga e keqja, kjo perdoret diku diku edhe ne ditet e sotme.

Por nga te vjetrit kam degjuar se gjarperi eshte sherues i semundjes epilepsis.X person nga komuna e Krushes se vogel pohon se e gruaja e tij eshte sheruar nga epilepsia duke:

-"nxene nje gjarper te gjalle ne muajin maj apo para shinxherxhit siq thone ata.Ne muajin maj sepse atehere gjarperi ka lekure te re.E duke mbushur nje ene te madhe me uje,e lene qe uji te vlohet dhe e futni gjarprin ne ujin e nxehte te gjalle.

Gjarperi do te filloj te bertas sikur nje femije i vogel e leni aty te zihet per se gjalli.Pasi te zihet i heqni eshterat e gjarprit dhe personi me semundjen e epilepsise te lahet me ata uje.Pas larjes semundja e tij do largohet dhe i semuri do jete i sheruar."

Ky perdorim i gjarprit te zier ka rrjedhur nga gjenerata ne gjenerat dhe sipas X personit nga Krusha e madhe ka pasur sukses tek gruaja e vet.

Une kam nje anetar te familjes time te semure nga nje lloj epilepsie dhe po presim ta bejem kete lloj rituali jo magjik per sherim, pasi qe muaji maj ka kaluar dhe ne vone kemi degjuar per kete do presim deri ne vitin tjeter per rezultatet.

Megjithese ne keto kohe po sundon konspiracioni; dhe mendoj qe per shoqerine shqiptare po perceptohet si nje realite per shkak se ne jami manipuluar per 50 vjet, dhe ne kete projekt eshte perfshire perkthyesi i david icke, Jim Mars, dhe Tex Mars etj.

Po perpiqen te manipulojne opinion publik me perallat e te lartpermendurve, ku mendojne se reptilizmi e ka origjinen ne Shqiperi, sidomos ke radikalisti David Icke, qe po behet milioner me shitjen e prallave te veta.

Tani kerkon te infektoje dhe shoqerine shqiptare me kontraditat e tij psikologjike, qe jane te dukshme, sidomos ne faktet qe ai paraqet sikurse masonet sundojne boten, dhe ky si kundershtar i hapur i katyre sundimtareve te pashpirt sic na i paraqt ne ose si na i servir, keta e lejojne qe ky ti demaskoje per planet e tyre [perverse], dhe kur keta reptile kontrollojne gjithe boten, qenkan te pa afte te kontrollojne nje sharlatan si David Icke, per te mbajtur nen influencen e konspiracionit gjithe boten.

Te gjitha i lexova por gjerat me kryesiore nuk ekzistojne ketu te cekura....prejardhja e gjarperit ne kete bote, roli i gjarperit ne kete bote-toke, jeta dhe menyra e jeteses, karakteristikat e disa gjarperinjeve me te nhohur TEK NE dhe ne bote,....

C'e shtyri njeriun te perdor gjarperin ne simbolikat e tij,popujt qe besonin ne gjarperin,perosona qe sot e kesaj dite si shenje mbrojtese apo si dicka tjeter perdorin simbolin e gjarperit dhe disa te tjere bile e mbajne ne shtepi, disa te tjere jetoje me gjarperin sic shumica e njerzimit qe jeton me familjet dhe prinderit,....e shume shume gjera qe kane kuptim te ngjajshem por te ndryshem nga njeri-tjetri.

Keto gjera nuk jane cituar ketu fare.

Ta perkujtojme pak Biblen, si liber qe edhe islami e pranon si liber i shjenjte (edhe pse pak a shum i ndryshuar). Ne kapitullin e pare te bibles ZANAFILLA, mund te gjeni rolin e gjarperit qe luajti ne kohen qe kemba e njeriut te pare, Ademi preku token....pa mare parasysh ne cfarE menyre dhe si, kur...

Pastaj, gjarperi njihet edhe si energji seksuale ne disa rituale, kulte apo dhe ne disa fe....

Gjarperi njihet edhe si zevendes i satanes...

Gjarperi ne te gjall, eshte i trishueshem, edhe nese mund te jet i parezikshem,por nese mund ta lexoni veten (te keni kontroll mbi jeten tuaj,ndjenjat...) atehere mund te kuptoni se ne momentin kur keni gjarperin ne dore apo duke e shiquar ate me ngulm,do te kuptoni se ne brendesine tuaj, per por trishtimit, ndjeni dhe epsh, adrenalin, kuriozitet, ndjenji dinamizem...e shume gjera tjera.

Ne arkeologji gjarperi simbolizon hyrje ne shpella-vendbanime te mbyllura...

Ne lidhje me kete, ne popull perdoret fjala se gjarperinjte gjigant te medhenje qe jetojne jashte fshatit, ato ruajne pasuri ari te fshehura ne toke, ne te vertet ato gjarperinj (sic thuhet ne popull) jane xhind e jo vertet gjarperinj.

Tema eshte e perkryer por materiali nuk eshte i mjaftueshem per t'iu pergjigjur pyetjes se parashuar ne fillim...

Respekte dhe falemenderim per te gjith njerezit qe kontribuojne ne zgjerimin e vetedijes se njerzimit!

Paraqet trupin astral.Ne te majte Ida dhe ne te djathe Pingala.Ne mes Shushumna.Une di qe ka origjinen tek filozofia indiane.
Keni pak info por shihni fotot kah fundi faqes ta keni idene.
Dhe ne te vertete mjekesia e ka prejardhjen teknikat pagane.Teknikat tantrike kane shenuar bazen e mjekesise se lashte.7000 vjet ose me shume...Mund te jete i njohur si caduceus ne Greqi,qe ndoshta simbolizon ndonje praktike tjeter jo-indiane.
Por, nese hap syrin intuitiv do te ndjesh vibracione te medha nga ajo skulpture,sepse do te dalin gjithe ato kultura lashta indiane,mijevjecare para syve,do ndjesh sherimin dhe lehtesimin me nje shikim...Eshte Madheshtore
Ka qene aq kohe e praktikuar dhe e shenjte,qe tregon sherimin astral si metodat baze te mjekimit...

linku : http://www.energyenhancement.org/Release-the-Energy-Blockage-Knots-on-the-Bridge.htm
kete mundja te gjej ne shpejtesi.Merrni si burim infosh faqen,hulumtoni me tej!

Simboli i gjarperit poashtu gjendet edhe ne objektet farmaceutike.

Nje tjeter kuptim i Gjarperit eshte edhe Kundalini, energjia paresore qe rri e perqendruar ne vertebren e fundit (fundi i shtylles kurrizaore). Kur "Zgjohet", Kundalini leviz pergjate shtylles kurrizore, pershkon cakrat 9Qendrat) energjitike dhe Gjendren Pineale ne tru. Me pas takohet me cakren mbi koke (dy gisht). Pergjate kesaj levizjeje, kundalini jep asosacionin e gjarperit, per shkak te formes se kolones vertebrale. Ne kulturen hinduse eshte simbol i Njohjes Ezoterike, Zotit.

Shkaku i perdorimit te gjarprit te dyfishte ne farmaceutike, thuhet se eshte forma e tij (gjarperit) e ngjashme me Acidin dezinksirobonukleik (ADN).

Ne kodin enderror shqiptar, te pakten ne juglindje, gjarpri identifikohet me hasmin.

Pervec endrrave arketipale, universale, ne dekodifikimin e enderrave te tjera ka rol thuajse absolut, formimi i individit sipas kultures ku rritet. Keshtu, nese per nje fshat apo treve, gjarperi eshte simbol i hasmerose, atehere si i tille transmetohet tek femija, dhe gjate jetes se mevoneshme te ketij, shfaqet si rast paralajmerimi per armiqesi (ne rastin e enderrave paralajmeruese)

Bibla eshte njeri liber i shenjte. Ka libra te shenjte nganjehere me te vjeter se bibla, qe shpallin se djalli nuk ekziston. Bota eshte edhe budiste, hinduse (me te lashta se krishterimi e islamizmi), taoiste, zen-budiste, zoroastriane etj. Te gjitha keto fe kane librat apo doktrina e tyre.

DevilChild shkruajti:

Shiko, djalli eshte shume i zgjuar, ti thuaj "po" ose "jo", eshte problemi yt. Djalli eshte aq i zgjuar sa ka kthyer nje perqindje te madhe ne bote kunder Zotit, kshtuqe mund te jete kjo arsyeja pse Krishti ka thene behuni te zgjuar si gjarpri.

Pse nuk mund te thuash ti qe gjarperi mund te perdoret edhe ne kuptimin "djall" ?

se besoj se krishti ka then nje gje te till sepse n fund po te shiqojm jesuzi ose isa ka qen i derguari i Zotit dhe sma merr mendja qe i ka then nxensve te tij qe te behen te zgjuar sa gjarpri pff kot fare kjo lale

Mbretëria e Gjarpërinjve



"Gjarpëri është fuqi e madhe, forca më e madhe në botë. Gjarpëri është krijuar 40 vite para se të krijoheshin gjitha gjallesat tjera në botë. Ajo është e madhe sa mali, por neve na duket e vogël.

Ka njerëz që nuk besojnë këtë, por kjo është kështu dhe kurrsesi ndryshe" - këto janë fjalët e Rrustë Kovaçajt, njeriu nga Gorana e Madhe, i cili qe 20 vite merret me këto që në botën urbane i takojnë domenit të fanta-shkencës: kërkon gjarpërinjtë, iu flet, gjarpërinjtë i mbështillen rreth trupit dhe sipas fjalëve të tij, në harmoni të plotë shoqërohet me ta, ata i ka shokë...

Gorana është një vend i thatë dhe pa ujë, i vendosur mes Tivarit dhe Ulqinit.

Biseda me gjarperin

“Këtë aftësi e kam fituar prej një njeriu, i cili ka qenë buzë vdekjes. Ka qenë i joni, goranas. Ai këtë e ka trashëguar prej një Malësori, me të cilin kanë ndarë një dhomë në spitalin e Podgoricës” – fillon tregimin Rrustë Kovaçaj.- Për këto gjëra, njeriu duhet të jetë trim dhe të besojë në to.

Gjarpëri mua më njeh. Unë me të flas, ai mbështillet rreth meje. Fqinjtë shumë herë më kanë ardhur që t’ua shëroj deshtë, dhitë, lopët, kuajt... S’ka të njehur. Unë e bëj këtë, dhe për këtë nuk kam kërkuar asnjëherë asnjë lek. Nuk bëj hajgare”.

Kulti i gjarpërit, jashtëzakonisht mirë i ruajtur në Goranë, është një ndër kultet më të vjetra në historinë e qytetërimit. Në trevat tona për sa dihet daton nga koha e ilirëve. Kjo është e kuptueshme, sepse ilirët, si popull parahistorik, kanë qenë mjaft të afërt me natyrën, prandaj të gjitha aktivitete e tyre rrjedhin nga kjo lidhje.

Gjurmë të këtij kulti ende sot e kësaj dite janë të pranishme në traditën dhe besimet e banorëve të hapësirës jug-adriatike – gjerdanët dhe bylyzykët, me prirje në pamje të gjarpërit, flasin për “gjarpërin e shtëpisë që nuk mbytet”, “bullarin, si kafshë e shenjtë”, “rreth asaj që për Buzëm nuk bën të qepet, sepse gjapëri t’i han flokët”, “gjarprin si rojtar i thesareve”... Gjarpëri tek Ilirët ka pasur rol të rojes së vatrës dhe si perëndi ktonike, ka qenë në lidhje me shpirtërat e të parëve.

“Gjarpëri që gjendet në shtëpi, nuk vritet, dhe nëse vendos që të mos e mbytësh, asnjëherë prej saj nuk do të kesh dëm” – tregon Kovaçaj – “Gjarpërinjtë e kanë mbretëri dhe zgjedhin mes tyre kryetarin.

Gjithëherë takohen të marteve, ku mblidhen shumë gjarpërinj. Unë kam parë që nga këtu e deri në Ulqin, plot gjarpërinj përreth rrugës. Ka qenë e martë. Edhe të tjerët kanë mundur të shohin që janë me mua, por i vetmi unë kam mundur t’i dëgjoj.

Kur i mbledh, unë vet me vete këndoj këngën dhe ata mblidhen të gjithë. Flas me ta, Unë ua kuptoj gjuhën, edhe ata mua. I preku dhe luaj me ta. Ata gëzohen me këtë. Pasi që t’i mbledh, më duhet t’i laj me ujë dhe sapun porsi njerëz”.

Gorana, si vend shkëmbor dhe pa ujë, ka plot gjarpërinj. Përveç nepërkës dhe gjarpërit të gurit, sipas fjalëve të bashkëbiseduesit tonë, ka edhe shumë lloje të rrezikshme për të cilat zoologjia ende nuk di gjë, në ekzistencën e të cilëve dëshmojnë dëshmitarë të shumtë okularë.

“Gjarpërinjtë çelin nga vezët, të bardha ose të larme. Por gjarpërin mund ta krijoj edhe vetë. Nduk qimen nga bishti i kalit, dhe duhet kujdesur që qimja të jetë e plotë, dhe këtë qime e fut në shishe me ujë. Pas 40 ditësh, prej qimes bëhet gjarpëri. Pastaj e lëshon edhe ujin edhe gjarpërin në fushë, dhe gjarpëri do të jetojë” – thotë Rrusta.

“Ka dhe një gjarpër, shumë i helmueshëm, ka veshë të vegjël dhe është më e gjatë se gjarpëri i gurit dhe shumë i rrezikshëm, sepse e ndjek njeriun. Mund të vdesë njeriu në minut nga helmimi i tij nëse nuk gjendem aty që t’a shërojë. Ka edhe gjarpërinj jo-helmues të cilët e përmbysin njeriun.

E tillë është “arshaja” (rrëshaja), e cila mund ta lidhë njeriun rreth belit dhe ia han zemrën. Në atë vend njeriu është më së dobëti dhe ajo e di këtë – prandaj aty i hyn në trup.

Nëse arshajën, asnjë gjë e gjallë nuk e sheh për dhjetë vite, mund të trashet sa beli i një njeriu. Por fati i mirë që ka zogj të vegjël që shkojnë gjithkah, prandaj edhe e shohin, përndryshe arshajat do të bëheshin diva. Më kanë thënë që ka pasur edhe gjarpërinj të mëdhenj.

Jam ndjerë i vogël, kur i kam parë, këtu tek fqinjtë kanë mbytur dy, kanë qenë të trasha sa këmba e njeriut. Më ka thënë dhe një fqi, se e ka ndjekur një gjarpër i madh, që ka qenë më i madh se sa gardhi përmes të cilit ka kaluar për të ikur nga ai gjarpër. E kanë mbytur me kobure dhe kur e kanë hedhur në ledinë, të gjithë kanë thënë se diçka si kjo asnjëherë, askush nuk ka parë”, shpjegon Rrustë Kovaçaj.

Jo larg nga shtëpia e Rrustës, jeton edhe Ajshe Kovaçaj, e cila, duke folur për një ngjarje nga jeta e saj, dëshmoi thënien e Rrustës për ekzistencën e fuqive të pashpjegueshme (xhindët) të lidhura me gjarpërinjtë: “Ka qenë herët në mëngjes, unë kam qenë tek pusi për të mbushur ujë. Në mezhdë ishte shtrirë një gjarpër i kuq dhe i bukur. Jam frikësuar se do të më hajë, dhe i jam vërsulur që ta sulmojë.

Posa kam bërë kështu, m’u ka marrë (paralizuar) dora e djathtë, dhe kam dëgjuar një zë vajtues sikur i foshnjes. Më kanë dërguar tek dervishi në Ulqin dhe ai më ka shkruar hajmali, më ka shëruar dhe më ka thënë se ai ka qenë “xhind” dhe është fat që nuk e kam mbytur, sepse tash do të isha e vdekur. Dervishi më ka thënë se “xhindët” shëndrrohen në gjarpërinj dhe vizitojnë njerëzit”.

Rrustë Kovaçaj shëron prej kafshimit të gjarpërit në mënyrë të veçantë. Kur njeriun ose kafshën e han gjarpëri, Rrusta shëron duke folur në vete fjalë, “këngën”, që vetëm ai e di. Vetë thotë se e humb dhuntinë nëse nuk i mban fshehtë ato fjalë, dhe thotë se nuk di në çfarë gjuhe janë këto fjalë, sepse ajo “gjuhë nuk ekziston dhe nuk ka të ngjashme në botë”.

"Disa nuk më kanë besuar. Drejtori në ndërmarrjen ku punoja më ka tallur, ndërsa unë shpejt ia kam dëshmuar… E kam thirrur gjarpërin, në makinë, në ulësen e tij. Nuk ka mundur të hyjë derisa e kam marrë gjarpërin, e kam hequr. Ndërsa një fqiut tim i ka hyrë gjarpëri në televizor, aso gjarpëri me vrima të mëdha, i moçëm.

Unë e kam marrë në duar dhe e kam dërguar në mal. Ajo më nuk kthehet. Përsëri, një fqiut tjetër i ka hyrë nën shtrat dhe është mbledhur lëmsh. Unë kam ardhur dhe kam folur me të, ai ka lëvizur pas meje, përmes fushave e deri në pyll ku e kam lënë. Unë para tij, e ai pas meje, dhe njerëzit shikonin”.

“Gjarpëri ka fuqi të madhe. Është i tmerrshëm”

Gjarpërinjtë, miti dhe misteri i tyre

Flet studiuesi, farmacist-veterineri, Arben Qafëzezi: Këshilla praktike për mbrojtjen dhe kurimin

Gjarpri, ky zvarranik me aftësi të çuditshme, ka luajtur një rol të rëndësishëm në mitologjinë ilire. Kulti i gjarprit është evident edhe te shumë popuj të botës që nga Azia Lindore e deri në Amerikë. Kulti i gjarprit, në rrafshin botëror, daton prej kufirit paleolitik dhe vjen deri në ditët tona, ndërsa në trevat ilire ai evidentohet qysh nga koha e neolitit.

Megjithatë, nga epoka e neolitit e deri në epokën e hekurit, arkeologët ende nuk kanë zbuluar një simbol të qartë të këtij kulti. Ky fakt arkeologjik i ka shtyrë studiuesit albanologë të mendojnë se fizionomia e plotë e këtij kulti i takon periudhës së hekurit, shek VI - V para e.s. Rruga mitologjike e kultit të gjarprit fillon në Mesopotami, përcillet në Azinë e Vogël dhe këtej në botën mesdhetare, nga ku egjeanët dhe fenikasit tregtarë e përcollën në Perëndim.

Kulti i gjarprit

Kulti i gjarprit respektohej edhe prej familjeve mbretërore. Kështu Olimpia, bashkëshortja e Filipit dhe nëna e Aleksandrit të Madh të Maqedonisë, e cila ishte e bija e mbretit të Epirit, disa herë ishte parë të mbështillte rreth trupit gjarpërinj të gjallë.

Autorët antikë dhe kujtesa popullore na ofrojnë edhe legjenda të tjera për gjarprin dhe në vendin tonë, prej të cilave po veçoj legjendën e gjarprit të Bistricës.

Në zonën e Delvinës në lashtësi ishte një gjarpër i madh (Kuçedra), i cili ishte bërë tmerri i zonës, sepse, ai jo vetëm kishte zënë burimet, por edhe hante çdo gjë, madje edhe njerëzit. Shumë orvatje ishin bërë për ta vrarë gjarprin, por kishin dështuar. Më në fund funksionoi plani i një plaku. Ai ngarkoi një gomar me eshkë dhe qymyr. Kur përbindëshi ishte në gjumë, plaku e shpuri gomarin në vendin ku flinte dhe ndezi eshkën.

Gjarpri, pasi e hetoi gomarin e gllabëroi në bark, por eshka vazhdonte të digjej brenda tij dhe bashkë me të edhe gjarpri. Meqenëse nuk i duronte dot dhimbjet i kërkoi ndihmë perëndisë së detit dhe Bistricës. “Ku je, o nëna ime Bistricë dhe ti motra det?”.

Bistrica nxori 18 burimet e Syrit të Kaltër, por kjo nuk i mjaftonte gjarprit që të shuhej, i cili e kuptoi gabimin dhe thirri: “Ku je, nëna ime det dhe ti motra Bistricë?”. Deti erdhi vonë deri në Finiq, por nuk arriti ta shuante. Që të shpëtonte nga dhimbjet gjarpri lëvizi me shpejtësi në shpatin e malit mbi Delvinë. Nga lëvizja u formua një vijë e drejtë, ku nuk mbin bari.

Këtë vijë vendasit e quajnë: “Rruga e gjarprit”, atje, ku sot gjendet një dukuri komplekse natyrore me origjinë gjeologjike, në të dyja anët e së cilës ka mbirë valanidh. Me kockat e gjarprit, u ngrit, thotë legjenda, Manastiri i Mesopotamit. Në pjesën e poshtme të murit të tij, gjendet një gjarpër i gdhendur në gur, me krahë dhe me bisht të përdredhur, i cili mendohet e motivohet edhe si dragoi shqiptar.

Forma e gjarprit gjendet në shumë figura, skulptura, objekte zbukurimi e stoli të ndryshme, varëse në përmendoret e periudhës romake etj. Në luginën e Vjosës, gjarpri është prezent në skulpturën e një femre, e cila është gjendur në fshatin Qesarat të rrethit të Tepelenës. Skulptura është prej guri gëlqeror dhe ka një lartësi 0.98 m. Në të paraqitet një femër me një shportë të mbushur me fruta në dorën e majtë, rreth së cilës është mbështjellë një gjarpër, koka e të cilit drejtohet për nga frutat në shportë.

Disa arkeologë shqiptarë janë të mendimit se këtu gjarpri simbolizon bollëkun e prodhimit. Gjarpri ishte një figurë, i cili adhurohej shumë në gjithë luginën e poshtme të Vjosës gjatë antikitetit. Ai është prezent edhe në monedhat e Bylisit, Amanties dhe Apolonisë. Një element tjetër, i cili dëshmon për kultin e gjarprit në trojet shqiptare, është njoftimi i autorëve të antikitetit se në Iliri kishte pyje të posaçme, ku rriteshin gjarpërinjtë, të cilët ushqeheshin një herë në vit prej tri femrave, që shkonin atje nudo.

Nëse pranohej ose jo ushqimi, priftërinjtë bënin parashikimin e ecurisë së motit, prodhimit, mënyrës së qeverisjes, mundësisë së zhvillimit të luftërave etj.

Figura e gjarprit gjendet e skalitur edhe në portat e shtëpive, zbukurimet e ndryshme me gdhendje druri, si në: tavane, musëndra, dyer, furka tjerrjeje, cula dyjare, çifteli, kërraba, në përmendoret e varreve etj., duke përfshirë një areal të gjerë në zona të ndryshme të vendit si në: Përmet, Labëri, Çamëri, Malësi e Madhe, Dukagjin, Kosovë, Malësi e Tiranës etj. Mark Tirta, gjatë studimit të dokeve dhe zakoneve të Malësisë së Tiranës, konfirmon se koka dhe lëkura e gjarprit përdoreshin në këtë trevë si hajmali për fëmijët, për tu mbrojtur nga syri i keq dhe sëmundjet e ndryshme. Prania e kultit të gjarprit edhe në ditët tona, me një shtrirje në të gjitha trevat shqiptare, dëshmon për një kult të përbashkët shqiptar, i cili u ka rezistuar dogmave të besimeve të ndryshme.

Gjarpri i shtëpisë, e vërteta rreth tij

Legjenda thotë: Besohet se çdo shtëpi ka gjarprin e vet. Ata zakonisht janë të qetë. Ndodh që gjatësia e tyre të jetë mbi dy metra, por populli i quan “gjarpërinjtë e shtëpisë”.

Ata lëvizin apo ecin nëpër shtëpi lirisht dhe askush nuk guxon ti ngacmojë, kështu që shpesh herë i gjejmë nëpër teshat apo mbulesat e fjetjes, nën jastëkët, nëpër djepet e foshnjave, e kështu me radhë. Thuhet nëse e mbysim gjarprin, atëherë ai ndëshkon saqë në atë shtëpi ndodhin ngjarje të kobshme, u digjet shtëpia, mund të vdesë dikush prej anëtarëve të familjes, etj. " Është interesant të përmendet rasti i mbrojtjes nga magjia" nëpërmjet kokës së gjarprit. Vajzat e bukura dhe nuset, me qëllim që të mbroheshin nga magjia, e mbanin në qafë dhe midis gjinjve kokën e gjarprit.

Në fakt, kur dikush rastësisht gjatë punës së përditshme në fushë mbyste ndonjë gjarpër, ia merrte kokën, të cilën sipas nevojës më vonë mund ta mbante një vajzë ose nuse e shtëpisë. Koka e gjarprit e mbajtur në trup ishte një ritual i trashëguar që nga ilirët, të cilët besonin në forcën mbrojtëse të tij.

Gjarpri edhe sot e kësaj dite tek shqiptarët konsiderohet si "roje i shtëpisë" dhe mendohet se secila shtëpi diku në themelet e saja e ka gjarprin e vetë, i cili e mbron atë. Prandaj kur ai paraqitet në oborrin e shtëpisë as nuk mbytet e as nuk ngacmohet, por lihet i qetë. Pra, koka e gjarprit tek shqiptarët e ka pasur kuptimin e një objekti sigurie për individin dhe shtëpinë.

Natyra ka nevojë...

Është e rëndësishme të kuptohet se gjarpërinjtë luajnë një rol të rëndësishëm në ekosistem, ashtu si çdo qenie tjetër që është krijuar dhe gjarpri është krijuar për një qëllim. Shumica e gjarpërinjve të shtëpisë në botë e sidomos në vendin tonë janë johelmues.

Prania e tyre tregon se rreth shtëpisë tuaj do të ketë me shumicë ushqime të bollshme që tërheqin kafshë me të cilat ushqehet ai, si hardhuca, minj, bretkosa etj, kështu që kur vret gjarprin pa dashur ke ftuar miun në shtëpi dhe ke prishur ekuilibrin natyror.

Për shembull një herë në një pronë të madhe të pyllëzuar në USA, e pasur me shumë gjarpërinj, një fermer vendosi të fillojë vrasjen e të gjithë gjarpërinjve me çdo mjet, por pas një viti rezultati që u mor ishte mbipopullim me bretkosa të neveritshme, hardhuca, salamandra, minj etj.

Pranverën e ardhshme ai filloi të mblidhte gjarpërinj të atij lloji, të cilët ishin johelmues për ta populluar përsëri zonën. Megjithëse një ofidiofob (ai që ka shumë frikë gjarprin) nuk do të zgjidhte këtë rrugë.

Dallimi i gjarpërinjve helmues nga ata jo helmues

1. Gjarpri jo helmues e ka beben e syrit të rrumbullakët kurse ai helmues e ka në formë elipsoidi pingul me tokën.

2. Dhëmbët e gjarprit johelmues janë njësoj të barabartë në nofullën e sipërme në dy rreshta, kurse ai helmues ka dhe dy më të mëdhenj 3-6 cm në nofullën e sipërme që quhen çataj dhe duken qartë në pjesën e kafshuar.

3. Luspat e bishtit në gjarprin helmues janë vendosur në një rresht kurse tek tjetri në dy rreshta.

4- Dallimi i fundit është se një pjesë gjarpërinjve helmues që kanë ngjyrat kryesore verdhë e zi për helmuesit janë një rreth i zi i pasuar nga një i verdhë në të padëmshmit janë dy rrathë të zinj që pasohen nga një i verdhë. Megjithatë, pacienti i pickuar gjithmonë do të trajtohet njëlloj sikur është pickuar nga një gjarpër helmues.

Pohime dhe të dhëna të rëndësishme për gjarpërinjtë

Gjarpri është zvarranik me prejardhje nga kafshë të ngjashme me hardhucën. Paraardhësve të tyre mendohet që tju jetë zgjatur trupi shumë dhe pastaj tju jenë gërryer këmbët nëpër tokë. Me përjashtim të Polit të Veriut, Polit të Jugut dhe vendeve subpolare në të gjithë botën hasen rreth 3000 lloje gjarpërinjsh nga këta 400 lloje janë helmues.

Nga lloji në lloj trupi i gjarpërinjve mund të ndryshojë p.sh. disa mund të kenë një trup të trashë me bisht të shkurtër, kurse disa të tjerë shkojnë duke u holluar normal nga koka e deri te fundi i bishtit. Edhe madhësia e gjarpërinjve ndryshon shumë nga 10cm (gjarpri më i vogël) deri me mbi 10 m te Pitoni (gjarpri më i madh).

Është i pavërtetë pohimi i shumë njerëzve se gjarpri më i madh është anakonda me 10 m gjatësi, sepse deri më sot askush nuk ka mundur të gjej një anakondë mbi 9 metra e gjysmë. Gjarpri jeton 10-40 vjet në vartësi nga lloji. Speciet e gjatësive të vogla jetojnë më pak 3-10 vjet kurse të mëdhenjtë si p.sh Pitoni deri 40 vjet.

Ai jeton rreth 1 muaj pa ngrënë dhe 1-2 javë pa pirë ujë. Kafka e gjarprit është e ndërtuar në mënyrë të atillë që të jetë sa më e lëvizshme. Nofullat e gjarprit nuk janë si te njeriu të ngjitura, por janë vetëm të lidhura ndërmjet tyre, kjo i mundëson gjarprit ta hap gojën shumë. Dhëmbët e rendit të parë tek gjarpri shërbejnë për kapjen e presë, kurse dhëmbët e rendit të dytë shërbejnë për të bartur prenë deri në laring e më pas në lukth.

Meqenëse të gjitha kockat e gojës tek gjarpri nuk janë të lidhura ndërmjet tyre ai pas çdo kafshimi apo gëlltitje të gjahut duhet që të hapi e të mbylli gojën disa herë që të gjitha kockat të venë në vend. Dhëmbët gjarpri nuk i ka për të përtypur, por për mbajtjen e presë ose në rast se është gjarpër helmues i ka për të lëshuar helmin.

Të gjitha dhëmbët i ka të kthyer për nga brenda. Nëse prehu mundohet të ikë nga goja e gjarprit atëherë dhëmbët e gjarprit i hyjnë më thellë në mish, dhe nëpërmjet kanalit që përshkruan dhëmbin e tij (si age e shiringave) injektohet helmi, i cili në disa raste shërben për ngordhjen e gjahut në raste të tjera shërben si tretës i ushqimit.

Shumica e organeve të brendshme të gjarprit janë të gjatë. Mushkëria e majtë e gjarprit nuk është thuajse aspak e formuar, kurse mushkëria e djathtë mund të shkojë deri në 2/3 e gjatësisë së trupit. Me anën e këtij thesi mushkëror ai mund të qëndrojë për një kohë të gjatë pa frymë (p.sh. kur gjarpri kap pre shumë të madhe dhe ai nuk mund të marrë më frymë me gojë atëherë ai i ka rezervat e ajrit në (thesin mushkëror).

Kjo veti e bën atë që të qëndrojë gjatë në ujë pa marrë frymë. Tek gjarpërinjtë, të cilët jetojnë nëpër lisa zemra është më afër kokës, që edhe nëse gjarpri zvarritet lart zemra të mund ta furnizojë trurin me gjak.

Gjarpërinjtë, të cilët jetojnë në tokë zemrën e kanë diku mbas 1/3 e trupit. Gjarpërinjtë e ujit e kanë zemrën diku në mes të trupit. Kështu kanë mundësi që të qëndrojnë në ujë. Pra, nuk e ke vrarë një gjarpër nëse i ke këputur vetëm bishtin e diçka më shumë.

Fakte rreth gjarprit

Gjarpri femër është më i madh se ai mashkull. Gjarpërinjtë nuk janë vegjetarianë ata hanë insekte ose kafshë të vogla shumica prej tyre janë dëmtues si p.sh minjtë, brumbujt etj. Ai ha vetëm kur është i uritur, ka raste që rri muaj pa ngrënë.

Gjarpri e ka kohën e çiftimit në pranverë (prill-maj), pasi ka zbritur nga malet ku fillon të shkrijë dëbora, pjell zakonisht çdo vit vezë ose disa lloje gjarpërinjsh, pjellin këlyshë 13-15 cm me peshë rreth 2 g. Koha e pjelljes është zakonisht vjeshta.

Shumica e gjarpërinjve e arrijnë pjekurinë seksuale në moshën 4-vjeçare dhe janë më agresivë gjatë sezonit të shumimit. Të gjithë llojet e tyre mund të notojnë për bukuri, dhe pickimi prej tyre në ujë është njëjtë i dëmshëm si pickimi në tokë.

Llojet e gjarpërinjve që jetojnë në Shqipëri

Në Shqipëri njihen rreth 18 lloje gjarpërinjsh, por është e sigurt se ka akoma më tepër se kaq duke marrë parasysh që midis llojeve ka edhe nënlloje. Ata e kafshojnë njeriun vetëm kur janë të detyruar ta bëjnë këtë për vetëmbrojtje. Shumë njerëz nuk e kane idenë dhe nuk dinë të dallojnë gjarpërinjtë helmues nga ata të padëmshëm. Më poshtë jepet një lloj renditjeje e thjeshtë të specieve që jetojnë këtu.

Gjarpri i ujit (natrix natrix )

Tre lloje nepërkash veçojmë nepërkën e lëndinës ( vipera ursinii ), tre lloje gjarpërinjsh Shigjetë, dy lloj bollash veçojmë atë të shtëpisë (elaphe longissima) dhe atë me katër vija, tre lloje të gjarprit kamzhik (dolichophis) etj.

Ndihma e parë në rast kafshimi

1-Largojmë menjëherë të pickuarin nga gjarpri, i hiqen nga trupi unaza, byzylykë etj nga gjymtyra e pickuar, shpëlahet vendi i kafshimit me ujë të bollshëm e sapun dhe vritet gjarpri e i merret koka që ti tregohet mjekut për të caktuar llojin.

Mbulohet vendi me një beze, dhe bëhet lidhja e krahut ose këmbës së pickuar 3-4 cm mbi pickim dhe shtrëngohet aq sa të hyjë lirisht një gisht mes krahut dhe bendës lidhëse. Lidhja e gjymtyrëve bëhet vetëm kur ajo mund të jetë nën pozicionin e zemrës. Dërgimi me shpejtësi në ambulancë duke vendosur akull ose ftohësa mbi pickim nëse mundet.

KUJDES! -Mos tento të çash më tepër plagën dhe të thithësh helmin, sepse vërtet që helmi të vdes kur ka kontakt me gjakun, por ti mund të kesh ndonjë plasaritje të mukozes së gojës ose ulçeracion dhe nga shpëtimtar kthehesh në viktimë. -Mos i jep ushqim, alkool, kafe, çaj, duhan etj të pickuarit nga gjarpri. -Mos përdor pomada të ndryshme në plagë.

Gjarpri i sapovrarë mbahet larg sepse ndodh që i sapovrari mundet që dhe shumë rrallë të pickojë në mënyrë reflektive. Meqenëse gjarpri është kafshë e tokës veç serumit anti-vipera duhet që plaga të quhet e molepsur dhe nga bacilli i tetanozit dhe mikrobe të tjera, pra në mjekim këto duhet të merren parasysh.

Parandalimi prej pickimit

Mënjano ecjen në muzg e zhveshur nëpër të çarat e shkëmbinjve, apo afër shkurreve apo pirgjeve me gurë në vendet ku ka lëvizje gjarpërinjsh. Mos fli përtokë nëse mundesh dhe kontrollo gjithçka nën objektet afër, para se të flesh në tokë.

Përdor preparate që largojnë gjarpërinjtë (si psh V.S.R) rreth shtëpisë, vilës, tendave staneve të bagëtive në mal, këto preparate kanë si përbërës kryesorë squfurin, kamforën etj dhe shiten në farmacitë veterinare e bujqësore.

Masë tjetër është dhe luftimi i minjve në shtëpinë tuaj, i cili është ushqimi kryesor që tërheq gjarpërinjtë.

REPTILI GJYSËM PERËNDI QË UDHETON MES NESH QË NGA ILIRËT



Janë gjetur rrënoja deri katër mijë vjeçare të katragjyshërve tanë, pellazgë dhe ilirë.
Mirëpo, dijmë fare pak për gjuhën, sigurisht zakonet, veshjet, folkun e kohës etj.

Ato kanë pësuar kaq tepër ndryshime e transformime, saqë është shumë e vështirë të spiegosh rrugën që ka ecur një fjalë e ditëve të sotme që nga ilirishtja, apo kuptimin që ka në të vërtetë një toponim I ardhur nga Ilirishtja , ta zëmë “Sazan” ( vënd I thatë), “Vlora – Vlona – Aulona”, “Vjosa – Aoo” etj.

Ama, një simbol, ka udhëtuar i gjallë.

Duket e pabesueshme se si ka mundur të udhëtojë ai, I respektuar si gjysëm perëndi, që nga ajo periudhë e “Polizoizmit” deri më sot. Respektuar thuajse njëlloj, megjithëse gjuhët dhe zakonet e stërgjyshërve me ne stërnipërit, janë tanimë kaq shumë lrag njëritjetrit.

Po cili është kjo gjysmë perëndi?

Është gjarpëri; kjo tjetër çudi dhe tjetër faqe e pasaportës të vazhdimësisë iliro – shqiptare.

Megjithse nëpër letrat e shkruara apo në ndonjë proverb gjarpëri është një simbol që përmban vetëm të këqia ( një shkrimtar i yni i njohur hedh për konsum sikur fjala “serp” – gjarpër, është rrënja e prejardhejs së serbëve),ja, që, adhurohet edhe në ditët e sotme, nga njerëz të gjallë.

Si ka mundësi që gjarpëri, që në letrat t ona e në të sharat tona të përditëshme simbolizon njeriun gjakftohtë e të pashpirtë, të pabesë dhe të fshehtë; si ka mundësi që ky reptile që han minjtë dhe që është shënjestër e lakmueshme e shqiponjës së qiellit, të ketë qënë I respektuar që në Iliri dhe deri në ditët e sotme?

Do të japim diçka të shkruar që lidhet me periudhën e antikitetit iliro – shqiptare , nga mendimi I sotëm shkencor dhe , më pas, diçka nga befasimet e ditëve të sotme.
Befasime që vijnë nga buzëliqeni I Shkodrës dhe fshati I lashtë atje, Shirokë.

“Shumë sinjifikative është legjenda, të cilën na e ka përshkruar Apolodori. Sipas tij:

“Kadmi, pasi kërkoi dhe nuk e gjeti të motrën Evropën, që e kishte rrëmbyer Zeusi, u vendos në Tebë dhe u martua me Harmonin, e cila ishte e bija e perëndisë së luftës, Aresit, dhe e perëndeshës Afërdita. Me urdhër të perëndive Kadmi shkoi në mbretërinë e Enkelejve dhe u bë mbret i tyre. Në mbretërinë Enkelease ata lindën një djalë, i cili në momentin e lindjes u mbështoll nga gjarpri mistik. Djalit ia vunë emrin “Ilir” nga rrjedh edhe emri i Ilirisë. Në kohën e pleqërisë Kadmi dhe Harmonia u shndërruan në gjarpërinjë të shenjtë”.

….Legjenda thotë: Besohet se çdo shtëpi ka gjarpërin e vet. Ata si rëndom janë të qetë. Ndodh që gjatësia e tyre të jetë mbi dy metra, por populli i quan “gjarpërinjtë e shtëpisë” ose “gjarpëri i shtëpisë”.

Ata lëvizin apo ecin nëpër shtëpi lirisht dhe askush nuk guxon t’i ngacmojë, kështu që shpesh herë i gjejmë nëpër teshat apo mbulesat e fletjes, nën jastëkët, nëpër djepet e foshnjeve, e kështu me radhë. Iu jepet qumësht në vendet e caktuara, ku gjarpëri i shtëpisë zakonisht e ka daljen e vet.

Thuhet nëse e mbysim gjarpërin, atëherë ai ndëshkon saqë në atë shtëpi ndodhin ngjarje të kobshme, u digjet shtëpia, mund të vdesë dikush prej anëtarëve të familjes, etj. " Eshte interesant te permendet rasti i mbrojtjes nga magjia" nepermjet kokës se gjarpërit. Vajzat e bukura dhe nuset , me qellim që të mbrojtjen nga magjia , e mbartin në qafë dhe midis gjinjëve kokën e gjarpërit.

Në fakt, kur dikush rastesisht gjate punës së përditshme në fushe mbyste ndonjë gjarpër, ia merrte kokën , të cilën sipas nevojës më vonë mund ta mbante një vajzë ose nuse e shtëpisë.

Koka e gjarpërit e mbajtur në qafë ose midis gjinjëve eshte nje ritual i trashëguar që nga ilirët, të cilët besonin në forcën mbrojtëse të gjarpërit. Gjarpëri edhe sot e kësaj dite tek shqiptarët konsiderohet si "roje i shtëpisë" dhe mendohet se secila shtëpi diku në themelet e saja e ka gjarpërin e vetë i cili e mbron shtëpinë.

Prandaj kur ai paraqitet në oborrin e shtëpisë as nuk mbytet e as nuk ngacmohet, por lihet i qetë. Pra, koka e gjarpërit tek shqiptarët e ka patur kuptimin e një objekti sigurie për individin dhe shtëpinë.

…Asnjë kafshë në simbolikën religjoze tek ilirëve nuk ka luajtur rol të rendësishëm sa gjarpëri. Kjo kafshë misterioze, me formë të jashtzakonshme e cila pa zhurme zvarritet dhe del nga thellësia e tokës aty ku jetojnë demonët dhe zotat e nëntokës, si edhe shpirtrat e të ndjerëve, i cila me kafshimin e vet mundet aty per aty ta mbyse jo vetem kafshen, por edhe vete njeriun, ka nxitur respekt nga frika…

….Shumë e njohur dhe e famshme është legjenda e Gjarprit Hitit, emri i të cilit ishte Illurjanka, që për disa autorë shërben si burim nga rrjedh edhe emri ilir. Autorë të këtij mendimi janë: gjermani O. Gruppe dhe filologu slloven K. Oshtiri. Në aspektin kohor, simbolika e gjarprit në trevën shqiptare gjendet përtej kufirit të formimit të etnosit ilir. Ky kult është prezent edhe sot në përralla, legjenda e tregime të ndryshme, brenda gjithë hapësirës etnike shqiptare.

Kulti i gjarprit respektohej edhe prej familjeve mbretërore. Kështu Olimpia, bashkëshortja e Filipit dhe nëna e Aleksandrit të Madh të Maqedonisë, e cila ishte e bija e mbretit të Epirit, disa herë ishte parë të mbështillte rreth trupit gjarpërinj të gjallë.

Autorët antikë dhe kujtesa popullore na ofrojnë edhe legjenda të tjera për
gjarprin…si legjendae gjarprit të Bistricës. Në zonën e Delvinës në lashtësi ishte një gjarpër i madh (Kuçedra), i cili ishte bërë tmerri i zonës, sepse, jo vetëm kishte zënë burimet, por edhe hante çdo gjë, madje edhe njerëzit.

Tentativat për ta vrarë gjarprin kishin dështuar, por funksionoi plani i një plaku. Plaku ngarkoi një gomar me eshkë dhe qymyr. Kur përbindëshi ishte në gjumë, plaku e shpuri gomarin në vendin ku flinte dhe ndezi një eshkë.

Gjarpri, pasi e hetoi gomarin e hëngri, por eshka vazhdonte të digjej nga frymëmarrja e gjarprit dhe bashkë me të edhe gjarpri. Meqenëse nuk i duronte dot dhimbjet i kërkoi ndihmë perëndisë së detit dhe Bistricës. “Ku je, o nëna ime Bistricë dhe ti motra det?”. Bistrica nxori 18 burimet e Syrit të Kaltër, por kjo nuk i mjaftonte gjarprit, i cili e kuptoi gabimin dhe thirri: “Ku je, nëna ime det dhe ti motra Bistricë?”.

Deti erdhi deri në Finiq, por nuk arriti ta shuante. Që të shpëtonte nga dhimbjet gjarpri lëvizi me shpejtësi në shpatin e malit mbi Devinë. Nga lëvizja u formua një vijë e drejtë, ku nuk mbin bari. Këtë vijë vendasit e quajnë: “rruga e gjarprit”, atje, ku sot, gjendet një dukuri komplekse natyrore me origjinë gjeologjike, në të dyja anët e së cilës ka mbirë valanidh. Me kockat e gjarprit, u ngrit, thotë legjenda, manastiri i Mesopotamit.

Në muret e poshtme të manastirit të Mesopotamit, gjendet një gur i madh në faqe të së cilit, është gdhendur një gjarpër, i cili është ndoshta dragoi shqiptar. Albanologu Robert Elsie, në veprën “Leksiku i kulturës popullore shqiptare, besime, mitologji, fe, doke, rite, festa dhe veçori kulturore”, thekson: “Gjarpri ka qenë simbol i fuqishëm i ilirëve të lashtë, sidomos i atyre të Ballkanit jugor. Në periudhën romake, në Dardani, kishte altar kushtuar gjarpërinjve Drakon dhe Drakaena”

. Në luginën e Vjosës, gjarpri është prezent në skulpturën e një femre, e cila është gjendur në fshatin Qesarat të rrethit të Tepelenës. Skulptura është prej guri gëlqeror dhe ka një lartësi 0.98 m. Në të paraqitet një femër me një shportë të mbushur me fruta në dorën e majtë, rreth së cilës është mbështjellë një gjarpër, koka e të cilit drejtohet për nga frutat në shportë. Arkeologët shqiptarë, H. Ceka dhe S. Anamali, janë të mendimit se këtu gjarpri simbolizon bollëkun e prodhimit…

Një element tjetër, i cili dëshmon për kultin e gjarprit në trojet shqiptare, është njoftimi i autorëve të antikitetit se në Iliri kishte pyje të posaçme, ku rriteshin gjarpërinjtë, të cilët ushqeheshin një herë në vit prej tri femrave, që shkonin atje nudo. Nëse pranohej ose jo ushqimi, priftërinjtë bënin parashikimin e ecurisë së motit, prodhimit, mënyrës së qeverisjes, mundësisë së zhvillimit të luftërave etj.

Te shqiptarët konsiderohet edhe sot si mbrojtës prej fatkeqësive. Gjarpri i shtëpisë ose Vitorja ka qenë e shenjtë. Ajo ishte mbrojtësja e familjes, e njerëzve, sillte mbarësi në njerëz, në prodhime, në bujqësi, blegtori e në pemëtari.

Figura e gjarprit gjendet e skalitur edhe në portat e shtëpive, zbukurimet e ndryshme me gdhendje druri, si në: tavane, musëndra, dyer, furka tjerrjeje, cula dyjare, çifteli, kërraba, në përmendoret e varreve etj., duke përfshirë një areal të gjerë në zona të ndryshme të vendit si në: Përmet, Labëri, Çamëri, Malësi e Madhe, Dukagjin, Kosovë, Malësi e Tiranës etj”

I gjith ky hulumtim rreth gjarpërit, nëpër literaturë dhe në internet , na u nxit në një mëngjes rrugës për në Shirokë….

Mbase nga çastet më të bukura të shijimit të natyrës për secilin nga lexuesit mund të jetë duke ecur në këmbë buzë ujrave të Bunës dhe liqenit në agim apo muzg. Mundësisht në pranverë apo verë…

…Befas kaloi një gjarpër para këmbëve të Besnik Abullit dhe të miave. Besniku më kapi nga krahu dhe me la të kuptoja që nuk duhej të bëja asnjë hap përpara.
Gjarpëri m’u bë sikur më pa mu në sy; një herë mua, mandej Besnikun. Dhe vazhdoi përpara drejt ujit.

Besnik Abulli , është nga amatorët e shumtë të shetitjeve buzë ujrave të të gjitha stinëve të vitit dhe vjen e ikën këndej qënga zëmra e qytetit të tij. Ai shkon e kthen çdo mëngjes andej, herë I vetëm, herë me bashkëshorten; dallohet për nervat e qeta, sytë e ëmbël, zemrën bujare, mungesën totale të diabetit. Dhe këta tipare “antistress” sigurisht kanë hisen e tyre prej buzëujrave në mëngjes.

Besnik Abulli është I bindur që gjarpëri as të han e as të ngacmon, se ai ecën në punë të vet pavarësisht se mund të shqisojë zhurma apo afrimine ngacumesëve të llojllojëshme.

Ne malesor i mbishkodrs - vazhdon të tregojë Besniku - e ndali makinen plot pasagjerë qe, pak maandej. Para makinës po kalonte rrugën një gjarpër. Ai iu dha këtë spiegim pasagjerëve të habitur per gjaprerin qe u ndal dhe e pa: “Une nuk kaloj permbi gjarpen, se kushedi se cka me ndodhë në shtëpi!”

Gjarperi pa nga makina dhe vazhdoi rrugen pa e ndryshuar atë

Gjarperi as e ndryshon rrugën e as shpejtësinë,edhe megjithese mund te dyshoje se mund ti kercenohet jeta. Psh një makine me të shpejtë, qe gjarperi e dallon, ai nuk bën tentativë për t’u mbrojtur duke ndryshuar parametrat e ecjes.

Mund të lahesh ne liqen dhe mund te ndodhesh mes njezet gjarperinjeve. Nuk te sulmojnë; jo vetëm se nuk kanë helm në ujë, por gjarpëri nuk të ngacmon.

..Tefe Shestani, qe, e ke gjallë, njitu, në Shirokë, e ka kape nje gjarpër duke shkuar te ujët, në liqen, qënga Taraboshi. E ka kape nga koka. I ka thene shqip se e ke rrugen gabim, e ka cue atje dhe e ka leshue. midis njerezve dhe ai u nis andej nga I tha Tefa. Gjarpëri e kupton gjuhen e njerezve . Ai të pickon kur e ke shkelë me këmbë dhe e ke kërcënuar jetën e tij.

Gjarpëri është ai që shfaros mijtë. Fli i gjumë në livadh dhe gjarperi nuk të bën gjë. Pa frikë, fli në mes të gjarpërinjve!

Siç duket, pra, simbioza e gjaprerit si rreshqanor i frikeshem nuk egziston, tash 4 mije vjet këtyre buzëujrave të Shirokës dhe liqenit të Shkodrës dhe më tej….

Riza Lahi

Texe Marrs - Freeman Perspective 3-4 par thesavoisien

te gjitha keto figurat e fundit jane simbole sataniste...

Gjarpri!


Gjarpri! Është ky një paralajmërim i befasishëm që u ua ngjallë frikën në palcë kur shëtisni nëpër pyje, punoni në fusha dhe ndërtimtari, ose në vende tjera ku mund t’i hasni gjarpërinjtë.

Asnjë befasi nuk ua rrëqeth trupin, mendjen dhe nxitë reflekse të shpejta të frikës, se momenti kur e keni dorën ose jeni afër gjarprit që nuk e keni vërejtur. Arsyeja kryesore është se kafshimi eventual i gjarprit helmues mund t’u kushtoj me jetë. Pas 2 sekondave u hiqet ajo frikë e tmerrshme, dhe gjarprit mund t’ia shtypni kokën.

Gjatë historisë, gjarprit i janë dhënë karaktere të shumta mitologjike nga shumë popuj që nga kohërat e lashta e deri më sot.


Karakteri historik, mitologjik dhe simbolik i gjarprit


Gjarpri është njëri prej gjallesave më të vjetra në tokë dhe një simbol shumë i përhapur tek kulturat e ndryshme.

Në Egjiptin e Lashtë dhe Lindjen e Mesme, gjarprit në njërën anë i bëheshin lutje sikur njërit prej zotëve, kurse në anën tjetër shfrytëzohej për qëllime tinëzare, vrasje, komplote dhe rituale të këqija. Në Indi, gjarpërinjve u bëhen lutje sikur Zotit edhe në ditët e sotme, dhe ata shikohen si simbol i plleshmërisë.

Shpesh herë në ëndërr shohim gjarprin. Në interpretimin bashkëkohor, gjarpri në ëndërr simbolizon joshjen seksuale të rrezikshme dhe të ndaluar. Nëse e keni parë ëndërr në shtrat, atëherë është shenjë e agresionit seksual. Në një kuptim tjetër, gjarpri simbolizon personin afër jush i cili është i pashpirt, i pamëshirshëm, dhe të cilit nuk mund t’i besohet.

Gjatë historisë, popujt dhe kulturat e ndryshme kanë përdorur, vizatuar dhe skalitur gjarprin në shumë objekte dhe punë. Gjarpri është njëra ndër 12 shenjat e horoskopit kinez që përfshinë të lindurit ndërmjet datave 5 maj dhe 5 qershor sipas kalendarit perëndimor.

Mistifikimi i mëtutjeshëm i gjarprit në mitologji është bërë në formë të dragoit, gjarpër i përmasave të mëdha dhe që fluturon, edhe ky një shenjë e horoskopit kinez për ata që kanë lindur ndërmjet datave 5 prill dhe 4 maj. Në këtë shenjë ka lindur edhe Hashim Thaçi, ndonëse dragoi i është dukur si gjarpër me përmasa më të mëdha, prandaj vendosi të quaj veten gjarpër.

Në Indi dhe disa vende tjera, zbavitja e gjarprit me dajre (snake charming) përgjatë rrugëve është një shfaqje e përditshme. Aktori bart me vete gjarprin, zakonisht të llojit kobra (naja naja), në një krojshe ose çantë, ulet diku këmbëkryq, nxjerrë gjarprin dhe e vë përballë tij, dhe filloj ta zbavitë me një lloj fyelli ose instrumenti të ngjashëm.

Kobra qëndron në bisht dhe pjesën e prapme të shtrirë, ndërsa gjysmën e trupit dhe kokën e mban përpjetë në drejtim të fyellit. Gjarpinjtë nuk kanë veshë të jashtëm, por kanë të brendshëm dhe shqisat e të dëgjuarit nuk i kanë të zhvilluara. Ata reagojnë ndaj lëvizjeve të fyellit, e jo të zërit të tij. Nga kjo karakteristikë fizike gjarpri duket si i padëgjueshëm.

Shqisat e të pamurit tek gjarpërinjtë ndryshojnë shumë nga ata që janë në gjendje ta dallojnë vetëm terrin dhe dritën, deri tek ata me shikim më të mprehtë, por në përgjithësi nuk kanë shikim adekuat për t’i përcjellë lëvizjet. Ata më tepër shfrytëzojnë erën në gjurmimin dhe ndjekjen e gjahut.

Kanë nofulla shumë elastike dhe janë në gjendje të kapërdijnë viktimën ose ushqimin disa herë më të madhe se koka e tyre. Varësisht prej llojeve, disa shumohen me anë të vezëve, e disa tjerë pjellin këlyshë.

Gjarpri është njëri prej simboleve më të vjetra. Për të tregohen ngjarje nga më të ndryshmet (më gjerësisht për këtë në nëntitujt vijues). Shumica e atyre simboleve, që vazhdojnë dhe të përdoren edhe sot, ndoshta janë për shkak të karakteristikave biologjike të gjarprit.

Gjarpri përshkruhej si roje e tempujve dhe shtëpisë nga gjitarët siç janë minjtë. Sipas një rasti mitologjik që përmendet shumë, miu kishte brejtur anijen e një profeti të mbushur me ushtarë. Nga vrima e miut anija po mbushej me uji dhe rrezikonte fundosjen. Gjarpri fut trupin e tij në vrimë dhe pengon fundosjen e anijes.

Këtu gjarpri na paraqitet në simbolin e shpëtimtarit të jetës së njerëzve. Në mjekësi, sidomos në mbishkrimet nëpër barnatore, shenja e më e përhapur që simbolizon jetën dhe shërimin, përmban të vizatuar një gjarpër të mbështjellë rreth një hinke, me bisht të lëshuar teposhtë dhe kokë përpjetë pak të kthyer kah gryka e hinkës.

Shumë njerëz ende vizatojnë tatuazhe në formë gjarpri në trup e tyre. Mirëpo, në kohët bashkëkohore gjarpri më tepër përdoret si simbol i frikës, rrezikut dhe propagandës, sikur në fotografinë 1.

Emërtime për dhe me simbolikë të gjarprit si rrezik dhe propagandë përdoren edhe në shumë lëmi tjera.

Kështu për shembull, një lloj helikopteri sulmues amerikan i prodhuar që nga viti 1967 quhet Bell AH-1 Cobra. Aftësia e lartë manovruese e aeroplanit luftarak duke fluturuar në formë vertikale përpara ose vertikalisht (bisht teposhtë dhe kabinë përpjetë) njihet si Kobra e Pugaçevit.

E ka marrë këtë emër në bazë të pilotit testues të kompanisë Suhoi OKB, Viktor Pugaçev, kur ai po bënte një manovër në formë të pozitës në të cilën ngritet kobra, në vitin 1989 në panairin ajror të Paris Le Bourget, me aeroplanin luftarak Suhoi Su-27.

Operacioni luftarak i forcave speciale amerikane në Somali në fillim të tetorit 1993 për kapjen e komandantit të milicisë somaleze, Muhamed Fara Aidid, u quajt Gothic Serpent(Gjarpri Gotik), ndërsa ai në fillim të marsit 2002 në të cilin forcat speciale të SHBA-ve dhe shumë pjesëtarë tjerë nga NATO dhe jashtë saj, bënë përpjekje për shkatërrimin e forcave të Al-Kaidës dhe Talibanëve në Afganistan, u quajt Operacioni Anakonda (një lloj gjarpri shumë i madh). Anakonda është edhe një film që e karakterizon gjarprin në fjalë.

Disa popuj, si për shembull kinezët, gjarprin e përdorin edhe si ushqim normal ose mish për ta ngrënë. Rekrutët në njësitë speciale të ushtrisë amerikane stërviten se si t’i zënë, mbysin, dhe hanë gjarpërinjtë gjatë fazës së tyre për mbijetesë ose në mungesë të ushqimit alternativ.

Kjo veprimtari e stërvitjes u ka dhënë atyre pseudonimin “gjarpër ngrënësit”.Ka edhe shumë e shumë dëshmi dhe tregime për gjarprin që i dinë lexuesit, qoftë në formë mitologjike dhe reale prej kohërave më të lashta e gjer më sot, por nuk do të zgjerohemi në diskutimin e tyre.

Në nëntitullin vijues do të trajtojmë gjarprin nga këndvështrimi i religjioneve monoteiste, kurse në titullin 2 do të sjellim tregime dhe dëshmi nga realiteti për gjarprin tek shqiptarët.


Gjarpri nga këndvështrimi i religjioneve monoteiste


Kulturat pagane kishin “krijuar” zotëra nga më të llojllojshëm. Shumicën e këtyre zotërave i kishin ndarë në sektorë sikurse sot ministrat e qeverive, dhe ata të quajturit Zot, nuk përfaqësonin edhe kombet tjera pos atyre prej nga vinin, dhe eventualisht ata të cilët i pushtonin.

Për shembull, Zoti ose Perëndia e luftës në Greqinë Antike quhej Ares, por kombet tjera kishin “Zotat” e vet për të njëjtin sektor me emra dhe persona tjerë; Mars te romakët, Agurzili te berberët, Al-kaumi te arabët,Anhuri te egjiptasit, Çaj Ju te kinezët, Mangala te indianët, Haçimani te japonezët, e kështu me radhë.

Në sektorët tjerë kishte Zota të tjerë. Tek romakët, Flora ishte Perëndesha e luleve dhe botës bimore; Fauna e botës shtazore. Përpos shumëllojshmërisë së Zotave nga të dyja gjinitë e njerëzve, sektorëve dhe shumë popuj, krijoheshin edhe Zota në formë të statujave dhe atyre u drejtoheshin lutjet.

Lutjet ndaj gjarprit si krijesë kulti dhe Zot që u përmenden në mesin e disa kulturave të vjetra, i ka eliminuar dukshëm ndikimi i fuqishëm i religjioneve monoteiste.

Është interesante se si Bibla (Dhiata e Vjetër ose shkrimet e shenjta hebraike) përshkruan gjarprin dhe të bëmat e tij që në librin e parë të saj (Zanafilla), dhe hiq më larg se te kapitulli i 3-të. Nga gjashtë vargjet e para të këtij kapitulli, lexojmë:

1: Por gjarpri ishte më dinaku ndër të gjitha bishat e fushave që Perëndia kishte krijuar, dhe i tha gruas: "A ka thënë me të vërtetë Perëndia: "Mos hani nga të gjitha pemët e kopshtit?".

2: Dhe gruaja iu përgjigj gjarprit: "Nga fruti i pemëve të kopshtit mund të hamë;

3: por nga fruti i pemës që është në mes të kopshtit Perëndia ka thënë: "Mos hani dhe mos e prekni, ndryshe do të vdisni".

4: Atëherë gjarpri i tha gruas: "Ju s'keni për të vdekur aspak;

5: por Perëndia e di që ditën që do t'i hani, sytë tuaj do të hapen dhe do të jeni në gjendje si Perëndia të njihni të mirën dhe të keqen".

6: Dhe gruaja pa që pema ishte e mirë për t'u ngrënë, që ishte e këndshme për sytë dhe që pema ishte i dëshirueshme për ta bërë të zgjuar dikë;dhe ajo mori nga fruti i saj, e hëngri dhe i dha edhe burrit të saj që ishte me të, dhe hëngri edhe ai.


Sipas Biblës, gjarpri shihet si dreqi i cili mashtron Evën për të ngrënë Frytin e Ndaluar të Perëndisë nga Pema e Mençurisë në Kopshtin e Edenit. Eva i dha të hajë edhe burrit të saj, Adamit.

Më vonë në këtë punim, do t’u sjellim disa ngjarje nga jeta bashkëkohore se si “flet” gjarpri. Shkelja e premtimit nga Adami dhe Eva për të mos e prekur Pemën e Mençurisë kishte nxitur ndëshkimin nga Perëndia dhe përcaktimin e raporteve të jetës në tokë ashtu siç e kemi edhe në ditët e sotme. Bibla (Zanafilla tek kapitulli 3) e tregon shumë qartë këtë:

12: Njeriu [Adami] u përgjigj: "Gruaja [Eva] që ti më vure pranë më dha nga pema dhe unë e hëngra".

13: Dhe Perëndia i tha gruas: "Pse e bëre këtë?". Gruaja u përgjigj: "Gjarpri më mashtroi dhe unë hëngra prej saj".

14: Atëherë Perëndia i tha gjarprit: "Me qenë se bëre këtë gjë, qofsh i mallkuar ndër gjithë kafshët dhe tërë bishat e fushave! Ti do të ecësh mbi barkun tënd dhe do të hash pluhur gjithë ditët e jetës sate.

15: Dhe unë do të shtie armiqësi midis teje dhe gruas, midis farës sate dhe farës së saj; fara e saj do të shtypë kokën tënde, dhe ti do të plagosësh thembrën e farës së saj".

16: Gruas i tha: "Unë do të shumëzoj në masë të madhe vuajtjet e tua të shtatzënisë; me vuajtje do të lindësh fëmijë; dëshirat e tua do të drejtohen ndaj burrit tënd dhe ai do të sundojë mbi ty".

17: Pastaj i tha Adamit: "Meqenëse dëgjove zërin e gruas sate dhe hëngre nga pema për të cilën të kisha urdhëruar duke thënë: "Mos ha prej saj", toka do të jetë e mallkuar për shkakun tënd. Me dhembje do të hash frytet e saj gjithë ditët e jetës sate.

18: Ajo do të prodhojë gjemba dhe bimë gjembore, dhe ti do të hash barin e fushave.

19: Do të hash bukën me djersën e ballit, deri sa të rikthehesh në dhé, sepse nga ai ke dalë. Sepse ti je pluhur dhe në pluhur do të rikthehesh".

Kjo është ajo që e hasim edhe sot në jetën e gjarprit, burrit, dhe gruas. Gjarpri është një zvarranik i trishtueshëm që ecë me barkun përtoke, gruaja ndjen dhembje të madhe gjatë lindjes së fëmijës dhe në përgjithësi sundohet nga burri, ndërsa burri duhet të punojë shumë derisa sa të vdesë dhe të kthehet në tokë ose të bëhet dhé.

Zanafilla, kapitulli 3:

20: Dhe burri i vuri gruas së tij emrin Evë [sikur në shqip kur i thoni dikujt: Ev, ev, ev çka m’bane!], sepse ajo qe nëna e tërë të gjallëve.

21: Pastaj Zoti Perëndi i bëri Adamit dhe gruas së tij tunika prej lëkure dhe i veshi.

22: Dhe Zoti Perëndi tha: "Ja, njeriu u bë si një prej nesh, sepse njeh të mirën dhe të keqen. Dhe tani nuk duhet t'i lejohet të shtrijë dorën e tij për të marrë edhe nga pema e jetës kështu që, duke ngrënë nga ajo, të jetojë për gjithnjë".

23: Prandaj Zoti Perëndi e dëboi njeriun nga kopshti i Edenit, me qëllim, që të punonte tokën nga e cila kishte dalë.

Version pak a shumë të ngjashëm për komplotin e gjarprit kundër jetës së përhershme të njerëzve e përmban edhe Kurani. Te kapitulli 2 i Kuranit (El-Bekare), lexojmë këto vargje:

35. Ne thamë: “O Adem, jeto ti dhe gruaja jote në Xhenet dhe aty hani sa të doni e kur të doni, por mos iu afroni kësaj peme, se ndryshe do të bëheni të padrejtë”.

36. Shejtani i shtyu të gabojnë e i nxori nga lumturia ku ishin. “Zbritni - u thamë Ne - do të jeni armiq të njëri-tjetrit. Në Tokë do të qëndroni, do të keni furnizim e do të jetoni deri në një kohë të caktuar”.

Edhe këtu sikur në Bibël, djalli (Shejtani në arabisht) është gjarpri që i mashtron Ademin dhe Havën të bëjnë gjëra të ndaluara ose hanë pasurinë që nuk e kanë krijuar vetë.

Marrë në përgjithësi, gjarpri në religjionet monoteiste, përpos në shkrime, edhe në jetën e përditshme cilësohet si gjallesë e pabesë. Nga biseda që kam pasur me disa klerikë, kam hasur edhe në aso thënie se gjarpri përmban disa veçori të ferrit ose xhehenemit.

Këtë ma arsyetonin kështu: “Po që se sheh ndonjë egërsirë papritmas, ta zëmë ariun, ujkun, tigrin, frika nga këto fillon me ritëm të ngadaltë dhe vjen duke u shtuar varësisht prej pozicionit në të cilin gjendeni dhe rrezikun që e paramendoni, por nëse shkon për ta ujitur një lule në saksi dhe aty befas gjendet një gjarpër, brenda një sekondi do t’u dridhet i tërë trupi.”

Mirëpo, gjarperi si zvarranik i mallkuar për keqbërje, mund të përdoret si dreq kundër keqbërësve tjerë siç e tregon nëntitulli në vijim.

1.1.2. Komploti me gjarpërinj i dy profetëve izraelitë kundër skllavërimit nga Faraoni të izraelitëve– Sipas Biblës dhe Kuranit

Egjipti i lashtë ishte fuqia më e madhe e botës e asaj kohe dhe vendi më i zhvilluar në rendin shoqëror skllavopronar. Mbreti ose sundimtari i Egjiptit quhej Faraon (disa arkeolog shqiptarë spekulojnë se ky emër ka etimologji shqipe “Fara(e)jon”). I tërë populli izraelit ishte skllav i Egjiptit dhe regjimit të Faraonit.

Misionin e nxjerrjes së popullit nga skllavëria kolektive e realizon me ndihmën e Perëndisë, Moisiu, (Musa në Kuran, Moses në anglisht, Moshe tek hebrenjtë e sotëm), dhe gjatë punës së tij, gjarpri paraqitet si personazh i shpeshtë. Si Bibla në kapitullin 3 (Dalja 1-6), ashtu edhe Kurani në kapitullin 27 (En-Neml 7-12) dhe kapitullin 28 (El-Kasas 29-35) tregon se si Moisiut (Musës) i është shfaqur një engjëll nga Perëndia në formë të flakës për t’i dhënë udhëzime ta nxjerr popullin e tij nga skllavëria e Egjiptit.

Moisiu fillimisht refuzon detyrën duke u ankuar se është i ngathët prej goje dhe i pa mençur për ta realizuar një mision të tillë (nxjerrjen e izraelitëve nga skllavëria).

Perëndia i sjell prova të qarta: Hidhe shkopin në tokë dhe do të shndërrohet në gjarpër, kape prej bishti dhe gjarpri kthehet përsëri në shkop; fut dorën në gji dhe ajo do të dalë e lebrosur, fute përsëri dhe ajo shërohet. U bind Moisiu (Musa) por kërkonte ta shoqëroj edhe dikush në mision. Mori vëllaun e tij Aaronin (sipas Biblës) ose Harunin (sipas Kuranit).

Roli i gjarprit

Bibla, kapitulli 4 (Dalja), vargjet 2-4, dhe kapitulli 7 (Dalja), vargjet 8-12:

2: Atëherë Zoti i tha: "Ç'është ajo që ke në dorë?". Ai u përgjegj: "Një bastun".

3: Zoti tha: "Hidhe për tokë". Ai e hodhi për tokë, dhe ai u bë një gjarpër, para të cilit Moisiu iku me vrap.

4: Atëherë Zoti i tha Moisiut: "Zgjate dorën dhe kape nga bishti". (Ai zgjati dorën dhe e mori, dhe në dorën e tij ai u bë një bastun).

8: Zoti i foli Moisiut dhe Aaronit, duke u thënë:

9: "Kur Faraoni t'iu flasë dhe t'iu thotë: "Bëni një mrekulli", ti do t'i thuash Aaronit: "Merr bastunin tënd dhe hidhe para Faraonit, që të bëhet gjarpër".

10: Moisiu dhe Aaroni vajtën pra te Faraoni dhe vepruan ashtu, pikërisht siç i kishte urdhëruar Zoti. Aaroni e hodhi bastunin e tij përpara Faraonit dhe shërbëtorëve të tij, dhe ai u bëgjarpër.

11: Atëherë edhe Faraoni thirri të diturit dhe yshtësit; dhe magjistarët e Egjiptit me artin e tyre të fshehtë bënë edhe ata të njëjtën gjë.

12: Secili prej tyre hodhi bastunin e tij, dhe bastunët u bënë gjarpërinj; por bastuni i Aaronit i përpiu bastunët e tyre.

Kurani, kapitulli 7 (El-A’Raf):

104. Musai tha: “O Faraon! Në të vërtetë, unë jam i dërguari i Zotit të botëve!

106. Faraoni tha: “Nëse ke sjellë ndonjë shenjë, tregoje, nëse ajo që thua është e vërtetë”.

107. Musai lëshoi shkopin e vet dhe ai u bë gjarpër i madh!

113. Dhe kur erdhën magjistarët e Faraonit, thanë: “A do të shpërblehemi, nëse fitojmë?”

114. Faraoni tha: “Po, dhe do të jeni nga më të afërmit e mi”.

115. Ata thanë: “O Musa! Ose hidh ti, ose të hedhim ne të parët shkopinjtë tanë!”

116. “Hidhni ju!” – u përgjigj ai. Kur magjistarët hodhën shkopinjtë e tyre, i magjepsën sytë e njerëzve, i frikësuan ata dhe shfaqën një magji të madhe.

117. Atëherë Ne i kumtuam Musait: “Hidhe shkopin tënd!” - dhe ai filloi të gëlltiste gjithçka që trilluan ata.

Kurani, kapitulli 26, Esh’Shu’Ara:

18. Faraoni tha: “Vallë, a nuk të kemi rritur në gjirin tonë si fëmijë?! A nuk ke qëndruar midis nesh shumë vjet të jetës sate?!

19. E pastaj bëre veprën që ti e di, duke qenë mosmirënjohës?!”

20. Musai tha: “E kam bërë atë, kur nuk kam qenë i udhëzuar.

21. Pastaj ika prej jush, kur u frikësova prej jush dhe Zoti im më dhuroi mençuri dhe më bëri një nga të dërguarit.

29. (Faraoni) tha: “Nëse ti merr për zot tjetërkënd, përveç meje, me siguri, do të të fus në burg!”

30. (Musai) u përgjigj: “Vallë, edhe pasi të të kem sjellë mrekulli të qartë? “ 31. (Faraoni) tha: “Tregoje pra, nëse thua të vërtetën!”

32. (Musai) lëshoi shkopin e vet e ai u shndërrua në gjarpër të vërtetë!

43. Musai u tha atyre: “Hidheni atë që doni ta hidhni!”
44. Ata hodhën litarët dhe shkopinjtë e tyre dhe thanë: “Për madhërinë e Faraonit, me të vërtetë, Ne do të jemi fitues patjetër!”
45. Pastaj, Musai hodhi shkopin e tij, që i kapërdiu përnjëherësh sajimet e tyre të rreme!

Bibla, Numrat, kapitulli 21:

6: Atëherë Zoti dërgoi midis popullit gjarpërinj flakërues, të cilët kafshonin njerëzit, dhe shumë Izraelitë vdiqën.

7: Dhe kështu populli shkoi te Moisiu dhe i tha: "Kemi mëkatuar, sepse kemi folur kundër Zotit dhe kundër teje; lutju Zotit që të largojë nga ne këta gjarpërinj". Dhe Moisiu u lut për popullin.

8: Pastaj Zoti i tha Moisiut: "Bëj një gjarpër flakërues dhe vëre mbi një shtizë; kështu çdo njeri që do të kafshohet prej tij dhe do ta shikojë, ka për të jetuar".

9: Moisiu bëri atëherë njëgjarpër prej bronzi dhe e vuri mbi një shtizë, dhe ndodhte që, kur një gjarpër kafshonte dikë, në rast se ky shikonte gjarprin prej bronzi, ai vazhdonte të jetonte.

Bibla, Zbulesa, kapitulli 20

2: Ai [engjëlli] e kapi dragoin, gjarprin e lashtë, që është djalli dhe Satani, dhe e lidhi për një mijë vjet, 3: dhe e hodhi atë në humnerë, dhe e mbylli atë dhe vulosi mbi të, që të mos i mashtrojë më kombet, deri sa të mbushen një mijë vjet; dhe pas këtyre ai duhet zgjidhur për pak kohë.

Në Ungjillin e Gjonit, 3: 14-15, Jezusi bënë një krahasim të drejtpërdrejtë ndërmjet ngritjes së Birit të Njeriut dhe veprimit të Moisiut në ngritjen e gjarprit në shkretëtirë, duke e përdorur atë si shenjë të shpëtimit.

14: Dhe ashtu si Moisiu e ngriti lart gjarprin në shkretëtirë, kështu duhet të ngrihet lart Biri i njeriut, 15: që kushdo që beson në Të të mos humbasë, por të ketë jetë të përjetshme.

Religjionet nga rrënja e Abrahamit (Ibrahimit) theksojnë se krijesa më e përsosur dhe më e dashur e Zotit dhe për Zotin është njeriu, ndërsa gjarpri është i mallkuari me veçori të dreqit dhe ferrit. Kështu është liruar një pjese e madhe e njerëzimit nga udhëzimet ose qeverisja e gjarprit, e një pjesë tjetër edhe nga qeverisja ose skllavërimi i njerëzve.

Tregimet për gjarperin dhe ngjarjet nga realiteti tek shqiptarët

Si në shumicën e kulturave pagane, edhe tek shqiptarët gjarpri ka qenë pjesë e mitologjisë, përrallave, folklorit, tregimeve, dhe ngjarjeve që tregohen edhe sot.

Nuk kemi hapësirë në këtë studim të përmbledhim ose përmendim shumicën e tyre. Shumica janë më të çuditshme dhe të tmerrshme se ato që i hasëm më herët tek njerëzit e disa popujve (lutja ndaj gjarprit si Zot, simbol i shërimit, agresionit seksual, etj.).

Nëse tek indianët zbavitja me fyell e gjarprit (snake charming) mund të cilësohet si një budallallëk kur njeriu shpenzon kohë duke i bërë qejf gjarprit, në kulturën dhe folklorin shqiptar nënshtrimi ndaj të mallkuarit dhe simbolit të dreqit, gjarprit, shkon deri në hyjnizime të kultit kur gjarpri paraqitet me atribute hyjnore mbi njerëzit, kur nëna lind gjarpër, gjarpri martohet edhe me vajzë të mbretit (se ajo nuk qenka për qenie njerëzore dhe se për gjarprin nuk është çfarëdo femre njerëzore!), gjarpri mbars vajzën e mbretit dhe nga ai mbarsim do të lindin dy binjakë (njëri hajri i shtëpisë, e tjetri sherri i kojshisë!)!

Të shkëpusim një disa këngë nga folklori shqiptar:

Gjon Frroku – Kënga e gjarprit, teksti:

Oooo, kishte qenë Lubi Bitsadi, nuse t'bukur kishte marrë, kan kalue mot e jetë, [e]vlad me të nuk kishte pas, mas 9 vjetsh qe kanë kalu, Zoti Lubin ka gazmu, paska lind Lubit ni djal, shyqyr banka ni mahallë, sa shyqyr e sa kuku, djali gjarpën ka qellu!

Oooo, mes djali gjarpën shkonte, gjinin nanës ja dërgonte (do të duhej të ishte “kërkonte”), kur n'a i mushi 19 vjet, fillon gjarpni po bërtet, n’hall ka ra ky baba i vet, tek një vis qenka fillu, ka nis visës tu i kallxu, me ni hall qe m’ka gjet mu, djali gjarpën m'ka qëllu, tësh m’i mushi 19 vjet, dit e nat ai po m'bertet venin kun nuk po ma len!

Oooo, aher visa na'i ka than, marak Lub ti mos u ban, gjarpni t'dashka me'u martu, vajzën e mretit don për gru, at’her Lubi asht ngushtu, dredhon rrugën n'shpi ka shku, ka nis ropve t'u u kallxu, ka nej gjarpni po'e nigju, aher gjarpni na i ka than, marak bab ti mos u ban, n'at krajli ti ke me shku, vajzn’ mretit lyp për mu, qa't thot mreti me m'kallxu, bab un ty prap kam me t'ngu!

Oooo, kur ka shku Lubi n'krajli, qysh tek mreti kam me hy, mretit than na i paska ba, un për mik sot ta kam msy, ta du vajzën me ma dhan, djalin gjarpën un e kam, at’her mreti na i ka than, sa sahat ke ba me ardh, 7 sahat i kam kalu, un t'i due shtru n’ar në mollë e në dardhë përtej rrugës, veç ty vajzën me ta dhan, Lubi prap qenka ngushtu, dredhon rrugën n'shpi ka shku, ka nis ropve tu u kallxu, ka nej gjarpni tu e nigju, aher gjarpni na i ka than, marak bab ti mos u ban, një grusht dhé jam tu'ta dhanë, kët dhé rrugës ke me lan, kur të shkojsh ti n’at krajli, sillu mrapa e shih me sy, krenar mretit ke me i hy, ...thirr qa t’kesh t’i për vatan, 300 krushq basku t’i kam...tri dit dasmja ka vazhdu, kanga e vallja s’ka t’maru, tri dit rresht kan met t’uj knu!

Oooo, kur osht err kjo nata e zezë, po shkon nusja n’at çeler, ton dynjaja bojn medet, sa shyqyr e sa medet, qysh me gjarpnin ka me flejt, kur ka dal e bardha ditë, balli i nuses po i bon dritë, at’her nana na i ka thanë, pash ni Zot qe të ka fal, ti me gjarpnin si e kalon, pasha i Zot nanë që m’ka ba, gja ma t’bukur s’ka n’dynja, se ai djalë që ti ke pa...

Dëgjojeni të plotë:

https://www.youtube.com/watch?v=qhsIMCzFYuo

Nga kjo këngë shumë e përhapur dhe dëgjuar tek shqiptarët për një kohë të gjatë, mrekullinë dhe kënaqësinë më të madhe që u ka ofruar Zoti shqiptarëve në tokë, është gjarpri. Ndonëse kafsha më e mallkuar nga Zoti dhe e rrezikshme për jetën e njerëzve kur kafshon, shqiptarët, sipas folklorit, e ngritin gjarprin në nivelin e kultit ose mbi njeriun.

Të lind femra njerëzore gjarpër qenka mrekulli, dhe për martesën e gjarprit po u dashka të zgjedhet vajza e mbretit, të shkrihet pasuria e vatanit (atdheut) për dasmën e tyre, gjarpri më në fund mund të vdesë (gjarpri nuk vdes por ngordh), por lë pasardhës duke i gëzuar shqiptarët se mund ta ndërrojnë racën dhe kombin që të bëhen kafshë të mallkuara dhe simbol të ferrit!

Në folklorin shqiptar ka këngë të panumërta për gjarprin. Ja disa vetëm për një lloj gjarpri – nepërkën:

Ylli Baka – Moj nepërka pika-pika:
Do këndoj, do këndoj, do këndoj po m’u zu gryka, moj nepërka pika-pika...

Erion Jakupi – Nepërka:
Ani moj nepërka, pika-pika, apo me ktë gurë, të godita, hajde s’të godita, për të vrarë, hajde do të marrë nusee për djalë!

Lefter Proko - Moj nepërka:
Te pusi i lumit të prita, moj nepërka pika-pika...me dy gurë unë të godita moj nepërka pika-moj-pika....unë s’të mora për të vrarë por të marrë gushën e bardhë..

Dian Ruçi – Nepërka e shkruar:
Nga ka ardhur gjithë ky “nepërkizim” i shqiptarëve (e ndoshta edhe fjala “nepërkë-mbje”!)?

Përgjigjen mund ta gjejmë te Dhiata e Vjetër e Biblës:

Ata [izraelitët e lashtë pas braktisjes nga Perëndia] çelin vezë gjarpri helmues dhe endin pëlhurë merimange. Kush i ha vezët e tyre vdes dhe nga veza e thyer del një nepërkë (Isaia 59:5). Te Luka 3:7, Jezusi i quan ata që kishin ardhur për t’u pagëzuar te ai “pjellë nepërkash”.

Isaia ishte një profet izraelit që jetoj ndërmjet shekullit XVIII dhe XVII para erës së re (p.e.r), ndërsa librin me 66 kapituj e ka shkruar ndërmjet viteve 778 dhe 732 p.e.r. Libri i Isasë u shkrua gjatë periudhës së Mbretërisë së Izraelit – Samaria (930 deri përafërsisht më 720 p.e.r) kur në vitin 732 po fillonte shkatërrimi i mbretërisë nga Asirianët.

Disa burime, sikur ai i autorëve Williamson dhe Maturin (1994), thonë se Libri i Isasë u shkrua nga shumë autorë në Jerusalem pas dëbimit të izraelitëve nga Toka e Premtuar, dhe disa pjesë u shkruan edhe nën robërinë e Babilonasve.

Prej asaj kohe, nuk dihet se çka është bërë me 12 Fiset e Humbura të Izraelit (Twelve Lost Tribes of Israel). Njëri prej atyre fiseve ishte Juda (ekzistonte edhe Mbretëria e Judesë krahas asaj të Izraelit si të ndara njëra nga tjetra), nga i cili kanë rrjedhur ata që sot njihen si judenjë ose çifutë.

Madje edhe vetë Jezu Krishti ishte i këtij fisi. Fiset tjera të Izraelit, pavarësisht se edhe sot ka mbiemra çifutësh të atyre fiseve (Levi, Rubin, Dan, Neftali, Isahar, Benjamin, Simon, Gad, Asher, Zebulun, dhe Jozef) janë asimiluar në popuj të tjerë, prandaj në histori diskutohet për 12 Fiset e Humbura të Izraelit. Po ta lexoni me kujdes Librin e Isasë, do të vëreni se nga ai është nxjerrë baza dhe shumica e të ashtuquajturave Protokollet e Zionit.

Për shkak të afërsisë gjeografike dhe vjetërsisë së dy kombeve, është e mundur që në pjesë e atyre fiseve të humbura të jenë përzierë edhe me ilirë (shqiptarë), sidomos këta që e njohin nepërkën si kult. Isaia e kishte sqaruar para 2750 viteve çështjen e ndërlidhjes së njerëzve me nepërkën. A duhet t’i marrim seriozisht këto profeci nga Libri i Isasë për njerëzit dhe nepërkat?

Kthehemi te gjarpri.

Edhe tek realiteti i shqiptarëve, përpos folklorit që e përmendem më lartë, gjarpri komentohet në forma dhe rrethana të ndryshme.

Po të shihni ëndërr gjarprin, interpretimi që ua japin shumica është: “gjarpri është simbol i hasmit (armikut), kështu që ruaju se dikë do ta kesh armik në realitet”.

Për koprracin shpesh herë thuhet se e ka gjarpnin n’xhep, jo në kuptimin fizik por simbolik të koprracisë, si: “Me ba me shti ky dorën n’xhep, ia n’gjet gjarpri ‘cak’”! Romani i parë në gjuhën shqipe i botuar në Kosovë quhet “Gjarpinjtë e gjakut” i autorit Adem Demaçi, i botuar në vitin 1958 në Prishtinë nga “Jeta e Re”.

Mbytja e gjarpërinjve pason daljen e tjerëve, ose siç thotë populli, “sa ma ma shumë t’mytsh, qaq ma shumë dalin”. Nganjëherë kur shkoja për shëtitje nëpër mal me një person, të cilit po ia kodojmë emrin si Sfetku, mund ta vërtetoja këtë thënie të popullit. Sfetku nuk i linte kund ngul gjarpinjtë.

I mbyste ku i zatetke. Fillonte “Te krojet” ku mbyste një, dhe vazhdonte me tjetrin te “Mullini i vjetër”. Për çudi, ai i shihte i pari gjarpinjtë, edhe në rastet kur unë ecja para tij dhe i lija ata prapa. Vazhdonim rrugën. Te “Kërrshi i rogës së therrave” ai e theu rrugën pak në të majtë.

Për atë vend, dukej sikur shumë njerëz kishin bindjen se në këtë kërrsh ishte “shtabi i gjarpinjve” për rajonin e Podgurit – ishte gati e pamundur të mos hasje gjarpërinj në atë kërrsh gjatë ditëve të nxehta. E mbyti një gjarpër aty që rrezitej dhe dukej se bënte roje, dhe e hodhi në përrua. Pasi eliminoj rojën (mbyti gjarprin në hyrje të kërrshit) shikoj mos ka të tjerë me në brendi nëpër plasaritjet e kërrshit. Vazhduam rrugën.

Deri në “Pushtallë” i mbyti edhe 7-8 tjerë stomit t’prronit. Kah u kthyem dikur kah mbrëmja, nuk hasëm tjerë pos një te Kërrshi i rogës së therrave që kishte dalë si roje ta zëvendësoj atë kolegun e tij qe e mbyti Sfetku kur shkuam përpjetë paradite. U përpoq ta mbys edhe këtë por iku e u kthye në birucën e kërrshit. Brenda një dite të shëtitjes, i mbyti deri në 10 gjarpërinj.

Kishte në mesin e tyre hundraka, nepërka, astrita, gjarpinjtë të ujit, breva, dhe bolla. Derisa është interesante se “sa ma shumë t’mytsh, qaq ma shumë t’dalin”, është po ashtu interesante se ata që i mbysin shumë nuk janë kafshuar kurrë nga gjarpri (më shumë janë kafshuar njerëz që kritikojnë mbytjen e gjarpërinjve).

Me gjasë, gjarpinjtë e dinë tutën hak! Sipas mitologjisë së Podgurit, gjarprit të mbytur nuk i del shpirti deri sa të perëndon dielli!

Duket sikur gjarpri është pjesë e shumë sferave jetësore te shqiptarët e Kosovës, madje edhe romani i parë duhet të filloj më të. Në dy nëntitujt vijues do t’u sjellim dy ngjarje reale rreth gjarpinjve dhe njerëzve në Kosovë që kanë ndodhur në kohën bashkëkohore (gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX).

Të dy njerëzit që janë marrë me gjarpër janë ende gjallë; njëri nga një fshat i Gollakut, e tjetri nga një fshat i Istogut në rajonin e Podgurit.

Bashkëveprimi i gjarperit me njeriun si aleat:

tregim nga një fshat i Gollakut

Një shqiptar nga një fshat i rajonit të Gollakut e kishte bërë zakon ta bart një gjarpër në një strajcë të vogël që e fuste në xhepin e setrës. Një ditë, ia zënë udhën 3 persona me stupca që donin ta rrihni shkaku i një mosmarrëveshje rreth mezhdave të tokës. Ky nxjerr gjarprin nga xhepi i setrës së tij.

Papritmas fillojnë të zhdirgjen nga kaçubat mbi udhë dhe të dalin nga nën udha shumë gjarpinj të tjerë duke e rrethuar grupin e njerëzve të armatosur me stupca. Grupi i njerëzve që ishte përgatitur ta rrah këtë që nxori gjarprin, u largua me vrap nga frika e gjarpinjve të cilët i kishte “thirrur” në ndihmë gjarpri i personit që ishte në rrezik nga stupcat.

Ndërtimi i tillë i marrëdhënieve njëri-gjarpër është i çuditshëm. Pavarësisht se nuk mund të vërehet ose përshkruhet si duhet komunikimi njeri-gjarpër, një komunikim i tillë mund të krijohet, por mënyra si bëhet ose arrihet kjo mbetet enigmë.

Raportohen shumë raste, duke përfshirë sidomos këtë të Gollakut, se njerëzit që kanë themeluar dhe mbajtur kontakte e raporte me gjarpinj, e kanë pasur vështirë të ndahen ose shkoqen nga ta, për shkak se bota e gjarpinjve është shumë e veçantë dhe e bezdisshme.

Historia e raportuar në Bibël dhe Kuran se si gjarpri në Kopshtin e Edenit i kishte pëshpëritur Evës (Havës) që ta hajë Frytin e Ndaluar nga Pema e Mençurisë, ishte realitet. Njerëzit e sotëm nuk mund të besojnë se gjarpri në atë kohë ka folur.

Megjithatë, “fjalimi” i gjarprit dhe komunikimi i tij me Evën, ishte aq bindës sa që ai ia përcolli me përpikëri mesazhin që deshi, të cilin vështirë se do të mund ta përçonin dhe merren vesh aq mirë në bisedë dy njerëz të sotëm.

Për ta vërtetuar këtë, mjaftojmë ta rikujtojmë rastin e gjarpër-mbajtësit nga Gollaku. Si i erdhën në ndihmë gjarpinjtë nga mbi udha dhe nën udha kur e nxori gjarprin nga xhepi dhe i zmbrapsi të armatosurit me stupca?

Si i thirri ai apo gjarpri i tij gjarpinjtë tjerë? Në çfarë gjuhe u foli ai gjarpinjve dhe si e kuptuan gjarpinjtë se ishte në rrezik? Po të ishte stacioni policor aty afër dhe kur t’i kishte thirrë ky me zë ose telefon celular, a do ta kuptonte dhe reagonte policia me shpejtësi si vepruan gjarpinjtë? Ja pra, kjo është edhe mënyra se si i ka “folur” gjarpri Evës në Kopshtin e Edenit.

Be shoq, ka pjellë gjaprri, e i ka ba 9 gjaprra t’vogël!

Siç erdhëm në përfundim nga rasti i treguar në nëntitullin paraprak, gjarpri mund të komunikoj me njerëz të caktuar në njëfarë forme të heshtur që kuptohet më vonë, ose me veprimet e tij lë disa shenja që kërkojnë sqarime sikur ato të ishin bërë me ndonjë marrëveshje ose pasojë e reagimit. Këtu po tregojmë një rast tjetër të një personi që është marrë me gjarpër.

Mirëpo, një bashkë kohanik i Shumarit ma sqaroj ngjarjen pak më ndryshe.

“Shumari e ka pas nxanë ni hunrak (me gjerësisht për gjarprin hundrak në titullin 3 të këtij punimi). E merr, e te shtin me ni gastare të madhe si tegull me grykë pak si t’gjanë, fup! Kur qohet t’nesrit n’sabah e shkon me kqyr, ai gjarpni i kish pas ba 9 gjarpi t’vocërr. Kur e sheh qe ish mush gastarja plot gjarpi, u kon habit për ni kohë, e kah shkojke e me kon u zatetke i thojke: ‘Be shoq, ka pjellë gjaprri, e i ka ba 9 gjaprra t’vogël’. E për qata ka met kjo; jo pse Shumari ka ba hajgare, po u kanë tut fort kur e ka shti n’gastare ni gjarpën, e t’nesrit i ka gjet edhe 9 tjerë, e u kanë habit për ni kohë”.

Edhe ky është një rast që tregon se bashkëveprimi i njerëzve me gjarpinj mund të sjellë pasoja për njerëzit. Gjarpri në përgjithësi nuk mund të përdoret për qëllime të mira. Ai mund të shërbej në disa raste për të mënjanuar ndonjë rrezik duke i rrezikuar ata që u rrezikojnë sikur ata me stupca, duke i ngrënë brejtësit, bretkosat, dhe disa gjallesa tjera të padëshirueshme për njeriun, por aleanca dhe miqësia ndërmjet njeriut dhe gjarprit për ndonjë punë të përbashkët pa e dëmtuar askënd, është e pamundur dhe gjithmonë përfundon me pasoja për njeriun.

Hundraku ose gjarpri ilir, më helmuesi në Evropë

Hundraku është gjarpri më i përhapur në Kosovë dhe gadishullin Ballkanik. Është po ashtu i përhapur në Slloveni, një pjesë të Austrisë, Italisë veriore, ngapak në Turqi dhe ka arritur deri në Siri.

Emri i tij në latinisht është Vipera Ammodytes. Në anglisht quhet nose-horned viper, që korrespondon me emërtimin shqip hundraku për shkak të hundës në formë briri të kthyer përpjetë.

Në anglisht njihet edhe si Illyrian Viper (gjarpri ilir). E ka marrë këtë emër nga rajoni ku është më së shumti i përhapur – Iliria. Në shqip njihet edhe si gjarpri i gurit, që jeton në terrene kryesisht malore të thata ku ka gurë, shkëmbinj, pluhur, pyje gjetherënëse të ulëta dhe kaçuba. Kurrizin e ka me katrorë në formë të pjerrët me ngjyrë nga portokalli deri në të kaftë dhe murrmë, varësisht prej vendeve ku jeton dhe stinëve.

Për dallim nga shumica e gjarepinjve tjerë që shumohen me anë të vezëve, hundraku pjellë këlyshë. Nuk është i shkathët në lëvizje dhe manovrim sikur gjarpinjtë tjerë. Mund t’iu kafshoj vetëm nëse provokohet, ose aksidentalisht jeni në kontakt me të. Duket sikur i trullavt, por është shumë helmues. Kafshimi i tij shumë lehtë mund t’u kushtoj me jetë edhe në pjesët më të largëta të trupit (maje të dorës dhe këmbës).

Tek shqiptarët ky gjarpër nuk cilësohet katil sikur disa tjerë që janë më pak helmues por më shumë të lëvizshëm dhe reagues. Në kohërat e mëhershme, shumë njerëz në Ballkan që ecnin zbathur dhe janë kafshuar nga hundraku, kanë gjetur vdekjen më shumë se prej çdo lloj gjarpri tjetër.

Në fshatin Rakosh të Istogut, një lagjeje prej shtëpisë së Zeqir Milicit dhe nën rrugën që shpie në magjistralen Pejë – Mitrovicë, i është dhënë emërtimi popullor hunrakt.

Shkak i këtij kualifikimi, sipas thënieve popullore, është ambienti gjeografik i asaj pjese të Rakoshit dhe njerëzit e “fshtirë” sihundraku. Një pjesë tjetër e hunrakve jeton nër Smajl Hajrizt ose jug të Rakoshit. Kur e kanë pyetur në një të pame kryeplakun e kësaj lagje se çfarë fisi jeni, ky u është përgjigjur si me satirë: na jemi pej fisit hunrak! (Fisi i vërtetë i tyre është Shala).

Në një rast tjetër, me rastin e përmirësimit të menjëhershëm motit ose kushteve atmosferike, në bashkëbisedime të shpeshta në Istog thuhet: “Kush o dekë dje, sot i ka ra pishman”.

Kur u njoftua se dje ishte varrosur një njeri i Rakoshit nga “fisi i hunrakve”, atëherë i njëjti person tha: “Ee, n’koftë kanë hunrak i Rakoshit, s’i paska ra pishman hiq!” Pak më tutje, në anën e djathtë të rrugës për Mitrovicë, afër Kodrës së Rakoshit, janëizraelt. Si duket, në Istog ka njohuri për historinë e lashtë të çifutëve dhe gjarpinjve!

I.Mulaj

Arbnore shkruajti:Nese ka mundesi dikush te shpjegoj simboliken e gjarperit, i cili gjendet kudo, cka fshihet prapa ketij simboli? flm

kjo eshte Brotherhood of the Snake!
http://www.2012.com.au/Brotherhood_snake.html
http://www.bibliotecapleyades.net/sociopolitica/sociopol_brotherhoodsnake.htm

respekte

Nexus shkruajti:
Bashkëveprimi i gjarperit me njeriun si aleat:

ja dhe nje shembll per bashkepunimin e njeriut me gjarperin, por me pare mos haroni te shikoni simbolin e veshjen e ketij djaloshi.

cfar e dallon kete femij nga te tjeret njerez qe nuk e sulmon ky gjigant, dhe cfar eshte me te tjeret, seriozish mund te me thot dikush dicka si pergjigje, pa shaka?

flm

Legjenda e gjarpërit të shtëpisë

Legjenda thotë: Besohet se çdo shtëpi ka gjarpërin e vet. Ata si rëndom janë të qetë. Ndodh që gjatësia e tyre të jetë mbi dy metra, por populli i quan “gjarpërinjtë e shtëpisë” ose “gjarpëri i shtëpisë”.

Ata lëvizin apo ecin nëpër shtëpi lirisht dhe askush nuk guxon t’i ngacmojë, kështu që shpesh herë i gjejmë nëpër teshat apo mbulesat e fletjes, nën jastëkët, nëpër djepet e foshnjeve, e kështu me radhë. Iu jepet qumësht në vendet e caktuara, ku gjarpëri i shtëpisë zakonisht e ka daljen e vet.

Thuhet nëse e mbysim gjarpërin, atëherë ai ndëshkon saqë në atë shtëpi ndodhin ngjarje të kobshme, u digjet shtëpia, mund të vdesë dikush prej anëtarëve të familjes, etj. " Eshte interesant te permendet rasti i mbrojtjes nga magjia" nepermjet kokës se gjarpërit. Vajzat e bukura dhe nuset , me qellim që të mbrojtjen nga magjia , e mbartin në qafë dhe midis gjinjëve kokën e gjarpërit.

Në fakt, kur dikush rastesisht gjate punës së përditshme në fushe mbyste ndonjë gjarpër, ia merrte kokën , të cilën sipas nevojës më vonë mund ta mbante një vajzë ose nuse e shtëpisë. Koka e gjarpërit e mbajtur në qafë ose midis gjinjëve eshte nje ritual i trashëguar që nga ilirët, të cilët besonin në forcën mbrojtëse të gjarpërit.

Gjarpëri edhe sot e kësaj dite tek shqiptarët konsiderohet si "roje i shtëpisë" dhe mendohet se secila shtëpi diku në themelet e saja e ka gjarpërin e vetë i cili e mbron shtëpinë. Prandaj kur ai paraqitet në oborrin e shtëpisë as nuk mbytet e as nuk ngacmohet, por lihet i qetë. Pra, koka e gjarpërit tek shqiptarët e ka patur kuptimin e një objekti sigurie për individin dhe shtëpinë.

Asnjë kafshë në simbolikën religjoze tek ilirëve nuk ka luajtur rol të rendësishëm sa gjarpëri. Kjo kafshë misterioze, me formë të jashtzakonshme e cila pa zhurme zvarritet dhe del nga thellësia e tokës aty ku jetojnë demonët dhe zotat e nëntokës, si edhe shpirtrat e të ndjerëve, i cila me kafshimin e vet mundet aty per aty ta mbyse jo vetem kafshen, por edhe vete njeriun, ka nxitur respekt nga frika.

Nuk është e rastit, pra, që gjarpëri luan rol të rëndësishëm në religjonet dhe mitologjitë e të gjithë popujve që shtrihen në viset , ku jetojnë gjarpërinjtë, nga Amerika deri në Perendim, e deri në Azi në Lindje, dhe prej kohrave paleolitike e deri në ditët tona.

Tek ilirët, sidomos tek ata të Jugut, gjarpëri është kafsha e cila me domethënien e vetë të shumëfishtë zë vëndin qëndror në strukturen religjioze simbolike. Ai është kafshë toteme dhe kryetar i fisit ilir, simbol i mënçurisë, i së keqes, shëndetit, pjellshmërise, personifikim i shpirtit të të ndjerit, mbrojtës i vatrës së shtëpisë e mbi të gjitha kafshe mitologjike.

Paraqitjet e gjarperit, si material deshmues e domethenes i kultit dhe i simbolikes se tij, ne kete pjese te Evropes paraqitet shume me heret se koha e formimit te fiseve ilire ne kete treve. Paraqitjet me te lashta figurative te gjarperit jane te fazes me te lashte te kohes se neolitit e cilaeshte deshmuar me se miri ne lokalitetin e njohur te Lepenski Vir ne Gjerdap.

Ne kete lokalitet, ne shtepine nr. 50 eshte zbuluar paraqitja e gjarperit, e formuar prej tokes ranore,1 si edhe nje ne trajte te gjilperes prej ashti "pjesa e siperme e se ciles eshte transformuar ne trupin spiral te gjarperit". Ky objekt i fundit eshte gjetur ne shtresen e Ic te ketij lokaliteti, e mund te datohet ne mbarim te mijevjeçarit te VI para e.r.

Qe gjetjet nga Lepenski Viri nuk jane te rastit, perkatesisht qe kulti i gjarperit nuk ka qene i kufizuar vetem ne kete lokalitet neolitik, deshmojne gjetjet ne lokalitetet e tjera neolitike. Keshtu, ne vendet Donja Branjevina te Deronjas, ne shtresen qe i takon kultures starçevo-Korros, jane zbuluar dy figura prej argjili, per te cilat me mjaft siguri mund te pohohet se paraqesin kete kafshe.

Nga neoliti mund te permendim, perveç te tjerash, edhe nje sere paraqitjesh te gjarperinjve, si p.sh. ate nga Tjerrtorja e Prishtines, nga Lisiçiqi i Konjices ne Bosnje, nga Krivaça e Bribirit ne Dalmaci, dhe e gjejme te aplikuar edhe ne nje sere shembelltyrash te meshkujve dhe te femrave prej argjili.

Prej neolitit te ri e deri te mbarimi i kohes se hekurit te zhvilluar ne pjesen perendimore te Ballkanit nukndeshen paraqitjet realiste te gjarperit. Kuptohet qe kjo kurrsesi nuk do te thote se gjarperi ne kete periudhe te gjate kohore nuk ka luajtur rolin si kafshe kulti te cilin do ta kete me vone ne kohen e hekurit.

Zhdukja e paraqitjeve realiste te gjarperit eshte ne perputhje me gjeometrizimin ne artin figurativ prej neolitit te vone e tutje ne kete pjese te Evropes. Arti gjeometrik dominon edhe te iliret deri ne mesin e mijevjeçarit te I. para e.s., kur paraqitja figurative e hyjnive, simboleve, skenave ngajeta etj., perseri merr hov.

Ne periudhen e gjate te shprehjes gjeometrike figurative simboli i gjarperit merr interpretimin e vet gjeometrik, te stilizuar ne formen e vijes valore, spirale, meandri e te ngjashme.

Paraqitjet realistete kesaj kafshe shfaqen si ne mbarim te shek. VI para e.s.; pra, ne kohen kur ne treven e banuar prej ilireve - jo kudo ne te njejten trajte dhe me te njejtin intensitet - fillon, ne pajtim me transformimet e thella shoqerore-ekonomike qe ne ate kohe fillojne te manifestohen dukshem dhe natyrisht me ndikimin gjithnje e me te pranishem te qendrave te zhvilluara kulturore ne Jug (Greqia) dhe ne perendim (etruret, venetet etj.) ne iliret, te zhvillohej tendenca gjithnje e me e dukshme per formimin figurativ ne" rend te pare te atyre fuqive transcedentale qe drejtonin fatin e njeriut te atehershem ose, te pakten formimin figurativ te atyre simboleve qe paraqitnin mbrojtjen nga shpirterat e keqinj, semundjet, fatkeqesite, armiqte.

Paraqitjet realiste te gjarperinjve ne truallin ilir shfaqen se pari ne Jug, ne treven e shtrirjes se kultures seTrebenishtes. Nen ndikimin e Greqisejonike ne trevat maqedone dhe peone deperton motivi i gjarperit i cili me shpesh paraqitet ne byzylyket, qysh ne fund te shek, Vl.para e.s., ne menyre qe me vone, ne shek. V dhe IV. para e.s. shfaqjet e tilla ne kete treve te behen shume te shpeshta.

Natyrisht, vete prejardhja e motivit te gjarperit kurrsesi nuk duhet identifikuar me prejardhjen e permbajtjes se tij simbolike, per arsye se kulti i gjarperit eshte i njohur nder iliret e ketyre viseve, siç e kemi thene, shume me heret se koha kur kjo kafshe fillon perseri te paraqitet ne kohen e hekurit.

Me ne fund, vete fakti qe motivi i gjarperit ne kete kohe, perkunder prejardhjes se tij nga Jonia dhe te inspirimit nga arti jonik, me se shumti eshte i perhapur ne treven e kultures ilire te Trebenishtes, e shume me pak ne viset fqinje joilire ne jug dhe ne lindje, eshte pohim tregues mbi autoktonine e kultit te kesaj kafshe te iliret

zakonisht gjarpri eshte simboli i perjetesise dhe kush mban nje gjarper i kalon me shpejt semundjet sipas besimeve te vjetra

Keni shkruar faqe të tëra, e mund të shkruani edhe më shumë, po mbetet temë pa përgjigje kur nuk vërehet një gjë thelbësore:
Bibla i përket botës semite dhe urren gjarpërin.
Në botën shqiptare gjarpëri nuk urrehet por adhurohet.

Kjo ndodh sepse Bibla u shkrua apo u përpilua etj në kohën kur Çifutët kanë pasur kontakte të idhëta me një fis pellazg, me Filistinët.

Gjarpëri simbolizon pra armikun e tyre prandaj ata e urrejnë. Bibla nuk mjaftohet vetëm me gjarpërin, aty edhe një femër filistine Dalila paraqitet padrejtësisht si kurvë.

Prandaj nuk mund të studiojmë simbolikën e gjarpërit kur nuk ndajmë shapin nga sheqeri. Nëse studioni gjarpërin e Biblës jeni thjesht duke studiu "të keqen" siç e shohin semitët, kurse gjarpëri i shqiptarëve është "e mira".

Gjarpri i Zanafillës është demonizuar nga Kisha Katolike Romake. Ishte kafsha e mallkuar që e çoi gruan në tundim.

Se çfarë mbetet nga e vërteta historike e Krijimit në Bibël sigurisht që duhet të merret me pincetë. Duhet të lexoni ndërmjet linjave sepse shpesh sensi literal fsheh një tjetër shumë më të thellë.

Gjarpri i Origjinës ishte simbol i dijes (njohjes).

Ne prandaj duhet të marrim në konsideratë gjarpërin e kopshtit të Edenit. Kush ishte ky saktësisht? Dhe çfarë i zbuloi Evës që shkaktoi zemërimin e Zotit YAHVE?

Ju duhet të dini se në të gjitha mjediset Gnostike, hermetike, ezoterike, Perëndia e vërtetë nuk është Zoti YAHVE ...

Pyjet e gjarpërinjve

Një element tjetër, i cili dëshmon për kultin e gjarprit në trojet shqiptare, është njoftimi i autorëve të antikitetit se në Iliri kishte pyje të posaçme, ku rriteshin gjarpërinjtë, të cilët ushqeheshin një herë në vit prej tri femrave, që shkonin atje nudo. Nëse pranohej ose jo ushqimi, priftërinjtë bënin parashikimin e ecurisë së motit, prodhimit, mënyrës së qeverisjes, mundësisë së zhvillimit të luftërave etj.

Kulte tradicionale shqiptare - Shyqri Hysi

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Në Melgushë të Shkodrës, njëra nga kodrat dikur në mesjetë, quhej Kodra e Buzgjarpnit. Më vonë, ngaqë aty ishte ndërtuar një kishë, kjo mori emrin Kisha e Buzgjarpnit.

Herët në mesjetë, mali i gadishullit Peleshac (Dalmaci), quhej Mali i Gjarpnit (Monte Vipera) e më vonë merr emrin Maja e Shëngjergjit. Kështu ndodhi edhe me malin afër Splitit që quhej Monte Vipera e më vonë mori emrin Maja e Shëngjergjit, çka është bërë me qëllim për të zhdukur kultet pagane, duke i zëvendësuar ata me emra të krishterë.

Mitologjia ndër shqiptarë - Mark Tirta

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ekzistenca e vendeve të shenjta kushtuar gjarpërinjve mund të vërehet edhe në përrallën "Vajza që u bë djalë" :


...Shkoi "dhëndri" te mbreti dhe si fjeti atë natë me nusen, u zgjuan në mëngjes dhe mbreti e pyeti vajzën:

- Hë moj bijë, si e kalove natën me tët shoq?

- Si unë e mjera!

Thotë mbreti:
- Pa ta dërgoj në aksh kishë që është plot e përplot me gjarpinj, dhe t'i them të mbledhë taksat se u bë kaq kohë që s'më ka dhënë asnjë para.

E dëgjoi "djali", shkoi te kali dhe po rrinte i menduar.

- Pse po mendohesh, o imzot? - e pyeti kali.

- Këtë herë nuk kam shpëtim se mbreti do të më dërgojë në aksh kishë të vjel taksat, po ajo është e mbushur me gjarpinj, - i përgjigjet djali.

- Mos u frikëso, - i thotë kali - po shko te mbreti dhe kërkoji një barrë me zile, këmborë dhe ca mushka për të ngarkuar paratë.

Pas një çike mbreti e thërriti dhe "djali" i kërkoi gjithë ç'i tha kali. Dha urdhër mbreti e i sollën ç'kërkoi dhe djali mori kalin e u nis. Pa shkuar te kisha, u kthyen e morën pelën. Në udhë e sipër, kali i thotë:

- Unë dhe mëma ime do të zëmë dyert e do të hingëllijmë, ti do të hipësh në një dritare e do të tundësh zilet e këmborët gjersa gjarpërinjtë të zënë e të bërtasin: "Ç'i kemi bërë perëndisë që na mundon kështu?" Atëherë ti do t'u përgjigjesh e do t'u thuash: "Më jepni taksat e mbretit, se do t'u batërdisë perëndia nga mendtë."

Si sosi fjalën kali, iu afruan kishës dhe djali bëri sikundër e kishin porositur. Atëherë gjarpërinjtë u frikësuan nga hingëllimat, zilet e këmborët edhe nxorën e i dhanë djalit gjithë paratë që ishin në kishë. Si u larguan një çikë, gjarpinjtë u hodhën gjilpëra dhe i qëlluan, po pa ndonjë zarar edhe thanë:

- Ti që na more paratë, në qofsh djalë u bëfsh vajzë, në qofsh vajzë u bëfsh djalë.

Sakaq vajza e ndjeu që u bë djalë....


Virgjil Muçi - Përralla shqiptare për 100+1 natë

Motivi i gjarprit në artin tonë popullor



Në kuadrin e motiveve të shumta që populli ynë trashëgoi nga e kaluara, motivi i gjarprit zë vend të rëndësishëm. Këtë motiv e ndeshim pothuaj kudo: në veshje popullore, në tekstil, në drugdhendje, në gurgdhendje, në metal etj. Përveç formave plastike, spirale, meandrike dhe valëzore ky motiv na paraqitet edhe në format më primitive të artit popullor, atij gjeometrik me vija zigzage dhe të thyera.

Dëshmitë e para materiale në të cilat ndeshim figurën e gjarprit, i përkasin periudhave me të hershme, përkatësisht kohës së neolitit. Në Kosovë nga kjo periudhë, veçojmë figurën e gjarprit të gjetur në Tjerrtore afër Prishtinës, në një ambient shtëpiak 1, si dhe figurën e gjarprit të gjetur në lokalitetin Fafos afër Mitrovicës, ku na paraqitet figura e një mashkulli, trupi i të cilit është i mbështjellë me gjarpërinj2. Në Shqipëri, nga kjo periudhë, vlen të përmenden ekzemplarë byzylykësh me koka gjarpri, që janë gjetur në Kalanë e Hollmit3, si dhe disa figura të tjera të gjarprit nga periudha helene, që janë gjetur në pllaka argjili në Selcë e Poshtme afër Pogradecit4. Gjarprin si motiv e ndeshim edhe në monedhat e labeatëve, të gjetur në lokalitetin e Çinamakut afër Kukësit, si dhe në monedhat e disa qyteteve ilire në Shqipëri, si: në Bylis, në Apolloni, në Dyrrah, në Olimpae dhe në Amantia5

Po ashtu, në një dorë votive, të punuar prej bronzi (shek. II-III e.s), e cila është e ekspozuar në Muzeun Historik Kombëtar të Tiranës, mund të shihet figura e një gjarpëri, si dhe figura e një shufre me dy gjarpërinj përballë njëri-tjetrit në formën e numrit 8, që është skeptri i hyut pagan Hermes, me të cilin ai çonte shpirtrat e të vdekurve në botën e Hadit. Kjo dorë votive i kushtohet mistereve të hyut Sabas6.

Si motiv gjarpri u përdor edhe gjatë mesjetës. Bie në sy sidomos aplikimi i këtij ornamenti në armë e stoli7.


1. Motivi i gjarprit në monumente mbivarrore.

....

Gjarpri si motiv është përdorur edhe nga populli ynë. Paraqitja e këtij motivi në disa monumente tona mbivarrore nuk ishte gjithherë e njëjtë. Deri sa në Vukël10 e në Fushë Bregdetare11 të Shqipërisë së Veriut, ky motiv na paraqitet i vetëm, në fshatin Vuksanlekaj12, dhe në Malësi, na paraqitet së bashku me motive të tjera. Mirëpo, pavarësisht nga mënyrat e paraqitjes së këtij motivi në këto monumente, figura e gjarprit këtu ka lidhje me një pjesë të besimeve mbi gjarprin si kafshë htonike, përkatësisht me besimet për gjarprin si kafshë që mishëron shpirtrat e të vdekurve që banojnë në thellësitë e errëta të nëntokës dhe me besimet për gjarprin si mbrojtës të varreve13.


2. Motivi i gjarprit në hyrje të shtëpive


Gjarprin si motiv, e hasim shpesh, edhe në hyrje të shtëpive. Mënyrat e paraqitjes së këtij motivi në këto hapësira janë të ndryshme. Në disa kulla, si p.sh., në kullën e bajraktarëve në fshatin Vranoc, pastja në kullën e Haxhi Zekës në Pejë dhe në kullën e Isuf Bajram Halitaj në Tomuc (Podgur)14, gjarpri na paraqitet i vetëm, ndërkaq në kullën e Sylë Rexhës në fshatin Vranoc, ky motiv na paraqitet së bashku me motive astrale.

Përveç rasteve të lartpërmendura, gjarpri si motiv pëlqehej edhe në krahina të tjera shqiptare, si: Përmet e Labëri, në Malësi të Tiranës, në Mat, në Mirditë, në Malësi të Madhe e gjetiu.

Në Përmet, bie fjala, figura e gjarprit punohej në muret e shtëpive, përkatësisht në harkun e gdhendur rreth derës. Në kuadrin e motiveve të tjera, gdhenden edhe nga dy gjarpërinj në të dy anët e derës15. Është e kuptueshme se këtu, në zanafillë, kemi të bëjmë me shpirtin mbrojtës të shtëpisë, pra, me një kult të lashtë totemik të popullit tonë. Në periudhën ilire dhe në mesjetë, figurën e gjarprit, si hyjni mbrojtëse të shtëpisë, e njohim gjerësisht nga të dhënat mitologjike dhe gojëdhënat popullore.

.....

3. Motivi i gjarprit në stoli, në veshje dhe në punëdore të grave.

Paraqitja e gjarprit në stoli daton që nga kohët e hershme. Me këtë rast vlen të përmendim byzylykët me kokë gjarpri (shek. V p.e.s.)19, të cilët u gjetën në një varr në Banjë të Pejës, e që me të drejtë konsiderohen ekzemplarët më të bukur të këtij lloji. Figura e gjarprit në stoli është përdorur edhe në periudhat e mëvonshme. Përdoret edhe sot nga gratë tona.

Përveç në stoli,gjarpri si motiv zë vend edhe në veshjet tona popullore. Në forma të ndryshme atë e ndeshim pothuaj në të gjitha pjesët e kostumeve solemne të grave të reja. Kështu, bie fjala, në kostumin e xhubletës, në grykoret dhe mëngët e këmishëve, pastaj në pështjellakë, çorapë, kollanë, etj., ky motiv mund të themi se zë vend qendror.

Ky motiv pati përdorim të gjerë edhe në qëndisjet e veshjeve të qytetit. Paraqitja e këtij motivi në qëndisje bëhej në formë të stilizuar bukur, me vijë të lakuar gjatë sipërfaqes së qëndisur, duke krijuar lëvizje të qeta me një natyrshmëri të veçantë. Në japanxhet e veshjes së grave, të një pjese të qytetit të Shkodrës, gjarpri punohej me fije pambuku ose fije mëndafshi me teknikën e gërshetit, që konsiderohet ndër teknikat më të hershme të qëndisjes shqiptare20.

Nuk janë të pakta as objektet e tjera, në të cilat e hasim motivin e gjarprit. Kështu, p.sh., në Llap dhe Malësinë e Kaçanikut, motivi i gjarprit na paraqitet në jana të leshtë. Motivi është i aplikuar me vijë të lakuar (ngjyrë e zezë në sfondin e kuq), duke spikatur kokën e gjarprit me ngjyrë të bardhë. Po ky motiv është konstatuar edhe në qilima të popullsisë shqiptare në Greqi21.

Motivin e gjarprit e ndeshim në formë të stilizuar, edhe në disa këpucë të burrave me brroqe dhe në opingat me xhufka (në Shqipëri të Jugut)22. Në Dukagjin dhe në Labëri gjarprin e punojnë edhe në tatuazhe, që i bëjnë burrat në krah23.

....

4. Motivi i gjarprit në instrumente muzikore.

Ndër instrumentet muzikore, motivi i gjarprit më së shumti paraqitet në lahuta. Vendet më të shpeshta të paraqitjes së këtij ornamenti janë grroçja dhe harku i lahutës. Nuk janë të rralla rastet kur i tërë harku apo budaçi, siç i thonë në Rugovë punohet në formë gjarpri. Një lahutë të tillë e posedon edhe Muzeu Etnologjik në Pejë. Gjarprin e gdhendur në këtë instrument muzikor e ndeshim edhe në krahina të tjera si, psh., në Kuç, në Hot e Triesh, në Kelmend, në Kastrat, në Dukagjin, në Nikaj-Mertur, në Malësinë e Gjakovës, etj.

Paraqitja kaq e gjerë e këtij motivi në lahuta mund të shpjegohet, përveç tjerash, edhe me respektin që gëzonte kjo kafshë në popull, si simbol i urtisë, i inspirimit dhe i lashtësisë, si për këngën ashtu edhe për instrumentin. Figura e gjarprit, në mënyrë simbolike, duhej të tregonte se nga goja e këngëtarit popullor dalin vetëm porosi të urta dhe me interes për njerëzit.

5. Motivi i gjarprit në armë dhe në objekte të tjera.

Përveç objekteve të lartpërmendura, motivin e gjarprit e ndeshim edhe në armë. Në artin e popujve antikë, bie fjala, gjarpri është i paraqitur në mburojat e luftëtarëve. Këtë motiv e kishte edhe hyjnesha Atena, e cila ishte hyjneshë me aftësi luftarake25.

Ndonëse, gjarpri, është konsideruar ndër shumë popuj, si gjallesë me aftësi të mëdha shkatërruese, por edhe si simbol i aftësisë dhe trimërisë ushtarake, paraqitja e tij në armën e luftëtarit kishte për qëllim që t’i kalojë aftësitë e gjarprit edhe në armën e luftëtarit, për t’ia rritur kështu atij besimin në vetvete dhe në fitore.

Gjarpri si motiv u pëlqye mjaft edhe në djepa të fëmijëve. Punohej zakonisht në pozitë të zgjatur, në pjesët anësore të djepit. Paraqitja e këtij motivi në këto objekte kishte karakter apotropeik. Përveç mbrojtjes së fëmijëve nga kafshimi i gjarprit, motivi në fjalë, ishte i mirë, sipas popullit, edhe kundër syrit të keq.

Gjarprin si motiv e ndeshim shpesh edhe në arka të nuseve, në kërraba të barinjve, në furka, etj. Paraqitja e këtij motivi në këto objekte sikurse edhe në raste të tjera, kishte karakter apotropeik. Motivi i gjarprit në arkën e nuses, bie fjala, na paraqitet si simbol i pjellorie dhe si roje, ndërkaq në furkën e bareshës apo kërrabën e bariut, kishte për qëllim para së gjithash ta mbronte bareshën e bariun, por edhe bagëtinë, nga kafshimi i gjarprit.

Duke qenë se në traditën tonë popullore gjarpri konsiderohej edhe si mbrojtës i vatrës, figurën e tij e ndeshim edhe në disa objekte të vatrës. Kështu në Prizren janë evidencuar mashat në formë të gjarprit(26), ndërkaq, në fshatrat e rrethit të Strugës, demiroxhaku punohej me kokë gjarpri, të ngritur lart27.

Figurën e gjarprit, në formën e tij plastike, e punonin edhe vajzat kur përgatitnin pajën. Këtë punë ato e bënin me penj dhe rruaza ngjyrash të ndryshme. Gjarpri i punuar në këtë mënyrë përdorej si apotropeion për mbrojtjen e fëmijëve dhe të nuseve nga syri i keq.

Duke përfunduar, mund të konstatojmë se, motivi i gjarprit, i aplikuar në artin tonë popullor, na del tejet interesant për etnologjinë. Ky motiv është i shumtë dhe i llojllojshëm. Paraqitja e tij në objekte të ndryshme, edhe në ditët e sotme, mund të shërbejë si argument në favor të tezës për vazhdimësinë shpirtërore midis ilirëve dhe shqiptarëve.

________
1 Gjarpri është përdorur nga terakota, ka ngjyrë të përhimët, është i dekoruar me vija cik-cak dhe me therje vertikale. Ka këto dimensione: 3,7x3,2cm (R. Galović, Predonica – neolitsko naseje kod Prištine, Muzej Kosova Priština, 1959, f.25, 68).
2 Figura është e punuar prej terakoteve me ngjyrë të zezë, dhe ka gjatësinë 2x5cm. Sipas njohurive tona, kjo është figura e vetme në Ballkanin Qëndror, me një numër kaq të madh të gjarprinjve të paraqitur në një vend. Më gjerësisht lidhur me këtë shih: T. P. Vukanović, Zmija kao aplikacija na neolitskoj plastici centralnog Balkana, Vranjski glasnik, XI, Vranje, 1975, f. 475.
3 A. Stipçeviq, Simbolet e kultit te ilirët, Rilindja, Prishtinë, 1983, f.50.
4 Krahaso: Shqipëria arkeologjike, Tiranë, 1971, fig.47.
5 Krahaso: H. Ceka, Probleme të numizmatikës ilire, Tiranë, 1967.
6 Më gjerësisht për këtë, shih: Dr. M. Zeqo, Kulti i lashtë i Sabasit në Shqipëri, “Ekskluzive”, nr. 35,2003.
7 Krahaso: S. Knežević, Lik zmije u narodnoj umetnosti i tradiciji Jugoslovena, GEM, 22-23, Beograd, f.86-87; P. Vasić, Jogoslovenska nošnja u XVI veku, Zbornik radova Etnografskog muzeja u Beogradu (1901-1951), Beograd, 1953, f.134-135.
10 F. Mehmeti, Zakone, rite e besime vdekjeje në Kelmend, Etnografia shqiptare 9, Tiranë, 1978, f.354.
11 Krahaso: Y. Selimi, Rite e zakone të vdekjes (Fusha bregdetare e Shqipërisë Veriore), ESH, 13, Tiranë, 1983, f. 337, fig. 3.
12 Š. Bešlagić, Stari malisorski nadgrobni spomenici u Vuksan Lekiću, BMK, 10, Prishtinë, 1970, f. 383.
13 A. Stipçeviq, Simbole e kultit ..., vep. e cit., f.58.
14 U. Xhemaj, Reliktet e kultit të gjarprit në traditën popullore, Gjurmime albanologjike, Folklor dhe etnologji, 13, Prishtinë, 1984, f.27.
15 M. Tirta, Aspekte të kultit..., pun. cit., f.66.
19. M. Garašanin, Preistorija na tlu Srbije, II, Beograd, 1973, f.507.
20 I. Bihiku, Qëndisjet në veshjet popullore të qytetit, ESH, 14, Tiranë, 1984, f. 216.
21 D. Statovci, Kërkime etnografike, Rilindja, Prishtinë, 1988, f. 147.
22 Krahaso: Arti popullor në Shqipëri, Tiranë, 1967, f.133-134.
23 M. Tirta, Aspekte të kultit..., pun. cit., f.70.
24 S. Knežević, Lik zmije..., pun. i cit., f.85.
25 Winter Dr. Franz, Griechische Sculptur des Fünfen Jahrhundret, Heft XIX, f. 249. S. Knežević, Lik zmije..., pun. i cit., f.73.
26 S. Knežević, Lik zmije..., pun. i cit., f.73
27 B. Asani, Enë e orendi shtëpiake në disa fshatra të trevës së Strugës, në Studimi etnografik i ndryshimeve bashkëkohore në kulturën popullore shqiptare, Prishtinë, 1990, f.404.

Gjurmime albanologjike 35-2005.Prishtinë 2006.

Bashkim Lajçi

Arbnore shkruajti:Nese ka mundesi dikush te shpjegoj simboliken e gjarperit, i cili gjendet kudo, cka fshihet prapa ketij simboli? flm

  ky simbol i dy gjarperinjeve ne form harkore,nga bishti gjer te koka esht simbol i energjis KUNDALINI,kjo esht nje energji sheruese te cilen e posedon trupi i njeriut..pse mendoni pikerisht kete simbol e kan barnatoret,ato shesin ilaqe fallse,krahasuar me ate energji qe kemi ne ne trupin ton...nuk thuhet kot se barnatorja me e madhe esht ne trupin ton...