Personaliteti
4 posters
Faqja 1 e 1
Personaliteti
Neo 17.08.09 0:21
Personaliteti dhe çrregullimet që na bëjnë të ndryshëm
Të gjitha proceset psikike, siç janë: të perceptuarit, të menduarit, të ndjenjave, të mësuarit, motivimi etj., janë të lidhura ngushtë njëra me tjetrën, pra, varen njëra nga tjetra dhe ndikojnë në njëra tjetrën.
Individi, duke kaluar nëpër këto procese psikike, gjatë periudhave të ndryshme të jetës, formon veti të caktuara personale. Duke i vërejtur këto veti gjatë aktivitetit të individit, ne vërejmë mënyrën e veçantë të sjelljeve, që është karakteristike për të. Këto veti karakteristike, mënyrën e përgjithshme dhe të veçantë të sjelljeve të njerëzve dhe të çdo individi, si manifestohen, si zhvillohen dhe nga cilët faktor varen ato, i studion Psikologjia e personalitetit.
Sikurse të gjitha funksionet psikike, edhe personaliteti e ka bazën e saj biologjike, sepse çdo njeri lind me karakteristika trashëguese të caktuara. Edhe pse faktorët biologjik kanë rëndësi të posaçme për zhvillimin e personalitetit, janë vetëm bazë e nevojshme për zhvillimin e mëtejshëm të tij.
Rol vendimtar luajnë faktorët e rrethit, e para se gjithash, faktorët social. Prandaj edhe theksohet se, personaliteti është dukuri, jo vetëm psikologjike, por edhe sociale. Kushtet sociale, sidomos aktivitetet me njerëz, janë të domosdoshme për t'u zhvilluar individualiteti njerëzor në qenien humane, pra në qenien e cila ka karakteristika.
Numri i faktorëve, si ndikim në bazën e dhënë biologjike për formimin e cilësive të personalitetit, është mjaft i madh si: ambienti dhe kushtet familjare (në të cilat rritet fëmija), shkolla, moshatarët, mësuesi, të njohurit, organizatat dhe shoqëria, në të cilat ai është anëtar, dhe roli që ka në to, literatura dhe filmat, bashkëshortësia dhe marrëdhëniet bashkëshortore, profesioni dhe suksesi në këtë profesion, pozita sociale, kultura në të cilën rritet dhe jeton, sistemi shoqëror i bashkësisë etj.
Zhvillimi i personalitetit ndahet në katër periudha: mosha e fëmijërisë, e rinisë, e pjekurisë dhe e pleqërisë.
Shumë ekspertë të psikologjisë mendojnë, se rol vendimtar për formimin e cilësive të personalitetit luajnë kushtet e jetës familjare në ditët e para të fëmijërisë. Studimet kanë treguar, se kushti më i mirë për zhvillimin e personalitetit të pjekur dhe të shëndoshë, është qëndrimi i përzemërt dhe i ngrohët i prindërve, por edhe njëfarë rigoroziteti në evitimin e pasojave të pakënaqshme të reaksioneve tek fëmijët.
Moment tjetër i rëndësishëm për zhvillimin e cilësive të personalitetit është edhe fillimi shkollor, që përbën një ndër bazat shumë të rëndësishme në zhvillimin e personalitetit dhe karakterit të mëvonshëm të individit. Ardhja e fëmijës në shkollë, është ardhje në një rreth të ri, me kërkesa të reja, dhe me më shumë obligime, në të cilat ai duhet të gjendet, pasi ato ndryshojnë dukshëm prej kërkesave familjare, me të cilat ai është mësuar.
Gjithashtu, rol me rëndësi në këtë periudhë luan edukatori, mësuesi ose pedagogu. Mësuesi, si edhe prindërit paraqesin modelin, në të cilin fëmija merr shembull. Me sjelljet, veprimet, gjestet, qëndrimet etj., ata i japin drejtimin e mëtejshëm fëmijës, drejt formimit të cilësive të personalitetit.
Periudha tjetër, shumë e rëndësishme është mosha e rinisë, e cila karakterizohet me dy momente: Zhvillimin fiziologjik dhe zhvillimin social.
Në zhvillimin fiziologjik bie në sy rritja e gjatësisë së trupit dhe shtimi në peshë; paraqitja e karakteristikave seksuale dhe disa kriza psikologjike në lidhje me këtë moshë etj. Ndërsa në zhvillimin social, paraqiten interesime dhe qëndrime të reja mbi jetën; zhvillohet ndjenja e vetëdijes dhe nevoja e pavarësimit, si dhe formohen pikëpamje mbi çështjet e rëndësishme shoqërore etj.
Për kapërcimin e kësaj periudhe, e cila është e mbushur me trauma e probleme të ndryshme psikike e fizike, dhe për marrjen e drejtimit vendimtar drejt cilësive të qëndrueshme të personalitetit (qoftë pozitive, apo negative), ndikim parësor luajnë: faktorët e fëmijërisë së hershme, qëndrimet e prindërve dhe edukatorëve, pikëpamjet dhe normat shoqërore si dhe shumë faktorë të tjerë social.
Nga zhvillimi i faktorëve të sipërpërmendur varet edhe periudha tjetër vijuese - mosha e pjekurisë. Kjo periudhë zgjat deri në moshën 50-vjeçare, dhe përbën periudhën më të gjatë në jetën e individit.
Në këtë periudhë bëhet edhe zgjedhja dhe zgjidhja e problemeve më të rëndësishme për jetën e njeriut, si: zgjedhja e profesionit, formimi i koncepteve mbi jetën, martesa dhe krijimi i familjes, që ngrit ndjenjën e përgjegjësisë dhe i jep jetës kuptim më serioz në vazhdimësinë e formimit të mëtejmë të cilësive të qëndrueshme të personalitetit. Në këtë periudhë, individi krijon koncepte të qëndrueshme për dukuritë e përgjithshme, pavarësisht të çfarë drejtimi janë ato, prioritare apo herezike, të përputhshme me logjikën e shoqërisë apo jo etj., dhe e ka shumë të vështirë që t'i ndryshoj ato koncepte.
Periudha e fundit është mosha e pleqërisë, e cila fillon nga vitet e 50-ta, dhe karakterizohet me personalitet të qëndrueshëm, në kuptim të plotë. Studimet e fundit kanë treguar se në moshën e pleqërisë, aktivitetet psikike zvogëlohen shumë pak (ose aspak), në krahasim me ato fizike. Kjo dukuri ndikon në psikologjinë e të moshuarve.
Pasi ata nuk janë në gjendje të kryejnë aktivitete fizike, deri sa ato psikike i kanë aktive, fillojnë të tërhiqen në vetvete, largohen prej ambientit dhe e ndjejnë veten, herë-herë si të tepërt në shoqëri. Pra, këtë moshë e karakterizon personaliteti i mbyllur (mbyllja në kornizat vetjake). Prandaj është shumë i nevojshëm angazhimi i shoqërisë dhe qëndrimi konstruktiv ndaj personave në këtë moshë.
Nga kjo analizë, mund të konkludohet se zhvillimi i cilësive të qëndrueshme të personalitetit varet nga shumë faktorë. Këto cilësi karakterizojnë, personalitetin ose karakterin e individit, ndërsa bashkimi i individëve indigjen, formon shoqërinë (kolektivitetin) që ne e quajmë KOMB. Kjo do të thotë, se pasqyrimi i karakterit individual është edhe pasqyrim i karakterit kolektiv, pra pasqyron sjelljet, zakonet, vlerat kulturoro-artistike, inteligjencën etj., të një kombi.
Në studimet e shumta rezultojnë, se edhe roli i historisë, kushtet e veçanta të zhvillimit, tradita, zakonet e doket e një shoqërie, paraqesin faktor të rëndësishëm në formimin e personalitetit.
Shkolla si institucion edukativ si qëllim kryesor ka: zhvillimin e cilësive pozitive, cilësi që i konsideron si të nevojshme dhe të domosdoshme, si për individin ashtu edhe për shoqërinë; të formoj botëkuptimet e caktuara shoqërore dhe qëndrimet e caktuara sociale etj., me një fjalë, zhvillimin intelektual të individit; të pengoj zhvillimin e cilësive negative, që dëmtojnë vetë individin dhe që shkojnë në kundërshtim me etikën
Ka shumë forma të çrregullimit të personalitetit, por ne po i përmendim disa më të rëndësishmet, të cilat koincidojnë me shkrimin.
Personaliteti jostabil: - E karakterizojnë emocionet jostabile të theksuara dhe ndryshimet e shpeshta të disponimit. Në çdo humbje të vogël ose frustrim, personi mund t'ia plasë të qarit, të bëhet më emotiv seç duhet dhe ndonjëherë të kalojë në një gjendje agresive dhe të dhunshme. Nga kjo gjendje shumë lehtë mund të kalojë në gjendje mllefi e tërbimi. Emocioni tjetër, i cili lehtë mund të provokohet, është frika. Humbja më e vogël e sigurisë provokon frikë. Në situata të streseve këta persona nuk janë të aftë të reagojnë.
Personaliteti eksploziv: - Nuk e ka kontrollin e duhur ndaj mllefit dhe tërbimit. Vetitë që e karakterizojnë këtë tip janë: Eksploziviteti, rrëmbimi, tërbimi, hidhërimi, shkarkimi i shpejtë i emocioneve, gjaknxehtësia, sugjestibiliteti si dhe ndryshimi i shpejtë i disponimit. Këta pesonalitete nuk janë të afta të reagojnë ndaj problemeve apo emocioneve të forta dhe shpeshherë përbëjnë në mënyrë të pandërgjegjshme kërcënim për shoqërinë.
Personalittei astenik: - Gjatë tërë jetës pasqyron humbjen (dobësimin) e energjisë, lodhjen dhe rraskapitjen. Ai ndjehet gjithnjë i lodhur dhe tregon humbje të interesimit, entuziazmit dhe pasionit. Këta individë nuk janë të aftë t'i bëjnë ballë jetës dhe shpeshherë heqin dorë nga zgjidhja e problemeve pa u munduar shumë dhe kur çrregullimet bëhen më të shpeshta mund të heqin dorë edhe nga jeta.
Personaliteti shizoid: - Është i turpshëm, i trembshëm e frikacak. I shmanget aktiviteteve sociale dhe kontakteve me persona të tjerë. Nuk mund ta shpreh agresivitetin dhe tërbimin, prandaj fantazinë shpesh e shfrytëzon si mekanizëm sulmues dhe mbrojtës. Përmbajtjet i ka stereotipe etj. Ky personalitet është i mbyllur në vetvete, i izoluar nga shoqëria dhe i inatosur me të gjithë. Në shumicën e rasteve, këta persona jetojnë vetëm, nuk duan as shoqërinë madje as familjen e tyre.
Personaliteti i kufizuar: - Karakterizohet me jostabilitetin e shumë funksioneve psikike e posaçërisht me jostabilitetin e disponimit, të marrëdhënieve interpersonale, të sjelljeve, të mendimeve dhe të marrëdhënieve ndaj vetvetes (çrregullimi i identitetit). Çrregullimi i identitetit manifestohet me pasigurinë e elementëve të identitetit siç janë: vetëdija, identiteti seksual, caqet afatgjata të jetës, zgjedhja e profesionit, marrëdhëniet në shoqëri etj...
Duke pasur parasysh rëndësinë e madhe që ka zhvillimi i drejtë i cilësive të personalitetit të individit (që është baza e shoqërisë), institucionet duhet të angazhohen shumë seriozisht në këtë drejtim, duke i shpërthyer kornizat e ngushta egocentrike dhe duke kontribuar në ngritjen dhe rritjen e vetëdijes kolektive, që është shumë e rëndësishme në shoqëri, në komb dhe në mbarë Botën.
Përgatiti: Klarita Bajraktari
Të gjitha proceset psikike, siç janë: të perceptuarit, të menduarit, të ndjenjave, të mësuarit, motivimi etj., janë të lidhura ngushtë njëra me tjetrën, pra, varen njëra nga tjetra dhe ndikojnë në njëra tjetrën.
Individi, duke kaluar nëpër këto procese psikike, gjatë periudhave të ndryshme të jetës, formon veti të caktuara personale. Duke i vërejtur këto veti gjatë aktivitetit të individit, ne vërejmë mënyrën e veçantë të sjelljeve, që është karakteristike për të. Këto veti karakteristike, mënyrën e përgjithshme dhe të veçantë të sjelljeve të njerëzve dhe të çdo individi, si manifestohen, si zhvillohen dhe nga cilët faktor varen ato, i studion Psikologjia e personalitetit.
Sikurse të gjitha funksionet psikike, edhe personaliteti e ka bazën e saj biologjike, sepse çdo njeri lind me karakteristika trashëguese të caktuara. Edhe pse faktorët biologjik kanë rëndësi të posaçme për zhvillimin e personalitetit, janë vetëm bazë e nevojshme për zhvillimin e mëtejshëm të tij.
Rol vendimtar luajnë faktorët e rrethit, e para se gjithash, faktorët social. Prandaj edhe theksohet se, personaliteti është dukuri, jo vetëm psikologjike, por edhe sociale. Kushtet sociale, sidomos aktivitetet me njerëz, janë të domosdoshme për t'u zhvilluar individualiteti njerëzor në qenien humane, pra në qenien e cila ka karakteristika.
Numri i faktorëve, si ndikim në bazën e dhënë biologjike për formimin e cilësive të personalitetit, është mjaft i madh si: ambienti dhe kushtet familjare (në të cilat rritet fëmija), shkolla, moshatarët, mësuesi, të njohurit, organizatat dhe shoqëria, në të cilat ai është anëtar, dhe roli që ka në to, literatura dhe filmat, bashkëshortësia dhe marrëdhëniet bashkëshortore, profesioni dhe suksesi në këtë profesion, pozita sociale, kultura në të cilën rritet dhe jeton, sistemi shoqëror i bashkësisë etj.
Zhvillimi i personalitetit ndahet në katër periudha: mosha e fëmijërisë, e rinisë, e pjekurisë dhe e pleqërisë.
Shumë ekspertë të psikologjisë mendojnë, se rol vendimtar për formimin e cilësive të personalitetit luajnë kushtet e jetës familjare në ditët e para të fëmijërisë. Studimet kanë treguar, se kushti më i mirë për zhvillimin e personalitetit të pjekur dhe të shëndoshë, është qëndrimi i përzemërt dhe i ngrohët i prindërve, por edhe njëfarë rigoroziteti në evitimin e pasojave të pakënaqshme të reaksioneve tek fëmijët.
Moment tjetër i rëndësishëm për zhvillimin e cilësive të personalitetit është edhe fillimi shkollor, që përbën një ndër bazat shumë të rëndësishme në zhvillimin e personalitetit dhe karakterit të mëvonshëm të individit. Ardhja e fëmijës në shkollë, është ardhje në një rreth të ri, me kërkesa të reja, dhe me më shumë obligime, në të cilat ai duhet të gjendet, pasi ato ndryshojnë dukshëm prej kërkesave familjare, me të cilat ai është mësuar.
Gjithashtu, rol me rëndësi në këtë periudhë luan edukatori, mësuesi ose pedagogu. Mësuesi, si edhe prindërit paraqesin modelin, në të cilin fëmija merr shembull. Me sjelljet, veprimet, gjestet, qëndrimet etj., ata i japin drejtimin e mëtejshëm fëmijës, drejt formimit të cilësive të personalitetit.
Periudha tjetër, shumë e rëndësishme është mosha e rinisë, e cila karakterizohet me dy momente: Zhvillimin fiziologjik dhe zhvillimin social.
Në zhvillimin fiziologjik bie në sy rritja e gjatësisë së trupit dhe shtimi në peshë; paraqitja e karakteristikave seksuale dhe disa kriza psikologjike në lidhje me këtë moshë etj. Ndërsa në zhvillimin social, paraqiten interesime dhe qëndrime të reja mbi jetën; zhvillohet ndjenja e vetëdijes dhe nevoja e pavarësimit, si dhe formohen pikëpamje mbi çështjet e rëndësishme shoqërore etj.
Për kapërcimin e kësaj periudhe, e cila është e mbushur me trauma e probleme të ndryshme psikike e fizike, dhe për marrjen e drejtimit vendimtar drejt cilësive të qëndrueshme të personalitetit (qoftë pozitive, apo negative), ndikim parësor luajnë: faktorët e fëmijërisë së hershme, qëndrimet e prindërve dhe edukatorëve, pikëpamjet dhe normat shoqërore si dhe shumë faktorë të tjerë social.
Nga zhvillimi i faktorëve të sipërpërmendur varet edhe periudha tjetër vijuese - mosha e pjekurisë. Kjo periudhë zgjat deri në moshën 50-vjeçare, dhe përbën periudhën më të gjatë në jetën e individit.
Në këtë periudhë bëhet edhe zgjedhja dhe zgjidhja e problemeve më të rëndësishme për jetën e njeriut, si: zgjedhja e profesionit, formimi i koncepteve mbi jetën, martesa dhe krijimi i familjes, që ngrit ndjenjën e përgjegjësisë dhe i jep jetës kuptim më serioz në vazhdimësinë e formimit të mëtejmë të cilësive të qëndrueshme të personalitetit. Në këtë periudhë, individi krijon koncepte të qëndrueshme për dukuritë e përgjithshme, pavarësisht të çfarë drejtimi janë ato, prioritare apo herezike, të përputhshme me logjikën e shoqërisë apo jo etj., dhe e ka shumë të vështirë që t'i ndryshoj ato koncepte.
Periudha e fundit është mosha e pleqërisë, e cila fillon nga vitet e 50-ta, dhe karakterizohet me personalitet të qëndrueshëm, në kuptim të plotë. Studimet e fundit kanë treguar se në moshën e pleqërisë, aktivitetet psikike zvogëlohen shumë pak (ose aspak), në krahasim me ato fizike. Kjo dukuri ndikon në psikologjinë e të moshuarve.
Pasi ata nuk janë në gjendje të kryejnë aktivitete fizike, deri sa ato psikike i kanë aktive, fillojnë të tërhiqen në vetvete, largohen prej ambientit dhe e ndjejnë veten, herë-herë si të tepërt në shoqëri. Pra, këtë moshë e karakterizon personaliteti i mbyllur (mbyllja në kornizat vetjake). Prandaj është shumë i nevojshëm angazhimi i shoqërisë dhe qëndrimi konstruktiv ndaj personave në këtë moshë.
Nga kjo analizë, mund të konkludohet se zhvillimi i cilësive të qëndrueshme të personalitetit varet nga shumë faktorë. Këto cilësi karakterizojnë, personalitetin ose karakterin e individit, ndërsa bashkimi i individëve indigjen, formon shoqërinë (kolektivitetin) që ne e quajmë KOMB. Kjo do të thotë, se pasqyrimi i karakterit individual është edhe pasqyrim i karakterit kolektiv, pra pasqyron sjelljet, zakonet, vlerat kulturoro-artistike, inteligjencën etj., të një kombi.
Në studimet e shumta rezultojnë, se edhe roli i historisë, kushtet e veçanta të zhvillimit, tradita, zakonet e doket e një shoqërie, paraqesin faktor të rëndësishëm në formimin e personalitetit.
Shkolla si institucion edukativ si qëllim kryesor ka: zhvillimin e cilësive pozitive, cilësi që i konsideron si të nevojshme dhe të domosdoshme, si për individin ashtu edhe për shoqërinë; të formoj botëkuptimet e caktuara shoqërore dhe qëndrimet e caktuara sociale etj., me një fjalë, zhvillimin intelektual të individit; të pengoj zhvillimin e cilësive negative, që dëmtojnë vetë individin dhe që shkojnë në kundërshtim me etikën
Ka shumë forma të çrregullimit të personalitetit, por ne po i përmendim disa më të rëndësishmet, të cilat koincidojnë me shkrimin.
Personaliteti jostabil: - E karakterizojnë emocionet jostabile të theksuara dhe ndryshimet e shpeshta të disponimit. Në çdo humbje të vogël ose frustrim, personi mund t'ia plasë të qarit, të bëhet më emotiv seç duhet dhe ndonjëherë të kalojë në një gjendje agresive dhe të dhunshme. Nga kjo gjendje shumë lehtë mund të kalojë në gjendje mllefi e tërbimi. Emocioni tjetër, i cili lehtë mund të provokohet, është frika. Humbja më e vogël e sigurisë provokon frikë. Në situata të streseve këta persona nuk janë të aftë të reagojnë.
Personaliteti eksploziv: - Nuk e ka kontrollin e duhur ndaj mllefit dhe tërbimit. Vetitë që e karakterizojnë këtë tip janë: Eksploziviteti, rrëmbimi, tërbimi, hidhërimi, shkarkimi i shpejtë i emocioneve, gjaknxehtësia, sugjestibiliteti si dhe ndryshimi i shpejtë i disponimit. Këta pesonalitete nuk janë të afta të reagojnë ndaj problemeve apo emocioneve të forta dhe shpeshherë përbëjnë në mënyrë të pandërgjegjshme kërcënim për shoqërinë.
Personalittei astenik: - Gjatë tërë jetës pasqyron humbjen (dobësimin) e energjisë, lodhjen dhe rraskapitjen. Ai ndjehet gjithnjë i lodhur dhe tregon humbje të interesimit, entuziazmit dhe pasionit. Këta individë nuk janë të aftë t'i bëjnë ballë jetës dhe shpeshherë heqin dorë nga zgjidhja e problemeve pa u munduar shumë dhe kur çrregullimet bëhen më të shpeshta mund të heqin dorë edhe nga jeta.
Personaliteti shizoid: - Është i turpshëm, i trembshëm e frikacak. I shmanget aktiviteteve sociale dhe kontakteve me persona të tjerë. Nuk mund ta shpreh agresivitetin dhe tërbimin, prandaj fantazinë shpesh e shfrytëzon si mekanizëm sulmues dhe mbrojtës. Përmbajtjet i ka stereotipe etj. Ky personalitet është i mbyllur në vetvete, i izoluar nga shoqëria dhe i inatosur me të gjithë. Në shumicën e rasteve, këta persona jetojnë vetëm, nuk duan as shoqërinë madje as familjen e tyre.
Personaliteti i kufizuar: - Karakterizohet me jostabilitetin e shumë funksioneve psikike e posaçërisht me jostabilitetin e disponimit, të marrëdhënieve interpersonale, të sjelljeve, të mendimeve dhe të marrëdhënieve ndaj vetvetes (çrregullimi i identitetit). Çrregullimi i identitetit manifestohet me pasigurinë e elementëve të identitetit siç janë: vetëdija, identiteti seksual, caqet afatgjata të jetës, zgjedhja e profesionit, marrëdhëniet në shoqëri etj...
Duke pasur parasysh rëndësinë e madhe që ka zhvillimi i drejtë i cilësive të personalitetit të individit (që është baza e shoqërisë), institucionet duhet të angazhohen shumë seriozisht në këtë drejtim, duke i shpërthyer kornizat e ngushta egocentrike dhe duke kontribuar në ngritjen dhe rritjen e vetëdijes kolektive, që është shumë e rëndësishme në shoqëri, në komb dhe në mbarë Botën.
Përgatiti: Klarita Bajraktari
Neo- "Njëshmëria - mund të njihet vetëm duke u bashkuar me të."
1402
Re: Personaliteti
Elizza 24.05.10 12:36
Çrregullimet e personalitetit
Nga Dr Valdete Alidema - Serreqi, psikiatër
Personaliteti mund te definohet si tersi e tipareve emocionale dhe te sjelljes qe e karakterizojnë një person ne jetën e përditshme. Ne kondita te zakonshme është relativisht stabil dhe i parashikueshëm
Kur shndërrohen tiparet e personalitetit ne çrregullime te personalitetit?
Kufiri nuk është i qartë , por në përgjithësi kjo ndodh kur tiparet e personalitetit janë aq të papërshtatshme dhe jo fleksibile sa qe vështirësojnë jetën profesionale dhe sociale ose i shkaktojnë vështirësi subjektive personit.
Njerëzit qe i mbartin këto çrregullime etiketohen si “te këqij” ose te “te shtrembër”.
Përpara këto çrregullime janë quajtur si psikopati ose karakteropati
Cilat janë karakteristikat e përgjithshme te çrregullimeve te personalitetit?
Çrregullimet e personalitetit janë përgjigje te palëkundshme dhe te keq-përshtatura ndaj stresit.
Janë globale ato ndikojnë pothuaj se ne te gjitha fushat e jetës se personit
Njerëzit me çrregullime te personalitetit ne përgjithësi mendojnë se problemi nuk qëndron tek ata por ne mjedisin rrethues psh “askush nuk me kupton mua ose te gjithë kërkojnë me më pengu ose me i prish planet e mia”
Pjesa me e madhe e këtyre çrregullimeve nuk shoqërohen me simptome psikotike, por mund te ndodhin episode te shkurtra psikotike
Pjesa me e madhe e personave me çrregullime te personalitetit janë ne kontakt me realitetin.
Shumica e personave me çrregullime te personalitetit nuk shqetësohen nga sëmundja meqë këta persona besojnë se janë ne gjendje te mire emocionale, kështu qe ata asnjëherë nuk kërkojnë trajtim. Mirëpo ata qe i detyrojnë t’i vizitojnë institucionet e shëndetit mendor janë familja dhe miqtë.
Personat me çrregullim te personalitetit bëjnë qe me sjelljet e tyre si trillimet, gënjeshtrat, mashtrimet ti nevrikosin të tjerët kështu qe kane mundësi te braktisen nga njerëzit e afërt.
Çrregullimet e personalitetit ndahen ne tri grupe
Grupi A - Me tipare te çuditshme ose ekscentrike: paranoid, skizoid, skizotipik
Grupi B - Me tipare dramatike, emocionale ose e paqëndrueshme: histrionik, antisocial, Border-line
Grupi C - Me tipare anksioze përfshin ,opsesivo kompulsive, shmangës, vartës
Te tjerë: Pasiv agresiv,
Çrregullimi paranoid i personalitetit
Personat me këtë çrregullim personaliteti karakterizohen me dyshim te vazhdueshëm dhe mosbesim te pa baze ne njerëzit ne përgjithësi –Te tjerët e shfrytëzojnë e lëndojnë ose e mashtrojnë. Zakonisht janë armiqësor, iritabil dhe te zemëruar.
Karakteristik esenciale e këtij çrregullimi është tendenca për te interpretuar veprimet e njerëzve tjerë si te paramenduara, çmendura dhe kërcënuese.
Personat me këtë çrregullim mendojnë se do te jene te lënduar nga te tjerët ne një fare mënyre shpesh e vene ne dyshim pa justifikim lojalitetin dhe besnikërinë e miqve, Gjithashtu janë xhelozë (patologjik) duke vene ne dyshim pa justifikim besueshmërinë e bashkëshortit apo partnerit seksual.
I eksternalizojnë emocionet e tyre, u atribuojnë te tjerëve impulset dhe mendimet qe ata janë te pa afte t’i pranojnë për vetveten. Kane vështirësi te shprehin emocione te ngrohta dhe te tolerojnë idenë se varen nga njerëzit tjerë. Ne situata sociale lëne përshtypjen si efikas por shpesh gjenerojne frike ose konflikt me te tjerët.
Çrregullimi skizoid i personalitetit
Karakterizohet me tërheqje sociale.
Personat me këtë çrregullim shihen nga te tjerët si ekscentrik (te çuditshme) te izoluar ose te vetmuar.
Personat me këtë personalitet lënë përshtypje se janë te ftohet dhe rrinë menje ane, janë te rezervuar, shume pak te përfshire ne ngjarjet e përditshme dhe brengosjen për te tjerët. Pra këta persona duken te qete te distancuar te tërhequr dhe asocial. Ne jetën e tyre ka pak nevoje për lidhje emocionale me te tjerët, kane pak miq, dëshire te paket seksuale apo jeta sex. mund te ekzistoje ekskluzivisht ne fantazi. Kryesisht gjejnë pune ku janë me te vetmuar ku ka pak ose nuk ka fare kontakt me te tjerët dhe te cilat për te tjerët janë me te vështira,p.sh si roje nate, ose te mbyllur pas rafteve te bibliotekave.
Çrregullimi skizotipik i personalitetit
Personat me çrregullim skizotipik janë tepër te çuditshëm bile edhe për laikun. Te menduarit magjik, idetë e çuditshme , idetë e referencës , iluzionet dhe fenomenet e derealizimit janë pjese e botes se tyre te përditshme.
Ne këtë çrregullim, te menduarit dhe komunikimi janë te çrregulluara. Bota e tyre e brendshme mund te jete e mbushur me raporte te gjalla imagjinare dhe frika dhe fantazi fëmijërore. Mund te besojnë se kane fuqi speciale. Mund te pranojnë se kane iluzione perceptive do te thotë i keqinterpretojnë objektet .Te folurit e këtyre personave mund te jete shume i çuditshëm dhe te ketë kuptim vetëm për ta.
Kur janë nen strese mund te dekompensohen dhe kane simptoma psikotike por këto zgjasin shkurt. Ne raste te renda anhedonia dhe depresioni mund te paraqiten .10% e rasteve bëjnë suicid.
Çrregullimet histrionike të personalitetit
Karakterizohen me sjellje dramatike dhe ekstravagante. Shoqërues i këtij prezantimi madhështor është shpesh paaftësia te mbaj lidhje te thella dhe qe zgjasin,ky çrregullim shpesh quhet dhe histerik.
Shfaqin shkalle te larte te sjelljes se sëmurë me te cilat tërheqin vëmendjen, kane tendence te ekzagjerojnë mendimet dhe ndjenjat duke bere qe gjithçka te tingëllojë me e rëndësishme se qe është. Nëse nuk janë ne qendër te vëmendjes apo nuk vlerësohen, qajnë aludojnë.
Çrregullimet narcistike të personalitetit
Personat me këtë çrregullim karakterizohen me ndjenjën e larte te vetë-admirimit, ndjenjën e madhështisë dhe te vetë-rëndësisë, p.sh ekzagjeron arritjet dhe talente, pret qe te njihet si superior, i pa krahasuar me arritje tjera.
E konsiderojnë vetveten si specialë dhe presin trajtim special. Kriticizmin keq e menaxhojnë dhe mund te zemërohen ne ata qe i kritikojnë ose mund te shfaqin indiference ndaj tyre. Duan mënyrën e tyre, shpesh janë ambiciozë dëshirojnë fame dhe pasuri.
Nen brendinë e gjithë kësaj qëndron vetë-respekti i ulët, pasiguria, dhe inferioriteti qe mbahet nga lëvdatat qe vinë nga rrethi.
Shume te vështirë për trajtim. Janë vulnerabilë ndaj krizave mesatare jetësore. Prevalenca 1%.
Çrregullimi antisocial i personalitetit
Karakterizohet me veprime te vazhdueshme antisociale apo kriminele por nuk është sinonim për kriminalitetin. Me tepër është paaftësi për sjellje konform normave sociale qe përfshin shume aspekte te zhvillimit. Këta persona paraqiten si normal, por historia e tyre zbulon çrregullim te funksionimit jetësor. Gënjeshtrat, ikja nga shtëpia, përleshja fizike, abuzimi me substanca dhe aktivitete tjera ilegale janë prezentë ne fëmijërinë e këtyre personave. Demonstrojnë mungese ankthi ose depresioni çka nuk përputhet me situatën e tyre dhe shpjegimi i tyre për sjelljen antisociale ben qe ata te duken si pa mend. Kërcënimet për suicid dhe preokupimet somatike mund te jene te shpeshta. Shpesh e impresionojnë observuesin me inteligjencën e mire verbale. Janë manipulativ, abuzues fizik kryesisht ndaj partnerit, apo fëmijës së tyre. Edhe klinicistet me te mire mund te mashtrohen nga këta pacientë. Këta pacientë nuk paraqiten ne mjediset e kujdesit te shëndetit mendor, por ka mundësi te përfundojnë ne gjyqe, burgje dhe ne pavijonet e urgjencave. Rastet kur ata paraqiten ne klinika te shëndetit mendor ndodhin pasi sillen kundër dëshirës se tyre ose pasi përpiqen t’i shmangin pasojat legale te një veprimi te kohëve te fundit.
Çrregullimi kufitar i personalitetit (Borderline)
Fjala kufitar tregon kufirin ne mes te simptomave psikotike dhe neurotike. Kjo do te thotë se shumica e këtyre pacienteve lëvizin brenda dhe jashtë psikozës. Kur e humbin lidhjen me realitetin, çrregullimi merr formën e halucinacioneve dhe deluzioneve te qarta Me shpesh psikoza karakterizohet me gjendje disociative , derealizim dhe depresonalizim. Mirëpo këto episode janë te shkurtra dhe zgjasin disa minuta deri disa dite dhe ne përgjithësi shfaqen si përgjigje ndaj stresit. Sjellja e këtyre personave është e pa parashikueshme, natyra e dhembshme e jetës se tyre reflektohet ne përsëritje te veprimeve vetë-dëmtuese.
Çrregullimi i personalitetit shmangës
Shfaqin hiperndjeshmëri, ndjeshmëri ekstreme ndaj mospranimit nga te tjerët çka qon ne tërheqje nga jeta sociale, nuk janë asocialë, ata kane dëshire te madhe për miqësi dhe shoqëri por janë te turpshëm dhe kane nevoje për garanci te fuqishme , pranim pa kritik. Referohen si persona qe kane kompleks te inferioritetit. Ndihen te pa sigurt dhe me mungese vetëbesimi, kane frikë te flasin në publik ose te kërkojnë diçka nga te tjerët sepse janë shume te vëmendshëm (hipervigjilentë) ndaj refuzimit (mospranimit).Refuzimi i ndonjë kërkese te tyre ben qe te tërhiqen edhe me tepër dhe te ndihen te lënduar Ne sferën emocionale zakonisht pranojnë punët anësore. Nuk kane shokë.
Çrregullimi vartës i personalitetit
Karakterizohet me vartësi dhe sjellje submisive (imponues ose falënderues jashtë mase).
Janë te pa afte qe te marrin vendime pa këshilla te shumta dhe risigurim nga te tjerët. U shmangen pozitave me përgjegjësi dhe janë anksiozë nëse u kërkohet te marrin rol udhëheqës. Nuk dëshirojnë te jene vetëm.
Pesimizmi vetë-dyshimi pasiviteti dhe frika me i shpreh ndjenjat seksuale agresive e karakterizojnë personalitetin vartës. Psh: Një burrë abuziv, mashtrues apo alkoolist mund tolerohet për periudhë te gjate me qellim te mos-prishjes se lidhjes martesore. Funksionimi ne pune është i dëmtuar për shkak te paaftësisë me punu ne mënyrë te pa varur dhe pa mbikëqyrje. Raportet sociale janë te kufizuara me personat ndaj te cilëve janë te varur. Janë te rrezikuar nga depresioni kur humbin personin nga i cili janë te varur.
Çrregullimi obsesivo kompulsiv i personalitetit
E karakterizojnë perfeksionizmi i jashtëzakonshëm dhe rixhiditeti ne emocione, sjellje dhe mendime.
Janë te preokupuar me detale, rregulla strikte, tepër pedantë, janë pa disponim, moralizojnë shume kritikojnë, janë këmbëngulës me qëndrimet e tyre dhe janë dorështrënguar. Mendohet se këta persona i janë nënshtruar disiplinës se forte prindërore prandaj e shfaqin ketë çrregullim.
Çrregullimet e personalitetit pasiv agresiv
I rezistojnë rregullave për funksionim social dhe profesional, rezistenca shfaqet ne mënyre indirekte ndërsa pasojat janë joefikasiteti social ose profesional. Agresiviteti pasiv me se shpeshti shprehet përmes harresës (ka harru me ba atë pune) heshtjes, komfortësisë, mosefikasiteti i qëllimshëm.
Cilët janë shkaktarët e këtij çrregullimi
Shkaktarët e këtij çrregullimi janë te shumte dhe asnjeri nga keta faktor nuk vepron si i vetëm, por sëmundja vjen si rrjedhe e bashkëveprimit te tyre.
Lëndimet perinatale , gjenetike, encefalitet, lëndimet e kokës, abuzimet fizike dhe seksuale në fëmijëri.
Trajtimi i çrregullimeve te personalitetit
Trajtimi i çrregullimeve te personalitetit nuk është vetëm detyrë e institucioneve mjekësore, respektivisht shërbimeve psikiatrike. Në trajtim duhet te marrin pjese edhe institucionet tjera p.sh. ato sociale respektivisht tërë shoqëria. Përvoja ka treguar se ambienti punues dhe social mire i organizuar, zgjedhja e punës ne mënyrë te drejtë si dhe trajtimi dhe ndihma përkatëse, te një numër i madh i këtyre pacienteve ndihmon ne arritjen e rezultateve te kenaqeshme.
Pacientët me çrregullim te personalitetit rralle hospitalizohen. Indikacionet për trajtim spitalor ekzistojnë ne rastet kufitare, tek sjelljet antisociale si dhe ne rastet e përcjella me abuzim te alkoolit.
Psikoterapia përfshin metoda dhe teknika siç janë: psikoterapia psikodinamike, mbështetëse dhe e sjelljes. Disa kategorive te pacienteve iu përgjigjet edhe terapia grupore dhe familjare.
Psikofarmakoterapia
Aplikohet kur vjen deri te përkeqësimi i këtyre gjendjeve patologjike te përcjella me çrregullim psikik si edhe te komplikimet serioze p.sh. te episodet e shkurtra reaktive psikotike, çrregullimet afektive, sëmundjet e vartësisë.
Zakonisht përdoren doza te lehta të antipsikotikëve, antidepresivëve dhe anksiolitikëve.
Nga Dr Valdete Alidema - Serreqi, psikiatër
Personaliteti mund te definohet si tersi e tipareve emocionale dhe te sjelljes qe e karakterizojnë një person ne jetën e përditshme. Ne kondita te zakonshme është relativisht stabil dhe i parashikueshëm
Kur shndërrohen tiparet e personalitetit ne çrregullime te personalitetit?
Kufiri nuk është i qartë , por në përgjithësi kjo ndodh kur tiparet e personalitetit janë aq të papërshtatshme dhe jo fleksibile sa qe vështirësojnë jetën profesionale dhe sociale ose i shkaktojnë vështirësi subjektive personit.
Njerëzit qe i mbartin këto çrregullime etiketohen si “te këqij” ose te “te shtrembër”.
Përpara këto çrregullime janë quajtur si psikopati ose karakteropati
Cilat janë karakteristikat e përgjithshme te çrregullimeve te personalitetit?
Çrregullimet e personalitetit janë përgjigje te palëkundshme dhe te keq-përshtatura ndaj stresit.
Janë globale ato ndikojnë pothuaj se ne te gjitha fushat e jetës se personit
Njerëzit me çrregullime te personalitetit ne përgjithësi mendojnë se problemi nuk qëndron tek ata por ne mjedisin rrethues psh “askush nuk me kupton mua ose te gjithë kërkojnë me më pengu ose me i prish planet e mia”
Pjesa me e madhe e këtyre çrregullimeve nuk shoqërohen me simptome psikotike, por mund te ndodhin episode te shkurtra psikotike
Pjesa me e madhe e personave me çrregullime te personalitetit janë ne kontakt me realitetin.
Shumica e personave me çrregullime te personalitetit nuk shqetësohen nga sëmundja meqë këta persona besojnë se janë ne gjendje te mire emocionale, kështu qe ata asnjëherë nuk kërkojnë trajtim. Mirëpo ata qe i detyrojnë t’i vizitojnë institucionet e shëndetit mendor janë familja dhe miqtë.
Personat me çrregullim te personalitetit bëjnë qe me sjelljet e tyre si trillimet, gënjeshtrat, mashtrimet ti nevrikosin të tjerët kështu qe kane mundësi te braktisen nga njerëzit e afërt.
Çrregullimet e personalitetit ndahen ne tri grupe
Grupi A - Me tipare te çuditshme ose ekscentrike: paranoid, skizoid, skizotipik
Grupi B - Me tipare dramatike, emocionale ose e paqëndrueshme: histrionik, antisocial, Border-line
Grupi C - Me tipare anksioze përfshin ,opsesivo kompulsive, shmangës, vartës
Te tjerë: Pasiv agresiv,
Çrregullimi paranoid i personalitetit
Personat me këtë çrregullim personaliteti karakterizohen me dyshim te vazhdueshëm dhe mosbesim te pa baze ne njerëzit ne përgjithësi –Te tjerët e shfrytëzojnë e lëndojnë ose e mashtrojnë. Zakonisht janë armiqësor, iritabil dhe te zemëruar.
Karakteristik esenciale e këtij çrregullimi është tendenca për te interpretuar veprimet e njerëzve tjerë si te paramenduara, çmendura dhe kërcënuese.
Personat me këtë çrregullim mendojnë se do te jene te lënduar nga te tjerët ne një fare mënyre shpesh e vene ne dyshim pa justifikim lojalitetin dhe besnikërinë e miqve, Gjithashtu janë xhelozë (patologjik) duke vene ne dyshim pa justifikim besueshmërinë e bashkëshortit apo partnerit seksual.
I eksternalizojnë emocionet e tyre, u atribuojnë te tjerëve impulset dhe mendimet qe ata janë te pa afte t’i pranojnë për vetveten. Kane vështirësi te shprehin emocione te ngrohta dhe te tolerojnë idenë se varen nga njerëzit tjerë. Ne situata sociale lëne përshtypjen si efikas por shpesh gjenerojne frike ose konflikt me te tjerët.
Çrregullimi skizoid i personalitetit
Karakterizohet me tërheqje sociale.
Personat me këtë çrregullim shihen nga te tjerët si ekscentrik (te çuditshme) te izoluar ose te vetmuar.
Personat me këtë personalitet lënë përshtypje se janë te ftohet dhe rrinë menje ane, janë te rezervuar, shume pak te përfshire ne ngjarjet e përditshme dhe brengosjen për te tjerët. Pra këta persona duken te qete te distancuar te tërhequr dhe asocial. Ne jetën e tyre ka pak nevoje për lidhje emocionale me te tjerët, kane pak miq, dëshire te paket seksuale apo jeta sex. mund te ekzistoje ekskluzivisht ne fantazi. Kryesisht gjejnë pune ku janë me te vetmuar ku ka pak ose nuk ka fare kontakt me te tjerët dhe te cilat për te tjerët janë me te vështira,p.sh si roje nate, ose te mbyllur pas rafteve te bibliotekave.
Çrregullimi skizotipik i personalitetit
Personat me çrregullim skizotipik janë tepër te çuditshëm bile edhe për laikun. Te menduarit magjik, idetë e çuditshme , idetë e referencës , iluzionet dhe fenomenet e derealizimit janë pjese e botes se tyre te përditshme.
Ne këtë çrregullim, te menduarit dhe komunikimi janë te çrregulluara. Bota e tyre e brendshme mund te jete e mbushur me raporte te gjalla imagjinare dhe frika dhe fantazi fëmijërore. Mund te besojnë se kane fuqi speciale. Mund te pranojnë se kane iluzione perceptive do te thotë i keqinterpretojnë objektet .Te folurit e këtyre personave mund te jete shume i çuditshëm dhe te ketë kuptim vetëm për ta.
Kur janë nen strese mund te dekompensohen dhe kane simptoma psikotike por këto zgjasin shkurt. Ne raste te renda anhedonia dhe depresioni mund te paraqiten .10% e rasteve bëjnë suicid.
Çrregullimet histrionike të personalitetit
Karakterizohen me sjellje dramatike dhe ekstravagante. Shoqërues i këtij prezantimi madhështor është shpesh paaftësia te mbaj lidhje te thella dhe qe zgjasin,ky çrregullim shpesh quhet dhe histerik.
Shfaqin shkalle te larte te sjelljes se sëmurë me te cilat tërheqin vëmendjen, kane tendence te ekzagjerojnë mendimet dhe ndjenjat duke bere qe gjithçka te tingëllojë me e rëndësishme se qe është. Nëse nuk janë ne qendër te vëmendjes apo nuk vlerësohen, qajnë aludojnë.
Çrregullimet narcistike të personalitetit
Personat me këtë çrregullim karakterizohen me ndjenjën e larte te vetë-admirimit, ndjenjën e madhështisë dhe te vetë-rëndësisë, p.sh ekzagjeron arritjet dhe talente, pret qe te njihet si superior, i pa krahasuar me arritje tjera.
E konsiderojnë vetveten si specialë dhe presin trajtim special. Kriticizmin keq e menaxhojnë dhe mund te zemërohen ne ata qe i kritikojnë ose mund te shfaqin indiference ndaj tyre. Duan mënyrën e tyre, shpesh janë ambiciozë dëshirojnë fame dhe pasuri.
Nen brendinë e gjithë kësaj qëndron vetë-respekti i ulët, pasiguria, dhe inferioriteti qe mbahet nga lëvdatat qe vinë nga rrethi.
Shume te vështirë për trajtim. Janë vulnerabilë ndaj krizave mesatare jetësore. Prevalenca 1%.
Çrregullimi antisocial i personalitetit
Karakterizohet me veprime te vazhdueshme antisociale apo kriminele por nuk është sinonim për kriminalitetin. Me tepër është paaftësi për sjellje konform normave sociale qe përfshin shume aspekte te zhvillimit. Këta persona paraqiten si normal, por historia e tyre zbulon çrregullim te funksionimit jetësor. Gënjeshtrat, ikja nga shtëpia, përleshja fizike, abuzimi me substanca dhe aktivitete tjera ilegale janë prezentë ne fëmijërinë e këtyre personave. Demonstrojnë mungese ankthi ose depresioni çka nuk përputhet me situatën e tyre dhe shpjegimi i tyre për sjelljen antisociale ben qe ata te duken si pa mend. Kërcënimet për suicid dhe preokupimet somatike mund te jene te shpeshta. Shpesh e impresionojnë observuesin me inteligjencën e mire verbale. Janë manipulativ, abuzues fizik kryesisht ndaj partnerit, apo fëmijës së tyre. Edhe klinicistet me te mire mund te mashtrohen nga këta pacientë. Këta pacientë nuk paraqiten ne mjediset e kujdesit te shëndetit mendor, por ka mundësi te përfundojnë ne gjyqe, burgje dhe ne pavijonet e urgjencave. Rastet kur ata paraqiten ne klinika te shëndetit mendor ndodhin pasi sillen kundër dëshirës se tyre ose pasi përpiqen t’i shmangin pasojat legale te një veprimi te kohëve te fundit.
Çrregullimi kufitar i personalitetit (Borderline)
Fjala kufitar tregon kufirin ne mes te simptomave psikotike dhe neurotike. Kjo do te thotë se shumica e këtyre pacienteve lëvizin brenda dhe jashtë psikozës. Kur e humbin lidhjen me realitetin, çrregullimi merr formën e halucinacioneve dhe deluzioneve te qarta Me shpesh psikoza karakterizohet me gjendje disociative , derealizim dhe depresonalizim. Mirëpo këto episode janë te shkurtra dhe zgjasin disa minuta deri disa dite dhe ne përgjithësi shfaqen si përgjigje ndaj stresit. Sjellja e këtyre personave është e pa parashikueshme, natyra e dhembshme e jetës se tyre reflektohet ne përsëritje te veprimeve vetë-dëmtuese.
Çrregullimi i personalitetit shmangës
Shfaqin hiperndjeshmëri, ndjeshmëri ekstreme ndaj mospranimit nga te tjerët çka qon ne tërheqje nga jeta sociale, nuk janë asocialë, ata kane dëshire te madhe për miqësi dhe shoqëri por janë te turpshëm dhe kane nevoje për garanci te fuqishme , pranim pa kritik. Referohen si persona qe kane kompleks te inferioritetit. Ndihen te pa sigurt dhe me mungese vetëbesimi, kane frikë te flasin në publik ose te kërkojnë diçka nga te tjerët sepse janë shume te vëmendshëm (hipervigjilentë) ndaj refuzimit (mospranimit).Refuzimi i ndonjë kërkese te tyre ben qe te tërhiqen edhe me tepër dhe te ndihen te lënduar Ne sferën emocionale zakonisht pranojnë punët anësore. Nuk kane shokë.
Çrregullimi vartës i personalitetit
Karakterizohet me vartësi dhe sjellje submisive (imponues ose falënderues jashtë mase).
Janë te pa afte qe te marrin vendime pa këshilla te shumta dhe risigurim nga te tjerët. U shmangen pozitave me përgjegjësi dhe janë anksiozë nëse u kërkohet te marrin rol udhëheqës. Nuk dëshirojnë te jene vetëm.
Pesimizmi vetë-dyshimi pasiviteti dhe frika me i shpreh ndjenjat seksuale agresive e karakterizojnë personalitetin vartës. Psh: Një burrë abuziv, mashtrues apo alkoolist mund tolerohet për periudhë te gjate me qellim te mos-prishjes se lidhjes martesore. Funksionimi ne pune është i dëmtuar për shkak te paaftësisë me punu ne mënyrë te pa varur dhe pa mbikëqyrje. Raportet sociale janë te kufizuara me personat ndaj te cilëve janë te varur. Janë te rrezikuar nga depresioni kur humbin personin nga i cili janë te varur.
Çrregullimi obsesivo kompulsiv i personalitetit
E karakterizojnë perfeksionizmi i jashtëzakonshëm dhe rixhiditeti ne emocione, sjellje dhe mendime.
Janë te preokupuar me detale, rregulla strikte, tepër pedantë, janë pa disponim, moralizojnë shume kritikojnë, janë këmbëngulës me qëndrimet e tyre dhe janë dorështrënguar. Mendohet se këta persona i janë nënshtruar disiplinës se forte prindërore prandaj e shfaqin ketë çrregullim.
Çrregullimet e personalitetit pasiv agresiv
I rezistojnë rregullave për funksionim social dhe profesional, rezistenca shfaqet ne mënyre indirekte ndërsa pasojat janë joefikasiteti social ose profesional. Agresiviteti pasiv me se shpeshti shprehet përmes harresës (ka harru me ba atë pune) heshtjes, komfortësisë, mosefikasiteti i qëllimshëm.
Cilët janë shkaktarët e këtij çrregullimi
Shkaktarët e këtij çrregullimi janë te shumte dhe asnjeri nga keta faktor nuk vepron si i vetëm, por sëmundja vjen si rrjedhe e bashkëveprimit te tyre.
Lëndimet perinatale , gjenetike, encefalitet, lëndimet e kokës, abuzimet fizike dhe seksuale në fëmijëri.
Trajtimi i çrregullimeve te personalitetit
Trajtimi i çrregullimeve te personalitetit nuk është vetëm detyrë e institucioneve mjekësore, respektivisht shërbimeve psikiatrike. Në trajtim duhet te marrin pjese edhe institucionet tjera p.sh. ato sociale respektivisht tërë shoqëria. Përvoja ka treguar se ambienti punues dhe social mire i organizuar, zgjedhja e punës ne mënyrë te drejtë si dhe trajtimi dhe ndihma përkatëse, te një numër i madh i këtyre pacienteve ndihmon ne arritjen e rezultateve te kenaqeshme.
Pacientët me çrregullim te personalitetit rralle hospitalizohen. Indikacionet për trajtim spitalor ekzistojnë ne rastet kufitare, tek sjelljet antisociale si dhe ne rastet e përcjella me abuzim te alkoolit.
Psikoterapia përfshin metoda dhe teknika siç janë: psikoterapia psikodinamike, mbështetëse dhe e sjelljes. Disa kategorive te pacienteve iu përgjigjet edhe terapia grupore dhe familjare.
Psikofarmakoterapia
Aplikohet kur vjen deri te përkeqësimi i këtyre gjendjeve patologjike te përcjella me çrregullim psikik si edhe te komplikimet serioze p.sh. te episodet e shkurtra reaktive psikotike, çrregullimet afektive, sëmundjet e vartësisë.
Zakonisht përdoren doza te lehta të antipsikotikëve, antidepresivëve dhe anksiolitikëve.
Elizza- 195
Re: Personaliteti
Elizza 01.09.10 17:35
Llojet e personaliteteve njerëzore
Shumë tipare njerëzore lidhen edhe me gjenetikën e individëve si për shembull sjelljet neurotike të cilat kanë lidhje me praninë e madhe të gjenit të serotoninës.
Ajo që nuk dihet është mënyra se si tiparet e personalitetit ndikojnë në gjendjen shëndetësore të organeve të ndryshme të trupit edhe pse për këtë qarkullojnë shumë teori. Ja disa nga lidhjet që ekzistojnë mes sëmundjeve dhe tipareve të personalitetit.
Impulsivët
Personat që janë shumë impulsivë, të hedhur, apo të paduruar mund të mendohet se janë më të rrezikuarit nga aksidentet, por në fakt rreziku më i madh që u vjen nga tiparet e tyre është ulcera e stomakut. Sipas përfundimit të disa studimeve të ndërmarra ndaj 4000 personave, është zbuluar se ata që kanë tiparet e sipërpërmendura janë më të prirur ndaj sëmundjeve të stomakut në krahasim me të tjerët, në masën 2.4 herë. Arsyeja është se personat impulsivë i përgjigjien stresit me prodhimin e një sasie më të madhe të acidit se sa personat e tjerë.
Pikërisht kjo sasi sjell edhe sëmundjen e ulcerës. Këta persona kanë edhe probleme me të ushqyerit. Probleme që shkojnë nga bulimia deri tek anoreksia.
Gazmorët
Një nga zbulimet më të papritura ishte ai që njerëzit me humor të mirë janë më të prirur për të vdekur më herët se të tjerët. Sipas një studimi, fëmijët që konsideroheshin nga prindërit dhe mësuesit si më të qetët e me humor më të mirë, në moshë madhore kishin vdekur më herët se ata që nuk gëzonin humor të shëndetshëm.
Ndryshe nga sa mund të pritej në rastin e personave me humor të mirë, studimet e fundit kanë provuar se një tipar i tillë i personalitetit mund të jetë problematik. Po cili është shkaku? Sipas një teorie kjo vjen sepse njerëz të tillë i nënvleftësojnë rreziqet e jetës dhe ndoshta kanë vështirësi për tu marrë me situata të cilat nuk kanë dalë ashtu sikurse ata shpresonin.
Të shqetësuarit
Personat që kanë probleme me ankthin, që nuk arrijnë ta kontrollojnë atë zakonisht janë të prirur të kenë probleme me presionin e gjakut. Arsyeja e një lidhjeje të tillë është mbiprodhimi i hormonit të stresit. Gratë që kanë ankthe të theksuara që shkojnë deri në fobi, të tilla si fobia nga lartësia janë shumë të prirura për sëmundje të zemrës, sëmundje që kanë të bëjnë me presionin e gjakut dhe kolesterolin.
Këta persona kanë edhe një prirje të vecantë për të pirë duhan. Ka edhe një arsye tjetër që mund t'i mërzisë njerëzit me këtë tipar të personalitetit. Një studim i Universitetit të Antverpit ka nxjerrë në pah se pas dhjetë vitesh trajtimi të sëmundjeve të zemrës, 27% e persopnave që vuajnë nga ankthet nuk kanë mundur që të mbijetojnë.
Agresivët
Tipat agresivë janë të hapur ndaj një numri të madh problemesh shëndetësore dhe për këta persona janë zhvilluar shumë kërkime shkencore. Njerëzit që vuajnë nga artereoskleroza janë ata që kanë më së shumti personalitete agresive. Një studim amerikan tregoi se tipat agresivë janë më të hapur ndaj rreziqeve të infeksionit në të gjitha pjesët e trupit dhe sëmundjeve të zemrës, atyre të lidhura me infektimin e arterieve.
Shkaku mund të jetë sepse ky lloj tipari i personalitetit ka nivele më të mëdha proteinash të sistemit imunitar që kanë lidhje me inflamimin. Një tjetër teori është se njerëzit agresivë kundërpërgigjen shumë më shpejt dhe shumë më ashpër ndaj stresit si mendërisht, ashtu edhe psikologjikisht. Kjo shkakton rritjen e presionit të gjakut dhe shpeshtimin e rrahjeve të zemrës që con në crregullim të sistemit kardiovaskular.
Tipat inatxhinj e kanë shumë më të vështirë që të shërohen në krahasim me të tjerët. Atyre u duhet më shumë kohë. Studiuesit e Universitetit të Ohios kryen këtë eksperiment për të vërtetuar këtë. Një grupi personash u shkakruan plagë të vogla në krahë. Pas 4 ditësh vetëm 70% e pacientëve kishte përmirësime të dukshme, 30% ishin ende në fazat e para dhe pikërisht këta pacientë ishin persona me tipare agresive. Këta njerëz janë më të prirur edhe ndaj depresioneve dhe sëmundjeve mendore.
Të drojturit
Personat e drojtur, ata që nuk marrin shumë iniciativa në shoqëri, apo në jetën e tyre personale janë më të dhënë ndaj marrjes së infeksioneve virale. Në disa studime të ndërmarra te kafshët, shkencëtarët kanë dalë në rezultatin se personat që pëlqejnë të shoqërohen kanë më shumë nyje limfatike mbrojtëse se ata që janë të drojtur dhe parapëlqejnë vetminë. Nyjet limfatike janë pjesë e sistemit imunitar të trupit dhe ndihmojnë në shkatërrimin e infeksioneve të ndryshme dhe viruseve e baktereve.
Optimistët
Ata gjithmonë shohin anën pozitive të jetës dhe jetojnë përafërsisht 7 vjet më shumë se ata që shohin vetëm zymtëri përreth. Rreziku i vdekjeve të herëshme për shkak të ndonjë sëmuindjeje është për këta persona është 55%, më i ulët se të të tjerët.
Sipas një teorie del se optimizmi rrit dëshirën për të jetuasr, ndërkohë që sipas një teorie tjetre dëshira për shoqëri luan një rol shumë të madh në jetëgjatësi. Këto situata të mira ulin sasinë e prodhimit të hormonit të stresit. Optimizmi i jep një ndihmë shumë të madhe funksionimit të sistemit imunitar duke e mbrojtur atë nga stresi psikologjik. Një studim amerikan i kryer mbi induividë të caktuar përgjatë një periudhe 30 vjecare nxorri në pah se optimistët janë më të shëndetshëm dhe kanë më pak paaftësi se sa tipat pesimistë.
Të mbyllurit në vetvete
Personat që janë të mbyllur në vetvete dhe janë melankolikë me një gjendje që shkon shpesh në pikëllim, të klasifukuar si personalitete të tipit D, vuajnë nga një shkallë e lartë dhimbjeje shpirtërore, por në mënyrë të ndërgjegjëshme i shtypin ndjenjat e tyre dhe si rezultat mund të jenë shumë më të prirur ndaj risqeve të kancerit, apo sëmundjeve të zemrës. Si pasojë tek këta persona regjistrohet edhe numri më i madh i vdekjeve. Këta njerëz kanë një sistem të prodhimit të hormoneve që është shumë i brishte dhe shpesh i crregullt që do të thotë se kanë rrahje të shpeshta zemre, presion gjaku të lartë dhe ngushtim të enëve të gjakut. Të gjitha këto janë shumë të këqija për sistemin kardiovaskular.
Të përgjegjëshmit
Personat e përgjegjshëm janë edhe më jetëgjatë. Kjo veti ka një ndikim të jashtëzakonshëm në jetëgjatësi pasi tek këta njerëz presioni i gjakut, niveli i kolesterolit dhe rrahjet e zemrës janë në nivele normale. Shkaku ndoshta është se njerëzit e përgjegjshëm shmangin rrezikun dhe kanë një jetë larg faktorëve që do të dëmtonin shendetin.
Neurotikët
Sikur të mos mjaftonte fakti se neurotikën e kanë shumë të vështirë për shkak të karakterit për të jetuar të qetë tani del se tipi i tyre u sjell edhe probleme të tjera të tilla si asma, dhimbjet e kokës, ulcerën e stomakut dhe sëmundjet e zemrës. Sipas një studimi neurotikët shpesh përdorin strategji jo shumë të mencura për të zgjidhur problemet e tyre duke patur sjellje armiqësore ndaj të tjerëve dhe shpërthime që kalojnë edhe në ofendime.
Kjo bën që ata të mos kërkojnë ndihmë dhe mbështetje për shkak se janë edhe dyshues e të përkeqësojnë gjendjen e tyre. Kjo i bën që të kenë një sistem imunitar më të brishtë se njerëzit e tjerë dhe një probabilitet më të madh për tu sëmurë. Një tjetër teori është se neurotikët kanë më shumë shanse që të jenë të depresionuar dhe depresioni dëmton sistemin imunitar.
Të hapurit
Ashtu si edhe optimistët ata ka më pak shanse që të vuajnë nga sëmudnjuet e zemrës. Një studim italian doli në përfundimin se personat që janë më të hapur ndaj realitetit dhe të tjerëve kanë 15% shanse më pak për të kapur epidemitë, apo sëmundjet e virozat gripale të stinës së ftohtë.
Shumë tipare njerëzore lidhen edhe me gjenetikën e individëve si për shembull sjelljet neurotike të cilat kanë lidhje me praninë e madhe të gjenit të serotoninës.
Ajo që nuk dihet është mënyra se si tiparet e personalitetit ndikojnë në gjendjen shëndetësore të organeve të ndryshme të trupit edhe pse për këtë qarkullojnë shumë teori. Ja disa nga lidhjet që ekzistojnë mes sëmundjeve dhe tipareve të personalitetit.
Impulsivët
Personat që janë shumë impulsivë, të hedhur, apo të paduruar mund të mendohet se janë më të rrezikuarit nga aksidentet, por në fakt rreziku më i madh që u vjen nga tiparet e tyre është ulcera e stomakut. Sipas përfundimit të disa studimeve të ndërmarra ndaj 4000 personave, është zbuluar se ata që kanë tiparet e sipërpërmendura janë më të prirur ndaj sëmundjeve të stomakut në krahasim me të tjerët, në masën 2.4 herë. Arsyeja është se personat impulsivë i përgjigjien stresit me prodhimin e një sasie më të madhe të acidit se sa personat e tjerë.
Pikërisht kjo sasi sjell edhe sëmundjen e ulcerës. Këta persona kanë edhe probleme me të ushqyerit. Probleme që shkojnë nga bulimia deri tek anoreksia.
Gazmorët
Një nga zbulimet më të papritura ishte ai që njerëzit me humor të mirë janë më të prirur për të vdekur më herët se të tjerët. Sipas një studimi, fëmijët që konsideroheshin nga prindërit dhe mësuesit si më të qetët e me humor më të mirë, në moshë madhore kishin vdekur më herët se ata që nuk gëzonin humor të shëndetshëm.
Ndryshe nga sa mund të pritej në rastin e personave me humor të mirë, studimet e fundit kanë provuar se një tipar i tillë i personalitetit mund të jetë problematik. Po cili është shkaku? Sipas një teorie kjo vjen sepse njerëz të tillë i nënvleftësojnë rreziqet e jetës dhe ndoshta kanë vështirësi për tu marrë me situata të cilat nuk kanë dalë ashtu sikurse ata shpresonin.
Të shqetësuarit
Personat që kanë probleme me ankthin, që nuk arrijnë ta kontrollojnë atë zakonisht janë të prirur të kenë probleme me presionin e gjakut. Arsyeja e një lidhjeje të tillë është mbiprodhimi i hormonit të stresit. Gratë që kanë ankthe të theksuara që shkojnë deri në fobi, të tilla si fobia nga lartësia janë shumë të prirura për sëmundje të zemrës, sëmundje që kanë të bëjnë me presionin e gjakut dhe kolesterolin.
Këta persona kanë edhe një prirje të vecantë për të pirë duhan. Ka edhe një arsye tjetër që mund t'i mërzisë njerëzit me këtë tipar të personalitetit. Një studim i Universitetit të Antverpit ka nxjerrë në pah se pas dhjetë vitesh trajtimi të sëmundjeve të zemrës, 27% e persopnave që vuajnë nga ankthet nuk kanë mundur që të mbijetojnë.
Agresivët
Tipat agresivë janë të hapur ndaj një numri të madh problemesh shëndetësore dhe për këta persona janë zhvilluar shumë kërkime shkencore. Njerëzit që vuajnë nga artereoskleroza janë ata që kanë më së shumti personalitete agresive. Një studim amerikan tregoi se tipat agresivë janë më të hapur ndaj rreziqeve të infeksionit në të gjitha pjesët e trupit dhe sëmundjeve të zemrës, atyre të lidhura me infektimin e arterieve.
Shkaku mund të jetë sepse ky lloj tipari i personalitetit ka nivele më të mëdha proteinash të sistemit imunitar që kanë lidhje me inflamimin. Një tjetër teori është se njerëzit agresivë kundërpërgigjen shumë më shpejt dhe shumë më ashpër ndaj stresit si mendërisht, ashtu edhe psikologjikisht. Kjo shkakton rritjen e presionit të gjakut dhe shpeshtimin e rrahjeve të zemrës që con në crregullim të sistemit kardiovaskular.
Tipat inatxhinj e kanë shumë më të vështirë që të shërohen në krahasim me të tjerët. Atyre u duhet më shumë kohë. Studiuesit e Universitetit të Ohios kryen këtë eksperiment për të vërtetuar këtë. Një grupi personash u shkakruan plagë të vogla në krahë. Pas 4 ditësh vetëm 70% e pacientëve kishte përmirësime të dukshme, 30% ishin ende në fazat e para dhe pikërisht këta pacientë ishin persona me tipare agresive. Këta njerëz janë më të prirur edhe ndaj depresioneve dhe sëmundjeve mendore.
Të drojturit
Personat e drojtur, ata që nuk marrin shumë iniciativa në shoqëri, apo në jetën e tyre personale janë më të dhënë ndaj marrjes së infeksioneve virale. Në disa studime të ndërmarra te kafshët, shkencëtarët kanë dalë në rezultatin se personat që pëlqejnë të shoqërohen kanë më shumë nyje limfatike mbrojtëse se ata që janë të drojtur dhe parapëlqejnë vetminë. Nyjet limfatike janë pjesë e sistemit imunitar të trupit dhe ndihmojnë në shkatërrimin e infeksioneve të ndryshme dhe viruseve e baktereve.
Optimistët
Ata gjithmonë shohin anën pozitive të jetës dhe jetojnë përafërsisht 7 vjet më shumë se ata që shohin vetëm zymtëri përreth. Rreziku i vdekjeve të herëshme për shkak të ndonjë sëmuindjeje është për këta persona është 55%, më i ulët se të të tjerët.
Sipas një teorie del se optimizmi rrit dëshirën për të jetuasr, ndërkohë që sipas një teorie tjetre dëshira për shoqëri luan një rol shumë të madh në jetëgjatësi. Këto situata të mira ulin sasinë e prodhimit të hormonit të stresit. Optimizmi i jep një ndihmë shumë të madhe funksionimit të sistemit imunitar duke e mbrojtur atë nga stresi psikologjik. Një studim amerikan i kryer mbi induividë të caktuar përgjatë një periudhe 30 vjecare nxorri në pah se optimistët janë më të shëndetshëm dhe kanë më pak paaftësi se sa tipat pesimistë.
Të mbyllurit në vetvete
Personat që janë të mbyllur në vetvete dhe janë melankolikë me një gjendje që shkon shpesh në pikëllim, të klasifukuar si personalitete të tipit D, vuajnë nga një shkallë e lartë dhimbjeje shpirtërore, por në mënyrë të ndërgjegjëshme i shtypin ndjenjat e tyre dhe si rezultat mund të jenë shumë më të prirur ndaj risqeve të kancerit, apo sëmundjeve të zemrës. Si pasojë tek këta persona regjistrohet edhe numri më i madh i vdekjeve. Këta njerëz kanë një sistem të prodhimit të hormoneve që është shumë i brishte dhe shpesh i crregullt që do të thotë se kanë rrahje të shpeshta zemre, presion gjaku të lartë dhe ngushtim të enëve të gjakut. Të gjitha këto janë shumë të këqija për sistemin kardiovaskular.
Të përgjegjëshmit
Personat e përgjegjshëm janë edhe më jetëgjatë. Kjo veti ka një ndikim të jashtëzakonshëm në jetëgjatësi pasi tek këta njerëz presioni i gjakut, niveli i kolesterolit dhe rrahjet e zemrës janë në nivele normale. Shkaku ndoshta është se njerëzit e përgjegjshëm shmangin rrezikun dhe kanë një jetë larg faktorëve që do të dëmtonin shendetin.
Neurotikët
Sikur të mos mjaftonte fakti se neurotikën e kanë shumë të vështirë për shkak të karakterit për të jetuar të qetë tani del se tipi i tyre u sjell edhe probleme të tjera të tilla si asma, dhimbjet e kokës, ulcerën e stomakut dhe sëmundjet e zemrës. Sipas një studimi neurotikët shpesh përdorin strategji jo shumë të mencura për të zgjidhur problemet e tyre duke patur sjellje armiqësore ndaj të tjerëve dhe shpërthime që kalojnë edhe në ofendime.
Kjo bën që ata të mos kërkojnë ndihmë dhe mbështetje për shkak se janë edhe dyshues e të përkeqësojnë gjendjen e tyre. Kjo i bën që të kenë një sistem imunitar më të brishtë se njerëzit e tjerë dhe një probabilitet më të madh për tu sëmurë. Një tjetër teori është se neurotikët kanë më shumë shanse që të jenë të depresionuar dhe depresioni dëmton sistemin imunitar.
Të hapurit
Ashtu si edhe optimistët ata ka më pak shanse që të vuajnë nga sëmudnjuet e zemrës. Një studim italian doli në përfundimin se personat që janë më të hapur ndaj realitetit dhe të tjerëve kanë 15% shanse më pak për të kapur epidemitë, apo sëmundjet e virozat gripale të stinës së ftohtë.
Elizza- 195
Gruaja që ka 20 personalitete
Androo 01.10.11 21:32
/Gruaja që ka 20 personalitete\
Kim Noble vuan nga një gjendje e rrallë shëndetësore që njihet si çrregullim i personalitetit,dhe ka 20 karaktere të ndryshme?
Ndryshimi i personalitetit të Kim-it mund të vij në çdo kohë dhe në çdo moment,kjo ''torturë'' e përfshinë djalin e saj të vogël 14 vjeçarë nënën e saj Abin dhe baban e saj të sëmurë nga hipertensioni.
''Siç jam duke punuar diçka më duket sikur jam zgjuar nga gjumi dhe karakteri im ndyrshon,familjarët më thonë se mënjëherë filloj një punë tjetër varësisht se çfarë kam bërë më herët kur më ka kapluar ai personalitet,kur flejë gjum zgjohem dikush tjetër'' thotë ajo!
Kim Noble vuan nga kjo sëmundje tash e gjashtë muaj?
Androo- 250
Re: Personaliteti
Berti69 09.04.15 14:25
Personaliteti antisocial
1. Kuptimi mbi çrregullimin antisocial të personalitetit.
Çrregullimi antisocial i personalitetit ndodh për shkak të ndryshimeve midis sjelljes dhe normave ekzistuese sociale. Si të tilla mund të përcaktohen kur plotësojnë të paktën tre nga gjatë pikat e mëposhtme:
1) qetësi e ngurtë ndaj ndjenjave të tjetrit,
2) qëndrim vulgar dhe qëndrueshmëri në papërgjegjshmërinë dhe shpërfilljen ndaj normave sociale, rregullave dhe detyrimeve të kësaj natyre.
3) paaftësi për të mbajtur marrëdhënie të qëndrueshme dhe vështirësi për t’i vendosur ato.
4) tolerancë e pakët ndaj dështimeve dhe një prag i ulët për shkarkimin e agresionit, përfshi dhe dhunën.
5) paaftësi për të përjetuar fajin dhe për të përfituar nga eksperienca, veçanërisht nga ndëshkimet.
6) dhe tendenca për të dalluar dhe fajësuar të tjerët, apo për të sjellë arsyetime bindëse për sjellje që e çojnë personin në konflikte me shoqërinë.
7) Mund të ketë dhe acarime të qëndrueshme të ndonjë veçorie shoqëruese, si dhe çrregullime të sjelljes gjatë viteve të fëmijërisë dhe adoleshencës, megjithëse pa ndryshime ekzistuese, që mund të mbështesin më tej diagnozën.
Ky çrregullim përfshin çrregullimet e personalitetit dhe sjelljet amorale, personalitetin antisocial, asocial, psikopatik dhe sociopatik. Por nga kjo kategori përjashtohen çrregullimet e sjelljes dhe ato emocionale të paqëndrueshme të personalitetit. Gjithashtu, në përkufizimin e OBSH (Organizatës Botërore të Shëndetësisë) jepet edhe një pamje tjetër e tij. Sipas tij “…çrregullimi antisocial i personalitetit është një nivel i rëndë çrregullimi në tendencat e sjelljes dhe përcaktimin e karakterit të individit. Ai përfshin hapësira të ndryshme të personalitetit dhe gati gjithnjë lidhet me përçarje të konsiderueshme personale dhe sociale.”
Ky lloj çrregullimi ka prirje të shfaqet qysh në vitet e fëmijërisë së vonshme apo në adoleshencë, por vazhdon të theksohet më qartë në moshën madhore, prandaj është vështirë të përcaktohen para moshës 16-17 vjeç. Për rastet kur nuk gjenden lidhje me dëmtimeve apo sëmundjeve të rënda në tru, çrregullimet psikiatrike të kësaj kategorie njerëzish, kanë udhëzuesit më poshtë si kritere për diagnostikimin e përgjithshëm. Ato shfaqen në qëndrime dhe sjellje dukshëm joharmonike, që përfshijnë nivele të ndryshme funksionimi të emocioneve, të zgjimit dhe kontrollit të impulsive, në mënyrën e perceptimit dhe të menduarit, si dhe në mënyrën e lidhjeve me të tjerët.
Identifikuese janë dhe modelet e sjelljes jonormale, që zgjasin dhe nuk kufizohen me episodet e një sëmundje mendor, me sjellje depërtuese ku shfaqet qartë mospërshtatja në nivele të gjëra të situatave personale dhe sociale. Ato shfaqen gjatë fëmijërisë dhe vazhdojnë në moshën e rritur, duke çuar në shqetësime të konsiderueshme personale. Ato shfaqen edhe si çrregullime të zakonshme, por jo pa ndryshime nga to, për probleme domethënëse në ekzekutimin e detyrave profesionale dhe sociale.
Për kultura të ndryshme mund të zhvillohen dhe grupe të ndryshme kriteresh në lidhje me normat sociale. Sipas DSM-IV (Manualit të Diagnostikimit dhe Statistikave të Çrregullimeve Mendore) janë katër pika kyçe që duhen mbajtur parasysh gjatë diagnostikimit. Së pari, çrregullimi antisocial i personalitetit shfaqet si një model i përhapur nënvleftësimi apo shpërfillje, dhunim i të drejtave njerëzore, që ndodhin mbi moshën 18-vjeçare. Ai duhet të plotësojë, të paktën tre elemente nga ato më poshtë që të quhet sjellje e tillë.
Duhet të dështojë në përpjekje për t’iu përshtatur normave sociale që respektojnë sjelljet ligjore, pra duke shfaqur elementë sjellorë të përsëritur që duhet të sjellin arrestimin e tij. Një i tillë është mashtrues (përfshi gënjeshtrat e përsëritura), ai që përdor pseudonim apo manipulon të tjerët për përfitime dhe kënaqësi personale. Një i tillë duhet të jetë impulsiv dhe dështues në vazhdimin e planeve, nervoz apo agresiv, gjë që tregohet nga përsëritja e zënkave fizike apo fyerjes së të tjerëve. Ai shfaqet i paaftë të kujdeset për sigurinë e vetes dhe të të tjerëve. Dhe së fundi, ai shfaq mungesë pendimi, duke treguar indiferencë dhe racionalizim për dhimbjet, keqtrajtimet apo vjedhjet që u bën të tjerëve.
Tipar i dytë sipas DSM-IV është fakti që individi në fjalë duhet të jetë së paku 18 vjeç. Së treti ai duhet të ketë një çrregullim të caktuar në sjellje, si fillim, të paktën para moshës 15 vjeç. Dhe së katërti e së fundi, zhvillimi i sjelljes antisociale nuk është vetëm gjatë vazhdimit të skizofrenisë apo episodeve maniake.
Në grupin e çrregullimeve të personalitetit antisocial përfshihen dhe gjendjet shpirtërore të depresionit, ato të drogimit, personaliteti dramatik, ai i çrregullt apo antisocial, si dhe disa çrregullime që kanë simptoma të ngjashme me to. Në këtë grup hyjnë dhe çrregullimet që lidhen substancat kimike e që rezultojnë në skizofreni, çrregullime të personalitetit, çrregullime historike, çrregullimet kufitare të personalitetit, ato të personalitetit paranojak dhe sjellje antisociale të të rriturit.
1. Kuptimi mbi çrregullimin antisocial të personalitetit.
Çrregullimi antisocial i personalitetit ndodh për shkak të ndryshimeve midis sjelljes dhe normave ekzistuese sociale. Si të tilla mund të përcaktohen kur plotësojnë të paktën tre nga gjatë pikat e mëposhtme:
1) qetësi e ngurtë ndaj ndjenjave të tjetrit,
2) qëndrim vulgar dhe qëndrueshmëri në papërgjegjshmërinë dhe shpërfilljen ndaj normave sociale, rregullave dhe detyrimeve të kësaj natyre.
3) paaftësi për të mbajtur marrëdhënie të qëndrueshme dhe vështirësi për t’i vendosur ato.
4) tolerancë e pakët ndaj dështimeve dhe një prag i ulët për shkarkimin e agresionit, përfshi dhe dhunën.
5) paaftësi për të përjetuar fajin dhe për të përfituar nga eksperienca, veçanërisht nga ndëshkimet.
6) dhe tendenca për të dalluar dhe fajësuar të tjerët, apo për të sjellë arsyetime bindëse për sjellje që e çojnë personin në konflikte me shoqërinë.
7) Mund të ketë dhe acarime të qëndrueshme të ndonjë veçorie shoqëruese, si dhe çrregullime të sjelljes gjatë viteve të fëmijërisë dhe adoleshencës, megjithëse pa ndryshime ekzistuese, që mund të mbështesin më tej diagnozën.
Ky çrregullim përfshin çrregullimet e personalitetit dhe sjelljet amorale, personalitetin antisocial, asocial, psikopatik dhe sociopatik. Por nga kjo kategori përjashtohen çrregullimet e sjelljes dhe ato emocionale të paqëndrueshme të personalitetit. Gjithashtu, në përkufizimin e OBSH (Organizatës Botërore të Shëndetësisë) jepet edhe një pamje tjetër e tij. Sipas tij “…çrregullimi antisocial i personalitetit është një nivel i rëndë çrregullimi në tendencat e sjelljes dhe përcaktimin e karakterit të individit. Ai përfshin hapësira të ndryshme të personalitetit dhe gati gjithnjë lidhet me përçarje të konsiderueshme personale dhe sociale.”
Ky lloj çrregullimi ka prirje të shfaqet qysh në vitet e fëmijërisë së vonshme apo në adoleshencë, por vazhdon të theksohet më qartë në moshën madhore, prandaj është vështirë të përcaktohen para moshës 16-17 vjeç. Për rastet kur nuk gjenden lidhje me dëmtimeve apo sëmundjeve të rënda në tru, çrregullimet psikiatrike të kësaj kategorie njerëzish, kanë udhëzuesit më poshtë si kritere për diagnostikimin e përgjithshëm. Ato shfaqen në qëndrime dhe sjellje dukshëm joharmonike, që përfshijnë nivele të ndryshme funksionimi të emocioneve, të zgjimit dhe kontrollit të impulsive, në mënyrën e perceptimit dhe të menduarit, si dhe në mënyrën e lidhjeve me të tjerët.
Identifikuese janë dhe modelet e sjelljes jonormale, që zgjasin dhe nuk kufizohen me episodet e një sëmundje mendor, me sjellje depërtuese ku shfaqet qartë mospërshtatja në nivele të gjëra të situatave personale dhe sociale. Ato shfaqen gjatë fëmijërisë dhe vazhdojnë në moshën e rritur, duke çuar në shqetësime të konsiderueshme personale. Ato shfaqen edhe si çrregullime të zakonshme, por jo pa ndryshime nga to, për probleme domethënëse në ekzekutimin e detyrave profesionale dhe sociale.
Për kultura të ndryshme mund të zhvillohen dhe grupe të ndryshme kriteresh në lidhje me normat sociale. Sipas DSM-IV (Manualit të Diagnostikimit dhe Statistikave të Çrregullimeve Mendore) janë katër pika kyçe që duhen mbajtur parasysh gjatë diagnostikimit. Së pari, çrregullimi antisocial i personalitetit shfaqet si një model i përhapur nënvleftësimi apo shpërfillje, dhunim i të drejtave njerëzore, që ndodhin mbi moshën 18-vjeçare. Ai duhet të plotësojë, të paktën tre elemente nga ato më poshtë që të quhet sjellje e tillë.
Duhet të dështojë në përpjekje për t’iu përshtatur normave sociale që respektojnë sjelljet ligjore, pra duke shfaqur elementë sjellorë të përsëritur që duhet të sjellin arrestimin e tij. Një i tillë është mashtrues (përfshi gënjeshtrat e përsëritura), ai që përdor pseudonim apo manipulon të tjerët për përfitime dhe kënaqësi personale. Një i tillë duhet të jetë impulsiv dhe dështues në vazhdimin e planeve, nervoz apo agresiv, gjë që tregohet nga përsëritja e zënkave fizike apo fyerjes së të tjerëve. Ai shfaqet i paaftë të kujdeset për sigurinë e vetes dhe të të tjerëve. Dhe së fundi, ai shfaq mungesë pendimi, duke treguar indiferencë dhe racionalizim për dhimbjet, keqtrajtimet apo vjedhjet që u bën të tjerëve.
Tipar i dytë sipas DSM-IV është fakti që individi në fjalë duhet të jetë së paku 18 vjeç. Së treti ai duhet të ketë një çrregullim të caktuar në sjellje, si fillim, të paktën para moshës 15 vjeç. Dhe së katërti e së fundi, zhvillimi i sjelljes antisociale nuk është vetëm gjatë vazhdimit të skizofrenisë apo episodeve maniake.
Në grupin e çrregullimeve të personalitetit antisocial përfshihen dhe gjendjet shpirtërore të depresionit, ato të drogimit, personaliteti dramatik, ai i çrregullt apo antisocial, si dhe disa çrregullime që kanë simptoma të ngjashme me to. Në këtë grup hyjnë dhe çrregullimet që lidhen substancat kimike e që rezultojnë në skizofreni, çrregullime të personalitetit, çrregullime historike, çrregullimet kufitare të personalitetit, ato të personalitetit paranojak dhe sjellje antisociale të të rriturit.
Berti69- "Si është lartë, ashtu është edhe poshtë, e si është poshtë, ashtu është edhe lart"
411
Re: Personaliteti
Berti69 09.04.15 14:25
2. Argumente psikologjike rreth vrasësit serialë.
2.1. Roli i fantazisë në këtë sjellje.
Një faktor ndikues në të është fantazia. “Fantazia përfshihet në mekanizmat përballuese të vrasësit për të ardhmen e tij. Pra ai vazhdon të eksperimentoj me anë të dhunës, ku fantazia ka prirjen ta ngrejë kapacitetin e vrasësit nga detyrimi tek egërsia shtazor, më pas, e çon edhe madje më tej”-thotë Ressler në vitin 1988. Në thelb veprimet e dhunshme kanë nevojë për më tepër përpunim e fantazi. Ressler arsyeton që çdo veprim që shtyn vrasësin drejt shprehjes së emocioneve të forta bëhet pjesë e përfshirjes në imagjinatën e ardhme të tij, pra dhe pjesë e fantazisë.
Pra, çdo veprim i dhunshëm, sado i vogël qoftë ai, e shtyn vrasësin pranë shprehjes së frustrimit seksual dhe përpjekjeve plotësuese, të cilat marrin formën e vrasjes. Ashtu si pija alkoolike e shtyn një person të alkoolizuar potencialisht pranë kufirit të vetëdijes dhe instinktit, ashtu dhe veprimi i dhunshëm e shtyn vrasësin drejt veprimeve më tepër të dhunshme, deri në “kufijtë” e vrasjes.
Ashtu sikundër vrasësi i ardhshëm lëviz në jetën e të rriturit dhe arrin pranë kryerjes së vrasjes, po ashtu dhe fantazia e tij ka filluar të dështojë. “Ai bëhet skllav ndaj fantazisë së jetës, ndërkohë që disa ndjenja ngrenë kurthe të mprehta midis botës së brendshme dhe asaj të jashtme”-thotë Abrahamson në vitin 1964. Sikundër i droguari që pas çdo rasti ka nevojë për më shumë drogë për t’u ndjerë mirë, ashtu dhe vrasësi serial ka filluar të mbështetet tek fantazia, që të sigurojë një normalitet në rrafshin e tij emocional. Fantazia i shërben tashmë vrasësit vetëm që ta bëjë të ndihet normal. Studimet kanë provuar tashmë se theksimi i fantazisë ka një aspekt mjaft interesant të ndikimeve tek shumë vrasës të kësaj natyre.
“Si adoleshentë, por veçanërisht, si të rritur, ata mundohen të përfshihen në punët dhe procedurat policore”- thotë Geberth 1990. Kështu p.sh., një i tillë, Alex Henriquez u bë shumë i dashuruar pas hetimeve policore, aq sa u bë dhe ndihmës i saj. Detektivët çuditeshin sa ndihmues ishte ai, duke komentuar se A.Henriquez “….fitonte haptazi një emocion nga puna policore”. Para se të kapej, ai shpesh maskohej si agjent i DEA-s, apo si agjent i fshehtë policie, duke mbajtur një armë të vogël dore dhe një distinktiv.
Magjepsja ndaj policisë nuk është thjeshtë një imitim i agjentëve të forcave të ligjit, por në realitet është një zgjerim tjetër i fantazisë së botës së vrasësit. Sot eksperimenti i vrasjeve serialë nuk shihet si tërësisht e ndryshme nga ndonjë eksperiment tjetër, si ai i të droguarve me gjëra të tilla si alkooli, apo substanca të tjera të paligjshme.
Vrasja seriale është e lidhur edhe me tërheqjen seksuale. Për shumë prej kësaj kategori vrasësish, sjellja kriminale merr formën e sulmeve seksuale jo vrasëse dhe që mund të shtrihet në disa vite. Kështu p.sh., A.Henriquez, që përmendëm më sipër, përdhunoi mbesën e vet për disa vjet resht, ndërsa pak para se të bënte vrasjen e parë kryente marrëdhënie seksuale anormale me një 5-vjeçare, që ishte vajza e njërës prej të dashurave të tij. Po kështu dhe Clifford Olson, vrasësi serial më famëkeq në Kanada, kreu 100 sulme seksuale para dhe gjatë karrierës së tij si vrasës (Ëorthington 1993)
Kjo përvojë është e ngjashme me atë të vrasësit adoleshent, në fantazinë e jetës së të cilit përfshihet dhuna, por para realizimit të krimit. Dhe njëlloj si në përvojën e fëmijërisë, ku eksperimentet e drejtojnë adoleshentin në veprime më serioze, edhe individët e rritur shtyhen nga veprime të tilla që janë më pranë vrasjes. Përdorimi i fantazisë së vrasësit serial si një mekanizëm imitues dhe efektiv, që mbështetet mbi fantazinë, e bën atë të jetë në një vartësi të plotë ndaj saj. Tashmë mekanizmi që i jep një sens kontrolli, vrasësit në fjalë kthehet në obsesion. Sipas Broën 1991 “përderisa sjellja obsesive e vrasësit serial ekziston, ajo dështon në arsyetimin logjik rreth saj, duke zëvendësuar fantazinë me obsesionin.”
Kur fantazia e vrasësit serial rezulton një obsesion, kjo u jep mundësi avokatëve të kërkojnë pafajësinë e klientit të tyre, si në rastin e avokatit të vrasësit serial Xhef Dahmerit që solli prova, se për shkak të obsesionit, klienti i tij nuk ishte në të vërtetë përgjegjës për veprimet e veta, prandaj duhej vendosur në institucionet e shëndetit mendor.
Ai argumentoi që “…vrasjet lindin edhe nga fantazia e një personi të tillë. Kështu dhe Dahmer mund t’i ndalojë vrasjet nga kurimi i një sëmundje të tillë mendore, që ai e zbuloi për që nuk e zgjodhi vetë. Ai duhet të bënte atë që bëri, sepse nuk mund ta ndalonte dot. Dhe kjo nuk ishte një zgjidhje e çështjes.” (Drukteinis 1992, f. 533). Avokati i tij shkoi edhe më tej, aq sa e quajti Dahmerin një “makinë vrasëse ngjeshëse, ose një rul ngjeshës”. Ky është një shembull klasik i vrasësit serial, ngaqë kishte një humbje absolute të kontrollit, ndërsa tashmë, krejt i tërhequr, ky vrasës serial është bërë një skllav virtual i fantazisë së tij.
2.2. Tiparet psikologjike të vrasësit serial.
Ai kontrollon, dominon dhe ekzekuton. Pra vrasja nuk është një ngjarje e izoluar, që media dhe publiku i gjerë e tregon si ndodhi. Më saktë, ajo është një rezultat logjik, një vazhdim i fantazisë në jetën e vrasësit serial. Fantazia është mekanizmi drejtues për vrasjen-thotë Broën (1991) dhe megjithëse ajo paraprin vrasjen, vetë akti i vrasjes, në një kuptim e ka ngurtësuar fantazinë. Vështirësia më e madhe e vrasësit serial në diferencimin e fantazisë nga realiteti është shtyrë përtej skajit, me anë të veprimit vrasës. Veprimi i fantazisë është lidhur me botën reale, ndërsa në mendjen e vrasësit serial fantazia është bërë realitet.
Në formulimet e FBI-së thuhet që “sulmuesi beson se mund ta kontrollojë realitetin dhe “në thelb”, vrasja serial është një veprim kontrolli, dominimi dhe ekzekutimi, është përfaqësuese e një fantazie thelbësore që ngulitet me dhunë, seksualitet dhe vdekje”. Kështu, ndonëse nuk dallohet menjëherë e në të gjitha rastet, është e vërtetë që vrasësit serial mbrojnë fantazinë e tyre-thotë Ressler (1988). Shpesh, e vetmja mënyrë për të mbajtur gjallë këtë fantazi të vrasjes është shfaqja ose demonstrimi i saj.
Mbrojtja e fantazisë mund të imponohet nga shumë faktorë, disa prej të cilave janë të jashtëm, si në rastet kur viktima ndërpret ose pengon ndjenjat dominuese të sulmuesit, apo kur sjelljet e viktimës e zemërojnë ose inatosin atë. Vrasësi nuk e njeh veten si të tillë, por e përshkruan procesin e vrasjes si një “dëshirë të fortë e të papërballueshme për të vrarë”-thotë Holes dhe De Burger (1988). Efekti i kurthit të kësaj gjendje psikike është se e avancon vrasësin drejt niveleve më të larta të fantazisë (FBI, 1985)
Sa për viktimat e parapëlqyera të vrasësit serial, është përsëri roli i fantazisë që vazhdon të përzgjedhë vrasjen e radhës, veçanërisht në llojin e viktimës që zgjedh. Shumica e vrasësve serialë kanë një lloj viktime të fiksuar me disa cilësi të caktuara, viktimë që mund edhe të njihet prej tyre. Ted Bandy parapëlqente që viktimat e tij të ishin femra, që sa kanë mbushur 20-vjeç, me flokët të gjata, të errëta dhe të ndara në mes. Earl Nelson parapëlqente të vriste qiradhënësit e tij, ndërsa Posteal Laskey ishte i fiksuar pas femrave të moshuara-thonë Holmes dhe De Burger 1985.
Vrasësit serialë ngjajnë mes tyre si nga niveli ashtu dhe preferencat e tërheqjes seksuale, madje shumë prej tyre, që janë dhe të tërhequr seksualisht, kanë partnere të privilegjuara. Për ta viktimat shpesh është diçka simbolike që lidhet me historitë e vrasësit. Mënyra e sjellje së dukshme të viktimës, në shumicën e vrasjeve seriale, është përfaqësuese e planifikuar dhe e fantazisë së përfshirë në vrasje.
Në këto kushte çdo vrasje është një lloj përfitimi psikologjik. Në përvojën e tyre mund të dallohen përfitime të tilla, si lehtësimi nga një ankth i madh etj. Në fakt ky qetësim nuk ndryshon shumë në kufijtë emocionalë midis shtrëngimit dhe tërheqjes. Madje Ressler thotë se “…stresi është një stimul po aq nxitës për shumicën e vrasësve serialë, saç është ai për periudhën e pirjes tek pijaneci”.
Moment tjetër interesant është se disa vrasës janë shumë demonstrativë, ngaqë gjenden të rrethuar nga autoritete menjëherë pas vrasjes së parë ose të dytë. Si rregull, sa më tepër vrasje të kryejnë këta tipa aq më i madh është përfitimi psikologjik. Fantazitë mbijetojnë, ato zhvillohen duke përforcuar sjelljen e vrasësit. Pra sikundër fantazia dhe izolimi ushqejnë njëra tjetrën, ashtu dhe vrasja furnizon fantazinë dhe anasjelltas, fantazia ndikon në shtimin e numrit të vrasjeve.
Një prej tyre, Ted Bandi pranon se forca për të vrarë behet aq mbizotëruese sa që vrasësi nuk ka asnjë dëshirë të ndalojë vrasjen. Dhe meqë ato janë në progres kjo forcë vetëm sa fuqizohet”- shkruajnë Holmes & De Burger 1988. Pra çdo vrasje shoqërohet me përmirësim të vazhdueshëm të fantazisë, duke e çuar atë drejt përsosmërisë. Pra sa herë që një i tillë vret, duket sikur fantazia furnizon veten dhe bëhet gjithnjë e më solide dhe e strukturuar (shih FBI 1985). Vrasësi e lejon viktimën e radhës të jetojë vetëm për aq kohë sa e dëshiron një gjë të tillë.
Nga sa më sipër del që vrasësit serialë nuk mund të korrigjohen. As kapja dhe burgosja e tyre nuk mund të ndalë fantazinë. Pavarësisht se ç‘ndodh me të, plani për vrasjen e ardhme do vazhdojë. P.sh., një vrasës që kthehet prapë në burg pas vrasjes së parë, fantazon për të vazhdimisht edhe kur është i burgosur. Kif Olsen vriste sapo dilte nga burgu, qysh nga viti 1964, pastaj 1972-1973, më 1978 dhe deri më 1980-1981. Ai është dënuar bazuar vetëm në zbulimin e vrasjes së fundit, por pretendonte se kish kryer më tepër se 40 të vrasje tilla- thotë Ëoerthington 1993. Ai kryente vrasjen e radhës vetëm sa t’i rritej fantazia. Tod Bandi e quante këtë “kurb udhërrëfyese, sa më tepër vrasje kryente aq më mirë ndihet vrasësi serial”-sipas Holmes &De Bergerit 1988)
Sipas pohimeve të vetë vrasësve, ata mësojnë nga e kaluara duke u përmirësuar vazhdimisht në këtë akt. Ata nuk ndalen me miratimin e asaj që bëjnë, prandaj po mos parandalohet ai do vrasë herë pas here. Çdo vrasje e suksesshme gjallëron vrasësin, duke përforcuar dhe fuqizuar veprimin. ”Ai pritet të shtojë numrin e vrasjeve, me sa duket ai do të vrasë shpesh që të ruajnë ekuilibrin e vet. Fantazia e lartë dhe psikika e zhvilluar i siguron nxitjen e guximit dhe sulmeve më të shpeshta, ndonjëherë me një shpërfillje të plotë të rrezikut”- thotë Geberth 1990 f, 4)
Meqë çdo vrasje e fuqizon fantazinë, ajo vjen e rritet vazhdimisht, çka e bën të kërkojë gjithnjë e më shpesh të vrasë. Ndjenja e suksesit për të qenë i vetë vlerësuar buron vetëm nga vrasja. Të gjithë vrasësit serialë ndjekin këtë model, duke rritur shpeshtësinë e vrasjeve të tyre. Gjatë kësaj periudhe nuk ka forca të brendshme që mund ta ndalojnë veprimet e tyre. Psikologu Jack Annon thotë me siguri që:”e vetmja mënyrë që një vrasës serial të mundë të heqë dorë është përfshirja në një terapi të suksesshme psikologjike”. Por shkalla e suksesit nga përdorimi i terapisë psikologjike në thelb, ka qenë një hiç- për dy autorë të tjerë (Holmes dhe De Burger 1988).
Po mos zhvendoset (izolohet) nga shoqëria ai do vazhdojë të vrasë. I formësuar nga një keqfunksionim dhe mësim i gabuar që prej fëmijërisë, vrasësi serial mëson të mbështetet në fantazinë si një mekanizëm kopjues. Kjo teknikë formimi e shprehive të sjelljes nuk duket të ndryshojë nga ajo e alkoolistit që përdor pijen si mekanizëm kopjues. Dhe ashtu sikundër të droguarit që priren të bien në një spirale, deri sa gjithçka në jetën e tyre të përqendrohet rreth substancave narkotike, edhe jeta e vrasësit serial fillon të vërtitet rreth fantazisë, çka bëhet aq dominues sa që fantazia shndërrohet përfundimisht qendra e jetës së tij.
Dhe së fundi, ashtu si përdoruesit e heroinës që kanë nevojë për një dozë droge e cila mund t’i shtyjë të vjedhin, ashtu dhe detyrimet e vrasësit serial ndaj fantazisë e shtyjnë atë drejt vrasjes. Me pak fjalë: cikli serial i vrasjes nuk është i ndryshëm nga cikli i tërheqjeve të tjera. Kështu që rezultati përfundimtar i vrasjeve bëhet funksionale, ashtu sikundër dhe vjedhja nga drogmeni.
2.1. Roli i fantazisë në këtë sjellje.
Një faktor ndikues në të është fantazia. “Fantazia përfshihet në mekanizmat përballuese të vrasësit për të ardhmen e tij. Pra ai vazhdon të eksperimentoj me anë të dhunës, ku fantazia ka prirjen ta ngrejë kapacitetin e vrasësit nga detyrimi tek egërsia shtazor, më pas, e çon edhe madje më tej”-thotë Ressler në vitin 1988. Në thelb veprimet e dhunshme kanë nevojë për më tepër përpunim e fantazi. Ressler arsyeton që çdo veprim që shtyn vrasësin drejt shprehjes së emocioneve të forta bëhet pjesë e përfshirjes në imagjinatën e ardhme të tij, pra dhe pjesë e fantazisë.
Pra, çdo veprim i dhunshëm, sado i vogël qoftë ai, e shtyn vrasësin pranë shprehjes së frustrimit seksual dhe përpjekjeve plotësuese, të cilat marrin formën e vrasjes. Ashtu si pija alkoolike e shtyn një person të alkoolizuar potencialisht pranë kufirit të vetëdijes dhe instinktit, ashtu dhe veprimi i dhunshëm e shtyn vrasësin drejt veprimeve më tepër të dhunshme, deri në “kufijtë” e vrasjes.
Ashtu sikundër vrasësi i ardhshëm lëviz në jetën e të rriturit dhe arrin pranë kryerjes së vrasjes, po ashtu dhe fantazia e tij ka filluar të dështojë. “Ai bëhet skllav ndaj fantazisë së jetës, ndërkohë që disa ndjenja ngrenë kurthe të mprehta midis botës së brendshme dhe asaj të jashtme”-thotë Abrahamson në vitin 1964. Sikundër i droguari që pas çdo rasti ka nevojë për më shumë drogë për t’u ndjerë mirë, ashtu dhe vrasësi serial ka filluar të mbështetet tek fantazia, që të sigurojë një normalitet në rrafshin e tij emocional. Fantazia i shërben tashmë vrasësit vetëm që ta bëjë të ndihet normal. Studimet kanë provuar tashmë se theksimi i fantazisë ka një aspekt mjaft interesant të ndikimeve tek shumë vrasës të kësaj natyre.
“Si adoleshentë, por veçanërisht, si të rritur, ata mundohen të përfshihen në punët dhe procedurat policore”- thotë Geberth 1990. Kështu p.sh., një i tillë, Alex Henriquez u bë shumë i dashuruar pas hetimeve policore, aq sa u bë dhe ndihmës i saj. Detektivët çuditeshin sa ndihmues ishte ai, duke komentuar se A.Henriquez “….fitonte haptazi një emocion nga puna policore”. Para se të kapej, ai shpesh maskohej si agjent i DEA-s, apo si agjent i fshehtë policie, duke mbajtur një armë të vogël dore dhe një distinktiv.
Magjepsja ndaj policisë nuk është thjeshtë një imitim i agjentëve të forcave të ligjit, por në realitet është një zgjerim tjetër i fantazisë së botës së vrasësit. Sot eksperimenti i vrasjeve serialë nuk shihet si tërësisht e ndryshme nga ndonjë eksperiment tjetër, si ai i të droguarve me gjëra të tilla si alkooli, apo substanca të tjera të paligjshme.
Vrasja seriale është e lidhur edhe me tërheqjen seksuale. Për shumë prej kësaj kategori vrasësish, sjellja kriminale merr formën e sulmeve seksuale jo vrasëse dhe që mund të shtrihet në disa vite. Kështu p.sh., A.Henriquez, që përmendëm më sipër, përdhunoi mbesën e vet për disa vjet resht, ndërsa pak para se të bënte vrasjen e parë kryente marrëdhënie seksuale anormale me një 5-vjeçare, që ishte vajza e njërës prej të dashurave të tij. Po kështu dhe Clifford Olson, vrasësi serial më famëkeq në Kanada, kreu 100 sulme seksuale para dhe gjatë karrierës së tij si vrasës (Ëorthington 1993)
Kjo përvojë është e ngjashme me atë të vrasësit adoleshent, në fantazinë e jetës së të cilit përfshihet dhuna, por para realizimit të krimit. Dhe njëlloj si në përvojën e fëmijërisë, ku eksperimentet e drejtojnë adoleshentin në veprime më serioze, edhe individët e rritur shtyhen nga veprime të tilla që janë më pranë vrasjes. Përdorimi i fantazisë së vrasësit serial si një mekanizëm imitues dhe efektiv, që mbështetet mbi fantazinë, e bën atë të jetë në një vartësi të plotë ndaj saj. Tashmë mekanizmi që i jep një sens kontrolli, vrasësit në fjalë kthehet në obsesion. Sipas Broën 1991 “përderisa sjellja obsesive e vrasësit serial ekziston, ajo dështon në arsyetimin logjik rreth saj, duke zëvendësuar fantazinë me obsesionin.”
Kur fantazia e vrasësit serial rezulton një obsesion, kjo u jep mundësi avokatëve të kërkojnë pafajësinë e klientit të tyre, si në rastin e avokatit të vrasësit serial Xhef Dahmerit që solli prova, se për shkak të obsesionit, klienti i tij nuk ishte në të vërtetë përgjegjës për veprimet e veta, prandaj duhej vendosur në institucionet e shëndetit mendor.
Ai argumentoi që “…vrasjet lindin edhe nga fantazia e një personi të tillë. Kështu dhe Dahmer mund t’i ndalojë vrasjet nga kurimi i një sëmundje të tillë mendore, që ai e zbuloi për që nuk e zgjodhi vetë. Ai duhet të bënte atë që bëri, sepse nuk mund ta ndalonte dot. Dhe kjo nuk ishte një zgjidhje e çështjes.” (Drukteinis 1992, f. 533). Avokati i tij shkoi edhe më tej, aq sa e quajti Dahmerin një “makinë vrasëse ngjeshëse, ose një rul ngjeshës”. Ky është një shembull klasik i vrasësit serial, ngaqë kishte një humbje absolute të kontrollit, ndërsa tashmë, krejt i tërhequr, ky vrasës serial është bërë një skllav virtual i fantazisë së tij.
2.2. Tiparet psikologjike të vrasësit serial.
Ai kontrollon, dominon dhe ekzekuton. Pra vrasja nuk është një ngjarje e izoluar, që media dhe publiku i gjerë e tregon si ndodhi. Më saktë, ajo është një rezultat logjik, një vazhdim i fantazisë në jetën e vrasësit serial. Fantazia është mekanizmi drejtues për vrasjen-thotë Broën (1991) dhe megjithëse ajo paraprin vrasjen, vetë akti i vrasjes, në një kuptim e ka ngurtësuar fantazinë. Vështirësia më e madhe e vrasësit serial në diferencimin e fantazisë nga realiteti është shtyrë përtej skajit, me anë të veprimit vrasës. Veprimi i fantazisë është lidhur me botën reale, ndërsa në mendjen e vrasësit serial fantazia është bërë realitet.
Në formulimet e FBI-së thuhet që “sulmuesi beson se mund ta kontrollojë realitetin dhe “në thelb”, vrasja serial është një veprim kontrolli, dominimi dhe ekzekutimi, është përfaqësuese e një fantazie thelbësore që ngulitet me dhunë, seksualitet dhe vdekje”. Kështu, ndonëse nuk dallohet menjëherë e në të gjitha rastet, është e vërtetë që vrasësit serial mbrojnë fantazinë e tyre-thotë Ressler (1988). Shpesh, e vetmja mënyrë për të mbajtur gjallë këtë fantazi të vrasjes është shfaqja ose demonstrimi i saj.
Mbrojtja e fantazisë mund të imponohet nga shumë faktorë, disa prej të cilave janë të jashtëm, si në rastet kur viktima ndërpret ose pengon ndjenjat dominuese të sulmuesit, apo kur sjelljet e viktimës e zemërojnë ose inatosin atë. Vrasësi nuk e njeh veten si të tillë, por e përshkruan procesin e vrasjes si një “dëshirë të fortë e të papërballueshme për të vrarë”-thotë Holes dhe De Burger (1988). Efekti i kurthit të kësaj gjendje psikike është se e avancon vrasësin drejt niveleve më të larta të fantazisë (FBI, 1985)
Sa për viktimat e parapëlqyera të vrasësit serial, është përsëri roli i fantazisë që vazhdon të përzgjedhë vrasjen e radhës, veçanërisht në llojin e viktimës që zgjedh. Shumica e vrasësve serialë kanë një lloj viktime të fiksuar me disa cilësi të caktuara, viktimë që mund edhe të njihet prej tyre. Ted Bandy parapëlqente që viktimat e tij të ishin femra, që sa kanë mbushur 20-vjeç, me flokët të gjata, të errëta dhe të ndara në mes. Earl Nelson parapëlqente të vriste qiradhënësit e tij, ndërsa Posteal Laskey ishte i fiksuar pas femrave të moshuara-thonë Holmes dhe De Burger 1985.
Vrasësit serialë ngjajnë mes tyre si nga niveli ashtu dhe preferencat e tërheqjes seksuale, madje shumë prej tyre, që janë dhe të tërhequr seksualisht, kanë partnere të privilegjuara. Për ta viktimat shpesh është diçka simbolike që lidhet me historitë e vrasësit. Mënyra e sjellje së dukshme të viktimës, në shumicën e vrasjeve seriale, është përfaqësuese e planifikuar dhe e fantazisë së përfshirë në vrasje.
Në këto kushte çdo vrasje është një lloj përfitimi psikologjik. Në përvojën e tyre mund të dallohen përfitime të tilla, si lehtësimi nga një ankth i madh etj. Në fakt ky qetësim nuk ndryshon shumë në kufijtë emocionalë midis shtrëngimit dhe tërheqjes. Madje Ressler thotë se “…stresi është një stimul po aq nxitës për shumicën e vrasësve serialë, saç është ai për periudhën e pirjes tek pijaneci”.
Moment tjetër interesant është se disa vrasës janë shumë demonstrativë, ngaqë gjenden të rrethuar nga autoritete menjëherë pas vrasjes së parë ose të dytë. Si rregull, sa më tepër vrasje të kryejnë këta tipa aq më i madh është përfitimi psikologjik. Fantazitë mbijetojnë, ato zhvillohen duke përforcuar sjelljen e vrasësit. Pra sikundër fantazia dhe izolimi ushqejnë njëra tjetrën, ashtu dhe vrasja furnizon fantazinë dhe anasjelltas, fantazia ndikon në shtimin e numrit të vrasjeve.
Një prej tyre, Ted Bandi pranon se forca për të vrarë behet aq mbizotëruese sa që vrasësi nuk ka asnjë dëshirë të ndalojë vrasjen. Dhe meqë ato janë në progres kjo forcë vetëm sa fuqizohet”- shkruajnë Holmes & De Burger 1988. Pra çdo vrasje shoqërohet me përmirësim të vazhdueshëm të fantazisë, duke e çuar atë drejt përsosmërisë. Pra sa herë që një i tillë vret, duket sikur fantazia furnizon veten dhe bëhet gjithnjë e më solide dhe e strukturuar (shih FBI 1985). Vrasësi e lejon viktimën e radhës të jetojë vetëm për aq kohë sa e dëshiron një gjë të tillë.
Nga sa më sipër del që vrasësit serialë nuk mund të korrigjohen. As kapja dhe burgosja e tyre nuk mund të ndalë fantazinë. Pavarësisht se ç‘ndodh me të, plani për vrasjen e ardhme do vazhdojë. P.sh., një vrasës që kthehet prapë në burg pas vrasjes së parë, fantazon për të vazhdimisht edhe kur është i burgosur. Kif Olsen vriste sapo dilte nga burgu, qysh nga viti 1964, pastaj 1972-1973, më 1978 dhe deri më 1980-1981. Ai është dënuar bazuar vetëm në zbulimin e vrasjes së fundit, por pretendonte se kish kryer më tepër se 40 të vrasje tilla- thotë Ëoerthington 1993. Ai kryente vrasjen e radhës vetëm sa t’i rritej fantazia. Tod Bandi e quante këtë “kurb udhërrëfyese, sa më tepër vrasje kryente aq më mirë ndihet vrasësi serial”-sipas Holmes &De Bergerit 1988)
Sipas pohimeve të vetë vrasësve, ata mësojnë nga e kaluara duke u përmirësuar vazhdimisht në këtë akt. Ata nuk ndalen me miratimin e asaj që bëjnë, prandaj po mos parandalohet ai do vrasë herë pas here. Çdo vrasje e suksesshme gjallëron vrasësin, duke përforcuar dhe fuqizuar veprimin. ”Ai pritet të shtojë numrin e vrasjeve, me sa duket ai do të vrasë shpesh që të ruajnë ekuilibrin e vet. Fantazia e lartë dhe psikika e zhvilluar i siguron nxitjen e guximit dhe sulmeve më të shpeshta, ndonjëherë me një shpërfillje të plotë të rrezikut”- thotë Geberth 1990 f, 4)
Meqë çdo vrasje e fuqizon fantazinë, ajo vjen e rritet vazhdimisht, çka e bën të kërkojë gjithnjë e më shpesh të vrasë. Ndjenja e suksesit për të qenë i vetë vlerësuar buron vetëm nga vrasja. Të gjithë vrasësit serialë ndjekin këtë model, duke rritur shpeshtësinë e vrasjeve të tyre. Gjatë kësaj periudhe nuk ka forca të brendshme që mund ta ndalojnë veprimet e tyre. Psikologu Jack Annon thotë me siguri që:”e vetmja mënyrë që një vrasës serial të mundë të heqë dorë është përfshirja në një terapi të suksesshme psikologjike”. Por shkalla e suksesit nga përdorimi i terapisë psikologjike në thelb, ka qenë një hiç- për dy autorë të tjerë (Holmes dhe De Burger 1988).
Po mos zhvendoset (izolohet) nga shoqëria ai do vazhdojë të vrasë. I formësuar nga një keqfunksionim dhe mësim i gabuar që prej fëmijërisë, vrasësi serial mëson të mbështetet në fantazinë si një mekanizëm kopjues. Kjo teknikë formimi e shprehive të sjelljes nuk duket të ndryshojë nga ajo e alkoolistit që përdor pijen si mekanizëm kopjues. Dhe ashtu sikundër të droguarit që priren të bien në një spirale, deri sa gjithçka në jetën e tyre të përqendrohet rreth substancave narkotike, edhe jeta e vrasësit serial fillon të vërtitet rreth fantazisë, çka bëhet aq dominues sa që fantazia shndërrohet përfundimisht qendra e jetës së tij.
Dhe së fundi, ashtu si përdoruesit e heroinës që kanë nevojë për një dozë droge e cila mund t’i shtyjë të vjedhin, ashtu dhe detyrimet e vrasësit serial ndaj fantazisë e shtyjnë atë drejt vrasjes. Me pak fjalë: cikli serial i vrasjes nuk është i ndryshëm nga cikli i tërheqjeve të tjera. Kështu që rezultati përfundimtar i vrasjeve bëhet funksionale, ashtu sikundër dhe vjedhja nga drogmeni.
Berti69- "Si është lartë, ashtu është edhe poshtë, e si është poshtë, ashtu është edhe lart"
411
Re: Personaliteti
Berti69 09.04.15 14:26
3. Psikologjia e kriminelit sadistito- seksual.
Çdo hetues që ka marrë në pyetje një viktimë të torturua, apo që ka investiguar në skenën e krimit për ndonjë vrasje të kësaj natyre, nuk ka për ta harruar kurrë atë lloj përvoje. Mizoria çnjerëzore shfaqet në shumë forma, por rrallë e gjen atë përtej ngurtësisë që shfaqet nga sadistët seksualë. Ky kapitull përshkruan veprimet që ndeshen aty, duke dalluar sadizmin seksual nga veprimet e tjera që përfshijnë aktet e një dhune mizore. Gjithashtu, përshkruhen disa nga tiparet më të zakonshme të krimeve sadisto-seksuale, duke sugjeruar dhe një numër mënyrash në përballjen e të akuzuarve me këtë lloj krimi.
3.1. Kuptimi psikologjik mbi sadizmin seksual.
Është një formë e qëndrueshme e të kënaqurit dhe eksitimit seksual, ndërkohë që objekti është duke vuajtur tmerrësisht shumë. Eksitimi seksual mund të ndodhë tek persona normalë, por tek sadisti është vuajtja e shkaktuar viktimës ajo që eksiton tjetrin seksualisht.
Nga një studim eksplorues po shkëpusim dëshirat e përshkruara nga dy sadistë, ku i pari shprehej:”..qëllimi im më i rëndësishëm ishte t’i shkaktoj asaj dhimbje, ngaqë nuk ka asnjë fuqi më të madhe ndaj tjetrit se sa ajo që shkakton dhimbje, pra ta detyrosh atë t’i nënshtrohet dhimbjes, pa qenë e aftë të vetëmbrohet. Kënaqësia që të jep dominimi i plotë i një personi tjetër është thelbi i fenomenit sadistik.”
Një tjetër e përshkruan situatën kështu:”…ajo përpëlitej nga dhimbja dhe mua kjo më pëlqente. Në ato momente unë isha duke kombinuar lartësinë time seksuale të përdhunimit me nivelin e frikës time, për të bërë një kombinim që tashmë është përtej çdo lloj shpjegimi…Unë isha gjallë për të vetmin qëllim, që të shkaktoja dhimbje dhe të merrja kënaqësi seksuale…unë isha duke shijuar dhimbjen po aq sa dhe seksin.”
Çdo deponim tjetër i bërë nga të akuzuarit për këtë vepër kriminale konfirmon se është vuajtja e viktimës dhe jo ndëshkimi fizik apo dhimbja psikologjike, ato që e nxitin seksualisht sadistin. Duke shkaktuar dhimbje, ai gjen një mënyrë për të krijuar vuajtje, dhe kështu arrin të përfitojë reagimet e kërkuara të bindjes, nënshtrimit, fyerjes, frikës dhe tmerrit..
Ka disa prova që duhen zbuluar gjatë hetimit që të përcaktojnë nëse krimi i kryer është sadizëm seksual apo jo. Çështjet më kritike në këtë mes janë nëse viktima ka vuajtur, nëse kjo vuajtje ishte e qëllimshme dhe nëse ajo e ka eksituar seksualisht personin që kryente veprën penale. Prandaj, si veprat seksuale dhe ato agresive, të shkaktuara ndaj një viktime të vdekur apo pa ndjenja, nuk është se janë doemos prova të sadizmit seksual, ngaqë në këto raste një viktimë e tillë nuk përjeton dhimbje. Kështu, dëmtimet e gjetura tek viktima, por të shkaktuara pas vdekjes, nuk tregojnë për sadizëm seksual.
Dhe përdhunuesi shkakton dhimbje tek viktima, por vetëm sadisti e përfshin vuajtjen si qëllim të aktit, qoftë ajo vuajtje fizike apo psikologjike, për të arritur eksitimin e vet. As shkalla e mizorisë së kriminelit, as koha e vuajtjes së viktimës nuk mund të jenë prova të sadizmit. Veprimet agresive të skajshme, ose ato që shkaktojnë vuajtje të mëdha, shpesh nuk kanë qëllime seksuale, madje as edhe gjatë sulmeve seksuale.
SSD (devianca sadiste seksuale) si gjithë sjelljet e tjera deviante seksuale kanë një spektër të gjerë. Sadistët mund të jenë dhe mes qytetarëve që u binden ligjeve, por fantazojnë dhe nuk veprojnë dhe nuk e realizojnë këtë fantazi me partneret e tyre. Një sadist do ndiqet penalisht vetëm kur kryen krim dhe jo thjeshtë se ka fantazi të kësaj natyre. Të gjitha aktet kriminale seksuale fillojnë me fantazi, por ndryshe nga ato normale, fantazia sadiste përqendrohet në dominim, kontroll, fyerje, dhimbje, dëmtim dhunë apo kombinim të tyre, si një mënyrë për të shkaktuar vuajtje. Ashtu siç ndryshojnë fantazitë mes sadistëve seksualë ashtu ndryshon dhe shkalla e dhunës së përdorur prej tyre.
Fantazia e përshkruar nga vetë personat e akuzuar paraqitet mjaft komplekse dhe përfshin skenarë të detajuar, metoda specifike për kapjen, kontrollin dhe lokalizimin, skenarë që duhet të ndiqen nga viktima, sekuenca aktesh seksuale dhe reagime të viktimës që dëshirohen nga krimineli. Sadistët në fjalë jetojnë mbi bazën e këtyre fantazive dhe shpesh përfshijnë viktima të shumëfishta e në disa raste edhe vetë partneren.
Ka dhe sadizëm ndaj simboleve. Disa njerëz shfaqin dëshirat e tyre seksuale ndaj objekteve të pajeta si kukulla, piktura dhe veshje ose dhe kufoma. Ashtu si në rastin e fantazisë, vuajtja në raste të tilla është e imagjinuar.
Kështu në një rast gjendet një kukull femër e varur në një dhomë urgjence të spitalit. Rreth qafës ishte lidhur një litar dhe krahët të lidhura nga pas, në sytë dhe veshët ishin ngulura gjilpëra me kokë, kish shenja të djegurash dhe nga goja i varej jashtë një copë pambuku. Në gjoks ishin vizatuar shenja të ngjashme me qepje plagësh. Mes këmbëve ishte bërë një prerje, ku rreth një vrime ishin ngjitur disa fije floku dhe ishte vendosur një laps.
Edhe pse besohet që sadistët seksuale janë mizorë edhe ndaj kafshëve nuk është përcaktuar nëse një mizori e tillë lidhet me sadizmin seksuale. Disa meshkuj të dhunshëm shfaqet të tillë edhe ndaj kafshëve që në fëmijëri, por kjo nuk shoqërohet me eksitim seksual. Pra, disa veprime sadiste ndaj kafshëve mund të reflektojë motive sadiste, agresive dhe joseksuale, ose mund të jenë sakrifica të kërkuara nga ritet fetare apo besimet delusive. Ai që eksitohet seksualisht nga vuajtjet e një kafshe është sadist seksual ose dhe zoofil (person që ka si objekt kënaqësie kafshët)
Tjetër çështje është ajo e viktimës. Sadizëm seksual mund të kryhet edh me partnerë konsensual ose të paguar. P.sh., prostitutat specializohen për nënshtrim ndaj klientëve sadistë. Natyra e veprimeve të tilla varion nga stimulimi i vuajtjes deri tek veprime që përfundojnë me dëmtime të rënda fizike të partneres. Pra kur ajo nuk ka dëshirë për akte seksuale, kthehet në viktimë nëse reziston, çka akti mund të përfundojë edhe me vdekje apo dëmtime të papritura fizike.
Ka dhe disa viktima të pajtueshme. Kështu, ka sadistë që parapëlqejnë viktimat që binden dhe bëjnë lëshime të vetëdijshme. P.sh., preferojnë ato viktima që krijojnë me dëshirë një marrëdhënie dhe madje përfshihen në marrëdhënie sadisto-mazohiste për një periudhë të gjatë. Këto janë gratë ose të dashurat e sadistëve që i nënshtrohen një abuzimi fizik, emocional dhe seksual për muaj apo vite të tëra, megjithëse marrëdhëniet mund të nisin normalisht. Në të tilla raste, sadisti arrin që në forma të ndryshime, t’ia ndryshojë sjelljen partneres, duke e bindur të pranojë gradualisht veprime deviante progresive. Ndoshta këtë e arrin nëpërmjet izolimit social dhe abuzimeve të vazhdueshëm, që u cënojnë rëndë imazhin për veten, deri sa ato të besojnë se e meritojnë një dënim të tillë nga “i dashuri” i tyre.
Kështu në një rast, një grua rreth të tridhjetave lajmëron policinë se i është nënshtruar një abuzimi fizik, emocional dhe seksual prej gati 18 muajsh. Në fillim ajo e shihte të dashurin si personin më të dashur dhe më të kuptueshëm që kish njohur ndonjëherë. Meqë dikur ajo kish përdorur me raste kokainë, pranoi kërkesën e tij për ta ripërdorur, me qëllim rritjen dhe përmirësimin e marrëdhënieve të tyre seksuale. Por praktikisht, gruaja fitoi vartësi ndaj këtij përdorimi dhe pas gjashtë muajsh ai filloi abuzime seksuale, që përfshinin marrëdhënie të detyruara anale, rrahje me kamzhik, shfrytëzim të dhimbshëm seksual, përdhunim nga meshkujt e tjerë, si dhe futje të objekteve të mëdha në rectum. Këto abuzime vazhduan për rreth 1 vit, para se ajo të bënte denoncim në polici.
Këto raste paraqesin probleme për hetimi dhe prokurorinë, ngaqë duket se abuzimi kryhet me dëshirë dhe me aprovimin e plotë të viktimës. Megjithatë, transformimi i partnerit vulnerabël në një viktimë të pajtueshme / të nënshtruar i ngjan mënyrës se si burrat e tjerë abuzivë frikësojnë dhe kontrollojnë gratë e tyre, që ato të vazhdojnë të durojnë të qëndrojnë me ta.
3.2. Forma sjellje që ngatërrohen me sadizimin seksual
Shumë krime përfshijnë vuajtje të qëllimshme fizike dhe psikologjike. Për të evituar keqinterpretimet, hetuesit duhet të dallojnë ato forma sjellje që shfaqen si sadisto – seksuale, por në fakt kanë motive dhe kontekste të ndryshëm..
Kështu, duhet dalluar çrregullimet sadiste të personalitetit. Persona të tilla zakonisht shfaqin sjellje kërkuese, mizore dhe agresive, si në situata sociale ashtu dhe në ato punuese. Në pjesën më të madhe të kohës ata shfaqen të tillë edhe ndaj vartësve, duke u prirur të vendosin marrëdhënie sundimi ndaj vartësve dhe respekt e simpati të ekzagjeruar për eprorët. Ata joshen mjaft nga dhuna, ndjejnë kënaqësi kur kërkojnë, fyejnë dhe frikësojnë të tjerët, mund të kënaqen deri me faktin që u shkaktojnë abuzim fizik e psikik atyre. Në këtë kontekst, qëllimi i tyre është sjellja dhe jo eksitimi.
Një rast: “Gruaja e la burrin për shkak të abuzimeve verbale, kontrollit të marrëdhënieve ndaj saj dhe pjesëtarëve të familjes, sjelljeve frikësuese dhe shpërthimeve të dhunshme të zemërimit, kur ai ishte i dehur. Me dëshirën për t’u hakmarrë nga ndarja, ai e tërheq në apartament me pretekstin për të ndarë ato që zotëronin së bashku. Më pas, u përpoq ta lidhte tek shtrati, ku kishte vendosur dhe mjetet e ndryshme të torturës. Në hetuesi, ai tregoi dhe planin që kishte bërë për ta vrarë, duke e goditur vazhdimisht. Në fakt, ajo arriti ta joshte dhe ta bindte se donte të kthehej sërisht, por ndërkohë duhej të kërkonte ndihmë mjekësore, çka i mundësoi asaj të realizonte arrestimin.
Burri nuk kish ndonjë histori devijimesh dhe shkelje seksuale, po ashtu as ndonjë shenjë sadizimi seksual, nuk u vu re gjatë ekzaminimit mjekësor. Ai mohoi ndonjë eksitim emocional si pasojë e vuajtjes që po i shkaktonte gruas që e braktisi, apo prezencën e ndonjë lloj fantazie sadiste. Edhe pse mundet që burri të ketë qenë sadisto-sekual, ai e tregoi këtë tendencë vetëm kur e sulmoi gruan e tij. Mungesa e provave që tregojnë eksitim seksual ndaj vuajtjes e rrëzuan opsionin e kësaj diagnoze.
Janë dhe rastet E mizorive gjatë kryerjes së krimit. Por ndonëse shumë krime përmbajnë elemente mizorie, veprimet nuk janë medoemos me natyrë sadist.
Një rast ilustrimi: dy burra të arratisur nga burgu rrëmbyen një çift dhe i çuan në një zonë të izoluar. Pasi përdhunuan gruan, në mënyrë të vazhdueshme, i rrahën rëndë të dy, i mbyllën në një bagazh makine dhe i vunë zjarrin asaj, duke i lënë të digjeshin brenda. Edhe pse ata shkaktuan me qëllim vuajtje fizike dhe psikologjike tek viktimat, ata nuk kishin asnjë tregues për eksitim seksual. Vërtet i rrahën pas përdhunimit, por më pas u larguan, ndërsa viktimat thërrisnin për mëshirë. Sadisti seksual do ishte stimuluar seksualisht nga vuajtjet e viktimës dhe do kish qëndruar deri sa vuajtja të kish marrë fund.
Sjelljet sadiset seksuale duhen dalluar edhe nga sjelljet patologjike në grup. E ilustrojmë me një rast. “Një grup adoleshentësh sulmuan një nënë që po ecte në lagjen e saj. e tërheqin në një vend të fshehtë, e goditën disa herë me një shufër të gjatë hekuri, duke i shkaktuar vdekjen. Disa prej sulmuesve ishin shokë me fëmijët e saj. Me sa duket, pjesmarrësit në këtë sulm u përpoqën t’u tregonin të tjerëve veten e tyre, forcën dhe agresivitetin ndaj të rriturve, duke përdorur dhunën.
Janë dhe mizoritë e ligjëruara. Historia është mbushur me raste mbretërimi të terrori, ku institucionet e fuqishme sanksiononin sjellje ekstremisht agresive. Kështu ka ndodhur me përdhunimet dhe plaçkitjet e popullatës së thjeshtë gjatë kryqëzatave mesjetare, ose ekzekutimit të grave gjatë “gjuetisë së shtrigave të Salemit” në kolonitë amerikane. Edhe ne shek 20 shënohet një nga ngjarjet më të mëdha e më të rënda të mizorisë njerëzore, pikërisht ajo e milionave viktima të nazizmit.
Një rast ilustrimi: “Komandanti Koch që drejtonte kampin e përqendrimit të Bukenvaldit dënoi një burrë që u përpoq të arratisej duke e future në një kuti shumë të vogël druri, ku mezi sa mund të lëvizte. Më pas dha urdhër të nguleshin gozhdë në faqet e kutisë, që i dënuari të mos kish mundësi të lëvizte fare nga dhimbjet e shpinës. Ai u mbajt për dy ditë e tre net në publik, pa ngrënë dhe pa pirë, deri sa zëri i tij nuk i ngjante më një qenie njerëzore. Në të njëjtën formë, sadisto-seksualët priren të kryejnë po këto lloj veprimesh, por praktika e mësipërme është e justifikuar politikisht dhe të bazuar në përkatësinë racore.
Është mizoria e motivuar nga hakmarrja. Përgjithësisht mizoria është e dukshme gjatë veprimeve të frymëzuara nga dëshirat obsesive për hakmarrje ndaj gabimeve reale ose imagjinare.
Një rast ilustrimi:”Një fizikan u martua me një prezantuese spektakli dhe filloi të mendonte se ajo e tradhtonte, megjithëse nuk kish asnjë lloj fakti. Kështu obsesioni i tejkaloi logjikën, duke vendosur se asnjë burrë nuk mund t’ia merrte. Pasi e rrahu me kamzhik të lidhur pas një tavoline, i hodhi acid sulfurik në fytyrë dhe trup. Ajo mbijetoi për 84 ditë në agoni para se të vdiste nga dhimbjet. Në këtë rast i shoqi desh ta dënonte duke mundësuar që ajo mos ishte e dëshiruar për asnjë burrë tjetër. Ky veprim nuk dukej se e kënaqte seksualisht, pra nuk kemi veprim sadisto-seksual
Janë dhe mizoritë investigative, dhe fjala është për tortura gjatë marrjes së pyetje që mund të shoqërohen me eksitim seksual, por në disa raste mund të mos interpretohen si sadisto-seksuale.
Një rast ilustrimi “Një agjent ishte kapur jashtë shtetit dhe ishte torturuar në mënyrë të vazhdueshëm fizikisht, duke u rrahur me shkop dhe shok elektrik në gjithë pjesët e trupit dhe në organet gjenitale. Viktima ishte torturuar në mënyrë të tillë për të nxjerrë informacion që lidhej me veprimtarinë e qeverisë së tij dhe jo për të arritur ndonjë kënaqësi seksuale”
Ka dhe gjykime pas vdekjes që shpesh, gabimisht, cilësohen si sadizëm seksual. Por në shumicën e rasteve fajtori e vret viktimën me shpejtësi, duke mos zgjatur shumë vuajtjet e saj, gjë që përbën një sjellje krejt ndryshe nga ajo që po studiojmë.
Një rast ilustrativ “Nja baba e rreh vajzën e tij të rritur me një objekt të rëndë që i shkaktoi vdekje. Pas vdekjes u përpoq ta zhvendoste trupin. Ditën që u arrestua bleu një procesor ushqimi dhe hetuesit gjetën pjesë të trupit të saj në kuzhinë, në tenxhere, furrë dhe në frigorifer. Burri në fjalë kish vrarë të bijën për vetëmbrojtje, por dhe nga frustrimi që ndjente për shkak të sjelljeve të saj të çrregullta dhe ashpërsisë së të bijës, rrjedhojë e një sëmundje mendore kronike. Pra veprimi nuk dukej të kish ndonjë qëllim kënaqje seksuale, duke e parë vajzën e vet të vuante.
3.3. Gjetjet e një studimi për sadizmin seksual.
Në këtë studiuam shqyrtuan 30 raste meshkujsh sadistë, 22 prej të cilëve ishin përgjegjës së paku për 187 vrasje. Burimet e informacionit për studimin vinin nga raportet policore, nga fotografimet e skenave të krimit, dëshmitë e familjarëve të viktimave, konfiskimet, raportet psikiatrike, transkriptimet gjyqësore, raportet para dënimeve dhe regjistrimet e kohës së burgut. Gjithashtu u përdorën dhe prova të siguruara nga vetë fajtorët, si ditar, fotografi, skica, video, kalendarë dhe letra. Këto materiale që përmblidhnin fantazinë e tyre hapën disa dritare mbi mënyrën e të menduarit dhe të jetuarit për këtë kategori personash. Po kështu, u intervistuan dhe pesë nga 30 fajtorët, ku ata u shprehën më pak për dëshirat e tyre seksuale se sa ishin shprehur nëpër shkrime apo kasetat për krimet e kryera.
Secili nga të 30 fajtorët rezultoi t’i kish torturuar viktimat me qëllim, metodat kryesore e të cilave ishin përdorimi i mjeteve të forta si çekiç, pinca dhe goditje elektrike, por dhe veprime të tilla si kafshim, prerje, asfiksim deri në pikën e humbjes së ndjenjave. Disa përdorin mjete të posaçme torture në mënyrë të përsëritur, gjë që e bën atë mjet t’i përkiste specifikisht një personi. Por mungesa e një elementi të caktuar në krim nuk përjashtonte mundësinë e një krimineli serial. Ai mund të ishte duke eksperimentuar me teknika të ndryshme, në kërkim të një skenari perfekt me qëllimin e vetëm për të çorientuar policinë hetimore.
Nga 30 sadisto-seksualët e studiuar doli që ata aplikonin edhe vuajtjet psikologjike tek viktimat. Detyrimi duke mbajtur peng dhe me sy lidhur viktimën e rrëmbyer, përmbante dhe në fakt konsiderohej, si vuajtje psikologjike edhe pse mund të mos kishte dhimbje fizike. Taktika të tjera ishin kërcënimi apo forma të tjera të abuzimeve verbale, si p.sh., detyrimi i viktimës të lutej apo të përshkruante aktet seksuale, përshkrimi me detaje i viktimës se çfarë synonin dhe ç‘i priste, e detyronin atë të zgjidhte midis vdekjes dhe skllavërisë, apo të zgjidhte me cilin mjet të vdiste.
Disa tipare të sadistëve të studiuar ishin: të qenit të gjinisë mashkullore, vetëm njeri ishte i bardhë, më pak se gjysma e tyre kishin arsim të lartë, gjysma përdornin alkool apo droga të tjera, 1/3 kishin bërë ushtrinë, ndërsa 43% në periudhën e fajit kishin qenë dhe të martuar. Devijimet seksuale më shpesh lidheshin me anomalit e tjera seksuale dhe studimi konfirmoi këtë gjë. 43% e meshkujve ishin përfshirë në aktivitete seksuale si të rritur, 20% ishin transvertitë dhe 20% kishin kryer dhe krime të tjera seksuale, si p.sh., vojerizma, thirrje telefonike dhe ekspozime të turpshme.
Një rast ilustrimi: “Një i tillë adoleshent shkonte nëpër shtëpitë e lagjes dhe masturbohej ndërsa shihet gratë e lagjes që zhvisheshin ose bënin seks. Në shtëpi ai gjithashtu masturbonte shpesh me fantazitë, duke rikujtuar ato që kish parë. Si djalosh i rritur bënte telefonata të turpshme, gjë që e çoi në arrestimin e parë kur kërkoni të takonte një prej viktimave të tij, e cila lajmëroi policinë. Më pas ekspozonte veten tek disa viktima të tjera, gjë që e bënte, siç e shpjegon dhe vetë, për t’u shkaktuar stres dhe frikë të dukshme. Ai ndiqte femrat që kishin bërë pazar dhe ktheheshin në shtëpi për të parë nëse ishte mundësia të futej në shtëpitë e tyre.
Në përdhunimin e parë përdori armë të rastit, por më pas, merrte me vete një “kuti mjetesh përdhunimi” që përbëhej nga ngjitëse, pranga, copa të prera litari dhe një pistoletë e kalibrit 45mm. Kështu, progresivisht po bëhej i dhunshëm në sulmet e tij seksuale, duke torturuar viktimat me rrahje të vazhdueshme, djegie dhe tërheqje të gjoksit. Dhuna arriti atë pikë sa një nga viktimat humbi të dy gjinjtë nga goditjet e vazhdueshme me grusht. Ai përdhunoi me dhunë më shumë se 50 gra dhe ishte duke kryer një vrasje në momentin që u arrestua. Historia e një aktiviteti të tillë është e zakonshme tek personat që kryejnë krime seksuale të çdo lloji. Por është e pavërtetë që personat e përfshirë në këtë lloj krimi nuk kanë prirje ndaj dhunës.
Nga studimi dolën disa karakteristika të krimeve që kryhen nga sadisto-seksualët. Ato dallojnë për planifikim të kujdesshëm, çka do kohë të konsiderueshme dhe përpjekje të mëdha. Kapja e viktimës, zgjidhje dhe përgatitja e mjeteve apo mënyrave të shkaktimit të vuajtjes, shpesh kërkojnë vëmendje të madhe. Shumica e të studiuarve përdornin pretekste apo justifikime për të realizuar kontaktin e parë me viktimën. Ai kërkonte apo ofronte ndihmë, pretendonte se ishte oficer policie, u përgjigjet disa lajmërimeve të caktuara, i takonte viktimat në një vend të izoluar, apo përpiqej të fitonte besimin e tyre.
Në shumicën e rasteve viktima çohej në një vend të paracaktuar, që ofronte vetmi dhe siguri për sadistin, si dhe mundësi shumë të pakta për viktimën që të largohej apo të shpëtonte. Këto vende mund të ishin banesa të kriminelit, pyje të izoluar, apo ndërtesa të krijuar enkas për këtë qëllim.
Një rast ilustrimi”Një i bardhë hyri në një agjenci të respektuar modelimi dhe u prezantua sikur filmonte një dokumentar mbi përdorimin e drogës tek adoleshentët. Ai u përpoq të punësonte dy vajza të reja nga agjencia dhe dy kryeinfermiere të moshuara që t’i shoqëronin ato si mbikëqyrëse. I çoi tek kamioni nën presionin e armës, i lidhi gratë në një arkë druri, që e kish ndërtuar enkas në kamion. Aty kish vendosur krevat dhe disa dyshekë, me qëllim që të mbyste çdo lloj zhurme. Pasi vrau dy të moshuarat, i futi në qese plastike për plehra, ndërsa vajzat i terrorizoi për më shumë se dy ditë, para se ato të shpëtonin.
Nga studimi doli që 77% e sadistëve i lidhnin viktimat me materiale të prodhuara nga vetë atë, për të përfituar kënaqësi seksuale. Ata lidhjet i bënin me shumë kujdes, si ato simetriket apo duke i lidhur në pozicione të ndryshme. Rreth 60% të tyre mbaheshin të rrëmbyera për më shumë se 24 orë. Aktivitet seksual më i zakonshëm i tyre ishte përdhunimi anal (tek 22 prej tyre), i pasuar nga ai oral, përdhunimi vaginal dhe penetrimi i objekteve të jashtëm, (2/3 e tyre kishin ushtruar të paktën tre nga këto katër trajta).
Po kështu 60% e tyre i rrihnin viktimat e tyre, 22 sadistë kishin vrarë gjithsej 187 viktima, ndërsa 17 prej tyre kishin vrarë tre ose më shumë viktima. Mënyrat e vrasjes ishin të ndryshme, disa zgjidhnin viktima vetëm të racës së bardhë, ndërsa 83% e viktimave ishin të huaja, të panjohura për fajtorët. Në pjesën më të madhe zgjidheshin viktima femra, 25% e tyre sulmonin vetëm meshkuj, 16% vetëm fëmijë dhe 26% sulmonin fëmijët dhe të rriturit.
Nga studimi doli që fajtorët kujtonin fakte të shumta kriminale, më shumë se gjysma e tyre i regjistronin krimet, duke mbajtur kalendarë, harta, ditar, vizatime, letra, shënime, foto, video, si dhe lajmet ne media për krimet e tyre. Shumica i mbanin këto evidenca të fshehura në shtëpi, në zyrë, makinë apo mjedise me qira, 12% e tyre merrnin dhe ruanin objektet personale të viktimave, si patenta, bizhuteri, veshje dhe fotografi, që mbaheshin si trofe të krimeve. Por askush nuk kish mbajtur pjesë të trupit të viktimës, megjithëse disa i mbanin përkohësisht ose përgjithnjë trupat e tyre të plotë.
3.4. Intervistimi i sadisto-seksualëve
Këta janë mjeshtra të manipulimit, prandaj hetuesi duhet të përgatitet me kujdes para se të intervistojë ata. Ai duhet të njohë të dyshuarin me imtësi dhe të jetë i vetëdijshëm për pikat e forta e të dobëta të tyre. Intervista e parakohshme shpesh dështon. Por, pavarsisht shfaqjeve të sofistikuara, ata priren të japin pëlqimin për t’u intervistuar. Shpesh kanë një imazh të ekzagjeruar për veten, duke e konsideruar atë si superiore ndaj policit. Besojnë se nuk kanë asnjë lloj rreziku nëse publikojnë informacion dëmtues për veten e tyre. Madje ata presin të mësojnë më shumë informacion nga policët se sa të sjellin gjatë intervistës. Kështu, nga pyetjet që u bëhen, ata shpreson të përcaktojnë sa di hetuesi dhe ku është gjendja aktuale e hetimit.
Intervistuesi duhet të jetë një hetues me përvojë, mundësisht më i moshuar se i dyshuari dhe superior në forcën fizike, personalitet dhe inteligjencë. Ai duhet të ketë besim në veten, të jetë sa më i çtensionuar mendërisht e shpirtërisht, së paku të duket po aq i qetë sa dhe sadisti. Kjo d.m.th., që çdo ndjenjë personale ndaj krimit apo ndaj të dyshuarit duhet kontrolluar në momentin e intervistës. Ai nuk ka pse të përpiqet për të zënë miqësi me të dyshuarin, sepse kjo mund të shkaktojë humbje respekti për të, apo t’i japë të dyshuarit mundësinë e manipulimit të bisedës. Ai duhet të mbajë qëndrim zyrtar dhe profesional me të.
Megjithëse këta lloj fajtorësh e parapëlqejnë vëmendjen, prandaj intervistuesi duhet të përgatitet për një intervistë të gjatë e të lodhshme. Pyetjet duhen menduar që më parë dhe të strukturohen në mënyrë që të shmanget linja e pyetjeve që mund të marrin vetëm përgjigjen “jo”. P.sh., më shumë se ta pyesë të dyshuarin, nëse atij i pëlqen të torturojë gratë, më e vlefshme do ishte të pyetej rreth mjeteve që parapëlqente për t’i torturuar ato. Pyetja e bërë në këtë mënyrë pasqyron njohuritë e hetuesit, duke mos i dhënë informacion shtesë të dyshuarit dhe mund të lehtësojnë procesin hetimor.
Si përfundim, fajtorët e kësaj kategorie përgatisin dhe planifikojnë me kujdes krimet e tyre. Dëmi që sjellin është po kaq shkatërrues sa dhe teknikat që përdorin janë të stërholluara. Prandaj personat që synojnë t’i arrestojnë (policët apo prokurorët) duhet të kenë instinkte mjaft të zhvilluara, njohuri të gjera dhe burime të sofistikuara për marrjen E të dhënave. Këta tipa kanë aftësi të të “mbushin mendjen” se janë persona normalë. Ata racionalizojnë veprimet e tyre pa shfaqur asnjë ndjenjë faji ose pendimi, si dhe nuk ndjejnë aspak mëshirë. e konsiderojnë veten si superiorë në shoqëri, në përgjithësi, dhe ndaj ligjit në veçanti. Dhe ndërsa duket ta pranojnë dhe t’i binden autoritetit policor, nuk e respektojnë fare atë.
Bashkëshortet apo të dashurat e sadistëve –seksualë mund të jenë një burim i mirë informacioni, mbasi në mjaft raste ata i detyrojnë ato të pranojnë atë që ndodh. Megjithatë, edhe për shkak të turpit që mund të ndjejnë, si rrjedhojë e akteve seksuale të përfshira, viktima të tilla përgjithësisht ngurojnë të japin informacion për efekt hetimi të këtij lloj aktiviteti kriminal.
Çdo hetues që ka marrë në pyetje një viktimë të torturua, apo që ka investiguar në skenën e krimit për ndonjë vrasje të kësaj natyre, nuk ka për ta harruar kurrë atë lloj përvoje. Mizoria çnjerëzore shfaqet në shumë forma, por rrallë e gjen atë përtej ngurtësisë që shfaqet nga sadistët seksualë. Ky kapitull përshkruan veprimet që ndeshen aty, duke dalluar sadizmin seksual nga veprimet e tjera që përfshijnë aktet e një dhune mizore. Gjithashtu, përshkruhen disa nga tiparet më të zakonshme të krimeve sadisto-seksuale, duke sugjeruar dhe një numër mënyrash në përballjen e të akuzuarve me këtë lloj krimi.
3.1. Kuptimi psikologjik mbi sadizmin seksual.
Është një formë e qëndrueshme e të kënaqurit dhe eksitimit seksual, ndërkohë që objekti është duke vuajtur tmerrësisht shumë. Eksitimi seksual mund të ndodhë tek persona normalë, por tek sadisti është vuajtja e shkaktuar viktimës ajo që eksiton tjetrin seksualisht.
Nga një studim eksplorues po shkëpusim dëshirat e përshkruara nga dy sadistë, ku i pari shprehej:”..qëllimi im më i rëndësishëm ishte t’i shkaktoj asaj dhimbje, ngaqë nuk ka asnjë fuqi më të madhe ndaj tjetrit se sa ajo që shkakton dhimbje, pra ta detyrosh atë t’i nënshtrohet dhimbjes, pa qenë e aftë të vetëmbrohet. Kënaqësia që të jep dominimi i plotë i një personi tjetër është thelbi i fenomenit sadistik.”
Një tjetër e përshkruan situatën kështu:”…ajo përpëlitej nga dhimbja dhe mua kjo më pëlqente. Në ato momente unë isha duke kombinuar lartësinë time seksuale të përdhunimit me nivelin e frikës time, për të bërë një kombinim që tashmë është përtej çdo lloj shpjegimi…Unë isha gjallë për të vetmin qëllim, që të shkaktoja dhimbje dhe të merrja kënaqësi seksuale…unë isha duke shijuar dhimbjen po aq sa dhe seksin.”
Çdo deponim tjetër i bërë nga të akuzuarit për këtë vepër kriminale konfirmon se është vuajtja e viktimës dhe jo ndëshkimi fizik apo dhimbja psikologjike, ato që e nxitin seksualisht sadistin. Duke shkaktuar dhimbje, ai gjen një mënyrë për të krijuar vuajtje, dhe kështu arrin të përfitojë reagimet e kërkuara të bindjes, nënshtrimit, fyerjes, frikës dhe tmerrit..
Ka disa prova që duhen zbuluar gjatë hetimit që të përcaktojnë nëse krimi i kryer është sadizëm seksual apo jo. Çështjet më kritike në këtë mes janë nëse viktima ka vuajtur, nëse kjo vuajtje ishte e qëllimshme dhe nëse ajo e ka eksituar seksualisht personin që kryente veprën penale. Prandaj, si veprat seksuale dhe ato agresive, të shkaktuara ndaj një viktime të vdekur apo pa ndjenja, nuk është se janë doemos prova të sadizmit seksual, ngaqë në këto raste një viktimë e tillë nuk përjeton dhimbje. Kështu, dëmtimet e gjetura tek viktima, por të shkaktuara pas vdekjes, nuk tregojnë për sadizëm seksual.
Dhe përdhunuesi shkakton dhimbje tek viktima, por vetëm sadisti e përfshin vuajtjen si qëllim të aktit, qoftë ajo vuajtje fizike apo psikologjike, për të arritur eksitimin e vet. As shkalla e mizorisë së kriminelit, as koha e vuajtjes së viktimës nuk mund të jenë prova të sadizmit. Veprimet agresive të skajshme, ose ato që shkaktojnë vuajtje të mëdha, shpesh nuk kanë qëllime seksuale, madje as edhe gjatë sulmeve seksuale.
SSD (devianca sadiste seksuale) si gjithë sjelljet e tjera deviante seksuale kanë një spektër të gjerë. Sadistët mund të jenë dhe mes qytetarëve që u binden ligjeve, por fantazojnë dhe nuk veprojnë dhe nuk e realizojnë këtë fantazi me partneret e tyre. Një sadist do ndiqet penalisht vetëm kur kryen krim dhe jo thjeshtë se ka fantazi të kësaj natyre. Të gjitha aktet kriminale seksuale fillojnë me fantazi, por ndryshe nga ato normale, fantazia sadiste përqendrohet në dominim, kontroll, fyerje, dhimbje, dëmtim dhunë apo kombinim të tyre, si një mënyrë për të shkaktuar vuajtje. Ashtu siç ndryshojnë fantazitë mes sadistëve seksualë ashtu ndryshon dhe shkalla e dhunës së përdorur prej tyre.
Fantazia e përshkruar nga vetë personat e akuzuar paraqitet mjaft komplekse dhe përfshin skenarë të detajuar, metoda specifike për kapjen, kontrollin dhe lokalizimin, skenarë që duhet të ndiqen nga viktima, sekuenca aktesh seksuale dhe reagime të viktimës që dëshirohen nga krimineli. Sadistët në fjalë jetojnë mbi bazën e këtyre fantazive dhe shpesh përfshijnë viktima të shumëfishta e në disa raste edhe vetë partneren.
Ka dhe sadizëm ndaj simboleve. Disa njerëz shfaqin dëshirat e tyre seksuale ndaj objekteve të pajeta si kukulla, piktura dhe veshje ose dhe kufoma. Ashtu si në rastin e fantazisë, vuajtja në raste të tilla është e imagjinuar.
Kështu në një rast gjendet një kukull femër e varur në një dhomë urgjence të spitalit. Rreth qafës ishte lidhur një litar dhe krahët të lidhura nga pas, në sytë dhe veshët ishin ngulura gjilpëra me kokë, kish shenja të djegurash dhe nga goja i varej jashtë një copë pambuku. Në gjoks ishin vizatuar shenja të ngjashme me qepje plagësh. Mes këmbëve ishte bërë një prerje, ku rreth një vrime ishin ngjitur disa fije floku dhe ishte vendosur një laps.
Edhe pse besohet që sadistët seksuale janë mizorë edhe ndaj kafshëve nuk është përcaktuar nëse një mizori e tillë lidhet me sadizmin seksuale. Disa meshkuj të dhunshëm shfaqet të tillë edhe ndaj kafshëve që në fëmijëri, por kjo nuk shoqërohet me eksitim seksual. Pra, disa veprime sadiste ndaj kafshëve mund të reflektojë motive sadiste, agresive dhe joseksuale, ose mund të jenë sakrifica të kërkuara nga ritet fetare apo besimet delusive. Ai që eksitohet seksualisht nga vuajtjet e një kafshe është sadist seksual ose dhe zoofil (person që ka si objekt kënaqësie kafshët)
Tjetër çështje është ajo e viktimës. Sadizëm seksual mund të kryhet edh me partnerë konsensual ose të paguar. P.sh., prostitutat specializohen për nënshtrim ndaj klientëve sadistë. Natyra e veprimeve të tilla varion nga stimulimi i vuajtjes deri tek veprime që përfundojnë me dëmtime të rënda fizike të partneres. Pra kur ajo nuk ka dëshirë për akte seksuale, kthehet në viktimë nëse reziston, çka akti mund të përfundojë edhe me vdekje apo dëmtime të papritura fizike.
Ka dhe disa viktima të pajtueshme. Kështu, ka sadistë që parapëlqejnë viktimat që binden dhe bëjnë lëshime të vetëdijshme. P.sh., preferojnë ato viktima që krijojnë me dëshirë një marrëdhënie dhe madje përfshihen në marrëdhënie sadisto-mazohiste për një periudhë të gjatë. Këto janë gratë ose të dashurat e sadistëve që i nënshtrohen një abuzimi fizik, emocional dhe seksual për muaj apo vite të tëra, megjithëse marrëdhëniet mund të nisin normalisht. Në të tilla raste, sadisti arrin që në forma të ndryshime, t’ia ndryshojë sjelljen partneres, duke e bindur të pranojë gradualisht veprime deviante progresive. Ndoshta këtë e arrin nëpërmjet izolimit social dhe abuzimeve të vazhdueshëm, që u cënojnë rëndë imazhin për veten, deri sa ato të besojnë se e meritojnë një dënim të tillë nga “i dashuri” i tyre.
Kështu në një rast, një grua rreth të tridhjetave lajmëron policinë se i është nënshtruar një abuzimi fizik, emocional dhe seksual prej gati 18 muajsh. Në fillim ajo e shihte të dashurin si personin më të dashur dhe më të kuptueshëm që kish njohur ndonjëherë. Meqë dikur ajo kish përdorur me raste kokainë, pranoi kërkesën e tij për ta ripërdorur, me qëllim rritjen dhe përmirësimin e marrëdhënieve të tyre seksuale. Por praktikisht, gruaja fitoi vartësi ndaj këtij përdorimi dhe pas gjashtë muajsh ai filloi abuzime seksuale, që përfshinin marrëdhënie të detyruara anale, rrahje me kamzhik, shfrytëzim të dhimbshëm seksual, përdhunim nga meshkujt e tjerë, si dhe futje të objekteve të mëdha në rectum. Këto abuzime vazhduan për rreth 1 vit, para se ajo të bënte denoncim në polici.
Këto raste paraqesin probleme për hetimi dhe prokurorinë, ngaqë duket se abuzimi kryhet me dëshirë dhe me aprovimin e plotë të viktimës. Megjithatë, transformimi i partnerit vulnerabël në një viktimë të pajtueshme / të nënshtruar i ngjan mënyrës se si burrat e tjerë abuzivë frikësojnë dhe kontrollojnë gratë e tyre, që ato të vazhdojnë të durojnë të qëndrojnë me ta.
3.2. Forma sjellje që ngatërrohen me sadizimin seksual
Shumë krime përfshijnë vuajtje të qëllimshme fizike dhe psikologjike. Për të evituar keqinterpretimet, hetuesit duhet të dallojnë ato forma sjellje që shfaqen si sadisto – seksuale, por në fakt kanë motive dhe kontekste të ndryshëm..
Kështu, duhet dalluar çrregullimet sadiste të personalitetit. Persona të tilla zakonisht shfaqin sjellje kërkuese, mizore dhe agresive, si në situata sociale ashtu dhe në ato punuese. Në pjesën më të madhe të kohës ata shfaqen të tillë edhe ndaj vartësve, duke u prirur të vendosin marrëdhënie sundimi ndaj vartësve dhe respekt e simpati të ekzagjeruar për eprorët. Ata joshen mjaft nga dhuna, ndjejnë kënaqësi kur kërkojnë, fyejnë dhe frikësojnë të tjerët, mund të kënaqen deri me faktin që u shkaktojnë abuzim fizik e psikik atyre. Në këtë kontekst, qëllimi i tyre është sjellja dhe jo eksitimi.
Një rast: “Gruaja e la burrin për shkak të abuzimeve verbale, kontrollit të marrëdhënieve ndaj saj dhe pjesëtarëve të familjes, sjelljeve frikësuese dhe shpërthimeve të dhunshme të zemërimit, kur ai ishte i dehur. Me dëshirën për t’u hakmarrë nga ndarja, ai e tërheq në apartament me pretekstin për të ndarë ato që zotëronin së bashku. Më pas, u përpoq ta lidhte tek shtrati, ku kishte vendosur dhe mjetet e ndryshme të torturës. Në hetuesi, ai tregoi dhe planin që kishte bërë për ta vrarë, duke e goditur vazhdimisht. Në fakt, ajo arriti ta joshte dhe ta bindte se donte të kthehej sërisht, por ndërkohë duhej të kërkonte ndihmë mjekësore, çka i mundësoi asaj të realizonte arrestimin.
Burri nuk kish ndonjë histori devijimesh dhe shkelje seksuale, po ashtu as ndonjë shenjë sadizimi seksual, nuk u vu re gjatë ekzaminimit mjekësor. Ai mohoi ndonjë eksitim emocional si pasojë e vuajtjes që po i shkaktonte gruas që e braktisi, apo prezencën e ndonjë lloj fantazie sadiste. Edhe pse mundet që burri të ketë qenë sadisto-sekual, ai e tregoi këtë tendencë vetëm kur e sulmoi gruan e tij. Mungesa e provave që tregojnë eksitim seksual ndaj vuajtjes e rrëzuan opsionin e kësaj diagnoze.
Janë dhe rastet E mizorive gjatë kryerjes së krimit. Por ndonëse shumë krime përmbajnë elemente mizorie, veprimet nuk janë medoemos me natyrë sadist.
Një rast ilustrimi: dy burra të arratisur nga burgu rrëmbyen një çift dhe i çuan në një zonë të izoluar. Pasi përdhunuan gruan, në mënyrë të vazhdueshme, i rrahën rëndë të dy, i mbyllën në një bagazh makine dhe i vunë zjarrin asaj, duke i lënë të digjeshin brenda. Edhe pse ata shkaktuan me qëllim vuajtje fizike dhe psikologjike tek viktimat, ata nuk kishin asnjë tregues për eksitim seksual. Vërtet i rrahën pas përdhunimit, por më pas u larguan, ndërsa viktimat thërrisnin për mëshirë. Sadisti seksual do ishte stimuluar seksualisht nga vuajtjet e viktimës dhe do kish qëndruar deri sa vuajtja të kish marrë fund.
Sjelljet sadiset seksuale duhen dalluar edhe nga sjelljet patologjike në grup. E ilustrojmë me një rast. “Një grup adoleshentësh sulmuan një nënë që po ecte në lagjen e saj. e tërheqin në një vend të fshehtë, e goditën disa herë me një shufër të gjatë hekuri, duke i shkaktuar vdekjen. Disa prej sulmuesve ishin shokë me fëmijët e saj. Me sa duket, pjesmarrësit në këtë sulm u përpoqën t’u tregonin të tjerëve veten e tyre, forcën dhe agresivitetin ndaj të rriturve, duke përdorur dhunën.
Janë dhe mizoritë e ligjëruara. Historia është mbushur me raste mbretërimi të terrori, ku institucionet e fuqishme sanksiononin sjellje ekstremisht agresive. Kështu ka ndodhur me përdhunimet dhe plaçkitjet e popullatës së thjeshtë gjatë kryqëzatave mesjetare, ose ekzekutimit të grave gjatë “gjuetisë së shtrigave të Salemit” në kolonitë amerikane. Edhe ne shek 20 shënohet një nga ngjarjet më të mëdha e më të rënda të mizorisë njerëzore, pikërisht ajo e milionave viktima të nazizmit.
Një rast ilustrimi: “Komandanti Koch që drejtonte kampin e përqendrimit të Bukenvaldit dënoi një burrë që u përpoq të arratisej duke e future në një kuti shumë të vogël druri, ku mezi sa mund të lëvizte. Më pas dha urdhër të nguleshin gozhdë në faqet e kutisë, që i dënuari të mos kish mundësi të lëvizte fare nga dhimbjet e shpinës. Ai u mbajt për dy ditë e tre net në publik, pa ngrënë dhe pa pirë, deri sa zëri i tij nuk i ngjante më një qenie njerëzore. Në të njëjtën formë, sadisto-seksualët priren të kryejnë po këto lloj veprimesh, por praktika e mësipërme është e justifikuar politikisht dhe të bazuar në përkatësinë racore.
Është mizoria e motivuar nga hakmarrja. Përgjithësisht mizoria është e dukshme gjatë veprimeve të frymëzuara nga dëshirat obsesive për hakmarrje ndaj gabimeve reale ose imagjinare.
Një rast ilustrimi:”Një fizikan u martua me një prezantuese spektakli dhe filloi të mendonte se ajo e tradhtonte, megjithëse nuk kish asnjë lloj fakti. Kështu obsesioni i tejkaloi logjikën, duke vendosur se asnjë burrë nuk mund t’ia merrte. Pasi e rrahu me kamzhik të lidhur pas një tavoline, i hodhi acid sulfurik në fytyrë dhe trup. Ajo mbijetoi për 84 ditë në agoni para se të vdiste nga dhimbjet. Në këtë rast i shoqi desh ta dënonte duke mundësuar që ajo mos ishte e dëshiruar për asnjë burrë tjetër. Ky veprim nuk dukej se e kënaqte seksualisht, pra nuk kemi veprim sadisto-seksual
Janë dhe mizoritë investigative, dhe fjala është për tortura gjatë marrjes së pyetje që mund të shoqërohen me eksitim seksual, por në disa raste mund të mos interpretohen si sadisto-seksuale.
Një rast ilustrimi “Një agjent ishte kapur jashtë shtetit dhe ishte torturuar në mënyrë të vazhdueshëm fizikisht, duke u rrahur me shkop dhe shok elektrik në gjithë pjesët e trupit dhe në organet gjenitale. Viktima ishte torturuar në mënyrë të tillë për të nxjerrë informacion që lidhej me veprimtarinë e qeverisë së tij dhe jo për të arritur ndonjë kënaqësi seksuale”
Ka dhe gjykime pas vdekjes që shpesh, gabimisht, cilësohen si sadizëm seksual. Por në shumicën e rasteve fajtori e vret viktimën me shpejtësi, duke mos zgjatur shumë vuajtjet e saj, gjë që përbën një sjellje krejt ndryshe nga ajo që po studiojmë.
Një rast ilustrativ “Nja baba e rreh vajzën e tij të rritur me një objekt të rëndë që i shkaktoi vdekje. Pas vdekjes u përpoq ta zhvendoste trupin. Ditën që u arrestua bleu një procesor ushqimi dhe hetuesit gjetën pjesë të trupit të saj në kuzhinë, në tenxhere, furrë dhe në frigorifer. Burri në fjalë kish vrarë të bijën për vetëmbrojtje, por dhe nga frustrimi që ndjente për shkak të sjelljeve të saj të çrregullta dhe ashpërsisë së të bijës, rrjedhojë e një sëmundje mendore kronike. Pra veprimi nuk dukej të kish ndonjë qëllim kënaqje seksuale, duke e parë vajzën e vet të vuante.
3.3. Gjetjet e një studimi për sadizmin seksual.
Në këtë studiuam shqyrtuan 30 raste meshkujsh sadistë, 22 prej të cilëve ishin përgjegjës së paku për 187 vrasje. Burimet e informacionit për studimin vinin nga raportet policore, nga fotografimet e skenave të krimit, dëshmitë e familjarëve të viktimave, konfiskimet, raportet psikiatrike, transkriptimet gjyqësore, raportet para dënimeve dhe regjistrimet e kohës së burgut. Gjithashtu u përdorën dhe prova të siguruara nga vetë fajtorët, si ditar, fotografi, skica, video, kalendarë dhe letra. Këto materiale që përmblidhnin fantazinë e tyre hapën disa dritare mbi mënyrën e të menduarit dhe të jetuarit për këtë kategori personash. Po kështu, u intervistuan dhe pesë nga 30 fajtorët, ku ata u shprehën më pak për dëshirat e tyre seksuale se sa ishin shprehur nëpër shkrime apo kasetat për krimet e kryera.
Secili nga të 30 fajtorët rezultoi t’i kish torturuar viktimat me qëllim, metodat kryesore e të cilave ishin përdorimi i mjeteve të forta si çekiç, pinca dhe goditje elektrike, por dhe veprime të tilla si kafshim, prerje, asfiksim deri në pikën e humbjes së ndjenjave. Disa përdorin mjete të posaçme torture në mënyrë të përsëritur, gjë që e bën atë mjet t’i përkiste specifikisht një personi. Por mungesa e një elementi të caktuar në krim nuk përjashtonte mundësinë e një krimineli serial. Ai mund të ishte duke eksperimentuar me teknika të ndryshme, në kërkim të një skenari perfekt me qëllimin e vetëm për të çorientuar policinë hetimore.
Nga 30 sadisto-seksualët e studiuar doli që ata aplikonin edhe vuajtjet psikologjike tek viktimat. Detyrimi duke mbajtur peng dhe me sy lidhur viktimën e rrëmbyer, përmbante dhe në fakt konsiderohej, si vuajtje psikologjike edhe pse mund të mos kishte dhimbje fizike. Taktika të tjera ishin kërcënimi apo forma të tjera të abuzimeve verbale, si p.sh., detyrimi i viktimës të lutej apo të përshkruante aktet seksuale, përshkrimi me detaje i viktimës se çfarë synonin dhe ç‘i priste, e detyronin atë të zgjidhte midis vdekjes dhe skllavërisë, apo të zgjidhte me cilin mjet të vdiste.
Disa tipare të sadistëve të studiuar ishin: të qenit të gjinisë mashkullore, vetëm njeri ishte i bardhë, më pak se gjysma e tyre kishin arsim të lartë, gjysma përdornin alkool apo droga të tjera, 1/3 kishin bërë ushtrinë, ndërsa 43% në periudhën e fajit kishin qenë dhe të martuar. Devijimet seksuale më shpesh lidheshin me anomalit e tjera seksuale dhe studimi konfirmoi këtë gjë. 43% e meshkujve ishin përfshirë në aktivitete seksuale si të rritur, 20% ishin transvertitë dhe 20% kishin kryer dhe krime të tjera seksuale, si p.sh., vojerizma, thirrje telefonike dhe ekspozime të turpshme.
Një rast ilustrimi: “Një i tillë adoleshent shkonte nëpër shtëpitë e lagjes dhe masturbohej ndërsa shihet gratë e lagjes që zhvisheshin ose bënin seks. Në shtëpi ai gjithashtu masturbonte shpesh me fantazitë, duke rikujtuar ato që kish parë. Si djalosh i rritur bënte telefonata të turpshme, gjë që e çoi në arrestimin e parë kur kërkoni të takonte një prej viktimave të tij, e cila lajmëroi policinë. Më pas ekspozonte veten tek disa viktima të tjera, gjë që e bënte, siç e shpjegon dhe vetë, për t’u shkaktuar stres dhe frikë të dukshme. Ai ndiqte femrat që kishin bërë pazar dhe ktheheshin në shtëpi për të parë nëse ishte mundësia të futej në shtëpitë e tyre.
Në përdhunimin e parë përdori armë të rastit, por më pas, merrte me vete një “kuti mjetesh përdhunimi” që përbëhej nga ngjitëse, pranga, copa të prera litari dhe një pistoletë e kalibrit 45mm. Kështu, progresivisht po bëhej i dhunshëm në sulmet e tij seksuale, duke torturuar viktimat me rrahje të vazhdueshme, djegie dhe tërheqje të gjoksit. Dhuna arriti atë pikë sa një nga viktimat humbi të dy gjinjtë nga goditjet e vazhdueshme me grusht. Ai përdhunoi me dhunë më shumë se 50 gra dhe ishte duke kryer një vrasje në momentin që u arrestua. Historia e një aktiviteti të tillë është e zakonshme tek personat që kryejnë krime seksuale të çdo lloji. Por është e pavërtetë që personat e përfshirë në këtë lloj krimi nuk kanë prirje ndaj dhunës.
Nga studimi dolën disa karakteristika të krimeve që kryhen nga sadisto-seksualët. Ato dallojnë për planifikim të kujdesshëm, çka do kohë të konsiderueshme dhe përpjekje të mëdha. Kapja e viktimës, zgjidhje dhe përgatitja e mjeteve apo mënyrave të shkaktimit të vuajtjes, shpesh kërkojnë vëmendje të madhe. Shumica e të studiuarve përdornin pretekste apo justifikime për të realizuar kontaktin e parë me viktimën. Ai kërkonte apo ofronte ndihmë, pretendonte se ishte oficer policie, u përgjigjet disa lajmërimeve të caktuara, i takonte viktimat në një vend të izoluar, apo përpiqej të fitonte besimin e tyre.
Në shumicën e rasteve viktima çohej në një vend të paracaktuar, që ofronte vetmi dhe siguri për sadistin, si dhe mundësi shumë të pakta për viktimën që të largohej apo të shpëtonte. Këto vende mund të ishin banesa të kriminelit, pyje të izoluar, apo ndërtesa të krijuar enkas për këtë qëllim.
Një rast ilustrimi”Një i bardhë hyri në një agjenci të respektuar modelimi dhe u prezantua sikur filmonte një dokumentar mbi përdorimin e drogës tek adoleshentët. Ai u përpoq të punësonte dy vajza të reja nga agjencia dhe dy kryeinfermiere të moshuara që t’i shoqëronin ato si mbikëqyrëse. I çoi tek kamioni nën presionin e armës, i lidhi gratë në një arkë druri, që e kish ndërtuar enkas në kamion. Aty kish vendosur krevat dhe disa dyshekë, me qëllim që të mbyste çdo lloj zhurme. Pasi vrau dy të moshuarat, i futi në qese plastike për plehra, ndërsa vajzat i terrorizoi për më shumë se dy ditë, para se ato të shpëtonin.
Nga studimi doli që 77% e sadistëve i lidhnin viktimat me materiale të prodhuara nga vetë atë, për të përfituar kënaqësi seksuale. Ata lidhjet i bënin me shumë kujdes, si ato simetriket apo duke i lidhur në pozicione të ndryshme. Rreth 60% të tyre mbaheshin të rrëmbyera për më shumë se 24 orë. Aktivitet seksual më i zakonshëm i tyre ishte përdhunimi anal (tek 22 prej tyre), i pasuar nga ai oral, përdhunimi vaginal dhe penetrimi i objekteve të jashtëm, (2/3 e tyre kishin ushtruar të paktën tre nga këto katër trajta).
Po kështu 60% e tyre i rrihnin viktimat e tyre, 22 sadistë kishin vrarë gjithsej 187 viktima, ndërsa 17 prej tyre kishin vrarë tre ose më shumë viktima. Mënyrat e vrasjes ishin të ndryshme, disa zgjidhnin viktima vetëm të racës së bardhë, ndërsa 83% e viktimave ishin të huaja, të panjohura për fajtorët. Në pjesën më të madhe zgjidheshin viktima femra, 25% e tyre sulmonin vetëm meshkuj, 16% vetëm fëmijë dhe 26% sulmonin fëmijët dhe të rriturit.
Nga studimi doli që fajtorët kujtonin fakte të shumta kriminale, më shumë se gjysma e tyre i regjistronin krimet, duke mbajtur kalendarë, harta, ditar, vizatime, letra, shënime, foto, video, si dhe lajmet ne media për krimet e tyre. Shumica i mbanin këto evidenca të fshehura në shtëpi, në zyrë, makinë apo mjedise me qira, 12% e tyre merrnin dhe ruanin objektet personale të viktimave, si patenta, bizhuteri, veshje dhe fotografi, që mbaheshin si trofe të krimeve. Por askush nuk kish mbajtur pjesë të trupit të viktimës, megjithëse disa i mbanin përkohësisht ose përgjithnjë trupat e tyre të plotë.
3.4. Intervistimi i sadisto-seksualëve
Këta janë mjeshtra të manipulimit, prandaj hetuesi duhet të përgatitet me kujdes para se të intervistojë ata. Ai duhet të njohë të dyshuarin me imtësi dhe të jetë i vetëdijshëm për pikat e forta e të dobëta të tyre. Intervista e parakohshme shpesh dështon. Por, pavarsisht shfaqjeve të sofistikuara, ata priren të japin pëlqimin për t’u intervistuar. Shpesh kanë një imazh të ekzagjeruar për veten, duke e konsideruar atë si superiore ndaj policit. Besojnë se nuk kanë asnjë lloj rreziku nëse publikojnë informacion dëmtues për veten e tyre. Madje ata presin të mësojnë më shumë informacion nga policët se sa të sjellin gjatë intervistës. Kështu, nga pyetjet që u bëhen, ata shpreson të përcaktojnë sa di hetuesi dhe ku është gjendja aktuale e hetimit.
Intervistuesi duhet të jetë një hetues me përvojë, mundësisht më i moshuar se i dyshuari dhe superior në forcën fizike, personalitet dhe inteligjencë. Ai duhet të ketë besim në veten, të jetë sa më i çtensionuar mendërisht e shpirtërisht, së paku të duket po aq i qetë sa dhe sadisti. Kjo d.m.th., që çdo ndjenjë personale ndaj krimit apo ndaj të dyshuarit duhet kontrolluar në momentin e intervistës. Ai nuk ka pse të përpiqet për të zënë miqësi me të dyshuarin, sepse kjo mund të shkaktojë humbje respekti për të, apo t’i japë të dyshuarit mundësinë e manipulimit të bisedës. Ai duhet të mbajë qëndrim zyrtar dhe profesional me të.
Megjithëse këta lloj fajtorësh e parapëlqejnë vëmendjen, prandaj intervistuesi duhet të përgatitet për një intervistë të gjatë e të lodhshme. Pyetjet duhen menduar që më parë dhe të strukturohen në mënyrë që të shmanget linja e pyetjeve që mund të marrin vetëm përgjigjen “jo”. P.sh., më shumë se ta pyesë të dyshuarin, nëse atij i pëlqen të torturojë gratë, më e vlefshme do ishte të pyetej rreth mjeteve që parapëlqente për t’i torturuar ato. Pyetja e bërë në këtë mënyrë pasqyron njohuritë e hetuesit, duke mos i dhënë informacion shtesë të dyshuarit dhe mund të lehtësojnë procesin hetimor.
Si përfundim, fajtorët e kësaj kategorie përgatisin dhe planifikojnë me kujdes krimet e tyre. Dëmi që sjellin është po kaq shkatërrues sa dhe teknikat që përdorin janë të stërholluara. Prandaj personat që synojnë t’i arrestojnë (policët apo prokurorët) duhet të kenë instinkte mjaft të zhvilluara, njohuri të gjera dhe burime të sofistikuara për marrjen E të dhënave. Këta tipa kanë aftësi të të “mbushin mendjen” se janë persona normalë. Ata racionalizojnë veprimet e tyre pa shfaqur asnjë ndjenjë faji ose pendimi, si dhe nuk ndjejnë aspak mëshirë. e konsiderojnë veten si superiorë në shoqëri, në përgjithësi, dhe ndaj ligjit në veçanti. Dhe ndërsa duket ta pranojnë dhe t’i binden autoritetit policor, nuk e respektojnë fare atë.
Bashkëshortet apo të dashurat e sadistëve –seksualë mund të jenë një burim i mirë informacioni, mbasi në mjaft raste ata i detyrojnë ato të pranojnë atë që ndodh. Megjithatë, edhe për shkak të turpit që mund të ndjejnë, si rrjedhojë e akteve seksuale të përfshira, viktima të tilla përgjithësisht ngurojnë të japin informacion për efekt hetimi të këtij lloj aktiviteti kriminal.
Berti69- "Si është lartë, ashtu është edhe poshtë, e si është poshtë, ashtu është edhe lart"
411
Similar topics» Profesioni në bazë të karakterit
» Test personaliteti: Cila dere ju frikeson me teper?
» Në gjumë zbulohet personaliteti!
» Pozicioni i gjumit, tregues personaliteti
» Personaliteti juaj në bazë të formës së thonjve
» Test personaliteti: Cila dere ju frikeson me teper?
» Në gjumë zbulohet personaliteti!
» Pozicioni i gjumit, tregues personaliteti
» Personaliteti juaj në bazë të formës së thonjve
Faqja 1 e 1
Drejtat e ktij Forumit:
Ju nuk mund ti përgjigjeni temave të këtij forumi