Zhdukja e civilizimeve

Zhdukja e civilizimeve

Bota lëviz, ndryshon, zvogëlohet, zhduket dhe sërish krijohet. Nëpër botë ekzistojnë dëshmi të shumta materiale se bëhet fjalë për jetë nga e kaluara dhe zhvillim të ndryshëm civilizues.

Olmekët

Olmekët kanë banuar në pjesën tropikale të Meksikës jugore dhe qendrore. Të dhënat e para për civilizimin e Olmekëve janë gjetur rreth 1400 vite para erës sonë. Kanë qenë ndërtimtarë shumë të mirë, që mund të vërehet nga njëra prej sy kryeqendrave, Tenoktitlan. Ndërtonin lagje, piramida, qendra kulturore ndërsa më të njohur janë për kokat kolosale prej guri. Janë marrë me tregti, dhe si kulturë me e re e këtyre hapësirave, konsiderohen si bazë e të gjitha civilizimeve tjera që më vonë janë zhvilluar në regjionin e Meksikos së mesme.

Si janë zhdukur?

Një prej teorive thotë se Olmekët janë zhdukur kur aktivitetet vullkanike dhe ndryshimet klimatike në pjesën lindore ua kanë bërë jetën të papërshtatshme. Sipas një teorie tjetër, vëhet fjalë për pushtim, por nuk dihet kush ishin ata që i kanë sulmuar. Rreth 400 vjet para erës sonë Olmekëve u humbet gjurma plotësisht.

Nabatekët

Kultura Nabateke ka qenë me prejardhje semitike dhe është zhvilluar në territorin e Jordanisë së sotshme gjatë shekullit të gjashtë para erës sonë. Karakteristikat më të njohura të këtij civilizimi kanë qenë, Petra, qytet i gdhendur në mure prej gëlqere në një klisurë. Fuqia e Nabatekëve rrjedh nga pozita e mirë gjeografike kështu që ata kanë qenë udhëkryq kryesor tregtar në kohën antike. Është interesante se banorëve të Petras dhe qyteteve tjera nabateke nuk e njihnin koncepti i qeverisjes me robër dhe qytetarët në mënyrë të njëtrajtshme ishin aktiv në zhvillimin e fuqisë së qyteteve.

Si janë zhdukur?

Hulumtimet kanë treguar se banorët e Petras nuk e kishin braktisur kryeqendrën me dhunë, por në mënyrë të organizuar dhe me faza. Është zhvilluar një teori sipas së cilës Petra e humbet fuqinë si kryeqendër tregtare dhe banorët nuk kanë mundur të fitojnë më, kanë filluar të largohen nga Petra dhe nga qytetet tjera, duke u shpërngulur drejt veriut ku ishte përqendruar fuqia.

Mbretëria aksumite

Kryeqendra e lashtë e mbretëreshës legjendare nga Saba është zhvilluar rreth qytetit Aksum në Etiopi gjatë shekullit të parë para erës sonë. Aksum ka qenë qendër e fuqishme tregtare dhe djep i kulturës bashkëkohore afrikane. Karakteristikë kryesore e Aksumit kanë qenë gurët e mëdhenj të gdhendur që kanë shënuar varrezat e mbretërve dhe fisnikëve mbretëror.

Kur në vitin 324 mbreti Erzan i Dytë e pranoi besimin e krishterë, Aksun dhe Etiopia u bënë të krishtera. Pikërisht për këtë Etiopia ceket si strofull e fundit e “arkivolit të premtuar”.

Si janë zhdukur?

Legjendat vendore thonë se mbretëria aksumite është djegur deri në themel nga mbretëresha çifute Jodit, e cila kishte shkatërruar çdo shenjë të ekzistimit të kësaj kulture. Legjenda të tjera thonë se mbretërinë e kishte shkatërruar mbretëresha pagane Bani-al-Hamvia nga Afrika Jugore, ndërsa ekziston edhe teoria sipas së cilës për zhdukjen e Aksumit janë fajtorë ndryshimet klimatike, ndryshimet politike dhe varfëria e papritur.

Kultura mikene

Civilizimi i Mikenëve e njohim nga legjendat antike. Për herë të parë përmendet në mesin e shekullit të dytë para erës sonë. Mikenët kishin marrë dy ishuj dhe pjesën tokësore jugore të Greqisë dhe ishin një nga fuqitë detare më të mëdha në atë kohë. Në Detin Egje ishin të njohur për luftërat dhe tregtinë, respektivisht për armët dhe gurët e çmueshëm.

Si janë zhdukur?

Historia pohon se kulturën mikene e kishin shkatërruar Doranët, por ekzistojnë edhe tregime popullore që dëshmojnë shkatërrim si pasojë e kryengritjeve të fshatarëve, por edhe se tërmetet dhe fatkeqësitë e tjera natyrore kanë ndikuar në zhdukjen e civilizimit.

Kmerët

Prejardhja e Kmerëve lidhet me prejardhjen e civilizimit Çenla, mbretëria e së cilës dikur gjendej në hapësirat e Kamboxhas së sotshme. Ngritja e mbretërisë kishte filluar në shekullin e nëntë të erës sonë, ndërsa dëshmi e fuqisë së Kmerëve është një nga qytetet e lashtë më të bukur dhe më ekzotikë - Angori.

Si janë zhdukur?

Ekzistojnë teori që përshkruajnë fundin e dhunshëm të këtij civilizimi. Konsiderohet se Kmerët, pas futjes së një lloji të veçantë budizmi, i cili udhëheqësin e bënte hyjnor, janë dorëzuar nga mbreti dhe kjo ka çuar deri tek anarkia dhe shkatërrimi i Kmerëve. Gjatë periudhës së qeverisjes së Jahavarmanit të Shtatë, është ndërtuar një rrjet i përkryer i rrugëve që duhej të shërbenin për të lehtësuar tregtinë me vendet përreth, por të njëjtat rrugë kishin sjellë armiqtë deri në Angor.

Per te plotesuar me tutje duke u mbeshtetur plotesisht ne librin "ENIGMA" te studjuesit Robert.d'ANGELY civilizimi i pellazgeve eshte primi i civilizimeve te mbare popullsise ariane.Mbi shpatullat e ketij civilizimi kane ngritur kulturen dhe qyteterimin e tyre edhe mikenasit qe permenden ketu.Bile studjuesi nenvizon se mikenasit s'jane vecse nje pjese e pellazgeve pasi keta te fundit perbenin popullaten e gjuthe pellgut te mesdheut dhe atij avropian.

Lindja dhe zhdukja e qytetrimeve



Nese i hedhim nje veshtrim historise mijevjecare te njerezimit do te shohim se, ne periudha te ndryshme jane paraqitur qyteterime te shumta. Keto qyteterime ne fillim te paraqitjes se tyre, ishin te fuqishme dhe perparimtare dhe pas nje kohe te arritjese ne kulmin e fuqise, dalengadale fillonin te dobesoheshin.

Ne te vertete historia e botes eshte histori e popujve te cilet, ose jane shtypur nga popujt e tjere, ose jane shkaterruar nga brenda, duke u zhdukur gradualisht. Arsyet qe jane bere shkak i shkaterrimit te ketyre qytetrimeve, jane mesim per gjeneratat e ardhshme.

Mirepo, ka nje kohe qe mesimet e historise jane lene ne harrese dhe ngjarjet si, shkaterrimi i perandorise romake dhe shperberja e sundimeve mbreterore ne France dhe ne Spanje jane zbehur ne kujtesen e njerezimit. Tani eshte e nevojshme qe te rishikojme menyren e jeteses se atyre popujve, sepse ajo cka ka ndodhur ne shoqerite e kaluara eshte e ngjajshme me ceshtjet me te cilat perballen shoqerite e sotme.

Shkrimtari dhe gazetari amerikan, Korbi Anderson ka shqyrtuar menyren e shkaterimit te nje populli dhe shkaqet e lindjese dhe zhdukejve te qytetrimeve dhe thote: “per zhdukjen dhe devijimin e civilizimeve mund te sjellim arsye te ndryshme.

Mirepo, largimi i nje populli nga bindjet fetare eshte nje prej shkaqeve te zhdukjese se nje shoqerie, qe ne te shumetenn e rasteve nuk i kushtohet rendesi e duhur.

Sipas thenies se Rasell Kirk, kultura nuk eshte ndertuar ne baze te pikepamjve ideologjike dhe fetare, ashtu sic nuk jane ndertuar ne baze te vlerave fetare as qytetrimi i vjeter i Egjiptit, Greqise dhe Romes, si dhe qytetrimet tjera si ai, i Indise dhe Kines.

Eshte e qarte se atehere kur devijohen besimet fetare dhe tradicionale te nje populli, po ne ate kohe vjen edhe fundi i jetes se atij populli”.

Historiani amerikan, Vill Durant, ne lidhje me kete thote:
“Deri me tani historia nuk ka pare ndonje deshmitare te besueshem, qe te vertetoj se nje shoqeri duke mos marre ndihme nga feja te mund te kete nje jete te suksesshme morale.”

Ndoshta mund te thuhet se nje qyteterim, i cili duke u bazuar ne vlerat fetare dhe levize ne baze te rregullit dhe ligjeve, ai qyteterim eshte me i qendrueshem. Mirepo, shoqeria e cila zgjedh rrugen e shtypjes dhe me parregullesi dhe trazira i merr popullit sigurine, ajo shoqeri shume shpejt i afrohet zhdukjese.

Nelson Blek, ne librin me titull, “Kur vdesin popujt”, vlerat morale dhe humane, zhvillimin ekonomik dhe kulturen me themele te forta i cileson si faktore te ngritjese se nje shoqerie. Nga ana tjeter, korrupsionin shoqeror, kulturor dhe moral i cileson si faktor te shkaterrimit te nje shoqerie. Ai shkruan: “korrupsioni shoqeror e tregon veten te largimi nga ligji dhe anarkia ekonomike.

Ne histori shihen shembujt e shumte ne lidhje me rezultatet shaketerruese te zbehjes se ligjit dhe perhapjese se anarkise. Ne Greqine e vjeter, shenjat e para te parregullsise dhe mosfunksionimit te ligjit, verehen tek mosrrespektimi i traditave dhe moskkujdesi ndaj te rinjeve.

Edhe renia e vlerave artistike si dhe zbavitjet dhe kenaqesite e pakontrolluara jane nga shenjat tjera te zhdukjse se ketij civilizimi. Udheheqesit Grek u bene shkak i perhapjese se marredhenieve jo te shendosha shoqerore, agresioni u perhap shume edhe mos rrespekti ne menyre qe intelektualet ia kthyen shpinen traditave.”

Autori i librit, “Kur vdesin popujt”, ne nje shembull tjeter te faktoreve te shkaterrimit te qytetrimeve, permend qytetrimin “Kartazh”, i cili quhet edhe si rivali i qeverise se Romes.
Mirepo, nuk zgjati shume dhe shpejt perendoi edhe dielli i ketij populli. Ky popull si pasoj e pasurise se madhe dhe jetes aristokrate ishte fundosur ne parregullesi me shperdorimin e pasurise. Ligji ishte lene ne harrese nga ana e shoqerise, dhe te pasurit e rinje me para detyronin njerezit tjere qe ne vend te tyre te dalin ne sheshet e luftes.

Por, edhe njerezit e paguar me kete qellim, gjate luftimit shpirtin e preferonin perballe parave te Kartazheve dhe e leshonin sheshin e luftes. Keto faktore u bene shkak i zhdukjese se civilzimit te “Kartazheve”. Edhe korrupsioni kulturore cilesohet si nje nga shkaqet e shkaterrimit te qyteterimeve dhe me dobesimin e bazave kulturore, mosrespektimin e traditave, vjen deri te perhapja e mendimit materialist.

Sipas pikepamjes se Livit, poet romak, thote: “Klasa arsitokrate, e kishte cuar aq larg deshiren per jete te mire dhe epsherore saqe ne te gjithe Romen, nuk ekzistonte gje tjeter perpos parregullesise dhe shkaterrimit”.

Ne lidhje me kete, Edward Gibon, ne librin me titull “ lindja dhe zhdukja e perendorise romake”, pas analizave te shumta arrin ne kete perfundim se: dorezimi i udheheqesve romak perballe devijimeve kulturore dhe shperdorimit te fuqise, u bene shkak qe populli i Romes te deshtoje perballe popujve te eger”.

Vlen te theksohet se Korbi Anderson, me shikimin analitik qe ka per hitorine e popujve te kaluar, ka ardhur ne perfundimin ,se edhe qeveria Amerikane eshte duke ndjekur te njejten rruge dhe i terheq verejtjen popullit Amerikan qe te kete kujdes, sepse eshte duke ecur ne te njejten rruge e cila shkaterroi civilimet e kaluara.

Ai thote: “ duke e shikuar shoqerine aktuale Amerikane, mund te imagjonojme nje te ardhme per veten tone ne te cilen jane zhdukur vlerat dhe qytetaret jane ne kerkim te deshirave me te shumta. Populli yne duhet ta dije se eshte i obliguar qe te merr mesim nga e kaluara”.

Ai duke theksuar mbi femijet te cilet jane flijuar per idhujt, thote: “ midis faktoreve qe kane shkaktuar zhdukjen e popujve te kaluar dhe popullit tone (atij amerikan), mund te shihen ngjashmeri te shumta.
Eshte e qarte se ne nuk kemi flijuar asnje femije per idhujt, mirepo kemi shkaterruar rreth 40 milion femije me ane te abortit, me qellim qe te jetojme te qete.
Aktualisht shume parregullsi morale dhe seksuale, shoqeria amerikane i ka pranuar si normale. Pra nuk eshte cudi nese themi se shumica kane ardhur ne perfundimin se shoqeria Amerikane ka marre rrugen e shkaterrimit”.