Llojet e personaliteteve

Llojet e personaliteteve

"Llojet e personaliteteve" është një temë për të cilën mund të lexosh shumë dhe jo vetëm në librat shkencorë e profesionalë, por gjithnjë e më tepër nëpër revista e gazeta.

Personalitetet njerëzore dhe tipet e ndryshme të tyre janë trajtuar nga shumë kënvështrime shpesh të bazuara shkencërisht, por jo rrallë për to edhe është abuzuar, duke qenë se bëhet fjalë për nëj temë që ngjall gjithnmonë interes.

Ne jemi të etur të njohim vetveten dhe shpesh tentojmë të gjejmë përgjigjiet e pikëpyetjeve tona tek librat, apo edhe tek testet e ndryshme. Së fundi, në morinë e studimeve e kërkimeve të shumta shkencore është edhe një syresh që thekson rëndësinë e madhe të tipareve të personalitetit tonë.

Madje rëendësia është aq e madhe sa luan një rol primar edhe në cështjet e shëndetit. Tashmë dihet se personat me të ashtuquajturin personalitet I tipit A pra armiqësor, ambicioz dhe të paduruiar, janë më të prirur për të pasur probleme me zemrën.

Së fundi shkencëtarët po zbulojnë gjithnjë e më tepër lidhje mes personalitetit dhe sëmundjeve të trupit të tilla si ulcera, infeksionet e rrugëve respiratore apo Parkinsoni. Për sa I përket formomit të personalitetit dihet se fazate para të jetës janë shumë të rëndësishme.

Shumë tipare njerëzore lidhen edhe me gjenetikën e individëve si për shembull sjelljet neurotike të cilat kanë lidhje me praninë e madhe të gjenit të serotoninës. Ajo që nuk dihet është mënyra se si tiparet e personalitetit ndikojnë në gjendjen shëndetësore të organeve të ndryshme të trupit edhe pse për këtë qarkullojnë shumë teori. Ja disa nga lidhjet që ekzistojnë mes sëmundjeve dhe tipareve të personalitetit.

Impulsivët

Personat që janë shumë impulsivë, të hedhur, apo të paduruar mund të mendohet se janë më të rrezikuarit nga aksidentet, por në fakt rreziku më i madh që u vjen nga tiparet e tyre është ulcera e stomakut.

Sipas përfundimit të disa studimeve të ndërmarra ndaj 4000 personave, është zbuluar se ata që kanë tiparet e sipërpërmendura janë më të prirur ndaj sëmundjeve të stomakut në krahasim me të tjerët në masën 2.4 herë.

Arsyeja është se personat impulsivë i përgjigjien stresit me prodhimin e një sasie më të madhe të acidit se sa personat e tjerë. Pikërisht kjo sasi sjell edhe sëmundjen e ulcerës. Këta personja kanë edhe probleme me të ushqyerit,. Probleme që shkojnë nga bulimia deri tek anoreksia.

Gazmorët

Një nga zbulimet më të papritura ishte ai i që njerëzit me humor të mirë janë më të prirur për të vdekur më herët se të tjerët. Sipas një studimi, fëmijët që konsideroheshin nga prindërit dhe mësuesit si më të qetët e me humor më të mirë, në moshë madhore kishin vdekur më herët se ata që nuk gëzonin humor të shëndetshëm.

Ndryshe nga sa mund të pritej në rastin e personave me humor të mirë, studimet e fundit kanë provuar se një tipar i tillë i personalitetit mund të jetë problematik. Po cili është shkaku? Sipas një teorie kjo vjen sepse njerëz të tillë I nënvleftësojnë rreziqet e jetës dhe ndoshta kanë vështirësi për tu marrë me situata të cilat nuk kanë dalë ashtu sikurse ata shpresonin.

Të shqetësuarit

Personat që kanë probleme me ankthin, që nuk arrijnë ta kontrollojnë atë zakonisht janë të prirur të kenë probleme me presionin e gjakut. Arsyeja e një lidhjeje të tillë është mbiprodhimtaria e hormonit të stresit. Gratë që kanë ankthe të theksuara që shkojnë deri në fobira, të tilla si fobia nga lartësia janë shumë të prirura për sëmundje të zemrës, sëmundje që kanë të bëjnë me presionin e gjakut dhe kolesterolin.

Këta përsona kanë edhe një prirje të vecantë për të pirë duhan. Ka edhe një arsye tjetër që mund t‘I mërzisë njerëzit me këtë tipar të personalitetit. Një studim I Universitetit të Antverpit ka nxjerrë në pah se pas dhjetë vitesh trajtimi të sëmundjeve të zemrës, 27% e personave që vuajnë nga ankthet nuk kanë mundur që të mbijetojnë.

Agresivët

Tipat armiqësorë janë të hapur ndaj një numri të madh problemesh shëndetësore dhe për këta persona janë zhvilluar shumë kërkime shkencore. Njerëzit që vuajnë nga artereoskleroza janë ata që kanë më së shumti personalitete armiqësore.

Një studim amerikan tregoi se tipat agresivë janë më të hapur ndaj rreziqeve të infeksionit në të gjithë pjesët e trupit dhe sëmundjeve të zemrës, atyre të lidhura me infektimin e arterieve.

Shkaku mund të jetë sepse ky lloj tipari I personalitetit ka nivele më të mëdha proteinash të sistemit imunitar që kanë lidhje me inflamimin. Nje tjetër teori është se njerëzit armiqësorë kundërpërgigjen shumë më shpejt dhe shumë më ashpër ndaj stresit si mendërisht, ashtu edhe psikologjikisht. .

Kjo shkakton rritjen e presionit të gjakut dhe shpeshtimine rrahjeve të zemrës që con në crregullim të stememit kardiovaskular. Tipat inacinj e kanë shumë më të vështirë që të shërohen në krahasim me të tjerët. Atyre u duhet më shumë kohë.Studiuesit e Universitetit të Ohios kryen këtë eksperiment për të vërtetuar sa më sipër.

Një grupi personash u shkakruan plagë të vogla në krahë. Pas 4 ditësh vetëm 70% e pacientëve kishte përmirësime të dukshme, 30% ishin ende në fazat e para dhe pikërisht këta pacientë ishin persona me tipare agresive. Këta njerëz janë më të pritur edhe ndaj depresioneve dhe sëmundjeve mendore.

Të drojturit

Personat e drojtur, ata që nuk marrin shumë iniciativa në shoqëri, apo në jetën e tyre personale janë më të dhënë ndaj marrjes së infeksioneve virale.

Në disa studime të ndërmarra te kafshët, shkencëtarët kanë dalë në rezultatin se personat që pëlqejnë të shoqërizohen kanë më shumë nyje limfatike mbrojtëse se ata që janë të ndrojtur dhe parapëlqejnë vetminë. Nyjet limfatike janë pjesë e sistemit imunitar të trupit dhe ndihmojnë në shkatërimin e infeksioneve të ndryshme dhe viruseve e baktereve.

Optimistët

Ata gjithmonë shohin anën pozitive të jetës dhe jetojnë përafërsisht 7 vjet më shumë se ata që shohin vetëm zymtëri përreth. Rreziku i vdekjeve të herëshme për shkak të ndonjë sëmuindjeje është se këta persona 55% më i ulët se të të tjerët.

Sipas kësaj teorie del se optimizmi rrit dëshirën për të jetuar, ndërkohë që sipas një teorie tjetre dëshira për shoqëri luan një rol shumë të madh në jetëgjatësi. Këto situata të mira ulin sasinë e prodhimit të hormonit të stresit.

Optimizmi I jep një ndihmë shumë të madhe funksionimit të sistemit imunitar duke e mbrojtur atë nga stresi psikologjik. Një studim amerikan I kryer mbi individë të caktuar përgjatë një periudhe 30 vjeccare nxorri në pah se optimistët janë më të shëndetshëm dhe kanë më pak paaftësi se tipat pesimistë.

Të mbyllurit në vetvete

Personat që janë të mbyllur në vetvete dhe janë melankolikë me një gjendje që shkon shpesh në pikëllim, të klasifukuar se personalityete të tipit D, vuajnë nga një shkallë e lartë dhimbjeje shpirtërore, por në mënyrë të ndërgjegjëeshme I shtypin ndjenjat e tyre dhe si rezultat mund të jenë shumë më të prirur ndaj risqeve të kancerit, apo sëmundjeve të zemrës.

Si pasojë tek këta persona regjistrohet edhe numri më I madh I vdekjeve. Këta njerëz kanë një sistem të prodhimit të hormoneve që është shumë I brishte dhe shpesh I ccrregullt që do të thotë se kanë rrahje të shpeshta zemre, presion gjaku të lartë dhe ngushim të enëve të gjakut. Të gjitha këto janë shumë të këqia për sistemin kardiovaskular. Persona të tillë janë më të prirur ehde ndaj infeksioneve.

Të përgjegjëshmit

Personat e përgjegjshëm janë edhe më jetëgjatët. Kjo veti ka një ndikim të jashtëzakonshëm në jetëgjatësi pasi tek këta njerëz presioni I gjakut, niveli I kolesterolit dhe rrahjet e zemrës janë në nivele normale. Shkaku ndoshta është se njerëzit e përgjegjshëm shmangin rrezikun dhe kanë një jetë larg faktorëve që do të dëmtonin shendetin.

Neurotikët

Sikur të mos mjaftonte fakti se neurotikën e kanë shumë të vështirë për shkak të karakterit për të jetuar të qetë tani del se tipi I tyre u sjell edhe probleme të tjera të tilla si azma, dhimbjet e kokës, ulcerën e stomakut dhe sëmundjet e zemrës.

Sipas një studimi neurotikët shpesh përdorin strategji jo shumë të menccura për të zgjidhur problemet e tyre duke patur sjellje armiqësore ndaj të tjerëve dhe shpërthime që kalojnë edhe në ofendime.

Kjo bën që ata të mos kërkojnë ndihmë dhe mbështetje për shkak se janë edhe dyshues e të përkeqësojnë gjendjen e tyre. Kjo I bën që të kenë një sistem imunitar më të brishtë se njerëzit e tjerë dhe një probabilitet më të madh për tu sëmurë. Një tjetër teori është se neurotikët ka më shumë shanse që të jenë të depresionuar dhe depresioni dëmton sistemin imunitar.

Të hapurit

Ashtu si edhe optimistët ata ka më pak shanse që të vuajnë nga sëmundjet e zemrës. Një studim italian doli në përfundimin se personat që janë më të hapur ndaj realitetit dhe të tjerëve kanë 15% shanse më pak për të kapur epidemitë, apo sëmundjet e virozat gripale të stinës së ftohtë.

GSh

Personaliteti

Profesor dhe Psikologe ne Univ. Sipenburg ne SHBA, Xhorxh Bauri, nxorri nje teori rreth personalitetit, dhe e quajti ate: Teoria e perbashket e personalitetit. Kete teori e ka ndare ne shtate pjese, si meposhte:

Vetqendrueshmeria

Eshte gjenetikisht e percaktuar dhe nuk ndryshon me kalimin e viteve.Lindim me te dhe eshte ajo qe ndikon ne nje mase te madhe ne zhvillimin e
personalitetit tone.Jane te shumte shkencetaret ne mbeshtetjen e:se dy nga pjeset e saj referuese,percaktohen para se te lindim ne.Behet fjale per qendrueshmerine e ndjenjave ,ne permbjatjen ose mospermbjatjen e tyre.

Fazat

Bauri si te tilla ndan periudha kohe ne te cilat ndodhin fakte te rendesishme ne jeten e njeriut.Keto jane kaq te theksuara,sa mbeten te ngujuara brenda nesh. Paraqiten ne moshen femijenore,adoleshente dhe moshen e trete.

Mosndergjegjshmeria dhe ndergjegja

Rregullat i percaktoi Froid,por Bauri vazhdoi me tutje.Ndau mosndergjegjen ne tre kategori:biologjike,sociale dhe personale.

E para na shoqeron qe ne momentin qe lindim dhe perfshin instiktet baze te natyres njerezore-seksuale,agresiviteti,shoqerorja dhe vetmbajtja.

E dyta perbehet nga gjuha,nga provokimet dhe ndikimet shoqerore qe pranojme.Fund,e treta merret me veprimet qe kryejme mekanikisht psh menyra e te dhenit te makines,e ngrena ose se si hapim nje dere.Te treja kategorite e mosndergjegjes mbulojne nje pjese te madhe te personalitetit tone e cila nga ne eshte e pakapshme.Ndergjegja shpreh komplet te kunderten, pasi eshte menyra me te cilen kuptojme veten tone dhe ambjentin rreth nesh.Fale saj zgjedhim dhe arrijme te drejten e veprimit.

Mesimi

Nje tjeter pjese me te cilen te gjithe psikologet jane te te njejtit mendim ku transformon personalitetin e njeriut.Bauri beson se kjo vjen nga tre ngacmime: gjuhesoret,ambjenti dhe shoqeroret.

Ngacmime te ambjentit burojne nga verejtjet e njerezve qe na rrethojne dhe nga pozita qe ne kemi brenda tyre-nqs kuptojme qe kur godasim koken ne nje peme na dhemb,ne nuk e perserisim ate..

E kunderta,ngacmimet shoqerore nuk asimilohen direkt por ne menyre indirekte. Fund, ngacmimet gjuhesore, shkolla, njohuria e librave,televizori jane me te perhapura dhe komblekse.

Pra,nuk mesojme nga pema ose nga sjellja e te tjereve por nga fjalet e thjeshta.Sic dihet shkollimi baze I detyrueshem zgjat dymbedhjete vjet,ndikimi I ngacmimeve gjuhesore nuk eshte bere akoma e kuptueshme.

Ndjenjat

Pa ndergjegjen nuk do ekzistonin ndjenjat,te cilat shfaqen shume te theksuara tek njeriu.Ne kete pike duhet te bejme te qarte ndryshimin midis ndjenjave dhe
shqisave.Epshi eshte nje ndjenje-shqise ku cdo kafshe e ndjen ate ne periudhen e riprodhimit,pra eshte e pamundur te dashuroje dhe te ndjeje erotizem.Ndjenjat jane njerezore ku ushtrojne nje ndikese te madhe tek sjellja jone.

Nervozizmi

Sipas Baurit, ketu behet fjale per njerezit me veshtiresi ne sjellje, dhe kjo per arsye te traumave ne moshen e femijerise.Moskurajimi, ose zhgenjimi nga prinderit, perdhunimi ose nje eksperience traumatike, lene pas gjurme te pashmangshme ne personalitetin e femijes.

Stimuj

Ne te gjitha teorite e sjelljes,stimujt lozin nje rol shume te madh.Uria,etja dhe nevoja per seks,jane me teper instikte sesa stimuj.Ndjekin stimujt shoqeror,ne te cilat bazohet nevoja per tu bere te pranueshem nga shoqeria.

Me te njerezishmet jane ato altruiste,deshira per te ofruar tek njerezit tane dhe tek shoqeria.Altruizmi eshte i lidhur direkt me idealizma te larta, si psh mbrojtja e familjes dhe atdheut.