Pyetje pergjigje

Si mbaheshin gurët e piramidës ?
Egjiptianët antikë për ndërtimin e piramidave nuk e përdornin cementit. Për të ndërtuar piramidat e tyre madhështore, ata i prenin dhe skalitnin gurët ashtu që të ju përshtateshin njëri tjetrit. Blloqet e gurëve të rëndë deri në 100 tonelata, nga vendi ku preheshin deri në vendin ku duhej plasuar tërhiqeshin nga skllavet.

Pse romakët ishin mjeshtër të ndërtimtarisë ?
Romakët, në kohën e tyre ishin në gjendje të prodhonin një lloj cementit, i cili edhe nën ujë forcohej - kjo fshehtësi u gjete përsëri në Evropën e shekullit XVII. Romakët po ashtu dini të krijonin tulla dhe çeremide të djegura. Mjeshtërit romak me to konstruktonin forma të ndryshme si harqe, kurora etj. Kështu ata ishin në gjendje të ndërtonin Amfiteatër, Akueduktë, Ura, Kalaja, Kulla ndriçuese dhe rrugët më të mira në botë.

Cilat ndërtesa të mesjetës ishin më të larta ?
Ndërtesat më të larta mesjetare ishin katedralet. Ndërtimtarët dhe arkitektët evropian shtyheshin ndërmjet veti cili do të ndërtonte Kishën më të lartë. Shpesh kullat rrëzoheshin për shkake se themelet nuk e bartnin peshën vetë kullës.

Sa peshon kulla e Ajfelit ?
Kulla e Ajfelit është simboli i famshëm i kryeqytetit të francezëve, Parisit. Kulla është mbaruar më 1889 dhe është 300 metra e lartë. E ndërtuar vetëm nga çeliku për atë kohë ishte konstruksion i së ardhmes. Për ndërtimin e saj janë përdorur më shumë se 7600 tonelata çelik.

Pse deri para 100 viteve nuk ka pas rrokaqiell ?
Sa më e lartë që ndërtoheshin ndërtesat e gurit aq më të trasha duhej të bëheshin muret e themeleve, ashtu që të mund të bartnin peshën e rëndë. Ky ishte edhe problemi që deri në vitet 1880-të e kufizonte lartësinë e ndërtesave; pastaj filluan eksperimentet e para me rrjetat e çelikut. Një ndërtesë e Sigurimeve në Çikago e ndërtuar më 1885, ishte ndërtesa e parë e ndërtuar pa mure bartëse klasike. Ndërtesa ishte konstruktuara nga një rrjetë e shufrave të metalta edhe pse kjo ishte vetëm 10 kate e lartë, ishte ndërtesa që hapte rrugën për rrokaqiejt e së ardhmes që e bënë Amerikën të njohur.

Kush e ka shpikur liftin ?
Shumica e njerëzve pritojn me u ngjitë më lartë se katër pesë kate. Po të mos kishte një mjetë ngritës edhe rrokaqiejt nuk do të kishin gjetur zbatim. Nëpër fabrika, që më parë përdoreshin mjete ngritëse, disa viheshin në lëvizje me makina avulli. Më 1854 Elisha Otisi shpiku makinën ngritëse të personave, Liftin. Liftet e para viheshin në lëvizje me fuqi hidraulike (me fuqi të ujit) ndërsa më vonë, më 1890 fillon edhe prodhimi i lifteve me elektromotorë.

Nga vije fuqia e çekanit me shtypje ajri ?
Çekanët dhe biruesit me të cilët thyhet betoni, apo hapen bira në shkëmbinj. vihen në lëvize me shtypje ajri. Një kompresor (një pompë e motorizuar) shtyn ajrin nën shtypje nëpërmjet një zorre të lakueshme. Ajri e lëvizë një siguresë e cila pastaj e lëvizë çekanin poshtë e lartë, ashtu që betoni të thërrmohet.

Sa dhe mund të bartë buldozeri më i madh në botë ?
Makina vetëlëvizëse më e madhe në botë është një buldozer me një lugë bartëse e njohur si "Big Muskie". Makina peshon më shumë se dhjet mijë tonelata dhe luga e makinës mund të bartë deri 168 metra kubik tokë me një të ngritne. Për të krahasuar, buldozerët që shohim në jetën normale, bartin më së shumti 35 metra kubik.

Sa i thellë ishte bunari i parë i naftës ?
Kinezët dinin si të nxirrnin naftën që para 2000 viteve, mirëpo nga burimet e naftës nxjerrja për të parën herë me metoda moderne ka filluar në ShBA më 1859. Pionieri i kësaj dege ishte Edvin L. Drake, ai shpojë në tokë shkëmbore mese 21 metra, deri sa hasi në naftë. Kjo ishte 30 vite para se të prodhoheshin veturat me benzinë. Në kohën e Edvinit ishin të interesuar për vajgur që përdorej me shumicë si burim për llampa.

Kush qe ai që pat idenë për të hapur tunel nën ujorë ?
Inxhinieri francez Albert Matiu më 1802 kishte paraqitur idenë se si të pushtohej Anglia. Ai i propozoj Napoleon Bonopartes që të groponin një tunel përgjatë kanalit në mes të Francës dhe Anglisë. Matiu planifikonte që në mes të kanalit të krijohej një ishull me zall, ashtu që kuajt gjatë rrugës të mund të merrnin frymë.

Kush e shpiku dinamitin ?
Alfred Nobeli jë kimist suedez gjatë 1866-ës punonte me Nitroglicerinë, një lëndë shumë labile dhe e rrezikshme për të shpërthyer. Rastësisht mbi një masë gëlqerore, i rrjedh pak nitroglicerinë dhe e shndërrojë atë në mas të ngurtë. Më këtë Nobeli kishte gjetur një lëndë të re shpërthyese, të cilën e quajti dinamit. Kjo lëndë e re, shumë lehtë dhe me shumë pak rrezik mund të transportohej dhe të përdorej. Me dinamit pastaj shpërtheheshin tunelet në shkëmbinjtë, sikur tuneli Simplot (më i gjati 19,8 kilometra) që e lidhi Zvicrën me Italinë.

A kanë pas grekët e vjetër hekurudhë ?
Grekët e vjetër transportonin anijet mbi binarë druri nëpër ngushticën e Korithit. Kjo ju kursente atyre kohë dhe udhë të gjatë në det. Ata gjeten se ishte tetë herë më lehtë të tërhiqej barra mbi binarë se në një udhë të zakonshme.

Kush shpiku makinën e parë me avull ?
Një ushtarë francezë me emrin Nikolas Kugnot ndërtoi më 1763 një makinë që vihej në lëvizje me fuqinë e avullit. Nikolasi mendonte se do të ndihmonte gjatë transportimit të topave. Fatkeqësisht ajo ishte e ngadalshme si breshka, dhe pas disa provave duel jashtë kontrollit, e mbi ngarkuar. Udhëheqësit e Nikolasit vendosën që për shkaqe sigurie të hiqnin atë makinë nga përdorimi.

Kush fitoj garat e lokomotivave ?
Pionierët e hekurudhës britanike u mblodhën dhe vendosën që më 1829 të organizojnë një garë në Ranihill nga e cila do të dilte lokomotiva më e shpejtë në Britani. Në këtë garë mori pjesë edhe Roketi i Xhorxh Stefensonit, loku i cili i kaloi shpejtësinë mbi 55 kilometra në orë. Tre kundërshtarët e Roketit nuk ishin konkurrencë për të. Loku i Stefersoni kishte një kuti komplekse me pesë gypa. Kjo do të thotë se Roketi kishte më tepër ujë që binte në kontakt me nxehtësinë dhe kështu përçonte më shumë shtypje të ajrit në nxitësin e lëvizjes së rrotave.

Kur u ndërtua hekurudha e parë elektrike në botë ?
Më 1879 në Berlin, u promovuan binarët e elektrifikuar të hekurudhës me gjatësi prej 247 metrave. Babai i idesë ishte Verna fon Simens. Katër vite më pas, i vëllai i tij Vilhemi hapi një hekurudhë të elektrifikuar në Irlandën veriore. Në vitet 1920-ta kishte të shpërndarë në tërë botën rrjete të elektrifikuar të hekurudhës.

Lokomotiva e parë disel ?
Janë dashur që të kalojnë dyzet vite që nga shpikja e motorit me naftë që të përdoret edhe në makinat mbi binar. Gjatë viteve 1930 ShBA-ja dhe Gjermania prinin në prodhimtarin e lokomotivave me motorëve me naftë.

Çka disel, e çka elektro-disel ?
Lokomotiva me naftë ka një motor ngjashëm me një makinë të madhe transportuese (kamion). Pistonët (cilindri që lëvizë poshtë-lartë dhe fut rrotat në lëvizje) futen në lëvizje nga një shufër me rrota valore. Fuqia për lëvizjen e rrotave merret në boshtin me rrota valore. Ndërsa në lokomotivën me naftë të elektrifikuar, pra elektrodiseli, makinë e njëjtë mirëpo ka të instaluar një gjeneratorë që krijon energjinë. Ky elektricitet i fituar furnizon motorët që e fusin në lëvizje trenin.

Cili ka qenë lokomotiva më e fortë me avull ?
Shoqëria hekurudhore amerikane Union Pacifik në vitet 1940-ta u paraqit me lokomotivat Big-Boj. Secila nga këto makina peshonte 534 tonelata dhe krijonin 6000 kuaj fuqi (PS).

Cila më mirë elektro apo disel ?
Elektro (lokomotiva me fuqi elektrike) lëvizë më shpejt dhe më pastër se ajo disel, dhe ju nevojitet më pakë mirëmbajtje. Mirëpo elektros i duhet të lëvizë mbi binarë të elektrifikuar e këta nuk gjendet gjithkah. Diseli mund të lëvizë mbi gjitha binarët anë e mbanë botës. Në shikim global më i pastër është diseli (energjia vetëm transformohet).

Nga vije rryma për elektro lokomotivat ?
Elektro lokomotivat e zakonshme e marrin rrymën nga një largpërçues rryme të vendosur mbi binarë. Disa furnizohen me rrymën nga "binari i tretë" i vendosur mes binarëve. Shumica e lokomotiva të thjeshta pranojnë rrymën alternative të tensionit të lartë të cilën e transformojnë në rrymë të njëtrajtshme të tensionit të ulët para se ta përcjellin në motorët.

Cila lokomotivë tërhoqi trenin e parë nën tokësor ?
Hekurudha e parë nën tokësore është hapur në Londër më 1863. Ajo lidhte në rrjetë stacionesh të vizituar shpesh; Padington, Euston dhe Kings Kros. Hekurudha nën tokësore U në Londër (anglisht Underground) në fillim qarkullohej nga makinat me avull dhe më 1890 është bërë elektrifikimi i saj.

Çka është hekurudha me dhëmbëzore ?
Një lokomotivë e hekurudhës me binarë nuk e ka të lehtë që të përballojë sipërfaqet e pjerrëta, sidomos kur vijën në pyetje bjeshkët, pasi që rrotat e saj do të silleshin në vend pa përparuar përpara lokomotiva. Për tu ngjitur në breg dhe bjeshkë nevojite një siste i posaçëm. Një sistem i tillë i hekurudhës dhëmbëzore është ndërtuar më 1811 mirëpo deri më 1870 është futur në zbatim vetëm një pjesë e vogël e tij. Treni "varret" përpjetë me ndihmën e një zinxhiri me rrota dhëmbëzore, që varrën në hekurudhën e tretë të dhëmbëzuar - në këtë mënyrë parandalohet rrëshqitja. Hekurudha dhëmbëzore Mont-Uashington në Nju Hampshir (ShBA) është ndërtuar më 1869 dhe ende gjendet në përdorim. Ndërsa në Zvicër, hekurudha dhëmbëzore Pilatus e ndërtuar më 1889, ka një ngritje maksimale deri në 48 për qind.

Si funksionon tele-hekurudha ?
Tele-hekurudha apo tele-lifti është një lloj hekurudhë me tela, që instalohet në vendet malore. Ka dy parë hekurudha, një për ngjitje dhe një për zbritje. Dy kabina të metalta janë të varura në një tel të trashë e të fortë, i cili lëvizet nga fuqia e makinës e instaluar në dhomën e makinës (në pikën më të lartë të udhës). Që të dy kabinat lëvizin njëkohësisht, gjersa njëra ngjitet tjetra lëshohet pjerrtas. Pesha e kabinës që lëshohet e ndihmon tërheqjen e kabinës që ngritët.

Çka e vë në lëvizje qerret e San Franciskos ?
Qyteti karlifornezë San Francisko është i përmendur për qerret e vjetra me tel (Cable Cars), që lëvizë nga bregu në bregun e qytetit. Ato lëvizin të varura në një tel të trashë të përthekuar. Për të ndalur qerren hapen kapëzat dhe lëshohet qerrja dhe po ashtu për të dalë në bregun tjetër të qytetit duhet që të mbyllen kapëzat, ashtu që të varret qerrja në hekurudhën e telit. E gjithë kjo lëvizje mundësohet nga një motor i përforcuar në një dhomë që e lëvizë në rreth telin.