Orioni dhe Apolloni

Orioni (greq. Orion, lat. Orion) - i biri i Poseidonit, zotit të detit dhe dashnores së tij Euriales, gjahtar i flakët.

Prej të gjithë personazheve të miteve greke Orioni ka pasur trupin më të lartë: kur ecte nëpër fundin e detit koka i dilte mbi dallgë. Pos madhësisë së vet ai dallohej edhe për nga bukuria e trupit, arti i gjahut dhe fatkeqësitë, për të cilat autorët antikë nuk kanë qenë të një mendimi. Lajmet për të përputhën në atë se shkaktari i fatkeqësive të tij ishin gratë.

Gruaja e parë e tij, Sida, ishte ngapak mburracake. Kur pat deklaruar se është më e bukur se hyjnesha Hera, me urdhërin e saj që e detyruar që ta braktisë këtë botë dhe të shkojë në Tartar. Pas një kohe të kaluar në pikëllim për të Orioni u dashurua në bijën e mbretit Enopion nga Hiosi, që quhej Aera ose Meropsa, dhe me kërkesë të saj i shfarosi të gjitha bishat e egra në ujëdhesë.

Për këtë Enopioni ia premtoi vajzën për grua, por e zvarriste zbatimin e premtimit të vet. Orioni ia shkurtonte vetes kohën me verë, dhe, siç ndodh kjo rëndom nën ndikimin e alkoolit, e humbi kontrollin dhe e rrëmbeu të fejuarën e vet. Enopioni atëherë e luti Dionizin, zotin e verës që të marrë hak për këtë vepër.

Dionizi e vuri në gjumë Orionin dhe pastaj Enopioni e verboi. Mirëpo, Orioni mësoi për profecinë se si t'ia kthejë vetes të parët: i është dashur të shkojë në lindje dhe atje t'ua eksponojë sytë e vet rrezeve të diellit të mëngjesit. Veproi siç i pat thënë profecia dhe ajo u realizua që në ujëdhesën Lemnos.

Orioni kthehet në Hios për ta dënuar Enopionin. Ky iku para tij, ndërsa Orioni shkoi për ta kërkuar. Pas përpjekjeve të kota erdhi deri në Kretë ku iu bashkua shoqërisë së gjahtarëve të hyjneshës Artemida. Mirëpo, kjo për këte qe e kobshme: kur ishte në lindje, në të u dashurua Eosa, hyjnesha e kuqërimit të mëngjesit, ndërkaq, Artemida nga xhelozia (me rastin e tentimit të ikjes nga shoqëria e saj, apo me rastin e përpjekjes së Eosës për ta rrëmbyer) e vret. Sipas versionit tjetër e vret Apolloni me kërkesë të Artemidës.

Sipas versionit tjetër shkaktari i shkatërrimit të Orionit ishte frika e Artemidës që në afshin e vet të gjahut do t'i çfarosë të gjitha bishat. Zoti i mjekësisë, Asklepiadi, përpiqet ta ringjallë Orionin e vrarë, por e ka penguar rrufeja e Zeusit, zotit suprem. Asnjë zot nuk guxon që ta prishë veprën e zotit tjetër, dhe kështu ka përfunduar rruga e Orionit në këtë jetë.

Kundërthëniet në përshkrimet e jetës së Orionit nuk morën fund as në lidhje me ngjarjet pas vdekjes së tij. Sipas disa autorëve ka arritur në botën nëntokësore së bashku me qenin e vet, Siriusin dhe atje gjuente bisha të egra. Sipas të tjerëve, zotërat për shkak të dashurisë së tij ndaj yjeve (përkatësisht për shkak se gjatë tërë jetës së vet më kot mallengjehej për Pleadet (Shejzat), bijat e Atlantit, e ngritën në qiell ku deri më sot ndriçon si hyllesi e ndritshme. Gjatë netëve të kthjellta shihet bukur brezi i tij i gjahut.

Shënimet e para lidhur me Orionin gjenden në Odisenë e Homerit. Vargjet sipas të cilave në botën nëntokësore gjuan bisha të egra, janë në kundërshtim me imagjinatën për jetën nëntokësore të Hadit, andaj konsiderohet se në Odise janë futur më vonë. Në pikturat në vaza, relieve dhe përmendore të tjera figurative nga antika është ruajtur numri i vogël i paraqitjeve të figures së Orionit. Njëra prej më të bukurave gjendet në pasqyrën etrure prej bronze, me siguri e shek. V para e.s. që e paraqet Orionin që e kalon detin (sot gjendet në Muzeun Britanik në Londër).


APOLLONI (greq. Apollon, lat. Apollo) - i biri i zotit suprem, Zeusit dhe i dashnores së tij, Letës, zoti i dritës dhe i diellit, roje e jetës dhe rendit, shigjetarë dhe fallxhi i pagabuar.

Ka lindur në ujëdhesën Delos ku e ëma kishte ikur para Pitonit, gjarpër i tmerrshëm me kokë dragoi me të cilin e ka përndjekur Hera, gruaja xheloze e Zeusit. Delosi atëbotë ishte një ujëdhesë lundruese e cila luhatej në valë, prandaj nuk ka qenë strehim i sigurtë. Leta e përndjekur nuk ka pasur zgjedhje tjetër, sepse Hera e ka pasë mallkuar që mos ta gjejë as një copëz toke të fortë, ku do të mund të lindë fëmijët e Zeusit. Posa ka shkelur në tokën e ujëdhesës, ndodhi mrekullia. Nga thellësitë e detit u ngritën dy shkëmbinj, prej të cilëve njëri ia zuri udhën e mëtejshme të ujëdhesës, kurse tjetri Pitonit. Leta në malin Kintos ia lind binjakët- bijën Artemidën dhe djalin Apollonin.

Kur Apolloni u rrit me armën e vet, me lirën e artë dhe harkun e argjendtë u ngrit në lartësi dhe u nis për në tokën ku jetonte Pitoni, për t'iu hakmarrë për përndjekjen e nënës së tij. E gjet në luginën e thellë në rrëz të malit Parnas dhe u vërsul me një mori shigjetash dhe në një betejë të shkurtër e vrau atë. Trupin e tij e varrosi në tokë që prej tij mos të mbetet asnjë shenjë dhe ia ndërroi emrin e deriatëhershëm të tokës prej Pito në Delfe. Në vendin e ngadhënjimit të tij e themeloi një shenjëtore dhe falltore që në to njerëzve t'ua shpallë njerëzve vullnesën e Zeusit.

Edhe pse Pitoni ishte përbindësh i gërditshëm, ishte qenie hyjnore, dhe Apolloni është dashur që ta shpaguajë dhe të pastrohet prej fajit që e bëri me vrasjen e tij, se ndryshe nuk ka mundur t'i pranojë funksionet e veta hyjnore. Andaj me urdhërin e Zeusit shkoi në Thesali dhe aty shërbeu te mbreti Admet tetë vjet si bari i thjeshtë. Pas spastrimit prej fajit u kthye në Delfe, të cilin, pos Delosit, e donte më së shumti. Kur afrohej dimri shkonte me karrocë të vetën, të cilën e tërhiqnin mjellmat në tokën e Heperboresave, ku dominon pranvera e amshueshme. Këtë e bënte çdo vjet: pranverën dhe verën e kalonte në Delfe, kurse vjeshtën dhe dimërin në viset e pranverës së amshueshme, poqese nuk qëndronte te zotërat në Olimpin e lartë.

Ardhja e Apollonit në Olimp sillte me vete gëzim dhe hare. Atje arrinte në krye të Muzave, hyjneshave të arteve të bukura, si udhëheqës i tyre i merituar. Asnjëri prej zotërave nuk mund t'u afrohej në luajtje në lirë. Kur jehonte kënga e tij, shkrihej edhe Aresi, zoti i luftës. Ishte kanakari i Zeusit, si edhe motra e tij Artemida, kurse zotërat e tjerë shpesh për këtë shkak ishin xheloz në të.

Njerëzit e respektonin për shumë arsye: ishte zoti i dritës dhe i diellit pa të cilët as që mund të kishte jetë, nistar i harmonisë dhe bukurisë pa të cilat jeta nuk do të kishte kuptim. I mbronte njerëzit në luftera dhe rreziqe, i shëronte nga sëmundjet, kujdesej për rendin që e pat vendosur Zeusi, e ka dashur dhe shpërblyer të mirën dhe e ka dënuar të keqën. Shigjetat prej harkut të tij kurr nuk kanë dështuar, si hakmarrëse në menyrë të pabesueshme i kanë goditur duke sjellë murtajën.

Poashtu të pashmangshme kanë qenë edhe profecitë e tij. Në to njerezve u shpallej për mes parafolësve vullnesa e Zeusit, veçmas ato të Delfëve, Pitisë dhe Sibilës, por edhe në orakull e të tjera. (Poqese profecitë nuk përmbusheshin ose njerëzit nuk i kuptonin, fajtore ishin parafolëset të cilat ose nuk e kanë kuptuar ose i kanë zvetnuar fjalët e Apollonit).

Në botën e zotërave dhe të kreshnikëve Apolloni e ka pasur rol të shquar. Edhe vetë ishte hero i shumë ngjarjeve. Të njohura janë p.sh. garat e tij në muzikë me satirën Marsiun i cili dështimin e vet e paguan me lëkurë të vet. Gjatë garave të ngjashme me Panin, zotin e pyjeve dhe të barinjëve, mbreti Mida, i fiton vesht e gomarit.

Poashtu vlen edhe për garat e tij të pafatshme me Hiakintin e ri, e sidomos për hakmarrjen e tij të tmerrshme ndaj Niobës, mbretëreshës tabane, të cilës për shkak të ofendimit të nënës së tij ia vret të gjathë fëmijët. Në luftën trojane Apolloni ishte në anën e trojanëve dhe u ndihmoi në çdo mënyrë. E ka drejtuar poashtu shigjetën e cila e ka goditur Akilin në thembër.

Si çdo zot tjetër, edhe Apalloni ka pasur shumë dashnore. Mirëpo, përkundër bukurisë së tij, te ato nuk ka pasur shumë sukses. Dashuria e tij e parë, nimfa (zana) Dafna, u shndërua, në praninë e tij, në drurin e dafinës që të shpëtojë prej tij. Bindjet dhe ofertat e tija i kanë refuzuar madje edhe dy femra të vdekshme, Kasandra dhe Marpesa.

Prej trashëgimtareve të tij më së shumti janë shquar Orfeu, këngëtari trakas, të cilin e ka pasur me Muzen, Kaliopa, pastaj Asklepiadin, zotin e mjekësisë të cilin e lindi Koronida, dashnorja e tij dhe Aristeun, birin e nimfës Kirenes, i cili u ka mësuar njerëzve kultivimin e bletëve dhe rritjen e kafshëve. Djalë i tij është konsideruar edhe Himeni, zoti i martesës, ndihmës i hyjneshës Afrodita.

Apolloni është një prej hyjnive më të lashta greke. Adhurimi i tij në Greqi me siguri vjen nga Azia e Vogël. Sipas disa miteve vendlindja e tij është zabeli Oritigiu në Efez, në trevën e Azisë së Vogël. Sipas Bedrich Hroznit paraardhësi i tij i Azisë së Vogël është Apulunasi, zoti hetit.

Në fillim Apolloni ishte mbrojtës i grigjeve e më vonë i qyteteve të kolonistëve grekë dhe më në fund u bë zot i dritës dhe i diellit (kurse motra e tij Artemida hyjneshë e gjahut, natyrës dhe hënës), dhe merr shumë veti të tjera. Në këngë e quajnë Shigjetarë të pagabueshëm, Harkargjendi, Dritëlindësi, dhe më së shumti i Shëndritshmi (Foitaos). Ishte i nderuar në tërë botën greko-romake. Romakët adhuronin rininë e tij, e kanë marrë prej grekëve dhe siç duket, para tyre prej grekëve e kanë marrë etrurët.

Për nderë të Apollonit në Delfe, në pranverë dhe në vjeshtë, janë organizuar kremtet madhështore dhe për çdo katër vjet lojërat pitike. Kremte të ngjashme janë organizuar edhe në Delos, Milet e gjetiu. Në Romë lojërat e Apollonit janë organizuar prej vitit 212 para e.s. Në kujtim të fitores te Akciusi në vitin 31 para e.s. Augusti për nderë të Apollonit i themelon lojërat e Akciusit.

Me emrin e Apollonit janë të lidhura edhe veprat më të famshme në arkitekturë dhe skulpturë të antikës. Tempulli më i lashtë deri më sot, pjesërisht i ruajtur, tempulli dorik në Greqi, është ai i Apollonit në Korint. Është i shek. VII para e.s. dhe prej tij kanë mbetur shtatë shtylla. Arkitekti i tempullit të tij i ruajtur më së miri (në Basajë, Arkadi) ishte Iktini, njëri nga krijuesit e Parteonit athinas (në mesin e shek. V. para e.s.).

Prej tempujve të tjerë të tij greke ndër më të famshmit konsiderohen ata në Seliun, në Sicili nga gjysma e parë e shk. VI para e.s., në Delfe, në Arg dhe në ujëdhesën Delos (aty në gjysmën e parë të shek. V para e.s. ishte arka e përbashkët e shteteve, anëtare të të ashtuquajturës Lidhje e Delosit).

Në Romë që në mbarim të shek. V para e.s., ia kanë ndërtuar tempullin pranë dyerëve të Karmenit, kurse pas vitit 31 para e.s., tempullin e ri e ndërton Augusti në Palatin.

Prej truporeve të Apollonit para së gjithash veçohet e ashtuquajtura Apolloni i Belvederës („shembull i bukurisë mashkullore"), kopja romake e skulptures greke nga mesi i shek. IV para e.s, të cilën ia kanë mveshur Leoharit, pastaj Apolloni Musagetës (Apolloni udhëheqës i Muzave) kopja romake e origjinalit të Skopasit përafërsisht nga fillimi i shek. IV para e.s., pastaj Apolloni Sauroktonos (Apolloni i cili e mbyt hardhucën), kopje e veprës së Praksitelit nga gjysma e dytë e shek. IV para e.s. dhe Apolloni Citharoedus (Apolloni me kitarë), kopja romake e origjinailit grek nga shek. IV para e.s.

Të gjitha këto skulptura sot gjenden në Muzeun e Vatikanit në Romë. Kopjet e shumta antike të truporeve të Apollonit gjenden në koleksione të ndryshme, veçmas në Muzeun Kombëtar të Romës, në Napoli dhe në Luvër të Parisit.

Njëri prej origjinaleve greke, më i ruajtur, është Apolloni nga frontoni perëndimor i tempullit të Zeusit në Olimp, përafërsisht i viteve, 460-450 para e.s. dhe sot gjendet në Muzeun Olimpik dhe Apolloni prej bronze i kohës rreth vitit 520 para e.s. i gjetur më 1958 në Pire (dhe sot gjendet në Muzeun Kombëtar Arkeologjik në Athinë). Për nga lashtësia përafërsisht janë të të njëjtës kohë edhe skulpturat e Apollonit, veçmas Apolloni i Veut nga mbarimi i shek. VI para e.s., sot gjendet në Villa Julia në Romë.

Apolloni nga Salona (Solini i sotëm afër Splitit), i gjetur në vitin 1820 vepër romake, me siguri është e kohës së hershme perandorake, dhe sot gjendet në Muzeun Arkeologjik në Zagreb. Prej veprave skulpturale të kohës së re po e përmendim Apolloni dhe Dafna e Berninit, në Villa Borghese në Romë (i vitit 1622), të Girardonit (Gjirardonit) Apolloni dhe nimfet pas vitit 1666, në parkun e pallatit në Versailles (Versaj) dhe Apolloni i Ogyst Rodenit rreth vitit 1900 që sot gjendet në Muzeun e Rodinit në Paris.

Sa i përket paraqitjeve pikturale të Apollonit janë ruajtur që nga antika disa qindra (në të shumtën vaza). Prej pikturave të kohës së re po e përmendim vetëm Apollonin dhe Dafnen të Paulo Veroneseit (Paul Veronezit) nga mesi i shek. XVI, që sot gjendet në Muzeun Metropoliten të Nju Jorkut, dhe pikturën me të njëjtin emër të Nicolas Poussinit (Nikolas Pusenit), e vitit 1665 që gjendet në Muzeun e Luvrit në Paris.

Në pallatin Clam-Gallas (Klam-Gallas) të Pragës gjendet freska e Carl Carlonit (Karl Karlonit) e viteve 1727-1730 e cila e paraqet Triumfin e Apollonit. As në numrimin më të shkurtë të veprave artistike lidhur me Apollonin, nuk mund të mos e përmendm një vepër muzikore, baletin e Igor Straviniskit Apolloni udhëheqës i Muzave. - Në shenjë të Apollonit është pushtuar edhe fqiu më i afërm i Tokës.

Programi amerikan i gjithësisë në kuadër të të cilit dy astronautë, Amstrongu dhe Aldrini, janë lëshuar në Hënë me 20. VII 1969, me të drejtë quhet me emrin e harkargjendit të birit të Zeusit, Apollo.

Dracula ato qe kishe postuar per Zeusin Pandoren dhe Sizifin mundemi ti kuptojme plotesisht por me keta te dy e paskam pak problem a mund te na e besh me te hollesishem kete, sidomos per orionin....