Rrezatimi Gamma - Gamma Ray Burst

                                                                                   Gamma Ray Burst


Gamma-ray Burst jane rreze flakesh qe lidhen me shperthime energjike ne Galaktikat te largeta. Keto jane valet me te shkelqyeshme elektromagnetike te njohura ne Univers. Ky rrezatim mund te zgjase nga milisekonda per disa minuta. Shumica e vezhguar jane nje rreze e ngushte e rrezatimit te dendur, leshuar gjate nje fenomeni Supernova, pasi nje Yll i madh ne mase shperthen dhe perben procesin e krijimit te Vrimes se Zeze = Black Hole. Burimet e e ketij rrezatimi tregojn se shumica e tyre jane miliarda vjet drite larg nga Toka, duke lene te kuptohet se shperthimet jane jashtezakonisht energjike. Nje shperthim tipik liron me shume energji ne pak sekonda se sa Dielli do te leshoje per 10 miliarde ne vit. Te gjitha Rrrezatimet e verejtura e kane origjinen nga jashte Galaktikes tone Rruga e Qumeshtit, edhe pse nje klase e ketyre rrezatimeve jane pare dhe ne Galaktiken tone. Nese nje rrezatim i tille shperthen ne Galaktiken tone dhe vjen direkt drejt Tokes , athere ky rrezatim do jet shkaku i zhdukjes se njeriut dhe komplet gjallesave ne planetin tone.


Gamma Ray Bursts jane zbuluar per here te pare ne 1967 nga satelitet Vela, satelite qe ishin ndertuar nga Amerikanet apastafat per te kapur testimet berthamore te bera nga Ruset. Jane perdorur qindra teori per te shpjeguar keto shperthime pas zbulimit te tyre. Nje teori rreth ketij rrezatimi ishte perplasja e kometave me Yjet Neutron. Informacionet ne dispozicion ishin te vogla per te verifikuar keto modele deri ne zbulimin e pare te rrezes X-Ray ne 1997 duke perdorur Spektroskop Optik. Keto zbulime, dhe studimet e mevonshme te Galaktikave dhe Supernoves lidhur me rrezatimin Gamma, sqaruan distancen dhe shkelqimin e drites te krijuar nga ky rrezatimim.


Shtetet e Bashkuara dyshuan se Bashkimi Sovjetik mund te perpiqet te kryeje teste berthamore sekrete pas nenshkrimit te Traktatit berthamore ne 1963. Me 2 korrik, 1967, ne oren 14:19, Vela, Vela 4 dhe 3 satelite tjere, zbuluan nje flash te rrezatimit Gamma, ndryshe nga cdo shperthim berthamore te njohur ndonjehere. Amerikanet te pa sigurt per ngjarjen e nodhur, nuk e konsiderun kete ceshtje urgjente. Ekipi i laburatorit, Los Alamos Scientific Laboratory, i udhehequr nga Ray Klebesadel, nuk paraqiten te dhena dhe hetime mbi nje test te mundshem nga Ruset. Ashtu si satelitet e tjere, edhe satelitet Vela ishin nisur me instrumentet me te mira. Ekipi i Los Alamos vazhdoi me kembengulje per te gjetur evidencat e pashpjegueshme te rrezeve Gamma. Duke i analizuar ne kohe te ndryshme me ardhjen e disa shperthimeve te zbuluara nga satelitet tjere, ekipi ishte ne gjendje te percaktoje vleresimet e peraferta dhe orgjinen e shperthimit i cili nuk vinte nga Toka por nga Qielli. Zbulimi u publikua ne 1973 si nje artikull astrofizike te titulluar, Vezhgimet e rrezatimit Gama-Ray ne Orgjinen e Kozmosit.


Shume teori jane avancuar per te shpjeguar keto rrezatime, shumica e te cilave vijn nga burimet brenda Galaktikes tone Milky Way. Shume pak progres eshte bere, deri ne nisjen e Observatorit Gama Ray Compton ne 1991, i cili ne ditet e sotme ka dhen informacione te shumta per rrezatimin Gamma. Per shkak te formes se rrafshet te Galaktikes tone, burimet tona do te jene te perqendruar fuqishem brenda ose jasht aeroplanit Galaktik. Mungesa e ndonje modeli te tille ne rastin e Gamma Ray Burst ka dhene deshmi te forta se keto rreze vijne nga jasht Galaktikes tone. Per dekada pas zbulimit te rrezatimit Gamma, astronomet kerkuan per nje objekt astronomik ne rastesi. Astronomet konsideruan shume klasa te dallueshme te objekteve, duke perfshire Yjet Xhuxhat e Bardhe, Pulsaret, Supernovat, Grupimet e perbashketa, Galaktikat Seyfert, dhe objektet BL Lac. Te gjitha kerkimet e tilla ishin te pasuksesshme. U ra dakord se zgjidhja perfundimtare e origjines se Gamma Ray Burst do te kerkonte dy satelite te rinj dhe komunikim me te shpejte. Kerkimet e hershme per fenomenin afterglow-muzg ishin te pasuksesshme, kryesisht per shkak te veshtiresive ne pozicionimin menjehere pas shperthimit fillestar. Ndryshimi erdhi ne shkurt 1997, kur sateliti BeppoSAX zbuloi nje rreze Gamma (GRB 970.228 [nb 2]), dhe kamera me rreze-X theksoi drejtimin nga i cili ky shperthim kishte ardhur.