Autobiografi shpirtërore

Simone Weil (1909 – 1943) u lind në Paris dhe vdiq në Kent, Angli. Weil (shqiptohet Vej), është një figurë mjaft e diskutuar e mendimit modern, vlerësuar sipas disave ndër mendimtaret më të rëndësishme të brezit të saj. Jean Paul Sartre, Albert Camus, T.S. Eliot e kanë çmuar atë për vrullin shpirtëror të jetës dhe shkrimeve të saj. Vej është përshkruar me fjalë që përdoren sall për shenjtët. Gjithsesi, ajo është një person dallueshmërisht kontradiktor. Lindur çifute dhe duke e ndjerë veten të krishterë, ajo nuk u pagëzua kurrë si besimtare e tillë. Beteja e saj me Judaizmin ecën paralelisht me atë ndaj pikëpamjeve autoritare të Kishës Katolike të Romës. Gjithnjë ajo ushqente admirim ndaj të dobëtit. Praktikat e religjioneve institucionale ishin shpesh në kundërshti me mendimet e saj.

Ishte një intelektuale që kërkonte prej vetes një përshtatje me besimet në jetën e saj. Vej ishte e ndikuar nga mendimi marksist kur studionte në Sorbonë dhe në vitin 1931 filloi të jepte filozofi në një kolegj vajzash afër Lionit. Veprimtaritë e saj si përkrahëse e të papunëve, shkaktuan skandal, duke i kushtuar dhe humbjen e punës. Nuk do të ishte hera e vetme që këto veprimtari do t’i sillnin pasoja të tilla. Në vitin 1934 u bë e vetëdijshme se puna fizike është një pjesë thelbësore e jetës shpirtërore dhe kështu, hoqi dorë nga mësimdhënia duke u bërë punëtore. Në këtë kohë fillon punë në fabrikën Renault. Pasi u largua nga fabrika, filloi ta mendonte veten si të krishterë.

Gjatë luftës civile në Spanjë në vitin 1936, mbajti anën e republikanëve antifashistë, në rolin e gazetares. Në qëndrimin e hershëm në Spanjë, shëndeti i saj gjithmonë i dobët, mori goditje të rëndë kur i ra një enë me vaj të nxehtë në këmbë. Kështu, ajo u largua nga lufta dhe u rikthye në Francë vetëm pas dy muajsh. Gjatë kohës së shërimit, udhëtoi në Zvicër, prej andej në Itali, ku e gjeti veten në kishëzën Shën Maria e Engjëjve, aty ku Shën Françesku i Asizit lutej shpesh. E pa veten të gjunjëzuar për më të parën herë – e habitur, siç thotë, nga një forcë shpirtërore më e madhe se ajo vetë. Në lejën e shërimit, në vitin 1938, dhimbjet e kokës nga të cilat vuante qysh nga mosha 12-vjeçare, u bënë të padurueshme. Në abacinë Solesmes, për Pashkë, ajo përjetoi një zbulim shpirtëror, siç dhe na e thotë në këtë letër. Veçmas kësaj, ajo rrëfen gjithashtu se u ndikua nga poezia metafizike angleze e shekullit të shtatëmbëdhjetë, një poezi shpirtërore, shpesh mistike, që e emociononte shumë.

Në 1939, në prag të luftës së Dytë Botërore, Vej filloi të shkruante pareshtur për çështje fetare, si dhe të lexonte e të mësonte greqisht dhe filozofi hinduiste. Kur Franca ra, jetoi dhe punoi në një zonë të papushtuar, në Vishi, duke lënë disa shkrime të rëndësishme me këshilla shpirtërore.

Një prej udhëheqësve të saj shpirtërorë më me peshë i asaj kohe, ishte dhe atë J. – M. Perrini, të cilit dhe i drejtohet kjo letër.

Në maj të vitit 1942 Vej dhe familja e saj lanë Francën për të shkuar në Kazablanka e më pas iu drejtuan Nju Jorkut. Gjatë qëndrimit në Nju Jork, ajo shkonte përditë në meshë. Pas njëfare kohe, vendosi të ndihmonte Rezistencën Franceze në Angli, dhe arriti të shkonte në Liverpul. Megjithatë, pikëpamjet e saj të hershme pacifiste dhe fakti se ajo kishte luftuar për republikanët spanjollë – të mbështetur së tepërmi nga komunistët – i bënë autoritetet të dyshonin në të.  
 
Ndërkohë, atashohet pranë një ministrie franceze, por, si përgjigje ndaj faktit se disa francezë po vdisnin urie në një zonë të pushtuar nga gjermanët, ndërpret ushqimin për t’u solidarizuar me bashkëatdhetarët e saj në kontinent. Gjatë kësaj kohe shkruan gjerësisht rreth politikës dhe filozofisë. Njëkohësisht, sëmuret dhe refuzon të ushqehet. Në kulmin e sëmundjes së saj refuzoi dhe të pagëzohej, megjithëse pranonte shërbesat e një prifti. Vdiq në vitin 1943 me vullnet të saj nga uria dhe tuberkulozi në moshën 34 – vjeçare.

P.S. Të lexohet në fillim

Kjo letër është tmerrësisht e gjatë – por meqenëse nuk është pyetje që kërkon një përgjigje – sepse unë padyshim do të jem larguar kur të mbërrijë te ju – keni vite kohë për ta lexuar, nëse keni dëshirë. Gjithsesi, lexojeni, në një ditë a në një tjetër.


Prej Marseje, në 15 të majit.

ATË,
Para se të largohem, dua të flas me ju rishmi, mund të jetë e fundit herë ndoshta, sepse ç’prej andej do t’ju çoj hera–herës sall lajme t’miat, siç shpresoj të m’i çoni dhe ju.
Jua thashë se ju kam një borxh të madh. Do të përpiqem t’jua tregoj me saktësi se çfarë. Mendoj, nëse do ta kuptonit sak gjendjen time shpirtërore, nuk do të ndjenit kurrfarë keqardhjeje që nuk më çuat dot drejt pagëzimit. Por nuk di në mundeni ta kuptoni.

Ju nuk më sollët frymëzimin kristian, nuk më sollët as te Krishti; sepse kur ju takova unë, nuk ishte më e nevojshme; kishte ndodhur pa vënë dorë ndonjë krijesë njerëzore. Po të kishte ndodhur ndryshe, po të mos isha bindur jo vetëm heshturazi, por vetëdijshëm, ju nuk do të më kishit dhënë asgjë, sepse nuk do të kisha marrë asgjë prej jush. Miqësia për ju do të mjaftonte si arsye për të kundërshtuar mesazhin tuaj, sepse do të frigohesha nga mundësitë e gabimit dhe shpresave të kota të cilat, ndikimi njerëzor në ligjin hyjnor, ka të ngjarë t’i përfshijë.

Mund të them se kurrë, për asnjë çast në jetë, nuk e “kam kërkuar Zotin”. Për këtë arsye, me gjasë fort subjektive, nuk më pëlqen kjo shprehje dhe më ngjan e gënjeshtërt. Kur arrita adoleshencën, e shihja çështjen e Zotit si një çështje, faktet e së cilës nuk mund t’i zbuloje në tokë dhe u binda se mënyra e vetme për t’u siguruar që nuk po bëja zgjidhje të gabuar, që më dukej e keqja më e madhe e mundshme, ishte të hiqja dorë. Kështu që, hoqa dorë. Nuk pohova, as mohova gjë. Më dukej e pavlerë t’i jepja zgjidhje çështjes, pse mendoja se, meqë ndodheshim në këtë botë, detyra jonë ishte të pranonim sjelljen më të mirë me vëmendjen drejt problemeve të kësaj bote dhe se një sjellje e tillë nuk çonte peshë në zgjidhjen e çështjes së Zotit.

Kjo qëndronte për sa kohë nuk kisha menduar, sepse kurrë nuk ngurrova të mbaja një qëndrim; gjithëherë përqafova mendimin e krishterë. Mund të them se linda, u rrita dhe përherë mbeta brenda frymëzimit të krishterë.

Atëherë kur emri i Zotit nuk zinte vend në mendimet e mia, me përfillje vetëm për problemet e kësaj bote e kësaj jete, mora pjesë në mendimin e krishterë në një mënyrë të qartë e rigoroze, në kuptimet më të veçanta që mund të përfshihen. Ca prej këtyre kuptimeve kanë qenë pjesë e pikëpamjes sime për aq kohë sa mbaj mend. Me të tjerët di kohën dhe mënyrën e ardhjes së tyre dhe formën në të cilën m’u imponuan.

Bie fjala, kurrë nuk ia lejova vetes të mendoja për një të ardhme, por gjithnjë besova se çasti i vdekjes është qendra dhe synimi i jetës. Mendoja se, për ata që jetojnë siç duhet, është çasti kur, për të pafundmin fraksion të kohës, e vërteta e qashtër, lakuriqe, e sigurtë dhe e përjetshme, hyn në shpirt. Mund të them se nuk dëshiroja ndonjë të mirë tjetër për veten. Mendoja se jeta drejt kësaj të mire jo vetëm përcaktohej nga një kod moral fare i rëndomtë, po se për çdokënd është e përbërë nga një radhë veprimesh e ngjarjesh tepër vetjake dhe kaq thelbësore sa, ai që heq dorë syresh, s’e arrin askurrë qëllimin. Ideja e prirjes ishte e tillë për mua. Pashë se, të kishe prirje të ndryshme prej veprimeve të diktuara nga arsyeja a shmangia prej saj, i detyrohej një shtyse a urdhri të rëndësishëm dhe qartësisht të dallueshëm; dhe jo nga ndjekja e një shtyse të tillë, kur kjo bëhej më e ndjeshme. Edhe nëse kërkonte të pamundurën, më dukej më e madhja e të gjitha të këqijave.

Ç’prej këtu ngjizja e bindjes sime; dhe këtë ngjizje e vura në provë kur shkova në fabrikë dhe gjatë qëndrimit atje, mandej dhe kur isha në gjendjen e mjerimit të madh e të përhershëm për të cilin ju kam treguar, s’ka shumë kohë. Jetën më të bukur të mundshme gjithnjë e kam shëmbëllyer të tillë ku, çdo gjë është e vendosur qoftë nga forca e rrethanave, qoftë dhe nga shtysa të tilla si ato që sapo ju thashë dhe ku nuk ka asfare vend për zgjedhje.

Në moshën 14 vjeçare rashë në një nga ato gjendje dëshpërimi të pafund që vijnë me adoleshencën dhe përnjimend mendoja se po vdisja nga mediokriteti i aftësive të mia natyrore. Dhuratat e pazakonta të tim vëllai, që pati një fëmijëri dhe rini të ngjashme me ato të Paskalit, ma bënë të qartë vetë inferioritetin tim. Problemi nuk ishte se s’pata suksese të dukshme; ajo që më pikëllonte ishte ideja e të qënit e përjashtuar nga ajo mbretëri e tejkaluar, në të cilën sak të mëdhenjtë mund të bëjnë pjesë dhe ku e vërteta zë vend.

Pëlqeja më mirë të vdisja se të jetoja pa atë të vërtetë. Pas muajsh të tërë errësire shpirtërore, befas pata bindjen e përjetshme se çdo krijesë njerëzore, edhe pse pa zotësi natyrore, mund të depërtojë në mbretërinë e së vërtetës, e cila ruhej vetëm për gjenitë, nëse ai gjakon për të vërtetën dhe vazhdimisht përqendron tërë vemëndjen e tij në triumfin e kësaj të vërtete. Në këtë mënyrë, ai gjithashtu bëhet një gjeni, edhe pse nga mospasja e talentit gjenia e tij mund të jetë e padukshme prej së jashtmi. Më vonë, kur sforcimi dhe dhimbjet e kokës dobësuan aftësitë që zotëroj – e më pas paraliza, që shpejtova duke e quajtur mundësisht të pashërueshme – e njëjta bindje më shtyu të ngulmoja për dhjetë vjet  në një orvatje të përqëndrimit të vëmendjes që, praktikisht, nuk kishte shpresë për rezultate.

Në emër të së vërtetës, përfshiva gjithashtu të bukurën, virtytin dhe çdolloj mirësie, dhe kjo për mua qe një pyetje për të kuptuar marrëdhënien mes bukurisë dhe dëshirës. Bindja që më kishte pushtuar ishte ajo që, kur dikush është i uritur, nuk pret t’i hedhin gurë. Por në këtë periudhë unë nuk e kisha lexuar ende Ungjillin.

Ngase isha e bindur se dëshira në vetvete ka ndikim  në “mbretërinë” e mirësisë shpirtërore – çfarëdo qoftë forma e saj – mendoja gjithashtu se ishte e mundur që të mos kishte efekt në ndonjë tjetër “mbretëri”.

Sa për shpirtin e varfërisë, s’mbaj mend ndonjë çast që të mos ketë qenë në mua, qoftë dhe vetëm në atë masë mjerisht të vogël që përputhej me papërsosjen time. U dashurova me Shën Françeskun e Asizit sapo mësova për të. Gjithmonë besoja dhe shpresoja se një ditë Fati do të derdhte mbi mua gjendjen e një endacaku a lipsari që e rrokte lirisht. Ndërkohë, ndjeva të njëjtën gjë edhe për burgun.

Ç’prej fëminisë sime të hershme kisha po ashtu idenë e krishterë të dashurisë për fqinjin, të cilit i dhashë emrin e së drejtës – emër që vjen në shumë paragrafë të Ungjillit dhe që është aq i hijshëm. Ju e dini që në këtë pikë kam dështuar përnjimend shumë herë.

Detyra e pranimit në gjitha atë çka përbën vullnetin e Zotit, çfarëdo qoftë, u gdhend në mendjen time si më e para dhe më e nevojshmja nga të gjitha detyrat që nga koha që zbulova se rridhte nga Mark Aureli në formën e amor fati-t të stoikëve. E pashë si një detyrim ku nuk duhet të dështojmë pa çnderuar veten tonë.

Ideja e dlirësisë, gjithçka që kjo fjalë mund të nënkuptojë për një të krishterë, e hodhi pushtetin në mua rreth të gjashtëmbëdhjetave, pas një kohe prej shumë muajsh, gjatë të cilës isha duke kaluar shqetësime emocionale, të natyrshme në adoleshencë. Kjo ide më erdhi kur po soditja një pejzazh malor dhe pak nga pak zuri vend në mua në mënyrë të parezistueshme.

Sigurisht, e dija fort mirë që mendimi im për jetën ishte i krishterë. Ja përse nuk m’u desh askurrë të hyja në bashkësinë e krishterë. Kisha përshtypjen se kisha lindur në të. Por, t’i pranëvija dogma këtij mendimi për jetën, pa u detyruar të veproja asi´ nga prova të pakundërshtueshme, do ta përqasja me një mungesë ndershmërie. Madje do të kisha menduar se po humbja ndershmërinë po të merrja parasysh vërtetësinë e dogmës si një problem vetanak, apo vetëm sikur të kisha dashur thjesht të arrija në një përfundim mbi këtë çështje. Unë kam një standart jashtëzakonisht shumë të rreptë për ndershmërinë intelektuale, kaq të rreptë sa s’kam takuar askënd që nuk dukej se i mungonte, në më shumë se një drejtim; dhe përherë kam frikë se do të bie brenda.

Duke i qëndruar larg dogmës në këtë mënyrë, parandalova një lloj turpi nga vajtja nëpër kisha, megjithëse ende më pëlqen të shkoj aty. Prapëseprapë, me krishtërimin pata tre kontakte që janë të rëndësishme sak.

Pasi mbusha vitin në fabrikë, para se të kthehesha të jepja mësim, më morën prindërit në Portugali; kur shkova aty, u largova prej tyre për të shkuar e vetme në një fshat të vogël. Isha, si të thuash, e ndarë në pjesë, shpirti dhe trupi. Ajo njohje me pikëllimin ma vrau rininë. Deri atëherë, nuk kisha kaluar një përvojë pikëllimi, po të mos zë veten time, e cila, meqë qe vetja ime, më ngjante pa shumë rëndësi dhe që, për më tepër, ishte vetëm një pikëllim i pjesshëm, meqë ishte biologjik dhe jo shoqëror. E dija fare mirë se në këtë botë kishte mjaft fatkeqësi, më kaplonte makthi nga kjo ide, por nuk kisha pasur përvojë të gjatë e të drejtpërdrejtë të tyre.

Gjatë punës në fabrikë, pa rënë në sy, të askujt – përfshi dhe veten time prej asaj turme anonime – pikëllimi i të tjerëve zuri vend në trupin dhe shpirtin tim. Asgjë s’më ndau prej tij, sepse e kisha harruar sak të kaluarën time dhe nuk gjakoja ndonjë të ardhme; më dukej e vështirë të mbijetoja për shkak të stërlodhjes. Ajo që provova aty, më mësoi në një mënyrë të qëndrueshme, sa edhe sot, kur ndonjë njeri, kushdoqoftë ai dhe cilatdo rrethanat, me flet pa vrazhdësi, s’mund të mos krijoj përshtypjen se do të jetë keqkuptim dhe se fatkeqësisht ky keqkuptim do të zhduket. Atje mora përgjithnjë vulën e skllaves, si damka e hekurit të nxehtë që romakët ua ngjisnin në ballë skllevërve të tyre më të përbuzur. Qysh atëherë, gjithmonë e kam quajtur veten skllave.

Pra, në këtë gjendje arsyetimi dhe kushtesh fizike mjerane, shkova në fshatin e vogël portugez që, medet! Ishte fort i mjeruar gjithashtu, shi në ditën e festës së shenjtorit të tij mbrojtës. Isha vetëm. Po binte ndajnata dhe hëna sipër detit ishte e plotë. Gratë e peshkatarëve  ishin në proçesion, duke shëtitur përgjatë gjithë varkave, me qirinj në dorë e duke kënduar këngë, me siguri himne të lashtë një trishtimi që të copëtonte zemrën. Asgjë s’mund ta përshkruajë dot. S’kisha dëgjuar kurrë diçka aq therëse, para se të fillonte këngën një varkëtar në lumin e Volgës. Rrufeshëm aty më kapërtheu bindja se krishtërimi është epërsisht besimi i skllevërve, dhe se skllevërit s’kanë si të mos jenë pjesë e tij, dhe unë mes tyre.

Në vitin 1937 kalova dy ditë të mrekullueshme në Asizi. Atje, e vetme në kishëzën romane të shekullit të dymbëdhjetë, Shën Mëria e Engjëjve – një çudi e pakrahasueshme dlirësie, ku shpesh Shën Françesku lutej – diçka më e fuqishme se vetja më shtrëngoi të gjunjëzohesha për më të parën herë në jetën time.

Në 1938 kalova dhjetë ditë në Solesmes, nga E Shtuna e Palmës deri të Enjten e Pashkës, duke kryer të gjitha shërbimet liturgjike. Po vuaja nga dhimbje therëse të kokës; çdo zhurmë më shkaktonte dhimbje si një goditje; nga një orvatje e skajshme përqendrimi, isha në gjendje të dilja ç’prej këtij trupi të pafat, ta lija në vuajtjen e tij, mbledhur shuk në një zgrip, dhe të gjeja një lumturi të qashtër e të përsosur në bukurinë e pakrahasueshme të psallmeve e fjalëve. Kjo përvojë, në mënyrë analogjike, më bëri të kuptoja më mirë mundësinë e të përqafuarit dashurinë hyjnore në mes të pikëllimit. Kuptohet vetiu se gjatë këtyre shërbesave, mendimi i Pasionit të Krishtit zuri vend në mua një herë e përgjithmonë.

Atje ndodhej dhe një anglez i krishterë, prej të cilit përfitova mendimin tim të parë të forcës së mbinatyrshme të kungimeve – nga rrezatimi i njëmendtë engjëllor me të cilin ngjante mveshur pas vajtjes në bashkësi. Rasti – parapëlqej gjithnjë të them rasti sesa Zoti – e bëri atë lajmës për mua. Sepse ai më tregoi për poetët anglezë të shekullit të shtatëmbëdhjetë, që quheshin metafizikë. Më pas, kur i lexoja, zbulova poezinë që ua kam lexuar dhe juve e që, fatkeqësisht, është një përkthim fort i papërshtatur. Mban titullin  “Dashuria”. E mësova përmendësh. Shpesh, në çastin kulmor të ndonjë dhimbjeje koke të fortë, e them vetmevete, duke e përqëndruar gjithë vëmendjen aty e duke u kapur me gjithë shpirt pas ngrohtësisë që mban në vete.

Mendoja se e recitoja atë thjesht si një poezi të mrekullueshme por, pa dijeninë time, recitimi kishte vetinë e një lutjeje. Pikërisht gjatë njërit prej këtyre recitimeve, siç jua thashë, Krishti më bëri të vetën.

Në argumentat e mia rreth pazgjidhshmërisë së çështjes së Zotit, askurrë s’e kam paraparë si gjë të mundshme, si një kontakt të vërtetë, njeri me njeri, në tokë, mes një krijese njerëzore dhe Zotit. Vagullthi kam dëgjuar gjëra të këtij lloji, por s’u kam besuar asnjëherë. Në “Fioretti” fanitë më zhvendosnin, në mos, si mrekullitë e Ungjillit. Për më tepër, në këtë pushtet të beftë të Krishtit në mua, as ndjenjat, as përfytyrimi im nuk merrnin pjesë; vetëm se në qendër të dhimbjes sime ndjeja praninë e një dashurie, si ajo që dikush e lexon në buzëqeshjen e një fytyre të dashur.

Nuk kisha lexuar kurrë vepra mistike, sepse kurrë nuk kisha ndjerë nevojën për t’i lexuar. Gjatë leximit, si në gjërat e tjera, gjithmonë jam përpjekur të ushtroj bindje. Nuk ka gjë më të volitshme për përparimin intelektual sepse, me aq sa kam mundësi, lexoj vetëm ato që dua, mu në çastin kur kam voli për të, dhe atëherë nuk lexoj, por ha. Zoti, në mëshirën e tij, më ka privuar nga leximi i mistikëve, kështu që për mua duhet të jetë e qartë se nuk e kisha trilluar këtë lidhje kryekëput të papritshme.
Ende‘, unë e pranova përgjysmë, jo dashurinë time, por mençurinë. Sepse më dukej e sigurtë – dhe vazhdoj të mendoj poashtu sot – se askush nuk mund të ndeshet mjaftueshëm me Zotin, nëse e bën këtë pa respekt të qashtër ndaj së vërtetës. Krishti do që ne të pëlqejmë të vërtetën sesa atë vetë, sepse, para se të jetë Krishti, ai është e vërteta. Nëse dikush i shmanget për t’u drejtuar kah e vërteta, nuk do të shkojë fort larg pa u hedhur në krahët e tij.

Pas kësaj, ndjeva se Platoni ishte mistik dhe se gjithë Iliada është mveshur nga drita e krishterë, se Dionisi dhe Osirisi janë, në njëfarë kuptimi, Krishti vetë; dhe dashuria ime atëherë, u ridyfishua.

Asnjëherë nuk e pyeta veten në ishte a jo Krishti Mishërimi i Zotit; por në të vërtetë, isha e paaftë të mendoja për të pa e menduar si Zoti.

Në pranverën e vitit 1940 lexova Bhagavad – Gitën. Si ta them, ishte e çuditshme tek lexoje ato fjalë të mrekullueshme, fjalë me një tingull aq kristian, vënë në gojën e një mishërimi të Zotit, kur ndjeva fort se ne zotërojmë një besnikëri ndaj së vërtetës fetare, që është shumë e ndryshme nga admirimi ndaj një poezie shumë të bukur; është diçka shumë më e ndërlikuar.

Ende nuk e besoja se do të mundja ta mendoja çështjen e pagëzimit. Sinqerisht ndjeva se s’mund të hiqja dorë nga mendimet në lidhje me religjionet jokristiane dhe me Izraelin – në të vërtetë, koha dhe përsiatjet shërbyen për t’i forcuar më tepër – mendoja se kjo përbënte një pengesë të pakapërcyeshme. Nuk e mendoja të mundshme që një prift të ëndërronte, madje të më dhuronte, pagëzimin. Po të mos ju kisha takuar juve, nuk do ta kisha menduar asfare çështjen e pagëzimit si një çështje të mundshme.
Gjatë gjithë kësaj kohe përparimi shpirtëror, nuk jam lutur asnjëherë. Stepesha nga forca e mendimit që ndodhet në lutje – shi nj’ajo forcë për të cilën flet Paskali. Metoda e tij më duket një nga më të këqijat për të përqafuar besimin.

Takimi me ju nuk mund të më bindte të lutesha. Përkundrazi, mendova se rreziku mund të ishte më i madh, qëkur duhej t’i shmangesha edhe forcës së mendimit në miqësinë me ju. Në të njëjtën kohë, m’u duk e vështirë dhe të mos lutesha e të mos jua thosha. Për më tepër, dija se nuk mund t’ua thosha pa ju çorientuar plotësisht në lidhje me veten. Atëherë nuk do të më kuptonit dot.

Deri në shtatorin e kaluar, s’isha lutur një herë në jetën time, të paktën, jo në kuptimin e fjalëpërfjalshëm. S’i kisha thënë kurrë fjalë Zotit, qoftë me zë të lartë apo me mend. Nuk kisha shqiptuar kurrë një lutje fetare. Rastësisht kisha thënë një Salve Regina, por thjesht si një poezi të bukur.

Verën e kaluar, kur mësoja greqisht me T., thashë deri në fund Ati Ynë fjalë për fjalë në greqisht. I premtuam njëri – tjetrit se do ta mësonim përmendësh. S’besoj se ai e bëri ndonjëherë, por ca javë më vonë, kur shfletoja fletë të Ungjillit, i thashë vetes se, meqë kisha dhënë premtimin dhe se ishte një gjë e mirë, duhej ta bëja. Dhe e bëra. Ëmbëlsia e pafund e këtij teksti greqisht më pushtoi  kaq shumë sa, për ditë me radhë, nuk rreshtja së thëni gjithë kohës. Një javë paskëtaj, filloi vjelja e rrushit. E thosha Ati Ynë në greqisht çdo ditë para punës, dhe e përsërisja shumë shpesh ndë vreshtë.

Qysh atëherë, më është bërë zakon ta them një herë çdo mëngjes me vëmendje absolute. Nëse gjatë lutjes vëmendja ime merr udhët a përgjumet qoftë edhe pak, ia filloj nga e para, derisa ta kem thënë me vëmendje absolutisht të pastër. Herë – herë ndodh ta them pa ndonjëfarë kënaqësie, por e bëj vetëm nëse ndjej shtysën.
Efekti i kësaj metode është i jashtëzakonshëm dhe më çudit saherë sepse, megjithëqë e provoj çdo ditë, i kalon parashikimet e mia pas çdo përsëritjeje.

Nganjëherë, shi fjalët e para m’i shkëputin mendimet prej trupit dhe i çojnë diku jashtë hapësisë, ku nuk ka as të ardhme, as këndvështrime. Pafundësia e hapësive të zakonshme të mendimit ia lë vendin një pafundësie të së dytës, ndoshta edhe të së tretës shkallë.

Në të njëjtën kohë, duke mbushur çdo pjesë të kësaj pafundësie të pafundësisë, prehet qetësia, qetësi që s’është mungesë tingulli, por që është objekt i  një ndjesie pozitive, shumë më pozitive se ajo e tingullit. Zhurmat, në ka syresh, më arrijnë vetëm pasi përshkoj këtë qetësi.

Hera herës, qoftë dhe gjatë këtyre recitimeve a në çaste të tjera, Krishti vetë është pranë meje, por prania e tij është pafundësisht më e vërtetë, më e gjallë, më e qashtër se hera e parë kur më pushtoi zemrën.

Nuk do ta merrja përsipër kurrë t’ju thosha gjithë këto po të mos ishte se do largohesha. Dhe, meqë po iki, pak a shumë me idenë e mundshme të vdekjes, nuk besoj se kam të drejtë  t’i mbaj për vete. Sepse, tek e fundit, e gjithë kjo nuk është çështje që më përket mua. I përket Zotit. Në të vërtetë, unë nuk kam të bëj  fare me të. Nëse dikush mund të përfytyrojë ndonjë mundësi gabimi në Zotin, do mendoja se e gjithë kjo do të më kishte ndodhur gabimisht. Por mbase Zotit i pëlqen të përdorë sende shkretane, të flakura, të shkapërderdhura. Tekembramja, po të ishte e mykur buka e mysafirit, do të bëhej Trupi i Krishtit sapo prifti ta shenjtëronte atë. Sak ajo mund të kundërshtojë, ndërsa ne vetëm mund të  mos bindemi. Ndonjëherë më ngjan se, kur më trajtojnë në një mënyrë kaq mëshirëplotë, çdo mëkat i imi duhet të jetë një mëkat vdekjeprurës. Dhe unë po bëj syresh vazhdimisht.

E kam thënë se ju jeni për mua një baba dhe vëlla njëkohësisht. Por këto fjalë vetëm sa mund të shprehin një përqasje. Thellë – thellë ndoshta, ato përkojnë me një ndjenjë ngrohtësie, mirënjohjeje dhe admirimi. Sa për drejtimin tim shpirtëror, mendoj se Zoti vetë e ka marrë në dorë ç’prej fillimit e kujdeset edhe për të.

Kjo nuk më pengon t’ju detyrohem borxhin më të madh të mirënjohjes që mund të kem patur ndonjëherë kundrejt një krijese nejrëzore. Pikërisht këtu dhe qëndron.
Dikur, në fillim të njohjes sonë, ju më thatë ca fjalë që më rrodhën thellë në zemër. Thatë : “Ji fort e kujdesshme pse, nëse do të kalosh diçka të rëndësishme pa i kushtuar vëmendje, për vetë fajin tënd, do të ishte një fatkeqësi”.

Kjo më bëri ta shoh ndershmërinë intelektuale në një dritë të re. Gjer më atëherë, e mendoja të kundërvendosur ndaj fesë; fjalët tuaja më bënë të mendoj se ndoshta, pa e ditur as vetë, ishin në mua pengesat ndaj besimit, pengesa të papastra, të tilla si : paragjykimet, zakonet. Ndjeva se, pasi i kisha thënë vetes për shumë vjet, thjesht : “Ndoshta e gjithë kjo nuk është e vërtetë”, duhej – s’do rresht asnjëherë së thëni, ende kujdesem ta them shpesh edhe tani – t’ia bashkëvendos formulës së përkundërt, që është : “Ndoshta e gjithë kjo është e vërtetë”, duke i këmbyer me njëra – tjetrën.

Po në të njëjtën kohë, duke e kthyer çështjen e pagëzimit në një çështje të mundshme për veten, më detyruat të përball gjithë çështjen e besimit, dogmave dhe kungimeve, t’i  mendoj gjerë e gjatë me vëmendjen më të plotë të mundshme, duke i parë si gjëra kundrejt të cilave kam detyrime, duhet t’i dalloj dhe t’i kryej. Përndryshe nuk do ta kisha bërë këtë kurrë, ndërkohë që është e padiskutueshme për mua ta bëj.

Bekimi më i madh që më sollët është i tjetërllojtë. Duke fituar miqësinë time prej bamirësisë suaj (s’kam ndeshur kurrë diçka me të cilën të mund krahasoj), më ofruat një burim të frymëzimit më të pastrin dhe detyruesin që mund të gjendet në krijesat njerëzore. Sepse asgjë në këto krijesa nuk ka aq forcë ta mbajë vështrimin ngulitur në Zotin, sesa miqësia për miqtë e Zotit.

Asgjë më shumë nuk më bën të mas gjerësinë e bamirësisë tuaj, sesa fakti që ju duruat bashkë me mua kaq gjatë dhe me kaq mirësi. Mund të duket se po tallem, por nuk është rasti. Është e vërtetë se ju nuk keni të njëjtat motive që kam unë (ato për të cilat ju shkruajta ca ditë më parë), për të ndjerë urrejtje a neveri kundrejt meje. Por njëkohësisht ndjej se durimi juaj me mua mund të burojë nga një zemërgjerësi e mbinatyrshme.

Nuk qeshë në gjendje ta shmangia zhgënjimin më të madh që mund t’ju shkaktoja. Por, ç’prej tani, megjithëse shpesh e kam pyetur veten gjatë lutjeve, meshës apo dhe në dritën e shkëlqimit që mbetet në shpirt pas meshës, askurrë nuk kam patur, qoftë dhe për një çast, ndjenjën se Zoti më do të jem në Kishë. Madje, asnjëherë nuk kam pasur ndjenjën e pasigurisë. Tani më së fundi mund të them se Zoti nuk më do në Kishë. Mos t’ju vijë keq për këtë.

Tek e fundit, Ai nuk e do fare këtë. Por, në mos gabohem, duhet të them se është dëshira e tij të qëndroj jashtë  edhe në të ardhmen, përveçse ndoshta në çastin e vdekjes. Ende jam gati t’i bindem një urdhri, çfarëdo të jetë ai. Me ngazëllim do t’i bindesha urdhrit të shkoja shi në zemër të ferrit e të mbesja atje përgjithnjë. Nuk dua të them, sigurisht, se urdhra të këtij lloji më pëlqejnë. Nuk jam aq e mbrapshtë.

Krishtërimi duhet të përmbajë të gjitha vokacionet pa përjashtim, përderisa është katolik. Si rrjedhim, edhe Kisha po ashtu. Por në sytë e mi, krishtërimi është katolik me të drejtë, por jo në të vërtetë. Sa shumë gjëra janë jashtë tij, gjëra që i dua dhe s’mund të heq dorë syresh, kaq shumë gjëra që Zoti i  do, përndryshe ato nuk do të ishin.
Gjithë koha e paanë e shekujve të kaluar, përveç njëzet të fundmit, janë mes tyre; të gjitha vendet e populluara nga racat me ngjyrë; gjithë jeta në vendet e të bardhëve, në historinë e këtyre vendeve, gjithë traditat të damkosura si heretike, ato të Maniçeanëve dhe Abigenses për shembull, të gjitha gjërat që vijnë nga Rilindja, fort shpesh vlerëbjerruna, por jo krejt pa to.

Krishtërimin katolik me të drejtë por jo në të vërtetë, e quaj si përligjje nga ana ime të jem pjesëtare e Kishës me të drejtë, por jo në të vërtetë, jo vetëm për një farë kohe, po për gjithë jetën, nëse duhet.

Por nuk është aspak e arsyeshme. Për sa kohë Zoti nuk më jep sigurinë se po më urdhëron të bëj ndonjë gjë tjetër, mendoj se kjo është detyra ime.

Mendoj, po kështu dhe ju, se detyrimi ynë për dy a tre vjetët në ardhje, një detyrim shumë i rreptë sa zor se mund t’i shmangemi pa ndonjë tradhëti, është t’u tregojmë njerëzve mundësinë e një  Krishtërimi vërtetësisht të mishëruar.  Në gjithë historinë që dihet gjer tani, nuk ka pasur kurrë ndonjë periudhë në të cilën shpirtrat tanë të kenë qenë në atë rrezik që janë sot në çdo cep të globit. Gjarpri i bronxtë duhet të ngrihet sërish që, kushdo t’i hedhë sytë në të, të mund të shpëtojë.

Por çdo gjë është e lidhur kaq ngushtë, sa Krishtërimi nuk mund të mishërohet sall, përderisa është katolik, në kuptimin që sapo e përcaktova. Si mund të qarkullojë në mishin e gjithë kombeve të Evropës, nëse nuk përmban absolutisht gjithçka në vetvete? Përveç, sigurisht, mashtrimin. Por në gjithçka që ekziston, ka në më të shumtën e kohës, më shumë të vërtetë se mashtrim.

Duke pasur një ndjenjë kaq të fuqishme e të dhimbshme për këtë ngulmim, duhej të tradhëtoja të vërtetën, dua të them pikëpamjen e të vërtetës që shoh, nëse largohem nga pika ku kam qenë  ç’prej lindjes në një kryqëzim të Krishtërimit dhe çdo gjëje që s‘është Krishtërim.

Përherë kam qëndruar sall në këtë pikë, në prag të Kishës, pa lëvizur, tërësisht e qetë, (është më shumë se bukur një fjalë sesa patentia!); vetëm tani zemra ime është ngazëllyer, përgjithnjë shpresoj, në Sakramentin e Bekuar të vendosur në altar.

E shihni që jam fort larg mendimeve që H., me qëllimet më të mira, më vishte mua. Gjithashtu, jam edhe shumë larg shqetësimit rreth kësaj.

Në jam e mërzitur, kjo vjen më tepër nga mërzia e qëndrueshme që fati ka gjurmuar përgjithnjë ndë emocione t’miat, ku gëzimet më të mëdha e të qashtra mund vetëm të mbishtresohen dhe kjo vetëm me çmimin e një përpjekjeje të madhe vëmendjeje. Vjen prej mëkateve t’mia mjerane e të vazhdueshme; dhe prej gjithë fatkeqësive të kohës tonë e të gjithë atyre shekujve të kaluar.

Mendoj se duhet ta kuptoni pse ju kam rezistuar gjithmonë nëse, edhe pse prift, mund ta pranoni se një profesion i qashtër mund ta mbrojë dikë nga hyrja në Kishë.
Përndryshe një cak moskuptimi do të mbesë mes nesh, qoftë gabimi në anën time a tuajën. Kjo do të më pikëllonte nga pikëpamja e miqësisë për ju, sepse në këtë rast, përfundimi i tërë këtyre përpjekjeve e dëshirave, të shkaktuara nga bamirësia juaj drejt meje, do të qe zhgënjim për ju. Për më tepër, megjithëqë nuk është faji im, nuk mund të mos ndjehesha në faj mosmirënjohjeje. Sepse, po e them sërish, borxhi im ndaj jush kalon çdo cak.

Dua t’ju drejtoj vëmendjen në një pikë. Pikërisht aty ka një pengesë absolutisht të pakapërcyeshme drejt Mishërimit të Krishtërimit. Këtu hyjnë në përdorim dy fjalët e vogla, anathema sit. Nuk është qenia e tyre, por mënyra që janë përdorur gjer më tash. Është po ajo që më ndalon të kapërcej pragun e Kishës. Unë mbetem pranë të gjitha atyre gjërave që s’mund të hyjnë në Kishë, depoja universale, për hir të atyre dy fjalëve të vogla. Mbetem pranë tyre gjithnjë e më tepër, sepse vetë zgjuarsia ime numërohet ndër to.

Mishërimi i Krishtërimit kërkon një zgjidhje harmonike të çështjes së marrëdhënieve mes individit dhe bashkësisë. Harmoni në kuptimin pitagorean; pikërisht drejtpeshimi i të kundërtave. Kjo zgjidhje është shi ajo për të cilën njerëzit janë të etur sot.

Vendi i inteligjencës është çelësi për këtë harmoni, sepse inteligjenca është veçanërisht dhe rigorozisht diçka individuale. Kjo harmoni ndodhet kudo ku inteligjenca, duke qenë në vend të vet, mund të ushtrohet pa pengesa dhe mund të përmbushë plotësisht funksionet e saj. Është ajo, thotë me admirim Shën Thomai, për gjithë pjesët e shpirtit të Krishtit, duke nënkuptuar ndjeshmërinë e tij ndaj dhimbjes gjatë kryqëzimit.

Funksioni i veçantë i inteligjencës kërkon liri të plotë, përfshi edhe të drejtën për të mohuar gjithçka dhe për të mos lejuar mbizotërim. Kudo që rrëmben kontroll, ka një tepri individualizmi. Kudo ku është e ndaluar a është e vështirë, ka një kolektivizim shtypës, apo shumë syresh.

Kisha dhe Shteti duhet ta ndëshkojnë këtë, secilën në mënyrën e vet, kur ajo mbron veprime të cilat nuk i pëlqejnë. Kur mbetet në zonën e një hamendjeje qashtërsisht teorike, ata ende kanë për detyrë, po të bjerë rasti, të vendosin popullin në mbrojtje të tyre, në çdo kuptim konkret, kundër rrezikut të një ndikimi praktik që ndoca hamendësime mund të kenë në drejtimin e jetës. Por çfarëdo qofshin këto hamendësime teorike, Kisha dhe Shteti nuk kanë të drejtë as t’u zënë frymën apo të japin ndëshkime, materiale apo morale mbi krijuesit e tyre. Veçanërisht, ata nuk duhet të privohen nga kungatat nëse i duan ato. Sepse, çfarëdo që të kenë thënë, qoftë edhe sikur të kenë mohuar publikisht ekzistencën e Zotit, ata mund të mos kenë bërë ndonjë mëkat. Në një rast të tillë Kisha duhet të të shpallë se ata janë në gabim, por nuk duhet t’u kërkojë një gjë të tillë, si : mospranimi i atyre që kanë thënë apo t’u heqë të drejtën e Bukës së Jetës.

Një trup kolektiv është roja i dogmës; dhe dogma është një objekt soditjeje për dashurinë, besimin dhe inteligjencën, tre aftësi rreptësisht individuale.Kështu që, të paktën ç’prej fillimit, individi nuk e ka ndjerë veten të qetë në Krishtërim,  dhe kjo paqetësi ka qenë dukshëm prej zgjuarsisë. Kjo s’mund të mohohet.

Vetë Krishti që është E Vërteta, kur po fliste para një kuvendi të tillë siç është një këshill, nuk ligjëroi me të njëjtën gjuhë që përdorte në bisedat e ngushta me mikun e tij dashamir, dhe padyshim para farisejve, ai me gjasë mund të jetë akuzuar për kundërshti dhe gabim. Sepse, për shkak të një prej atyre ligjeve të natyrës, që dhe Zoti sak e respekton, përderisa ai i ka mbrujtur ato nga gjithë përjetësia, janë dy gjuhë që dallohen mjaft mirë, megjithëqë përbëhen nga të njëjtat fjalë; është gjuha kolektive dhe ajo individuale. Qetësuesi tek i cili na dërgon Krishti, Shpirti i së Vërtetës, flet njërën a tjetrën nga këto gjuhë, cilëndo të kërkojnë rrethanat, dhe nga një domosdoshmëri e llojit të tyre, nuk kanë marrëveshje mesvedi.

Kur miq të qashtër të Zotit – si Ekharti, për mendimin tim – përsëritin fjalë që i kanë dëgjuar fshehura përmjet qetësisë së bashkimit të dashurisë, dhe këto fjalë janë në mospajtim me mësimet e Kishës, thjesht që gjuha e tregut nuk është ajo e gjendjes civile.

Çdokush e di se biseda e ngushtë e njëmendtë, mund të bëhet vetëm mes dy a tre vetëve. Po të bëhen gjashtë a shtatë, gjuha kolektive zë e mbizotëron. Ja pse është një keqinterpretim fund e krye t’i drejtosh Kishës këto fjalë : “Qyshkur dy a tre vetë mblidhen së bashku në emrin tim, edhe unë jam mes tyre”. Krishti nuk tha dyqind, as pesëdhjetë, a dhjetë. Ai tha dy a tre. Ai tha pikërisht se formon gjithnjë të tretin në ngushtësinë e tete – a – tete .

Krishti i dha premtime Kishës, por asnjëri syresh nuk ka forcën e shprehjes : “Ati yt që sheh në fshehtësi”. Fjala e Zotit është fjala e fshehtë. Ai që nuk e ka dëgjuar këtë fjalë, edhe nëse u përmbahet të gjitha dogmave mësuar prej Kishës, nuk ka lidhje me të vërtetën. Funksioni i Kishës si mbajtës kolektiv i dogmave është fort i vyer. Ajo ka të drejtën dhe detyrën të ndëshkojë ata që bëjnë një sulm të mirëfilltë ndaj saj brenda gjanisë së veçantë të këtij funksioni, duke u hequr atyre të drejtën e kungimeve.
Në këtë mënyrë, megjithëqë nuk marr vesh pothuajse asfare nga kjo punë, prirem të mendoj përkohësisht  se Kisha  kishte të drejtë kur ndëshkoi Luterin.

Por ajo është fajtore për shpërdorim pushteti kur pretendon të detyrojë dashurinë dhe inteligjencën të rregullojnë gjuhën e tyre sipas të sajës. Ky shpërdorim pushteti nuk është i Zotit. Ai e ka zanafillën nga një prirje natyrore e çdo forme kolektivizmi pa përjashtim, të shpërdorë pushtetin.

Imazhi i Trupit Mistik të Krishtit është fort tërheqës. Por unë e mendoj rëndësinë që i është dhënë sot këtij imazhi si një nga shenjat më serioze të zvetënimit tonë. Sepse dinjiteti ynë i vërtetë nuk është të jetë pjesë e një trupi, qoftë ky dhe mistik, qoftë ky dhe i Krishtit. Kjo qëndron në këtë që, në gjendjen e përsosjes, që është prirja e secilit ndër ne, ne nuk jetojmë më në vetvete, por Krishti jeton në ne; kështu që përmjet përsosjes tonë, Krishti në tërësinë dhe harmoninë e vet të padukshme, bëhet në një kuptim, secili prej nesh, ashtu siç është tërësisht në çdo mikpritës. Mikpritësit nuk janë një pjesë e trupit të tij.

Rëndësia e sotme e imazhit të Trupit Mistik, tregon se sa fatmjerisht të ndjeshëm janë të krishterët ndaj ndikimeve të jashtme. Padyshim është dehje e njëmendtë të jesh pjesë e Trupit Mistik të Krishtit. Por sot mjaft trupa mistikë të tjerë, që nuk kanë Krishtin si udhëheqës të tyre, prodhojnë një dehje te pjesëtarët e tyre që, për mendimin tim, është e të njëjtit lloj.

Për sa kohë priret kah bindja, provoj një ëmbëlsi në mohimin tim të gëzimit të pjesëmarrjes në Trupin Mistik të Krishtit. Sepse, nëse Zoti ka dëshirë të më ndihmojë, kështu unë mund të dëshmoj se pa këtë gëzim prapëseprapë nuk mund t’i qëndrosh  besnik Krishtit gjer në vdekje. Ngazëllimet shoqërore kanë mjaft pushtet sot, ato i ngrenë njerëzit kaq vërtetësisht në shkallën sipërore të heroizmit në vuajtje e në vdekje, sa mendoj që është njëlloj sikur ca dele të mbesin jashtë vathës, në mënyrë që të dëshmojnë se dashuria e Krishtit është diçka thelbësisht e ndryshme.

Sot Kisha mbron çështjen e të drejtave të pacënueshme të individit kundër shtypjes kolektive, të lirisë së mendimit kundër tiranisë. Por këto janë çështje që i përqafojnë sakaq ata që e gjejnë veten, për momentin, më pak të fortët. Është mënyra e tyre e vetme e të qenurit, ndoshta një ditë, më të fortët. Kjo dihet.

Ndoshta mund të fyheni nga ky mendim. Juve nuk jeni Kisha. Gjatë kohës së shpërdorimit më të egër të pushtetit të bërë nga Kisha, do të ketë pasur disa priftërinj si ju mes të tjerëve. Besimi juaj i mirë nuk është një garanci, edhe po ta bënte gjithë Urdhri juaj. Ju nuk mund të parashikoni se si do të kthejnë gjërat.

Në mënyrë që sjellja e tashme e kishës të bëhet e vlefshme dhe që të depërtojë vërtet si pykë në qenësinë shoqërore, ajo duhet të thotë hapur se ka ndryshuar ose dëshiron të ndryshojë. Përndryshe, kush do ta merrte seriozisht kur të kujtonin Inkuizicionin? Miqësia ime për ju, që e shpërhap nëpërmjet jush në të gjithë Urdhrin, më jep shumë dhimbje kur ngre këtë çështje. Por ajo ekzistonte. Pas rënies së Perandorisë së Romës, që ka qenë totalitare, ishte Kisha e para ajo që themeloi një lloj totalitarizmi të ashpër në Evropë në shekullin e trembëdhjetë, pas luftës me Albigenses. Kjo pemë lidhi shumë kokrra. Dhe forca lëvizëse e këtij totalitarizmi ishte shi përdorimi i atyre dy fjalëve të vogla : anathema sit.

Për më tepër, nga përmbysja e arsyeshme e këtij përdorimi, të gjitha partitë që në ditët e sotme kanë themeluar regjime totalitare, morën formë. Kjo është një pikë e historisë që e kam studiuar në veçanësi.

Duhet t’ju kem dhënë përshtypjen se një fodullëk luçiferian po flet në këtë mënyrë për një shumësi problemesh që janë fort lart për mua dhe për të cilat nuk kam të drejtë të kuptoj gjë. Nuk është faji im. Mendimet vijnë e rehatohen në mendjen time gabimisht dhe,  duke e kuptuar gabimin e tyre, ato këmbëngulin me forcë të dalin jashtë. Nuk di se prej nga vijnë, apo përse vlejnë, por, pavarësisht nga rreziku, nuk mendoj se kam të drejtën ta parandaloj këtë veprim.

Mirupafshim, ju uroj gjithë të mirat e mundshme përveç kryqit; sepse unë nuk e dua fqinjin sa veten time, juve në veçanti, siç e keni vënë re. Por Krishti i pohoi dishepullit të tij dashamirë, ndoshta dhe gjithë prejardhjes shpirtërore të këtij dishepulli, të vinte te ai jo përmjet zvetënimit, fëlliqjes, mjerimit, por në galdimin e pandalur, qashtërsinë, dhe ëmbëlsinë. Ja pse mund t’ia lejoj vetes t’ju uroj që, edhe nëse një ditë do të keni nderin të vdisni nga një vdekje e dhunshme e Tënëzotit, qoftë ajo me galdim e pa ndonjë ankth, gjithashtu dhe vetëm tre prej mirësive (mites, mundo corde, pacifici) të qofshin dhënë. Gjithë të tjerat përfshijnë më shumë a më pak prej vuajtjes.

Ky urim nuk i detyrohet vetëm brishtësisë së miqësisë njerëzore sepse, me çdo krijesë njerëzore të marrë veçan, gjithmonë gjej arsyet për të përfunduar se vuajtja dhe fatkeqësia nuk i përshtaten asaj, qoftë se ajo duket shumë mediokre për një gjë kaq të madhe, apo, përkundra, fort e çmuar për t’u shkatërruar. Nuk mund të dështosh më seriozisht në të dytin e dy urdhrave themelorë. Sa për të parin, zhgënjehem tek vëzhgoj se, në një mënyrë të tillë të mnershme, për çdo herë që mendoj kryqëzimin e Krishtit, kryej mëkatin e zilisë.

Besoni përherë e përgjithnjë në miqësinë birnore dhe ngrohtësisht mirënjohëse timen,


Shënime
1. Blez Paskal (Blaise Pascal, 1623 – 1662), filozof  dhe matematikan francez, vepra më e njohur e të cilit, “Mendimet”, u botua postum në 1670, në një version fund e krye të shtrembëruar. U botua rishmi në 1844 në një version të rregulluar. Është i famshëm për atë që ka thënë se, është më mirë të besosh në Zot se jo: ka gjithçka për të humbur nëse Zoti është, por asgjë për të humbur nëse nuk është. Ky është dënuar si një argument cinik dhe teologjikisht i pavlerë.
2. Shën Françesku i Asizit (1182? – 1226), themelues i urdhrit françeskan të murgjve katolikë romanë. Ia besoi veten varfërisë e jetës së thjeshtë, duke u bërë shembull i devocionit fetar. Në vitin 1224 ndenji majë një mali për 40 ditënetë dhe provoi stigmatën, shfaqjen në trupin e tij të plagëve të Krishtit në Kryq.
3. Marcus Aurelius (121 – 180) Perandor romak dhe një filozof i rëndësishëm. Stoicizmi kërkonte vetëmohim për shtetin dhe dikë që të vuante në fatin e tij me dinjitet dhe në heshtje. Amor fati do të thotë dashuri për fatin tënd apo vetëkënaqësi me të.
5. Shën Mëria e Engjëjve – Kisha në të cilën lutej shpesh Shën Françesku i Asizit dhe merrte përndritjet e tij.
6. “Love” – një poezi e poetit metafizik anglez Xhorxh Herbert (1593 – 1633). Ishte një klerik, poezitë e të cilit shpesh ishin tërësisht fetare. “Tempulli” i tij është një cikël poezish i bazuar në arkitekturën e kishës.
7. Fioretti – Shkrime të rëndësishme të Shën Françeskut.
8. Bhagavad – Gita  -  Këngët e të bekuarit: poemë indiane e shkruar në sanskritisht, pjesë e Mahabaratës.
9. Vjelja e rrushit – Në atë kohë, Vej punonte si punëtore ferme
për të thjeshtësuar jetën e saj dhe të afrohej më shumë me shpirtin.
10. Buka e mysafirit… Trupi i Krishtit – Doktrina e transubstancës, pjesë e shenjtërimit të masës, e cila vendos që, kur një prift shenjtëron bukën, ajo bëhet trupi i Krishtit.
11. Maniçeanët dhe Albigenses – Maniçeanët ishin popull që u zhvilluan para kohës së Krishtit, që besonin se e mira dhe e keqja ishin në luftë të përhershme për pushtimin e botës dhe fati i botës ishte i pavendosur. Ky besim u dënua si heretik, sepse nuk tregonte besim në Zot. Albigensët ishin një sekt i shekullit të trembëdhjetë i të krishterëve në Francën jugore; ata ishin maniçeanë që besonin se çdo gjë ishte E Keqja, dhe praktikonin një kontroll të lindjeve, në mënyrë që të ruanin shpirtin të mos mbetej në trup.
12. en ipomoni – në pritje me durim.
13. anathema sit – “është djalli” – mallkimi i plotpushtetshëm i kishës. Për herë të parë u përdor në dënimin e Martin Luterit në vitin 1520.
14. Pitagorean – i referohët Pitagorës, që sipas legjendës, shpiku tingujt e muzikës dhe krijoi marrëdhëniet mes notave të shkallëve muzikore.
15. Shën Thomai – Shën Thoma Akuini (1225? – 1274), një nga filozofët më të mëdhenj të kishës katolike.
16. Majster Johanes Ekhart (1260? – 1327) – mistik dhe teolog i hershëm gjerman. Kisha e pati të vështirë të pranonte disa nga parimet e tij dhe pas vdekjes së tij gjërat që kishte thënë u dënuan. Ai besonte se Zoti ishte gjithçka – se çdo gjë kishte thelbin e vet, por se ekzistenca e saj ishte vetëm në Zotin. Idetë e tij shpesh janë quajtur panteiste, sepse e shikonin Zotin në gjithçka.
17. “Ati yt që sheh në fshehtësi” –  Paragraf nga Mateu 6:1 – 4
18. Tre mirësitë – referim ndaj sermonit të Krishtit, që filloi : “Të bekuar janë të varfërit në shpirt”. Mites, mundo corde, pacifici janë përulësia, pastërtia e zemrës dhe paqevënësit.


Simone Weil
Përktheu nga anglishtja: Elvana Zaimi